„Wydolność beztlenowa i tlenowa zawodników judo”
Sporty walki, a w tym judo, są dyscyplinami, w których bardzo duży jest udział beztlenowych procesów energetycznych ( tak fosfagenowych, jak i mleczanowych), który może dochodzić aż do 90%. Zatem można stwierdzić, że zawodnicy trenujący judo, powinni charakteryzować się dużą ogólną wydolnością beztlenową, a biorąc pod uwagę specyfikę walki (dynamiczne, o krótkim czasie trwania ataki, czy akcje), ważna dla ich możliwości na tatami jest wysoka moc, widoczna w wysiłkach o krótkim czasie trwania. Natomiast wysoki koszt energetyczny pracy w tej dyscyplinie sportu związany z intensywnością walki oraz koniecznością stoczenia kilku walk, w krótkich odcinkach czasowych(w warunkach turnieju), oznacza, że zawodnik o wysokim potencjale tlenowym szybciej łatwiej będzie mógł spłacić zaciągany w czasie walki dług tlenowy. Całkowity wysiłek tego zawodnika, z punktu energetycznego będzie bardziej ekonomiczny. Większa, u tego zawodnika będzie także szybkość procesów restytucji powysiłkowej, związanej z poziomem wydolności tlenowej. Charakter wysiłku startowego w judo jest niejednorodny, co wymaga wielokierunkowego przygotowania zawodnika i złożonej diagnostyki do oceny stanu jego wytrenowania.
W badaniach judoków stosowane są min.
30 s test anaerobowy (Wingate Test) - do oceny wydolności beztlenowej
Test progu przemian beztlenowych (PPA) - do oceny wydolności tlenowej
Ocena poziomu wydolności beztlenowej
W wysiłkach krótkich i dynamicznych o dużej intensywności organizm zawodnika pracuje w dużym dyskomforcie tlenowym. Krótki czas trwania wysiłku i duże obciążenie sprawia, że zapotrzebowanie energetyczne takiej pracy musi być pokryte z innych źródeł i innych niż tlenowe procesów metabolicznych. W takich warunkach dominują źródła i procesy beztlenowe, które można podzielić na beztlenowe niekwasomlekowe (fosfagenowe) i kwasomlekowe(glikolityczne). Procesy fosfagenowe związane są z wykorzystaniem tzw. fosfagenów, czyli zasobów komórkowych związków wysokoenergetycznych, tj. ATP i fosfokreatyna(CP). Ich poziom uzależniony jest od budowy mięśnia, ponieważ przeważają we włóknach szybkich. Zawodnik o przewadze takich włókien charakteryzuje się wysoką zdolnością do wysiłków siłowo-szybkościowych. ATP i fosfokreatyna są związkami, z których energia uwalniana jest bezpośrednio, dostarczając energii na 6-8 sekund pracy. System ATP/CP jest bardzo wydajny energetycznie, dostarczając w jednostce czasu najwięcej energii. Po wyczerpaniu się zapasu fosfagenów i powstaniem produktów ich przemian spada intensywność wysiłku, wtedy włączane są procesy glikolizy beztlenowej, gdzie glukoza ulega przekształceniu do kwasu mlekowego. W trakcie tego procesu powstaje energia, pozwalająca na kontynuowanie wysiłku, ale z mniejszą intensywnością. Proces ten dominuje w wysiłkach intensywnych o czasie trwania do 2-3 minut, co powoduje wysoki stopień zakwaszenia organizmu. Testem pozwalającym ocenić poziom wydolności beztlenowej jest Wingate Test. Polega na wykonywaniu maksymalnego wysiłku na ergometrze rowerowym w czasie 30 sek.
W teście tym dokonujemy pomiaru wielkości mocy maksymalnej, oraz całkowitej ilości wykonanej pracy, a także przebieg zmienności mocy w czasie testu. Analizując moc maksymalną, uzyskiwaną przez badanego w pierwszych sekundach testu, można ocenić zdolność badanego do wykonywania wysiłku beztlenowego w strefie fosfagenowej w oparciuo zasoby ATP i fosfokreatyny. Zawodnicy, którzy uzyskują wysokie wartości tego parametru cechuje duża dynamika. Analizując moc maksymalną pod uwagę bierze się dwa dodatkowe wskaźniki; czas uzyskania mocy i jej utrzymania(w sek.).
Prawidłowa dynamika mocy charakteryzuje się jak najkrótszym czasem jej uzyskania i długim czasem jej utrzymania. Praca wykonana w teście służy do oceny beztlenowego potencjału zawodnika w strefie fosfagenowej i glikolitycznej mleczanowej, dając obraz pojemności beztlenowej. Wysokie wartości pracy i wysokie stężenia mleczanu we krwi pobranej po teście są charakterystyczne dla zawodników o dużej wydolności beztlenowej.
Test Wingate nie jest test specyficznym, ale wykonywany systematycznie pozwala obserwować zmiany wydolności beztlenowej w rocznym cyklu treningowym. Pozwala to opracować normy, oraz modelowy profil zmian wydolności beztlenowej zawodnika w cyklu szkoleniowym, a także kontrolować prawidłowość szkolenia.
Test Wingate może być użutecznym narzędziem w pracy trenera, zarówno w bieżącej diagnostyce stanu wytrenowania oraz weryfikacji stosowanych środków treningowych, jak również w prowadzeniu selekcji dzieci i młodzieży (wzrost parametrów fizycznych z wiekiem i rozwojem somatycznym, rozwój z wiekiem zdolności do pełniejszego angażowania procesów beztlenowych i wzrostu tolerancji zmęczenia). W dyscyplinach o dużym udziale w wysiłku procesów beztlenowych, do których należą sporty walki, test Wingate jest bardzo przydatną metodą kontroli pracy trenera i zawodnika.
Ocena poziomu wydolności tlenowej
Podstawowym wskaźnikiem oceny poziomu wydolności tlenowej przez dłuższy czas był maksymalny pobór tlenu ( VO2max). Różnicuje on w dobry sposób zawodników uprawiających dyscypliny sportowe o charakterze siłowo-szybkościowym i wytrzymałościowym. Jednak u zawodnika o wysokim poziomie sportowym, w rocznym cyklu zmiany zdolności wysiłkowej zachodzą przy jednocześnie małej zmienności maksymalnego poboru tlenu. Poszukując bardziej diagnostycznego wskaźnika oceny wydolności tlenowej należy zwrócić uwagę na wysiłki o różnej intensywności. Wraz ze wzrostem intensywności pracy z komórek mięśniowych dyfunduje do krwi kwas mlekowy, produkt przemiany glukozy w warunkach komórkowego niedoboru tlenu.
W momencie rozpoczęcia wysiłku nagłe zapotrzebowanie na energię nie jest jeszcze pokrywane na drodze dopiero mobilizowanych procesów dowozu tlenu do organizmu.
W pewnej strefie intensywności wysiłkowych, kiedy mechanizmy dostarczające tlen są pobudzone, istnieje równowaga pomiędzy produkcją pewnych ilości kwasu mlekowego, a jego bieżącym utlenianiem przez same mięśnie, nerki, czy mięsień sercowy.
Podczas określonej, wyższej intensywności wysiłku mechanizmy utylizacji przestają nadążać za zwiększoną produkcją kwasu mlekowego i jego stężenie mierzone we krwi zaczyna gwałtownie wzrastać, ograniczając w efekcie zdolność wysiłkową badanego.
Początek narastania zakwaszenia określa się mianem progu beztlenowego ( wyznaczony doświadczalnie poziom intensywności obciążenia, gdzie stężenie kwasu mlekowego we krwi wynosi 4 mmole/l. Prawidłowym efektem dobrze prowadzonego treningu wytrzymałościowego, jest wykształcenie takich mechanizmów adaptacyjnych, które sprawiają, że zawodnicy lepiej wytrenowani zakwaszenie metaboliczne pojawia się przy wysiłku o wyższej intensywności. Pozwala to na wykonanie większej pracy bez objawów silnego zmęczenia i warunkuje wyższą zdolność wysiłkową.
Możliwości poprawy progu beztlenowego przez trening są dużo wyższe, niż w przypadku VO2max. Stwierdzono, że próg tlenowy można zwiększyć nawet o 45%, co jest wielkością dwukrotnie większą, niż w wypadku pułapu tlenowego. Wartość obciążenia progowego wyznacza się, stosując test wysiłkowy o rosnącej mocy. W teście takim zawodnik ma za zadanie wykonać szereg obciążeń o określonym czasie trwania i coraz wyższej intensywności. Po każdym stopniu obciążenia pobierana jest krew arterializowana z palca, bądź płatka ucha i jest w niej oznaczone stężenie mleczanu. Wykreślana jest krzywa zależności stężenia od obciążenia wysiłkowego, a następnie wylicza się wartość progu beztlenowego(wartości określonych parametrów fizjologicznych odpowiadających tej intensywności wysiłkowej określa się mianem wartości progowych). Taki test nazywa się testem progu przemian beztlenowych ( test PPA)
Istotnych informacji o skuteczności prowadzonego treningu oraz wskazówek co do dalszego postępowania z zawodnikiem dostarcza analiza samego przebiegu krzywej mleczanowej. Profil ten jest uzależniony od proporcji stosowanych środków treningowych obciążających beztlenową i tlenową strefę metabolizmu. W miarę wzrostu poziomu wydolności tlenowej, profil krzywej ulega spłaszczeniu i przesunięciu w kierunku wyższej intensywności wysiłku. Sterowanie treningiem w oparciu o próg beztlenowy ma większe znaczenie w dyscyplinach stricte wytrzymałościowych. Wskaźnik ten wysoko koreluje z wynikiem w takich dyscyplinach jak biegi długie czy maraton.
Chociaż wysoki poziom progu beztlenowego w takich sportach jak sporty walki, nie musi warunkować dobrych rezultatów sportowych, to jednak zbyt niski jego poziom może być jednym z czynników ograniczających zdolność wysiłkową zawodnika.