W celu zapewnienia profesjonalnego i bezstronnego wykonywania zadań administracji państwowej powołana została tzw. służba cywilna. Ponieważ praca w administracji ma specyficzny charakter, postanowiono stworzyć w sposób instytucjonalny służbę, której celem jest zapewnienie i wykonywanie zadań przy jednoczesnej rezygnacji urzędników z części swoich praw. Ponieważ większość zadań administracji reguluje stosunki pomiędzy państwem a obywatelami ma ona służebny charakter wobec interesu społecznego (tzw. interes społeczny). W związku z powyższym, powołanie służby cywilnej w rozumieniu bezstronnego i profesjonalnego aparatu urzędniczego ma na celu zagwarantowania wypełniani tej służebnej roli także w chwilach zmieniających się ekip rządzących oraz w sytuacjach napięć społeczno-gospodarczo-politycznych. Służba ta ma także na celu zapewnienie lojalności ekipom rządzących w trakcie ich zmian.
Służba cywilna w Polsce działa na podstawie przede wszystkim dwóch aktów normatywnych: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku oraz ustawy o służbie cywilnej z dnia 18 grudnia 1998 roku. Głównymi zasadami, o jakie oparta jest praca w służbie są: rzetelność, profesjonalizm, bezstronność i neutralność polityczna. Zwłaszcza ta ostatnia zasada sprawie, iż urzędnikom służby cywilnej nie wolno publicznie manifestować własnych poglądów politycznych. Dzięki prawnym unormowaniom strona postępowania administracyjnego ma zapewnienie, iż jej sprawa nie będzie rozstrzygana w oparciu o czyjeś interesy grupowe bądź jednostkowe. W skład służby cywilnej wchodzą osoby zatrudnione w administracji rządowej w następujących instytucjach:
- kancelaria premiera,
- urzędy ministrów,
- urzędy przewodniczących komitetów, które wchodzą w skład Rady Ministrów,
- urzędy centralnych organów administracji rządowej,
- urzędy wojewódzkie,
- Rządowe Centrum Studiów Strategicznych,
- komendy, inspektoraty oraz inne jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.
W 1999 roku na terenie Polski funkcjonowało ponad 900 urzędów, nad którymi nadzór sprawowali ministrowie lub centralne organy administracji rządowej oraz istniało około 1440 urzędów zespolonych wojewódzkich służb, inspekcji i straży.
W ramach służby cywilnej funkcjonują dwie różne grupy pracowników: urzędnicy służby cywilnej oraz pracownicy służby cywilnej. Obie grupy różni sposób zatrudnienia oraz ich status zawodowy:
- pracownicy służby cywilnej: obligatoryjnymi warunkami, jakie musi spełniać pracownik jest posiadanie obywatelstwa polskiego, prawo do korzystania z pełni praw publicznych, niekaralność za popełnione umyślnie przestępstwo a także nieposzlakowana opinia. Pracownicy zatrudniani są na podstawie umowy o pracę (zarówno na czas określony - nie dłuższy niż trzy lata, jak i nieokreślony). W przypadku zawarcia z pracownikiem umowy na okres trzech lat, okres wypowiedzenia takiej umowy wynosi dwa tygodnie. Definicja pracownika jest definicją negatywną; pracownikami służby cywilnej są wszystkie te osoby, które nie są zatrudnione jako urzędnicy służby cywilnej a pracują w instytucjach na stanowiskach urzędniczych w urzędach, w których działa służba cywilna.
- urzędnicy służby cywilnej: obligatoryjnymi warunkami, jakie musi spełniać pracownik jest posiadanie obywatelstwa polskiego, prawo do korzystania z pełni praw publicznych, niekaralność za popełnione umyślnie przestępstwo a także nieposzlakowana opinia. Podstawą zatrudnienia urzędników jest mianowanie. W celu otrzymania mianowania należy zaliczyć pozytywnie postępowanie kwalifikacyjne, które raz do roku przeprowadzane jest przez Szefa Służby Cywilnej. Powyższe postępowanie muszą przejść wszyscy kandydaci na urzędników służby cywilnej za wyjątkiem absolwentów Krajowej Administracji Publicznej. W imieniu państwa, urzędników mianuje Szef Służby Cywilnej.
Na czele służby cywilnej stoi Szef Służby Cywilnej. Jest on powoływany spośród urzędników służby cywilnej przez Prezesa Rady Ministrów. Kadencja Szefa Służby Cywilnej trwa 5 lat. Istnieje kilka sytuacji gdy kadencja może zostać skrócona. Następuje to na skutek:
- rezygnacji ze stanowiska,
- utraty zdolności do pełnienia obowiązków ze względu na chorobę trwającą co najmniej sześć miesięcy.
- utrata któregoś z obligatoryjnego warunku stawianego urzędnikom służby cywilnej: w takim przypadku Szef Służby Cywilnej jest odwoływany przez Prezesa rady Ministrów, za zgoda co najmniej 2/3 głosów rady Służby Cywilnej.
Funkcje pomocnicze dla Szefa Służby stanowi zastępca powoływany spośród urzędników służby cywilnej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
Szef Służby sprawuje bezpośredni nadzór nad urzędem służby cywilnej. Do jego głównych zadań należy czuwanie nad przestrzeganiem przez urzędników zasad, na podstawie których zobligowani są działać, kierowaniem kadrami służby cywilnej, gromadzenie informacji o podległej służbie, planowanie i nadzorowanie środków, jakimi posługuje się służba cywilna, organizowanie i prowadzenie postępowań kwalifikacyjnych wśród kandydatów na urzędników, prowadzenie konkursów na stanowiska kierownicze w służbie cywilnej, prowadzenie ewidencji tych jednostek, które mają upoważnienia do organizowania i prowadzenia szkoleń w zakresie służby cywilnej, przygotowywanie projektów aktów normatywnych, upowszechnianie wiedzy dotyczącej działalności służby cywilnej, wydawanie Biuletynu Służby Cywilnej.
W celu zapewnienia właściwego wykonywania zadań przez Szefa Służby Cywilnej powołany został Urząd Służby Cywilnej, w którym w 2000 roku zatrudnionych było około 90 osób. W skład Urzędu Służby Cywilnej wchodzą następujące komórki: sekretariat Szefa Służby Cywilnej, biuro Dyrektora Generalnego Urzędu, Departament Rekrutacji i Szkolenia, Departament Zarządzania Kadrami, Departament Szkolenia i Rozwoju.
Stanowisko dyrektora generalnego jest jednym z kluczowych stanowisk w służbie cywilnej. Dyrektor generalny jest powoływany we wszystkich urzędach administracji rządowej. Jedynym wyjątkiem są urzędy terenowych organów administracji rządowej oraz komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, w których zakres obowiązków dyrektora generalnego wykonują kierownicy poszczególnych urzędów. Nad dyrektorem generalnym nadzór sprawowany jest przez właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewodę. Dyrektora Generalnego wyłania się na podstawie przeprowadzonego konkursu, w którym startują urzędnicy służby cywilnej. Dyrektor Generalny mianowany jest przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Szefa Służby Cywilnej. Przed mianowaniem, Prezes Rady Ministrów zwraca się z prośbą do właściwego ministra lub wojewody albo kierownika urzędu centralnego o wydanie w tej kwestii stosownej opinii. Zastępca Dyrektora jest wyznaczony przez niego spośród dyrektora departamentu, wydziału lub równorzędnej komórki. Głównym zadaniem Dyrektora Generalnego jest nadzór i organizacja urzędów obsługujących ministrów, wojewodów oraz kierowników urzędów centralnych. Zapewniają oni warunki pracy i płacy osobom w nich zatrudnionym, dbają o ciągłość funkcjonowania urzędów oraz o właściwą organizację pracy, zajmują się sprawami kadrowymi (zatrudnianie oraz inne czynności związane z polityką personalną)
Rada Służby Cywilnej jest organem przede wszystkim opiniodawczym. Do jej kompetencji należy wydawanie opinii szczególnych następujących sprawach:
- ogólne kwestie związane szczególnych służą cywilną,
- opinie dotyczące projektów aktów normatywnych szczególnych tym przede wszystkim szczególnych sprawie projektu ustawy budżetowej oraz wykonania budżetu (jedynie w części dotyczącej działalności służby cywilnej),
- opinie szczególnych sprawie przyjętych kryteriów dotyczących oceniania i awansowania urzędników,
- opinie w zakresie szkoleń,
- opinie dotyczące etyki zawodowej,
-opinie dotyczące osoby na stanowisko Szefa Służby Cywilnej,
- opinie dotyczące sprawozdania przedkładanego co roku przez Szefa Służby Cywilnej.
W skład Rady wchodzi 16 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów. Ośmiu z nich powoływanych na wniosek Prezesa Rady Ministrów, natomiast resztę wyłania się spośród osób, które reprezentują kluby parlamentarne. Członkowie Rady powoływani na wniosek premiera, sprawują swą funkcję w okresie sześcioletniej kadencji, przy czym trzech z nich jest zmienianych co trzy lata.
Służba cywilna w Polsce w dalszym ciągu nie jest jeszcze w pełni ukształtowana i cały czas ewoluuje. W państwach europejskich, na których wzorowana jest służba cywilna w Polsce, instytucja ta kształtowana była na przestrzeni wielu lat. Tym samym struktury tworzone na terenie państwa polskiego mają jeszcze przed sobą długą drogę do stworzenia silnego i niezależnego aparatu urzędniczego, który będzie we właściwy sposób zapewniał sprawną i profesjonalną obsługę działań powierzonych administracji. Stworzenie służby cywilnej jest także jednym z wymogów, jakie postawiło przez Polską prawodawstwo Unii Europejskie.
Termin służba cywilna, użyty po raz pierwszy przez brytyjską administrację kolonialną w Indiach w XIX w. i rozpowszechniony w świecie po roku 1854, kiedy to po raz pierwszy przeprowadzono w WB konkursowy nabór do administracji państwowej, oznacza urzędników służących państwu w zawodowy sposób, z wyłączeniem osób zatrudnionych na stanowiskach politycznych (najczęściej z wyboru), służb zmilitaryzowanych i sądownictwa. Ta grupa ludzi, odpowiednio przygotowana do pracy na rzecz państwa jest niezbędna, aby współczesne państwo mogło wykonywać sprawnie swoje funkcje. W większości współczesnych państw służba cywilna oznacza pracowników administracji państwowej rekrutowanych w drodze specjalistycznych egzaminów i awansowanych na podstawie kompetencji i starszeństwa.
Def, nr 2
Służba cywilna- rozumie się przez nią szczególny status prawny osób, których pracodawcą jest państwo. Status ten określa prawa i obowiązki urzędników państwowych, reguły przyjmowania do służby i przebiegu (awansowania) ich zawodowej kariery. Podstawowe wartości, w oparciu o które buduje się m.in. politykę kadrową w sektorze publicznym to:
legalność działania (na podstawie prawa i w jego ramach)
lojalność wobec państwa i demokratycznej władzy
uczciwość
racjonalność działania
Wśród rozwiązań technicznych, które służą uniezależnieniu służby cywilnej od rządu istotne jest mianowanie urzędnika i stabilizacja jest stosunku służbowego, a także prawne zagwarantowanie przebiegu kariery zawodowej.
Podstawą jest racjonalne określenie przedmiotowego zakresu s.c. - twardy rdzeń tworzą urzędnicy szeroko pojmowanej władzy wykonawczej (ministerstwa, urzędy centralne, rządowa admin. terytorialna, kontrola państwowa).
Tworzenie stałego, zawodowego korpusu urzędników państwowych musi uwzględnić co najmniej 2 cechy:
znajdą w niej zatrudnienie reprezentanci licznych grup zawodowych, o zróżnicowanym poziomie wykształcenia
struktura hierarchiczna, co najmniej 3 poziomy- podstawowy, średni i wyższy
Podziałem podstawowym, najbardziej ogólnym, jest podział na kategorie urzędnicze (klasy, stopnie służbowe - na ogół jest ich 3 lub 4)
Podział na kategorie służy grupowaniu pracowników wykonujących podobne zadania, a tym samym legitymujących się tym samym wykształceniem, umiejętnościami i odpowiedzialnością.
Kategorie:
najwyższa - pracownicy koncepcyjni i kierujący złożoną strukturą organizacyjną
reszta - zadania rutynowe
W ramach każdej kategorii klasyfikuje się stopnie służbowe i określa płace.
FUNKCJE: (uprzedzam, że nigdzie tego nie znalazłam więc sama wnioskuję z def. służby jakie mogą być jej funkcje)
dostarczenie systemowi wykwalifikowanej kadry, która w odpowiedni sposób będzie wykonywać zadania wynikające z wyborów polityków;
pozwala na efektywniejsze działanie systemu;
zapewnia prawidłowe funkcjonowanie i ciągłość systemu;
realizacja zadań państwa w sposób zawodowy, rzetelny, bezstronny i politycznie neutralny;
zapewnia reprezentacje licznym grupom zawodowym;
wykonuje zadania w sposób racjonalny i odpowiedzialny;
zapewnienie kadr pracowniczych dla aparatu państwowego;
gwarantuje trwałe, sprawne i odpowiedzialne wypełnianie funkcji państwa i administracji, a poprzez to stabilne i efektywne działanie całego mechanizmu sprawowania władzy w państwie