Typ: NEMATHELEMINTHES - OBLEŃCE
Cechy wyróżniające:
wydłużone cylindryczne ciało
symetria pierwotnie promienista
kutikula (wydzielana przez nabłonek pokrywający umięśnioną powłokę ciała)
gardziel wyścielona kutikulą
proste jelito (otwór gębowy ze strukturami i odbyt)>dwuboczna symetria nałożona na osiową
pierwotna jama ciała wypełniona płynem pod ciśnieniem
rozwój pierwotnie prosty (bez planktonowej larwy)
ECDYSOZOA -ZWIERZĘTA LINIEJĄCE
bez regularnego urzęsienia w powłoce ciała
linienie regulowane przez hormon- ekdyzon
odbyt powstaje w miejscu pragęby (WTÓROUSTE)
Gromada: PRIAPULA
przydenne
wyłącznie morskie drapieżniki
wyodrębniona przednia część ciała (PROBOSCIS) pokryta rzędami haków -> może być wysuwana pod wpływem turgoru płynu jamy ciała i wciągana przez skurcz 8 podłużnych mięśni
jelito, protonefrydia, gonady i odbyt
kutikularne haki czuciowe i lokomotoryczne są zrzucane podczas linienia
JEDYNA GRUPA ROBAKÓW OBŁYCH, KTÓRE E WYTWARZAJĄ PLEMNIKI O PIERWOTNEJ BUDOWIE : prosty akrosom i zwarte jądro, u którego podstawy znajdują się centriole otoczone zwiniętymi mitochondriami, z długą wicią na końcu (podobnie jak u człowieka)
Po ZEWNĘTRZNYM ZAPŁODNIENIU rozwija się bentosowa larwa (ze skorupką o symetrii biradialnej), która wytwarza spłaszczony pancerzyk z podłużnymi żebrami
Wykazują symetrię promienistą( cylindryczny pokrój ciała, osiem mięśni wciągających ryjek, ułożenie haków w przodzie ciała, jelito, okołogębowy pierścień nerwowy)
Od wokółjelitowego pierścienia komórek nerwowych odchodzi tylko jeden brzuszny pień nerwowy kończący się zwojem w okolicach odbytu
Komórki nerwowe leżą śródnabłonkowo przy powierzchni ciała, co jest pierwotną cechą w świecie zwierząt
Dwuboczna organizacja układu rozrodczego i wydalniczego > po 2 gonady i protonefrydia uchodzą przez wspólne przewody w okolicy przyodbytowej
Hydrostatyczny szkielet- płyn wypełniający jamę ciała
praca mięśni podłużnych i okrężnych umożliwia persytaltyczne rycie w osadzie dennym
mleczny płyn jamy ciała (hemolimfa) zawiera amebocyty fagocytujące. Stanowią one układ odpornościowy > Na błonie amebocytów są białka- lektyny które rozpoznają glikoproteiny (białka z resztą cukrowa) innych komórek. Po rozpoznaniu białek własnych od obcych amebocyty przystępują do fagocytozy lub zlepiania (aglutynacji) komórek.
Zadanie wiązania tlenu rozprowadzanego przez hemolomfę wypełnia białko HEMERYTRYNA w cytoplazmie kulistych erytrocytów. Zawiera żelazo powiązane bezpośrednio z łańcuchem polipeptydowym (a nie w cząsteczce hemu). Jest to najpierwotniejszy rodzaj przenośnika tlenu w świecie zwierząt.
Osmoregulacja i wydalanie odbywają się z udziałem komórek protonefrydialnych zebranych w pęczki, które posiadają przewód odprowadzający metabolity przez otwory w pokryciu ciała. Przewody te to
wnikające z powierzchni do jamy ciała cylindryczne wpuklenia nabłonka zakonczone komorkami wiciowymi ( płomykowe, podobne do choanocytów) Wić komórki płomykowej otoczona jest kołnierzykiem microvilli. Ruch wici wytwarza podciśnienie (wspomagane przez ciśnienie płynu jamy ciała) wymusza wypływ filtratu z protonefrydium. Kolagenowa błona podstawna otaczająca microvilli służy jako filtr, przez który przenikają tylko niektóre cząsteczki.
narządy czucia to włoski okryte kutikulą, zawierające pęczki wici. Zagięcie włoska powoduje przesuwanie się wiciw stosunku do siebie i wyzwolenie impulsu nerwowego przekazywanego następnie na komórki nerwowe bądź między mięśniowe. W oparciu o tę samą zasadę konstrukcyjną uformowały się , już w obrębie robaków obłych, narządy zmysłu smaku (CHEMOSENSILLA). Kluczową rolę pełnią w nich białka receptorowe na powierzchni błony komórkowej skróconej wici.
* swobodnie żyjące morskie priapule są drapieżnikami ryjącymi w mule dzięki falom pobudzenia okrężnych i podłużnych mięśni przemieszczających płyn jamy ciała (hydrauliczny mechanizm ruchu perystaltycznego)
Gromada: NEMATOMORPHA - NITNIKOWCE
formy dorosłe silnie wydłużone
brak chityny w kutikuli ( co sprzyja absorbcji i osmoregulacji przez powłoki)
brak okrężnych mięśni i struktur wydalniczych
jama ciała wypełniona płynem
układ pokarmowy u form dorosłych nie funkcjonuje
brak komórek z funkcjonującymi wiciami, plemniki są bez wici (jak u NEMATODA)
zapłodnienie wewnętrzne ale kopulacja bez penetracji
stadium larwalne pasożytuje w jamie ciała stawonogów
larwy mają uzbrojony ryjek, przy pomocy którego przewiercają się przez ścianę jelita żywiciela. W ich kutikuli jest chityna.
Nitnikowce wyróżnia budowa kutikuli( brak chityny) która nawiącuje do pokrycia ciała u pierścienic>jej wewnętrzna powierzchnia wzmocniona jest warstwami poprzecznie do siebie orientowanych włókien kolagenu, pomiedzy które wnikają cylindryczne wypustki komórek nabłonkowych.
Zapewne zajmują one kluczową pozycję w ewolucji bezkręgowców
morskie i słodkowodne nitnikowce pływają wyginając ciało na boki dzięki skurczom i rozkurczom podłużnych mięśni zgodnie z przechodzącą przeciwstawnie po bokach ciała falą pobudzenia (jak u węży)
+ priapula i nematomorpha sa dzis reliktowe a dominują nicienie
Gromada: NEMATODA - NICIENIE
w odniesieniu do pozostałych najbardziej jednorodna morfologicznie gromada
u niektórych kopulacja z penetracją spikul
ustalona liczba linień (4)
nie mają wysuwanej gardzieli jak u poprzednich gromad ale u pierwotnych wokół otworu gębowego są 2-3 okółki 6 brodawek nawiązujących do haków ryjka lub proposcis u priapulów lub larwy nitnikowców
kutikula jest wielowarstwowa > warstwa najgłębsza, leżąca na błonie podstawnej zawiera chitynę i jest pokryta warstwą kolagenową, w której układ włókien w warstwach fibrylarnych jest przeciwstawny. Włókna kolagenu tworzą sieć nadającą kutikuli sprężystość , dzięki której nicienie się poruszają. Ważną cechą kutikuli jest jej nierozciągliwość, co powodowane jest obecnością włókien chityny.
> Kutikula pokrywająca ciało nicieni jest w odróznieniu od pozostałych gromad bardzo gruba a płyn jamy ciała jest pod bardzo dużym ciśnieniem.
Stałe napięcie wywierane od wewnątrz na powłoki ciała wyeliminowało udział mięśni okrężnych z funkcji lokomotorycznej i zanik tej warstwy umięśnienia. Nicienie poruszają się dzięki skurczom mięśni podłużnych.
brak komórek z aktywnie poruszaną wicią. Komórki z rudymentami lub zmodyfikowanymi wiciami budują struktury w narządach zmysłu. Te specyficzne narządy zmysłu (AMFIDIA) występują w okolicy gębowej; u form wodnych miewają złożoną budowę.
Nicienie są dominującą dziś gałęzią rozwojową obleńców
Rozmiary i organizacja ciała są wyrazem uproszczenia i daleko posuniętej specjalizacji, jeśli chodzi o układ rozrodczy i powłoki ciała
Zapłodnienie wewnętrzne. Odcinek ciała poza odbytem samców ma fałdy (TOREBKA KOPULACYJNA, BURSA) umożliwiające przytrzymanie samicy w czasie kopulacji. Plemniki są pozbawione wici i przemieszczają się ruchem amebowatym w górę układu rozrodczego, w kierunku jajowodów. U niektórych nicieni do wprowadzenia spermy przez otwór pochwy służą samcowi kutikularne spikule
Rozwój nicieni jest zdeterminowany, a liczba komórek ciała jest stała (EUTELIA)
Składane jaja zawierają zygote lub bruzdkujący zarodek, albo uformowaną larwę.
U wszystkich nicieni jest 5 kolejnych form rozwojowych wyznaczonych przez 4 linienia: larwy L1, L2, L3, i L4 ( dla pasożytów roślin używane są oznaczenia Jl-4 ang . juveniles) i postać dorosłą.
Wielowarstwowa kutikula pasożytniczych nicieni chroni je przed reakcjami układu odpornościowego gospodarza, a także sprawia, że zwierzęta są bardziej odporne na stres osmotyczny i wysychanie. Dotyczy to zwłaszcza pasożywów roślin, które mogą przetrwać lata w stanie niemal kompletnego odwodnienia.
Warstwy kutikuli, których włókna ułożone są pod różnym kątem mogą się w nieznacznym stopniu przesuwać względem siebie, co decyduje o jej sprężystości. Dzięki tej właściwości mniejsze są straty energii podczas skurczu mięśni, jednakże nie jest możliwy wzrost i kutikula musi być okresowo zrzuciana. Powiększanie rozmiarów następuje między linieniami zanim nowa kutikula zesztywnieje
u nicieni nie występują mięśnie okrężne, są natomiast 4 pasma mięśni podłużnych. Kurczą się naprzemiennie w parach, a rozciągają pod wpływem ciśnienia wywieranego przez płyn jamy ciała.Ciało wyginane jest w płaszczyźnie grzbietowo-brzusznej, gdyż nicienie leżą na jednym z boków. Wprawiają one organizm w ruch sinusoidalny, co pozwala na sprawne poruszanie się, zwłaszcza w gęstym, kleistym środowisku.
Nabłonek syncytialny (HYPODERMA) tworzy 4 symetryczne zgrubienia.W bocznych przebiegają kanały wydalnicze połączone przewodem poprzecznym, w grzbietowym i brzusznym- pnie nerwowe połączone poprzecznymi spoidłami.
Każdy element układu wydalniczego zbudowany jest z jednej komórki.U dużych nicieni kanałami rozprowadzane są też subst. Odżywcze.
JEDYNIE U TEJ GRUPY ZWIERZĄT (I LANCETNIKA) WYPUSTKI PLAZMATYCZNE KOMÓREK MIĘŚNIOWYCH DOCHODZĄ DO KOMÓREK NERWOWYCH, A NIE KOMÓRKI NERWOWE DO MIĘŚNI. JEST TO STAN PIERWOTNY EWOLUCYJNIE.
Pierwsze zwierzęta posiadające pseudocelomę
Rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy
Większość samic jajorodna. Część jajożyworodna - np. włosień
* nicienie powstały w morzu i ich ewolucja pierwotnie związana była ze środowiskiem mułu bogatego z subst. Organiczne i polegała na zmniejszaniu rozmiarów. Pierwotne nicienie morskie, słodkowodne i glebowe odżywiają się bakteriami przy pomocy umięśnionej przedniej części jelita- gardzieli.
Formy drapieżne mają w gardzieli kutikularne szczęki. Z nicieni glebowych odżywiających się bakteriami wywodzą się nicienie pasożytujące na roślinach, które penetrują ich komórki sztyletami zwykle rurkowatymi.
w co najmniej 3 liniach doszło do pasożytnictwa na zwierzętach
pierwotne ewolucyjnie pasożyty owadów i ssaków
wiekszość pozostałych nicieni pasożytniczych ma narządy o nieznanej funkcji (FASMIDIA) po bokach odbytu. Należą do nich formy bez torebek kopulacyjnych(np. owsiki i glisty) a także niezależnie przystosowane do pasożytnictwa na ssakach formy z torebkami kopulacyjnymi i niekiedy kutikularnymi szczękami (np. nicienie żołądkowo-jelitowe)
+ Węgorki i Mątwiki
+ Glista ludzka (Ascaris) , Tęgoryjec, Włosień (Trichinella spiralis), Wuchereria , Owsiki , Włosogłówka