AGRESJA I PRZEMOC W ŚWIETLE KONCEPCJI ERICHA FROMMA.
Fromm w poszukiwaniu przyczyn przemocy stawia następującą tezę /„Serce człowieka”/
„(...) destrukcyjność i okrucieństwo nie są popędami instynktowymi, lecz namiętnościami zakorzenionymi w całości egzystencji człowieka. Są jednym ze sposobów nadawaniu sensu życiu”
Źródeł zachowania należy upatrywać w ludzkim c h a r a k t e r z e.
Zakres jego wpływu nie jest czynnikiem determinującym, lecz wyznacza najbardziej prawdopodobne sposoby postępowania.
Charakter umożliwia szczególne powiązanie ze światem, nawiązywanie relacji z innymi ludźmi w procesie asymilacji i socjalizacji. Pozwala na znalezienie równowagi pomiędzy własną kondycją wewnętrzną a warunkami zewnętrznymi. Do kształtowania się charakteru dziecka w pierwszym rzędzie przyczyniają się rodzice, których metody wychowawcze są z kolei ukierunkowane przez czynniki kulturowe. Członkowie danej społeczności posiadają pewne wspólne cechy, które Fromm nazywa „charakterem społecznym”.
Fromm rozróżnia dwie podstawowe formy przemocy:
agresja biologicznie przystosowawcza, zaprogramowana filogenetycznie o reaktywnym i defensywnym charakterze. Pojawia się ona przeważnie w sytuacji zagrożenia w celu jego usunięcia. Autor nazywa ją agresją niezłośliwą, która zanika wraz z bodźcem ją wywołującym. W pewien sposób jest ona wspólna ludziom i zwierzętom.
agresja złośliwa charakteryzuje wyłącznie człowieka. Nie posiada żadnych cech wskazujących na biologiczne przystosowanie, wręcz przeciwnie jest szkodliwa biologicznie zarówno dla osoby zaatakowanej, jak i napastnika. Ponieważ nie jest ona wrodzona, istnieje możliwość jej usunięcia. Fromm przyznaje, że w tym przypadku mamy do czynienia z potencjalną cechą człowieka, nie zaś zwykłym, wyuczonym wzorcem zachowania
Agresja nie jest wiec filogenetycznie zaprogramowana, lecz może stać się domeną ludzi, u których wykształcił się określony typ charakteru.
Fromm wyróżnia rodzaje charakterów, które przyczyniają się do zaistnienia w człowieku skłonności destrukcyjnych i agresywnych.
- sadyzm: jest chęcią kontroli, krzywdzenia i poniżania innych osób
- narcyzm: osoba posiada nieprawdziwy obraz siebie i innych; dla udowodnienia swojej
rzekomej wyższości może się posunąć nawet do użycia przemocy
- nekrofilia: przyjemność z niszczenia, fascynacja śmiercią i chorobami oraz zainteresowanie
wyłącznie tym, co jest czysto mechaniczne
- więzi kazirodcze: niedorozwój charakterologiczny, polegający na braku poczucia autonomii
przez daną jednostkę;
- permanentna nuda
Opracowanie: Ania Korobczak
Na podstawie:
E. Fromm, Serce człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocław 1999
E. Fromm, Niech się stanie człowiek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Wrocław 1999
E.Fromm, Anatomia ludzkiej destruktywności, Rebis, Poznań 2002