136. Porównanie triasu alpejskiego i germańskiego.

Trias alpejski - scytyk, anizyk, landyn, karnik, noryk, retyk

Trias germański - pstry piaskowiec [scytyk], ret, wapień muszlowy [anizyk, landyn], kajper [karnik - retyk], retyk

Większość jednostek alpejskich ma w podstawie osady klastyczne. W scytyku wydzielany jest sejs i kampli [w Alpach] są to warstwy werfenu.

W Anglii nie ma wap. muszlowego jest dwudzielny podział. Ind, olenek z Syberii.

Trias alpejski. Występuje w Alpach wschodnich, Apeninach, Bałkanach i Grecji. W facji tej dominują wapienie, dolomity i margle, które tworzyły się w środowisku morskim (w geosynklinie), często są to utwory głębokowodne.

Większość jednostek alpejskich ma w podstawie osady klastyczne. W scytyku wydzielany jest sejs i kampli [w Alpach] są to warstwy werfenu.

Anizyk, ladyn odpowiednik wapienia muszlowego; rozległe płytkie laguny często zdolomityzowane o dużej miąższości ok. 1,5 km.

137. Innowacje w ewolucji organizmów morskich w triasie.

*pojawiają się pierwsze korale w anizyku

*rozwój głowonogów - wyodrębniły się amonity właściwe

*duża ilość zarodników grzybów, stanowią 90% wszystkich pyłków

*rozwój gadów, pojawiają się ssaki

*nanoplankton pojawił się pod koniec triasu w płytkich morzach Tetydy.

138. Ewolucja synapsydów i diapsydów w triasie (w tym cynodonty itp).

Pierwsze gady powstały w karbonie. Przodkami owodniowców są pierwotne karbońskie Reptiliomorpha, tj. antrakozaury i sejmurie, które nie wykształciły jeszcze błon płodowych umożliwiających rozwój jaj na lądzie.

Większość współczesnych owodniowców należy do linii diapsydowej (w pierwotnie anapsydowej czaszce - bez otworów prócz nozdrzy i oczodołów - pojawiły się u nich dwie pary okien skroniowych - otworów mieszczących mięśnie szczęk - górne i dolne okna skroniowe).

Wielka radiacja adaptacyjna gadów diapsydowych przypada głównie na erę mezozoiczną. Linia ta wyłoniła spośród siebie m.in. lepidozaury oraz archozaury, czyli pterozaury, oraz dinozaury.

Zmodyfikowanymi diapsydami były też mezozoiczne gady morskie: ichtiozaury, plezjozaury czy mozazaury.

W późnym karbonie z pierwotnych owodniowców wyodrębniły się synapsydy, do których należą przodkowie ssaków. Wczesne, przedssacze synapsydy (karbon-trias) określane jako „gady ssakokształtne”. W czaszce synapsydów za oczodołami powstaje jedna para okien skroniowych, odpowiadających położeniem dolnym oknom diapsydów. W ewolucji synapsydów różnicują się zęby (pojawiają się duże kły, niewielkie siekacze z przodu, oraz zęby policzkowe stopniowo przybierające postać bardziej złożoną niż typowe dla gadów nieco zakrzywione stożki; u mezozoicznych ssaków pojawiają się już wieloguzkowe trzonowce i przedtrzonowe). Ewolucja triasowych synapsydów zwanych cynodontami obejmowała stopniowy rozrost kości zębowej w żuchwie kosztem zaniku pozostałych. Kość stawowa żuchwy weszła w skład ucha środkowego jako młoteczek, wraz z kością kwadratową czaszki (kowadełko) uzupełniając jedyną kostkę słuchową pozostałych owodniowców, czyli kolumienkę (strzemiączko). Wymagało to powstania nowego stawu żuchwowego między kością zębową a kością łuskową czaszki.

U późniejszych synapsydów doszło do wykształcenia endotermii. Stałocieplność (homeotermia) uzyskana dzięki endotermii wymaga jednak szybszego metabolizmu (a więc zwiększenia efektywności pobierania pokarmu - stąd presja na doskonalenie i specjalizację uzębienia) oraz redukcji strat ciepła (przez powstanie warstwy termoizolacyjnej - włosów). Odporność na wahania temperatury typowe dla kontynentalnego klimatu permsko-triasowego Pangei zapewniła synapsydom dominację w ekosystemach lądowych na całym świecie. Dopiero wymieranie triasowo-jurajskie w połączeniu z ociepleniem i łagodnieniem klimatu sprawiło, że synapsydy ustąpiły miejsca archozaurom, zwłaszcza dinozaurom, dysponującym już wówczas sprawniejszą lokomocją.

139. Pierwsze ssaki, podaj cechy typowe dla ssaków (czaszka, zęby, kończyny)

140. Co to są Archozauria? Kiedy powstały?

Archozaury są to diapsydy - gady właściwe, naczelne. Pojawiły się w późnym permie (ok. 250 mln lat temu), a szczyt rozwoju osiągnęły w erze mezozoicznej. To jedyna grupa gadów z zębami osadzonymi tekodontycznie - w zębodołach. Ich potomkowie - dinozaury zdominowali królestwo ziemskich kręgowców przez większość ery mezozoicznej. Wiele z nich osiągało potężne rozmiary, a niektóre przeszły na dwunożny tryb życia.

Do nich należą:

1. pierwotne archozaury („tekodonty”), m.in. fitozaury i aetozaury

2. krokodylowe, od triasu

3. pterozaury, trias-kreda

4. dinozaury trias-kreda

• gadziomiedniczne (Saurischia), trias-kreda

• ptasiomiedniczne (Ornithischia), jura-kreda

141. Najstarsze dinozaury, podaj cechy typowe dla dinozaurów, jakie były najstarsze dinozaury?

pierwotne archozaury („tekodonty”), m.in. fitozaury i aetozaury.

Chód wyprostowany, kość udowa łączy się za pomocą panewek z miednicą.

Dinozaury należą do archozaurów, wraz z krokodylami i wieloma wymarłymi gadami. Archozaury, należące obok lepidozaurów (m.in. jaszczurki i węże) do diapsydów, powstały i zróżnicowały się na główne rzędy na przełomie ery paleozoicznej i mezozoicznej. Dinozaury dzielimy na dwa rzędy na podstawie budowy miednicy: gadziomiedniczne (Saurischia) i ptasiomiedniczne (Ornithischia). Pierwsze mają kości łonowe miednicy skierowane w przód, jak u krokodyli, drugie - w tył, równolegle do kości kulszowej, jak u ptaków (w przód skierowany jest tylko tzw. wyrostek przedłonowy). Wiąże się to z układem mięśni kończyn tylnych i postawą ciała.

Paradoksalnie, ptaki pochodzą od dinozaurów gadziomiednicznych (a nie ptasiomiednicznych!);

Dinozaury gadziomiedniczne dzielą się na drapieżne teropody i roślinożerne zauropodomorfy. Te ostatnie obejmują prozauropody - jedne z najstarszych znanych dinozaurów, oraz olbrzymie zauropody - największe zwierzęta lądowe wszech czasów.

Dinozaury ptasiomiedniczne, które były wyłącznie roślinożerne, dzielą się na tyreofory - pancerne ankylozaury i stegozaury - oraz ornitopody. Do ornitopodów należą m.in. iguanodonty i hadrozaury (dinozaury kaczodziobe). U progu okresu kredowego wyłoniły się z nich marginocefale, obejmujące dinozaury grubogłowe (pachycefalozaury) i rogate (ceratopsy).

Najwcześniejszy - eoraptor (żył 227 milionów lat temu); jeszcze starszy jest silezaur sprzed 230 mln lat, lecz nie jest pewne, czy należy on już do dinozaurów.

146. 146. Jak odróżnić ssaka od gada, szczególnie pod koniec triasu?

Triasowe cynodonty [mają cechy gadzie i ssacze]

Po małżowinach usznych u cynodontów. U ssaków zawias występuje między kością żuchwy a kością łuskową. U gadów pomiędzy kością kwadratową. Przez pewnie czas oba rodzaje zawiasów funkcjonowały, aż do wędrówki kości żuchwy w górę ku łukowi jarzmowego do momentu zetknięcia się z kością łuskową i powstanie typowego zawiasu ssaczego. U gadów kość żuchwowa opiera się o kość kwadratową. [pozostały przy zawiasie stawowo-kwadratowym] ssaki zrezygnowały z tego zawiasu kwadratowego. Spowodowało to ewolucję narządu słuchowego. Gady wykorzystują tylko jedną kosteczkę [strzemiączko] i jedną pałeczkę. Ssaki - 3 kosteczki słuchowe [kowadełko, młoteczek, strzemiączko]. Zmniejszyły się one w trakcie ewolucji, gdyż żuchwa potrzebowała lepszego zawiasu, a ucho lepszego mechanizmu. Kość kątowa została u ssaków zmieniona w kość bębenkową, która napina błonę bębenkową.

---