Temat: Język niewerbalny i jego funkcje w komunikacji międzyludzkiej.
KOMUNIKACJA MIĘDZYLUDZKA
Jest procesem porozumiewania się jednostek, grup i instytucji. Jej celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki.
Komunikacja międzyludzka jest naturalnym procesem, który przebiega każdego dnia. Pozwala nam nabywać wiedzę, przekazywać informację, nawiązywać wzajemne stosunki, a także budować określone relacje.
Wyróżniamy cztery wymiary komunikacji:
intrapsychiczny - dotyczy wewnętrznych doświadczeń
interpersonalny - dotyczy przynajmniej dwóch jednostek, które mają ze sobą bezpośredni kontakt
grupowy - porozumienie członków danego zespołu, którzy w strukturze grupy zajmują określone pozycje
społeczny - komunikacja przybiera formę kontaktu mającego miejsce pomiędzy grupami lub zespołami o dużej liczebności, uczestnicy takiej komunikacji charakteryzują się anonimową tożsamością
Proces komunikacji interpersonalnej charakteryzuje się określoną dynamiką. Każdy bodziec w postaci słowa, gestu czy mimiki powoduje u odbiorcy komunikatu pojawienie się określonych myśli i pewnych stanów uczuciowo - emocjonalnych, zwane intencjami, które czasami zostają przez odbiorcę ujawnione na zewnątrz. Intencje mogą być uświadomione lub przeciwnie - nieuświadomione. Nierzadko mamy do czynienia z sytuacją, w której rozpoznanie uczuć drugiego człowieka jest bardzo trudne. Na złe zrozumienie uczuć mają wpływ trzy czynniki:
komunikat niewerbalny nie jest dość jasny
istnieje sprzeczność pomiędzy komunikatem niewerbalnym a komunikatem werbalnym
indywidualna interpretacja komunikatu przez odbiorc
Zbigniew Nęcki stwierdza: „Nie ma jednomyślności co do tego, jakie funkcje pełni komunikowanie niewerbalne i w jaki sposób najsensowniej można je poklasyfikować.” Problem ten przyczynił się do wytworzenia wielu klasyfikacji. Jedną z nich jest klasyfikacja Scherrera i Wallbotta z 1985 roku, zwracająca szczególną uwagę na konwersacyjną rolę komunikacji niewerbalnej. Wyróżnia ona funkcję semantyczną, syntaktyczną, pragmatyczną
i funkcję regulacji konwersacji
Pierwsza z nich - funkcja semantyczna - określa takie zachowania niewerbalne, które posiadają samodzielne znaczenie, bądź modyfikują treści niesione przez kanał werbalny. Należą do nich np. akcentowanie, zaprzeczanie, rozszerzanie znaczenia. Wyrażane mogą być zarówno przez gesty jak i odpowiednią wokalizajcę wypowiadanego tekstu - np. kiedy nie zgadzamy się
z czymś, kiwamy przecząco głową (w naszej kulturze jest to kiwanie na boki), wypowiadając przy tym słowa: „Nie, nie zgadzam się z tobą.”; gdy mówimy o swej wściekłości, równocześnie zaciskamy pięści. Bywa, że jeden z kanałów dominuje nad drugim lub jeden drugi wyklucza (osoba mówiąca: „Zostaw mnie w spokoju!”, jednocześnie zbliżająca się do rozmówcy; osoba opowiadająca spokojnym głosem o niepokoju związanym ze śmiercią bliskiej osoby).
Funkcja syntaktyczna dzieli się na dwa rodzaje. Pierwszy polega na organizowaniu sekwencji przekazywanych informacji, np.: najpierw zaakcentowanie ważniejszych słów, następnie obniżenie głosu, a na końcu wbijanie wzroku w podłogę jako wyraz niepewności. Drugi synchronizuje zachowania rozmówców (np. dopasowanie odległości między rozmówcami w zależności od rodzaju relacji, przyjęcie odpowiedniej postawy, wyrażenie empatii poprzez objęcie ramieniem).
Funkcja pragmatyczna polega na użyciu komunikacji niewerbalnej w celu oddziaływania na zachowanie rozmówcy lub własnej autoprezentacji. Dzięki niej możemy więc zaakcentować swą indywidualność (charakterystyczne gesty, sposób ubierania), wyrażać stan emocjonalny czy psychiczny, podkreślić przynależność do danej grupy (specyficzne gesty na powitanie lub pożegnanie), a także niewerbalnie wydać komuś polecenie, wzbudzić w nim litość, rozgniewać, itp.
Ostatnią w klasyfikacji Scherera i Wallbotta jest funkcja regulacji konwersacji. Odnosi się do organizacji konwersacji i regulacji udziału w niej poszczególnych rozmówców (przerywanie jako objaw braku szacunku, zachęcanie do mówienia gestem dłoni, udzielanie głosu poprzez wskazanie na mówcę).
Typy ekspresji niewerbalnej:
mimika - odzwierciedla określone stany emocjonalne oraz postawy, główne stany emocjonalne, które są wyrażane za pomocą mimiki to szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew, pogarda . Twarz to jedna z najbardziej ekspresyjnych części naszego ciała. Wyraża stany uczuciowo - emocjonalne, nastroje oraz reakcje na określone wypowiedzi i zachowania. Poszczególne elementy twarzy charakteryzują się różną ekspresyjnością. Dużą paletę ekspresji można wyrażać za pomocą brwi:
całkowite uniesienie do góry - niedowierzanie
uniesienie brwi do połowy - zdziwienie
stan normalny - uczucia neutralne
obniżenie do połowy - zakłopotanie
obniżone w sposób całkowity - złość
proksemika - określa wzajemny wpływ relacji przestrzennych między rozmówcami na proces komunikacji, proksemika dostarcza wiedzy na temat sposobu strukturyzacji i wykorzystania określonej przestrzeni przez rozmówców, na proksemikę wpływają dwie sprzeczne potrzeby - potrzeba prywatności i potrzeba afiliacji .
Komunikacja niewerbalna ma ogromne znaczenie w budowaniu dystansu między ludźmi, nie tylko tego fizycznego. W stosunkach formalnych sygnały niewerbalne służą utrzymywaniu dystansu, w stosunkach z bliskimi - zmniejszeniu go i pogłębieniu intymności.
Zachowanie przestrzenne
Wyróżnia się cztery strefy używane przez nas nieświadomie podczas interakcji
z innymi ludźmi. Są to:
strefa intymna¬ (0-45cm),
strefa osobista (45-120 cm),
strefa społeczna (1,2-3,6 m),
strefa publiczna (3,6-6m).
Bliskość przestrzenna jest wskaźnikiem lubienia, sympatii. Im mniejszy dystans,
tym bliższa relacja.
kinezjetyka - zajmuje się postawami ciała, np. gestami, ruchy ciała są niezwykle istotne, gdyż można przestać komunikować się w sposób werbalny, ale nie da się zapanować nad ciałem, które nieustannie wysyła określone sygnały i informacje, np. określona postawa, gest, napięcie, wysyłanie informacji za pomocą ciała może być intencjonalne lub nieintencjonalne.
Pojęciem z działu kinetyki, obejmującym zarówno zachowania mimiczne jak i gesty jest pojęcie emblematu, czyli przedkładany nad słowa akt niewerbalny, który łatwo może zostać odczytany przez utarte, konwencjonalne kody kulturowe
Podczas wzajemnej komunikacji ważną rolę odgrywają gesty. Porozumiewające się ze sobą jednostki nieustannie wykonują określone ruchy ciała, np. poruszają głową lub rękoma. Ruchy te posiadają ścisłą koordynację z mową i należą do procesu komunikacji. Poruszanie głową może odgrywać dwie funkcje - z jednej strony jest swego rodzaju wzmocnieniem i stanowi zachętę dla drugiej osoby do kontynuowania przekazywania komunikatu, z drugiej może oznaczać nie zgadzanie się z rozmówcą (seria kiwnięć głową) lub chęć zabrania głosu.
Gesty rąk są bardzo powszechne w codziennym życiu. Ich „komunikatywność” przyczyniła się do stworzenia języka migowego, dzięki któremu możemy porozumiewać się z osobami głuchoniemymi. Zdarza się również, że języka rąk używają osoby w pełni sprawne, wykonując liczne gesty, aby podkreślić wypowiadane słowa. O kimś takim powiemy, że mówi rękami. Zachowanie to w komunikacji niewerbalnej określa się mianem ilustratorów. Są one formą wizualizacji wypowiedzi. Typowym przykładem jest wędkarz, mówiący o wielkości złapanej przez siebie ryby. W celu przekazania informacji posługuje się wymownymi ruchami rąk, zazwyczaj rozkładając je na szerokość zbliżoną do długości zdobyczy.
Rodzaje gestów:
emblematory - niewerbalne zastępniki określonych wyrazów, np. znak słuchawki oznaczający, że rozmawia przez telefon
afektatory - niewerbalne zachowania, które świadczą o odczuwanych emocjach bądź uczuciach, np. opuszczenie głowy może być oznaką wstydu lub onieśmielenia)
ilustratory - gesty pozwalające w sposób plastyczny podkreślić daną wypowiedź, np. podczas opisu małego dziecka gestykulujemy w charakterystyczny sposób, aby podkreślić małe rączki
regulatory - gesty, które służą synchronizacji przebiegu wymiany zdań, np. skinienie głowy oznaczające akceptację
adaptatory - gesty, które mogą posłużyć jako zaspokojenie pewnych potrzeb, np. obgryzanie paznokci podczas odczuwanego zdenerwowania
parajęzyk - podczas mówienia pojawiają się znaki świadczące o naszych uczuciach i emocjach, np. ton głosu, tempo mówienia, wysokość i natężenie głosu
Kolejnym przejawem komunikacji niewerbalnej jest dotyk. Dotyk jest pierwszym zmysłem, za pomocą którego poznajemy świat. Charakteryzuje się bardzo dużą siłą oddziaływania. Często jest powiązany z seksem lub agresją i dlatego społeczeństwo wykształciło pewne normy, które określają zakres i obszar dotyku. Akceptowany zakres i obszar dotyku jest wyznaczany przez charakter zaistniałego związku międzyludzkiego. Istnieją sytuacje, w których trudno uniknąć kontaktu cielesnego, ale w których dotyk zostaje zaakceptowany. Takie sytuacje pojawiają się w sporcie, podczas wizyty u lekarza, podczas tańca czy w trakcie składania życzeń bądź gratulacji. Każda z tych sytuacji charakteryzuje się innymi regułami, ale w żadnej z nich nie zachodzi związek pomiędzy dotykiem a poczuciem intymności. W każdej z wyżej wymienionych sytuacji mamy do czynienia z dotykiem funkcjonalnym. Do najważniejszych funkcji komunikacyjnych dotyku możemy zaliczyć: pocieszenie lub wspieranie drugiej osoby, funkcję afiliacyjną i funkcje władzy. Komunikacja za pomocą dotyku pełni ważna rolę w pocieszaniu osób, które potrzebują psychicznego wsparcia. Za pomocą dotyku możemy wyrazić naszą sympatię bądź współczucie. Dotyk jest niezwykle ważny w kontaktach pomiędzy rodzicami a dzieckiem, gdyż kształtuje bliskie relacje. Przekaz, który chcemy przekazać za pomocą dotyku jest uzależniony od rodzaju relacji. W przypadku bliskich związków może oznaczać sympatię i życzliwość, ale w kontaktach służbowych może komunikować władzę, dominację i określony status społeczny.
Zadaniem komunikacji jest wymiana informacji. W tych celach wykorzystujemy zarówno komunikacje werbalną, jak i niewerbalną, czyli „mowę ciała”. Wiele nieporozumień w relacjach interpersonalnych jest wynikiem złej komunikacji. Niewłaściwe odczytanie intencji z jednej strony, zawoalowane oczekiwania z drugiej oto trudności, których doświadczył niemal każdy z nas w codziennych rozmowach. O efektywnej komunikacji można mówić wówczas, kiedy treść wypowiedzi jest zrozumiana zgodnie z intencjami nadawcy przekazu. W celu pełniejszego poznania istoty komunikacji warto zastanowić się nad procesami i mechanizmami, które leża u podłoża każdej rozmowy.
Bibliografia:
1. Grzesiuk Lidia, Trzebińska Ewa, Jak ludzie porozumiewają się?, Warszawa 1978, str. 24
2. Nęcki, Z. (1990). Komunikowanie niewerbalne. W: Z. Nęcki, Wzajemna atrakcyjność Warszawa: Wiedza Powszechna.
Inne źródła: Internet, Wikipedia - Wolna Encyklopedia Redagowana Przez Internautów
Nęcki Zbigniew, Komunikacja międzyludzka, str. 214
Tamże, str. 214-215
Grzesiuk Lidia, Trzebińska Ewa, Jak ludzie porozumiewają się?, Warszawa 1978, str. 24
Jak wyżej.
Komunikacja międzyludzka, Kraków1996, str. 226
Komunikacja międzyludzka, str. 218
Komunikacja międzyludzka, str. 219
Komunikacja międzyludzka, str. 239