Techniki Sztuk Plastycznych [wykład] 02.12.2010
„Sztuka pozłotnictwa i inne techniki zdobienia” Arleta Tylewicz
„Pozłotnictwo”, 2005, Zdzisław Edelman (?)
„Techniki malarskie: spoiwa organiczne” Władysław Ślesiński
„Klejowe i olejne prace pozłotnicze” W-wa, 1981, Tomasz Sadziak
„Folie pozłacarskie w zabytkowych obiektach - charakterystyka i metody identyfikacji” [w:] „Materiały Zachodnio-Pomorskie”, 1971, tom. XVII s.623-671
i jakieś tam teksty Kingi Szczepkowskiej
Złotnictwo - rzemieślnictwo artystyczne zajmujące się wyrobem przedmiotów ze złota, ale także ze srebra, platyny, kamieni szlachetnych, etc.
Pozłotnictwo - pokrywanie powierzchni przedmiotów cienkimi płatkami złota lub sproszkowanym złotem
Złocenie - pokrywanie metalu (także el. glazurowanych, kafli) warstewką złota w wysokiej temperaturze (złocenie ogniowe), występuje rtęć w stopie z złotem, która ulatnia się; złocenie galwaniczne
Metale do pozłotnictwa:
Złoto [Au]
Srebro [Ag]
Cyna [Sn]
Glin [Al] - ok. 1900r
Stopy metali z domieszkami
Stopy foliowe:
Mosiężne [Cn-Zn]
Brąz [Cn-Sn]
Formy metali:
Płatki/folie - najcieńsze złota, najgrubsze cyny
Sproszkowane
Farby - złote, srebrne, stopy mosiężne
Historia:
Ok.1500r.pne rozklepywanie złota w płatki
Zdobienie tkanin w postaci złotych nici (ciągnionych lub z „duszą”)
Pliniusz - złocenie ogniowe
Złocenie na różnych podłożach
Średniowiecze - malarstwo tablicowe i rzeźba:
Pokrywanie tła złotem
Imitacja złota
Iluminatorstwo - miniatury, stylizowane litery
Złocenia całych postaci rzeźb drewnianych i kamiennych (np. św.Anna Samotrzecia w Gdańsku)
Barok - częste stosowanie złoceń
XVIIIw. - rozwinięcie techniki pozłacania
Początek XXw. - upadek techniki
Podstawowe techniki pozłacania na zimno:
Na pulment - nieodporny na czynniki atmosferyczne; przyklejanie płatków przy pomocy organicznych klejów; najstarsza metoda; podłoże: klejowo-glutenowe, gipsowe, biel ołowiowa; ciepłe glinki żelazowe mieszano ze spoiwami, na podłoże nakładano folie przy pomocy białka, zwilżając powierzchnię alkoholem (proporcje 1:1 z wodą) lub klejem glutynowym; polerowanie powierzchni po 2-3h przy pomocy agatu lub oprawionego, ukształtowanego zęba zwierzęcego; matowanie warstwą żywicy, żelaku lub alkoholu
Na wytrawę olejną (mikstion) - złocenie trwałe, odporne; od Vw.ne znane - zalecano jako podkład pod złocenie olej orzechowy; można stos. Na każdym suchym podłożu, zaprawa izolowana szelakiem (lakier rozpuszczony), stapianie oleju z żywicą (podkład olejnożywiczny), należy gotować dodając środków sykatywujących (tlenek ołowiu) ok. 4-5h; pokrywanie powierzchni szelakiem i pozostawienie do wyschnięcia (6-24h); można pokrywać laserunkami lub polerować (ciężko, łatwiej na pulmencie)
Pozłacanie złotem w proszku - powierzchnie delikatne, wymagające malarskiego opracowania, iluminatorstwo; o tej tech. Wspomina rękopis z Lejdy (?); można wypolerować (staje się podobne do folii); mieszanina złota proszkowego ucieranego z białkiem, gumą arabską lub klejem glutynowym, dodając plastyfikatory (miód, itp.); nanoszono pędzlami lub piórkami
Warsztat:
Płatki złota - małe do kilkunastu cm; złożone w książeczkach (które składają się na księgi)
Poduszka pozłacarska - na zamszu, elastyczna
Nóż o tępym ostrzu - pozwala przykroić płatek na poduszce
Pędzelek - przenosi płatek płaską powierzchnią delikatnego włosia
Agat - polerowanie powierzchni
Resztki płatków ucierano ze solą i uzyskiwano proszek. Dużo pulmentów jest czerwonych.