Terapia zajęciowa w pediatrii
Zabawa- rola i znaczenie w życiu dziecka. Podstawowe formy zajęć zabawowych.
Cele:
Słuchacz będzie potrafił:
podać definicję zabawy
wymienić funkcje zabawy
określić rodzaje zabaw
wykazać się umiejętnością doboru podstawowych pomocy do poszczególnych rodzajów zabaw
Pojęcie zabawy
W starożytnej Grecji słowo zabawa oznaczało wszelkie działania dzieci określane obecnie mianem „dziecinady”.
Rzymianie słowo ludo rozumieli, jako radość, uciechę, a ludos, jako grę, zabawę, widowisko lub igrzyska. Stąd mamy pojęcie „ ludyczny” w rozumieniu „zabawowy”.
Zabawa jest podstawową działalnością dziecka i oznacza każdą czynność podjętą dla przyjemności, bez uwzględniania końcowego rezultatu. Amerykańska psycholog E. Hurlock uważała, iż zabawa „ uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie”.
Funkcje zabawy
Terapeutyczna - przywraca dziecku równowagę psychiczną niezbędną do prawidłowego rozwoju
Kształcąca - poprzez zabawę dziecko doskonali swoją sprawność manualną, motoryczną, zdobywa wiedzę i doświadczenia o otaczającym świecie, poznaje siebie i swoje możliwości, kształci zmysły
Wychowawcza - dziecko poznaje reguły i normy postępowania, uczy się je stosować i współdziałać z innymi
Projekcyjna - daje możliwość odgrywania ról społecznych i odtwarzania rzeczy, za które nie jest karane.
Diagnostyczna - obserwacja zabaw daje punkt wyjścia do działań profilaktycznych i terapeutycznych.
Klasyfikacja zabaw
Zabawy manipulacyjne - in. zwane też manipulacyjnymi lub czynnościowymi. Zabawy te są charakterystyczne dla dzieci do drugiego roku życia. Jest to wykonywanie różnych czynności nie prowadzących do żadnego wytworu, np.: zabawy swoimi rączkami, nóżkami, dotykanie przedmiotów, rzucanie, przenoszenie ich z miejsca na miejsce. Dzięki tym zabawom dziecko uczy się kontrolować własne ciało, a szczególnie kierowania własną ręką pod kontrolą wzroku. Wraz z wiekiem i wzrostem doświadczeń dziecka przekształcają się w zabawy konstrukcyjne.
Zabawy konstrukcyjne - wytwarzanie przez dziecko różnych przedmiotów z różnego materiału, jak np. ; budowanie, lepienie, majsterkowanie przy użyciu piasku, gliny, klocków, patyków, szyszek, kamieni, pudełek, papieru itp. W zabawach konstr. dzieci zaspokajają potrzeby poznawcze a także naśladowcze, twórcze i estetyczne. Zabawy te są domeną praktycznych doświadczeń dziecka kształtujących w działaniu jego myślenie, pojęcia matematyczne, a także dostarczają doświadczeń będących podstawą wiedzy o przedmiotach i ich własnościach. Dodatkowo rozbudzają zainteresowania i inwencję techniczną. Pojawiają się u dzieci około 2,6 - 3 roku życia. Dzieci najmłodsze zaczynają budować z klocków od jednej kondygnacji - pociąg, garaż, płot, dom. Budowanie wzwyż pojawia się u 4- latków, a domy piętrowe u 5- l.
Zabawy tematyczne - in. w role, fikcyjne, iluzyjne, dramatyczne, twórcze, symboliczne. Są to zabawy, w których dziecko wykorzystuje przedmioty w funkcji zastępczej(klocek- pistolet, samochód, tort, jabłko) oraz odgrywa różne role społeczne. Zabawy tematyczne rozwijają się etapami. Zaczątki obserwujemy już w okresie poniemowlęcym. Trzylatki naśladują zazwyczaj jedną wybraną czynność, np.: „golą” się klockiem, układają lalki do snu. Treści zabaw 3-4 l. Czerpią z najbliższego otoczenia. Dzieci 5l. wykorzystują treści wynikające z opowiadań, filmów, widowisk. Odtwarzają coraz bardziej złożone sytuacje, dbając przy tym o szczegóły. U 6-l. pojawia się fabuła. Zabawki biorą udział w tworzonych przez dzieci sytuacjach, np.: pociągi się wykolejają, misie łamią łapy i muszą iść do szpitala. Dzieci starają się by wszystko przebiegało „naprawdę”.
Zabawy badawcze - polegają na robieniu przez dziecko różnych samodzielnych doświadczeń. Pozwalają zaspokoić potrzeby poznawcze i naturalną ciekawość dzieci. Chcąc zaspokoić swoje potrzeby często rozkręca, rozbiera, „psuje” nową zabawkę, „ mierzy” kałuże itp. Pierwsze zabawy bad. - już u kilkumiesięcznego dziecka. Najpełniejszy rozwój przypada na wiek przedszkolny i szkolny.
Zabawy ruchowe - zaspokajają potrzebę ruchu oraz nabywania zręczności. Wpływają nie tylko na prężność ciała i jego zwinność, ale dzięki podnoszeniu sprawności ciała podnoszą też sprawność umysłu (dotleniając mózg), a także wyrabiają wolę przy okazji uciążliwych często prób i wysiłków w zdobywaniu zamierzonego celu. Zabawy te zaczynają pojawiać się już poniżej 2 r. ż.3-4 - latków nuży zarówno ruch monotonny jak i brak ruchu. Dzieci 5- 6- letnie ze względu na gwałtowny rozwój fizyczny mają zwiększone zapotrzebowanie na ruch, które opiekunowie powinni starać się zaspokoić.
Zabawy ruchowe dzielą się na :
orientacyjno - porządkowe,
z elementami równowagi,
z elementami czworakowania i pełzania,
bieżne,
z elementami rzutu, chwytu i toczenia,
z elementami wspinania i włażenia,
z elementami skoku i podskoku.
Zabawy dydaktyczne - ich inicjatorem i organizatorem jest dorosły. Wywierają wpływ przede wszystkim na rozwój czynności umysłowych dziecka. Zabawy te wymagają od dziecka spostrzegania, zauważania różnych cech przedmiotów, utrwalają pojęcia i stosunki liczbowe, utrwalają wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym, usprawniają i korygują mowę dziecka. Pierwsze zabawy dydaktyczne można wprowadzać już w okresie poniemowlęcym.
Ta klasyfikacja oparta jest na treści zabaw.
Ze względu na liczbę uczestników mamy zabawy indywidualne lub grupowe.
Biorąc pod uwagę aktywność dziecka możemy mówić o zabawach dowolnych oraz kierowanych.
Teren - zabawy w pomieszczeniach zamkniętych lub na wolnym powietrzu.
Warunki zabawy
Miejsce zabawy - dziecko musi się czuć bezpiecznie i swobodnie
Sprzęt do zabawy - zabawki dobrane do wieku i możliwości dzieci
Czas zabawy - taki, aby zabawa mogła rozwijać się swobodnie, bez przerywania w najważniejszym dla dziecka momencie.
Zdaniem I. Polkowskiej (1994, s.20)zabawy dzieci, ich charakter, przebieg, repertuar zależą od długotrwałej, systematycznej pracy, od wielokrotności prób wtedy, gdy na początku się nie udawały, od zauważania i nagradzania najmniejszych nawet sukcesów, od atmosfery, jaka im towarzyszy".
E. Minczakiewicz (1995, s.62) znalazła odpowiedź na pytanie: "Co daje dziecku zabawa, czego uczy?"
Otóż jej zdaniem:
- "zabawa daje możliwość obserwacji aktywności dziecka, korekty i modyfikacji jego zachowań"
- "zabawa uczy organizacji tzw. czasu wolnego i dysponowania nim według własnego uznania"
- zabawa" ... uczy dokonywania wyboru zabawki stosownie do warunków zabawy i własnego planu" (1995, s. 62).
Podsumowując można dodać, że stworzenie odpowiednich warunków i sprzyjającej atmosfery do zabawy spowoduje u dzieci wyzwolenie: radości życia, spontanicznych reakcji, inicjatywy do podejmowania działania, a co za tym idzie dostarczy im komfortu psychicznego i możliwości lepszego kontaktu z otaczającym je światem.
Przykładowy zestaw zabawek i pomocy do zabaw ruchowych
Piłki, serso, obręcze, lejce, skakanki, woreczki, szarfy, laski itp.
Zabawki pobudzające do ruch: taczki, wózki, kręgle, samochody
Do zabaw na dworze: łopatki, grabki, wiaderka, foremki, sitka,konewki...
Przyrządy sportowe: rowerki, wrotki, deski, rolki, łyżwy, narty, sanki....
Różnego rodz. gry zręcznościowe kształtujące sprawność rąk: bierki, pchełki, „Skaczące czapeczki”, „Grzybobranie”....
Przykładowy zestaw zabawek i pomocy do zabaw konstrukcyjnych i plastycznych
Klocki drewniane, plastikowe różnych kształtów, wielkości i kolorów
Różnorodny materiał przyrodniczy: szyszki, muszle, kasztany, żołędzie..
„Mały architekt”
„Układanka- przybijanka”
puzzle, mozaiki
kredki, ołówki, farby, modelina, plastelina, nożyczki z zaokrąglonymi końcami, duże arkusze papieru, kolorowy papier, klej...
Przykładowy zestaw zabawek i pomocy do zabaw tematycznych
lalki, misie, małe dzidziusie do ubierania i rozbierania
kuchenki z garnkami
nakrycia stołowe, sztućce
przybory do sprzątania
pomoce do zabaw w sklep, fryzjera, lekarza, listonosza itp.
Zwierzątka realistyczna i bajkowe
Stroje do przebierania - fartuszki kuchenne, lekarski, czapki górnika, listonosza, plicjanta, czepki....
Przykładowy zestaw zabawek i pomocy do zabaw dydaktycznych
Domona obrazkowe, liczbowe, literowe, sylabowe
Karty do gry „Czarny Piotruś”
Puzzle
Łamigłówki, rebusy, krzyżówki
Czasopisma dziecięce
Klocki literowe, kostki do gry
„ Chińczyk”, „Warcaby”, „Szachy”, „Młynek” itp.
Literatura:
Z. Bogdanowicz „Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli”
W. Gniewkowski, K. Wlaźnik „Wychowanie fizyczne w przedszkolu”
H. Olechnowicz, „U źródeł rozwoju dziecka”
W. J. Dyner, „ Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu”
I. Zgrychowa, M. Bukowski „Chore dziecko chce się bawić”
1
5