STAWY
Cechy charakterystyczne ryb
Ciało opływowe kształtu wrzecionowatego przystosowane do pokonywania oporów wody
Glowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie ma odcinka szyjnego
Szkielet chrzęstny częściowo skostniały lub kostny
Otwór gębowy zaopatrzony w ruchowe szczęki
Kończyny przednie połączone w płetwy piersiowe a tylne w płetwy brzuszne
Skóra u większości gat. Pokryta łuskami u niektórych jest naga, gruba z licznymi gruczołami śluzowymi
Wiele gatunków posiada pęcherz pławny
Oddychają skrzelami, niektóre gatunki mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita
Posiadają charakterystyczne tylko dla ryb narząd- linię boczną
Są zmiennocieplne mają zamknięty układ krążenia, są rozdzielnopłciowe u większości jajorodne
RYS. RYBK 1.
Otwór ustny
- u gatunków drapieżnych jest zwykle szeroki i uzębiony
- u niedrapieżnych mały i nieuzębiony
Jego położenie zależy od rodzaju pokarmu jakim ryby głównie się odżywiają oraz od strefy zbiornika, w której go pobierają
Położenie otworu ustnego może być końcowe, górne i dolne
Końcowy otwór ustny występuje przeważnie u gatunków drapieżnych
Dolny otwór ustny mają ryby pobierające pokarm z dna. U gat. żywiących się pokarmem dennym występuje często wokół otworu ustnego wąsiki czuciowe
Niekiedy np. u karpia przy penetrowaniu dna pomaga wysuwany „ryjek” utworzony przez kości międzyszczękowe
Górny otwór gębowy - ryby planktonożerne
Nozdrza znajdują się przed oczami. Są to 2 pary niedużych połączonych z jamą ustną zagłębień wyłożonych nabłonkiem czuciowym
Żagielkowaty fałdzik skórny oddziela przedni otwór nosowy od otworu tylnego reguluje on kierunek przepływu wody przez nozdrza. Woda zatrzymana przez żagielek wpływa do przedniego otworu i wypływa tylnym. Nozdrza odbierają wrażenia węchowe i słuchowe
Oczy nie mają ruchomych powiek rozmieszczone symetrycznie. Ryby zamieszkujące prześwietloną strefę mają oczy większe gat. drapieżne mają oczy większe, wzrok jest ograniczony, słaba widoczność w wodzie, słaba zdolność akomodacji
U płaskoksztaltnych oczy są po jednej stronie górnej głowy jest to cecha wtórna - efekt przechodzenia na dany tryb życia.
Pokrywy skrzelowe - ochrona zew skrzeli, rytmiczne ruchy ułatwiają wypływ wody do jamy ustnej. Pokrywę tworzą 4 kości płaskie, od strony tułowia krawędź pokrywy obrzeżona jest skórnym fałdem skrzelowym
U ryb które potrzebują dużo tlenku otwory skrzelowe są duże. Po krawędzi pokrywy od strony skrzelowej przyrasta błona podskrzelowa, usztywniona 4 szablowatymi kosteczkami tzw. promienie podskrzelowe
Część tułowiowa
LINIA BOCZNA
Biegnie wzdłuż tułowia i zwykle trzona ogonowego, jej odgałęzienia także przechodzą na głowę. Przebiega ona prosto wzdłuż ciała, często jest lekko wygięta
Pozwala wyczuwać najmniejszy ruch wody (6 zmysł) u ryb ułuszczonych jest to w postaci pojedynczych otworów w każdej łusce prowadzących do kanału w skórze gdzie dochodzą zakończenia nerwowe
U gatunków bezłuskich otworki linii bocznej przebijają skórę. Niekiedy linia boczna to delikatne wyrostki czuciowe lub otwarty na zewnątrz kanalik
Jest to narząd słuchu i dotyku. Ma znaczenie w ławicy grup
OGON
Składa się z płetwy ogonowej. Trzon u ryb ruchliwych jest smukły i długi, u prowadzących powolny tryb życia - krótki i krępy. Trzon + płetwa ogonowa jest głównym narządem ruchu postępowego u ryb
PŁETWY
Są to błoniaste fałdy skórne, rozpięte na promieniach kostnych lub chrzęstnych. Pomiędzy szkieletem zew. a wew. płetw istnieje połączenie stawowe dzięki którym płetwy mogą się ustawić pod odpowiednim kątem od linii ciała
Płetwy dzielimy na parzyste i nieparzyste
Parzyste:
- piersiowe (P)
- brzuszne (V)
Nieparzyste:
- grzbietowe (D)
- ogonowa (C)
- odbytowa (A)
- tłuszczowa (ad)
Ponad to rozróżnia się płetwy twarde i miękkie. Uzależnione od przeważających promieni płetwowych. ?? Płetwy grzbietowej miękkie rozgałęziają się w połowie
Liczba płetw, kształty, liczba promieni twardych i miękkich w płetwach to cechy systematyczne.
Płetwa ogonowa jest połączona ze szkieletem osiowym i stanowi jego zakończenie.
Kształty:
- rozwidlony
- równościenty
- zaokrąglony
Kształt ciała ryb:
Jest jednym z elementów dostosowania się ryb do warunków środowiska, zmienia się wraz z wiekiem w okresie larwalnym znacznie odbiega od kształtu ryb dorosłych
Zasadniczo po zmienieniu okresu zmianie ulegają tylko proporcje ciała
Kształty ciała:
- wrzecionowaty- (łosoś) kształt podstawowy ciało owalne
- boko- bocznie ścięty- (leszcze)
- grzbieto- brzusznie spłaszczony (sum, płaszczka)
- wężowaty (węgorz)
- asymetryczny (flądra)
- torpedowaty (makrela)
- strzałowaty (szczupak)
- grzbieto- brzusznie spłaszczony (miętus)
Kształt wrzecionowaty u ryb odbywających dalekie wędrówki lub u ryb pływających szybko jak tuńczyk. Modyfikacja kształtu jest spłaszczone w przekroju poprzecznym łagodnie elipsowate, umożliwia osiąganie dużych prędkości kosztem obniżenia zdolności manewrowych.
Strzałkowy - ciało wydłużone, ma masywny ogon
Wężowaty -ciało jest długie, okrągłe w przekroju poprzecznym dla ryb żerujących w mule, w gęstej roślinności
Grzbiet- brzusznie spłaszczone-dla ryb żyjących na dnie Glowa i przednia część ciała są masywne, część grzbietowa i brzuszna mocno spłaszczone
Asymetryczny- dla ryb flądroksztaltnych, prowadzą one przydenny tryb życia, ciało jest mesymetryczne
Boko- bocznie ścieśniony- dla ryb zamieszkujących zarośnięte strefy zbiorników wodnych w utrzymaniu pozycji pionowej pomaga dobrze rozwinięte płetwy nieparzyste
CECHY CHARAKTERYTYCZNE RYB
Ciało opływowe kształtu zwykle wrzecionowatego przystosowane do pokonywania oporów wody
Głowa z tułowiem łączy się nieruchomo brak szyi
Szkielet chrzęstny częściowo skostniały lub kostny
Otwór gębowy na ruchome szczęki
Kończyny przednie przekształcone w płetwy piersiowe, tylne - brzuszne
Skóra pokryta łuskami lub nie, gruba z licznymi gruczołami śluzowymi
Pęcherz pławny
Oddychają skrzelami, (powietrzem atmosferyczne dzięki uchyłkom jelita)
Linia boczna obecna
Zmiennocieplne
Zamknięty układ krążenia
Rozdzielnopłciowe, jajorodne
Ćwiczenia 2
Pokrycie ciała ryb i układ szkieletowy
Ciało ryby której rolę ochraniającą znacznie zwiększają łuski oraz liczne jednokomórkowe gruczoły śluzowe.
Skóra chroni ciało przed urazami mechanicznymi przed wnikaniem czynników chorobotwórczych, dodatkowy narząd wymiany gazowej, wydalania, osmoregulacji
Okrywa ciała ryby:
Skóra składa się z naskórka, skóry właściwej (Cutis). Skórę z mięśniami łączy cienka warstwa podskórna (subcutis)
Przekrój poprzeczny przez skórę :
1-Epidermis, 2- cutis, 3- subcutis, 4- musculi, 5-nabłonek, 6 - warstwa podskórna komórek pigmentowych , 7- nerwy, 8- warstwa podskórna kom pigmentowych
Połączenie skóry z mięśniami jest na tyle ścisłe że nigdy nie występuje pofałdowanie skóry
Naskórek - 3 warstwy: podstawowa- rozrodcza; środkowa- gruczołowa; i zewnętrznej warstwy kom obumierających nabłonka
Przekrój przez naskórek
a- warstwa rozrodcza, b- warstwa gruczołowa, c- warstwa nabłonka
1.kom obumierające nabłonka, 2. Kom surowicze, 3. Kom śluzowe, 4. Kom kolbkowe
Skóra właściwa składa się z 2 warstw:
- luźnej to jest górna
- zbita część dolna
Warstwa luźna skóry właściwej jest mocno unaczyniona bierze udział w oddychaniu skórnym ryb. U karpia ten udział jest 30%
Z tej warstwy wyrastają łuski. Warstwa zbita składa się z włókien klejorodnych i kleistych jest unaczyniona i unerwiona.
Warstwa gruczołowa naskórka zmienia jednokomórkowe gruczoły śluzowe i surowicze a u niektórych gat. wielokomórkowe gruczoły jadowe
Gruczoły śluzowe zawierają mucynę która w połączeniu z wodą tworzy śluz
Gruczoły surowicze zanikają po oddaniu wydzieliny na powierzchnię skóry
Gruczoły jadowe znajdują się zwykle w okolicy kolców i promieni twardych płetw. Jad wydziela się na na zewnątrz przy silnym ucisku który niszczy kom gruczołów
Obumierające kom naskórka w warstwie powierzchniowej złuszczają się ale nie ulegają zrogowaceniu. Między nabłonkiem a skórą właściwą występują warstwy kom. barwnikowych
Rola śluzu
- Śluz nadaje powierzchni ciała śliskości.
- Pełni funkcje ochronną przed inwazją bakterii i pasożytów.
- Po zranieniu śluz szybko zasklepia rany chroniąc wewnętrzne tkanki przed zakażeniem. - ---- Ponad to śluz zmniejsza tarcie ciała ryb w trakcie pływania.
- Obfitość śluzu jest przeważnie znacznie większa u ryb o znaczniej zmniejszonej liczbie łusek niż u ryb z łuskami.
Skóra jest ubarwiona dzięki obecności kom barwnikowych tzw. chromatoforów.
Komórki barwnikowe (chromatofory)
W zależności od barwnika są:
Melanofory- melanina- czarny lub brązowy z tyrozyny, barwnik najtrwalej utrzymujący się po śmierci ryby
Erytrofory- erytryna, czerwony barwnik lipochromowy
Ksantofory- ksantyna, żółty barwnik lipochromowy. Zabarwienie ikry, mięśni np. łososiowatych jest skutkiem ksantyny i erytryny
Poza skorą chromatofory są w błonie otrzewnej jamy ciała, a niekiedy także w nabłonku jamy ustnej
Allofory- barwnik żółty z grupy flawin, dodaje do ubarwienia niebieskie lub zielonkawe efekty fluorescencyjne
Guanofory- nie zawierają barwnika lecz kryształki guaniny. Wyróżnia się leukofory i iroliofory. W leukoforach guanina znajduje się w postaci granulek rozproszonych w cytoplazmie i zdolnych do przemieszczania się w kom. Nadają skórze zabarwienie białe np. na brzuchu. W irolioforach większe kryształki są w postaci płytek lub igiełek, są nieruchome ich ustawienie powoduje odbicie światła i nadaje rybie połyskliwą srebrzystość.
Skóra większości ryb pokryta jest łuskami są to charakterystyczne twory skry właściwej, pokrywające dachówkowato ciało ryb, pełnią przede wszystkim funkcje ochronną ponadto łuski pomagają rybie w pokonywaniu oporu wody, poprzez zmniejszanie tarcia.
Typ łusek:
Plakoidalne- najbardziej pierwotne, składające się z ukrytej głęboko w skórze płytki kostnej i osadzonego na niej ząbka zbudowanego z dentyny i pokrytego szkliwem (ryby spodouste, nazywane są zębem skórnym)
Ganoidalne- w kształcie rombu, powleczone ganoiną, występuje m.in. u jesiotrowatych
Ktenoidalne- zbudowane z kosminy (dawne dwudyszne i trzonopłetwe)
Elastyczne- u większości współczesnych gatunków ryb mają one widoczne skleryty (słoje przyrostowe) pozwalają określić wiek ryb
cykloidalne (koliste)- okrągłego kształtu o tylnych brzegach płaskich
ktenoidalne (grzybkowate, zgrzebłowate)- o pow. Szorstkiej w dotyku z krawędzią ząbkowaną
Łuska cykloidalna składa się z części
- oralnej
- kandalna
-lateralna
Rodzaje i budowa łusek ryb kostnoszkieletowych
Ryby te maja łuski elastyczne- cykloidalne lub ktenoidalne. Kształt swoisty dla gatunku.
Przy pełnym ułuszczeniu są rozmieszczone w regularnych rzędach i szeregach (dla gat są on stałe)
Liczba rzędów i szeregów łusek w obrębie gat. jest w wąskich granicach stała.
W kluczu do oznaczania ryb przedstawiona jest w postaci formuły - łuskowej Squama (Squ)
Łuski rosnąc nie przebijają naskórka ale go wyciągają tak że tworzy się kieszonka łuskowa
LL=N-N/P-P
N-N- liczba szeregów łusek nad linią boczną
L-L- liczba łusek wzdłuż linii bocznej
P-P- liczba szeregów łusek pod linią boczną
Dla karasia formuła Squ 32-35 6-8 6-7 co oznacza że:
liczba rzędowa łusek na linii bocznej 32-35
liczba szeregowa w najwyższy punkcie ciała nad linią boczną 6-8
liczba szeregów pod linią boczną 6-7
Łuski elastyczne są zbudowane z 2 warstw, dolna warstwa podstawowa ma strukturę warstwową
Liczba równolegle ułożonych warstw powiększa się wraz ze wzrostem łuski. Górna warstwa pokrywowa jest wytworzona z jednorodnej połyskującej substancji - hialodentyny
Wzrost łuski następuję przez tworzenie nowych warstw które podkładają się pod istniejące. Każda następna warstwa ma cieńszą średnicę od warstwy poprzedniej. Na krawędziach nowo utworzonych warstw odkładają się sole wapnia w postaci wałeczkowatych zgrubień- skleryty
Skleryty nie zawsze pokrywają całą łuskę, u niektórych gatunków np. śledzia część łuski w skórze nie ma sklerytów
Proporcjonalnie do wzrostu długości ryby rosną ich łuski. Rytm sezonowy pozostawia na łuskach ślady w postaci pierścieni letnich i zimowych. Letnie- na łusce są szerokie i jasne, zimowe - wąskie i cienkie. Przyrost 1 roku = szerokości pierścienia rocznego (letni + zimowy) Liczba pierścieni rocznych na łusce odpowiada liczbie przeżytych lat
Na łuskach tworzą się pierścienie dodatkowe (oznaka choroby) lub znaki tarłowe. Pierścienie te są nie zamknięte, znaki tarłowe wyglądem przypominają uszkodzenia mechaniczne
Wiek ryby określa się na podstawie ciemnych pierścieni zimowych. Gdy łuska na obwodzie jest zakończona jasnym, wtedy przy zapisie stawia się + np. gdy w łusce widoczne są 4 pierścienie zimowe ryba ma pełne 4 lata i jest w 5 roku życia to zapisuje się 4+ , ciemny pierścień tworzy się w 1 roku życia (pierścień narybkowy) nie uwzględniamy go w obliczeniach
Ćwiczenia3
Układ szkieletowy stawowi miejsce:
- przyczepiania mięśni
- ochrania narządy wewnętrzne
- bierze udział w funkcjach ruchowych ryby
Materiałem budulcowym jest tkanka łączna, chrząstka oraz kość
Szkielet ryby kostno szkieletowej składa się:
- ze szkieletu osiowego: jest to elastyczny kręgosłup połączony z czaszką
- ze szkieletów pasów czyli obręczy
- szkieletu płetw
Czaszka
Jest zbudowana z wielu kości, połączona jest nieruchomo z kręgosłupem. Szkielet czaszki składa się:
- mózgoczaszki- okrywającej mózg
- trzewioczaszki- zbudowanej łuków skrzelowych
Zakłada się że jedna para łuków skrzelowych przekształca się w szczęki a druga para łuków skrzelowych tworzy chrząstkę lub kość gnykowo- żuchwową.
Ich zadaniem jest funkcja podtrzymująca szczęki. Szkielet pozostałych łuków skrzelowych jest oparciem dla skrzeli
Kręgosłup zbudowany jest z wielu kręgów dzieli się na dwie części:
-tułowiowa
- ogonowa
Każda składa się z trzonu, łuków i wyrostków kręgowych. Między trzonami kręgów zachowane są resztki struny grzbietowej, w części tułowiowej do kręgów przytwierdzone są żebra ograniczające z góry i boków jamy ciała.
Szkielet płetw parzystych
Wspiera się na pasach barkowym i miednicowym.
Pas barkowy składa się z parzystych kości tzw. kruczych, łopatek i kości skoblowych.
Zrośnięty z mózgoczaszką stanowi oparcie dla płetw piersiowych. Z kolei pas miednicowy nie jest związany z kręgosłupem tworzy dwie zrośnięte kości bezimienne luźno ułożone w mięśniach brzusznych ryby.
Typy szkieletu ogona:
Rozróżniane są 3 typy ogonów:
Dificerkalny
Homocerkalny
Heterocerkalny
Ad1)
Symetryczny, odznacza się tym, że kręgosłup dochodzi do końca ciał a wyrostki kręgów stanowią szkielet podstawowy dla płetwy ogonowej.
Ad2)
Czyli pozornie symetryczny (ma większość ryb) ostatni kręg spłaszczony i wyraźnie odcięty ku gurze, tworzy tzw. urostyl. Pod nim ułożone wachlarzowato spłaszczone wyrostki ostatnich kręgów tzw. hypuralia. Nad prostylem leżą epuralia.
Epuralia i hypuralia tworzą razem podstawę szkieletu płetwy ogonowej. Asymetria w typie homocerkalnym nie przejawia się w zewnętrznej budowie płetwy ogonowej -stąd symetria pozorna.
Ad3)
Końcowy odcinek kręgosłupa jest silnie zagięty ku gurze przechodzi w górny płat płetwy ogonowej nadając jej wyraźną asymetrie przez wydłużenie górnego płata w porównaniu z płetwą dolną. Ten typ występuje u jesiotrokształtnych i spodoustych.
Układ krwionośny.
U ryb występuje obieg zamknięty. Układ krwionośny składa się z:
- serca
- naczyń tętniczych
- naczyń żylnych
- naczyń włosowatych
Serce ryb jest małe stanowi 1% masy ciała tzw. żylne. Składa się z:
- zatoki żylnej
- jednego przedsionka
- jednej komory
Między przedsionkiem a komorą znajdują się zastawki w postaci błonek pozwalających na ruch krwi tylko w jednym kierunku. Od komory odchodzi pień tętniczy rozszerzony u nasady gruszkowato w grubościenną białą opuszkę tętniczą.
Serce mieści się w części głowowej ciała ryby otoczone jest workiem osierdziowym przyrośniętym do mięśni szkieletu. Tylną ścianę osierdzia przebijają żyły doprowadzające krew do zatoki żylnej. Ścianki zatoki żylnej i przedsionka są cienkie, krew przepływająca przez serce jest nie utleniona.
Płynąca przez serce krew jest odtlenowana > tłoczona wypływa z komory > tętnicami do skrzeli gdzie oddaje CO2 a pobiera O2. Ze skrzeli tętnicami natleniona krew rozprowadzana jest po całym organizmie. W naczyniach włosowatych zbiera CO2 a oddaje O2 > jako krew odtlenowana wraca systemem żył do zatoki żylnej a następnie do przedsionka serca
Układ nerwowy
Składa się z 5 odcinków:
- tzw. płatów węchowych
- śródmózgowia
- móżdżku
- rdzenia przedłużonego
- rdzenia kręgowego
Z mózgu wychodzi 10 par nerwów czaszkowych a z rdzenia kręgowego nerwy obwodowe, brak wyróżnionych półkul mózgowych i kory mózgowej
Centralny układ nerwowy - składa się z :
-Mózgu
- rdzenia kręgowego
Wszystkie nerwy stanowią obwodowy układ nerwowy
Najlepiej rozwiniętymi odcinkami mózgu są:
- śródmózgowie w którym znajdują się ośrodki nerwowe odpowiedzialne za ruch,
- móżdżek - będący ośrodkiem równowagi
- rdzeń przedłużony - tzw. zamózgowie
U ryb drapieżnych dobrze rozwinięte jest kresomózgowie i płaty węchowe
Do najważniejszych narządów zmysłu związanych z przebywaniem w środowisku wodnym jest linia boczna.
Narządy zmysłów
Oko bez powiek (soczewka zwykle kolista - słaby wzrok); słabo rozwinięte narządy węchu
Komórki receptorowe: termiczne, chemiczne, dotykowe i inne.
Linia naboczna (boczna): narząd odbierania ruchu wody- jest to rozgałęziony system cienkich kanałów tuż pod powierzchnią ciała w skórze, kościach czaszki lub łuskach. Kanały te mają liczne wyjścia na zewnątrz. Wewnątrz kanału leżą ciałka czuciowe zbudowane z kom. nabłonkowych.
Układ pokarmowy
Rozpoczyna się otworem ustnym prowadzącym do jamy gębowej następnie jest gardziel przebita 5 parami szczelin skrzelowych przechodzi w przełyk który rozszerza się w żołądek dalsze odcinki to jelito cienkie, grube i odbyt.
Do przedniej części jelita cienkiego zwanej dwunastnicą uchodzą przewody dwóch gruczołów trawiennych:
- trzustki
- wątroby
U ryb niedrapieżnych może nie być żołądka, trawienie przebiega w jelicie które jest znacznie dłuższe
Układ rozrodczy
Ryby w większości są rozdzielnopłciowe u wielu gatunków zaznacza się dymorfizm płciowy który przejawia się między innymi długością płetw
Znaczna większość ryb to gatunki jajorodne w których zapłodnienie jest zewnętrzne
Nieliczne gatunki są jajożyworodne u nich występuje zapłodnienie wewnętrzne (mieczyki, gupiki) samce ryb żyworodnych mają narząd kopulacyjny powstający w części przekształconej płetwy odbytowej
Układ oddechowy
Stanowią skrzela zamknięte w jamie skrzelowej, która zapewnia ochronę oraz skuteczny przepływ wody.
Skrzela osadzone są na łukach skrzelowych po obu stronach gardzieli.
Od każdego łuku odchodzą 2 rzędy dobrze unaczynionych listków skrzelowych.
Na listkach znajdują się drobne fałdy tzw. blaszki skrzelowe zwiększające powierzchnie oddechową.
Pokrywy skrzelowe działają jak pompa ssąco -tłocząca. Zapewnia jednokierunkowy przepływ wody od jamy gębowej do jamy skrzelowej.
Ryby kostnoszkieletowe oddychają prawie wyłącznie tlenem rozpuszczonym w wodzie. Może występować oddychanie skórne, które ma spory udział u takich gatunków jak węgorz, karp, lin. Te gatunki mogą żyć dość długo bez wody ale pod warunkiem, że ich skóra jest wilgotna u niektórych gatunków występuje oddychanie jelitowe charakterystyczne dla piskorza. W złych warunkach tlenowych piskorz podpływa pod powierzchnie wody i zaczerpuje pyskiem powietrze następnie przez jelito unaczynione w odcinku końcowym następuje wymiana gazowa.
W skrzelach wymiana CO2 na O2 między krwią i wodą następuje na zasadzie różnicy ciśnień tych gazów we krwi żylnej skrzeli i wodzie.
U ryb kostnoszkieletowych w jamie ciała pod kręgosłupem znajduje się cienkościenny pęcherz pławny wypełniony jest mieszanką gazów O2 z CO2 i N. Pełni on funkcje narządu hydrostatycznego jego główną rolą jest usprawnienie pływania poprzez zmianę ciężaru właściwego ciała ryby dzięki czemu ryby mogą pływać na różne głębokości. Może być jedno- dwu- lub trzykomorowy
U licznych gatunków pełni on też inne funkcje:
- służy do przekazywania fal dźwiękowych do błędnika
Układ wydalniczy
Zbudowany jest z parzystych nerek i moczowodów. Nerki usuwają zbędne produkty przemiany materii