PRAWO KARNE
Przestępstwo - pojęcie i rodzaje.
Zasady odpowiedzialności w prawie karnym.
Wiek odpowiedzialności karnej.
Wina w prawie karnym.
Formy popełnienia czynu zabronionego.
Stadia czynu przestępnego.
Wyłączenie odpowiedzialności karnej:
ze względu na brak winy
ze względu na brak bezprawności.
Kary i środki karne - istota i rodzaje.
Nadzwyczajne złagodzenie kary i ustawowe podwyższenie wymiaru kary.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego.
Postępowanie karne - istota postępowania przygotowawczego i sądowego, podejrzany i oskarżony.
Przestępstwo - pojęcie i rodzaje.
Przestępstwem jest więc; czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, pod groźbą kary, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Przestępstwo, to:
Czyn człowieka,
Zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia,
Pod groźbą kary,
Jako zbrodnia lub występek,
Bezprawny,
Zawiniony,
Społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Zasada odpowiedzialności za czyn = zasada odpowiedzialności osoby fizycznej
Zasada nullum crimen sinne lege - nie ma przestępstwa bez ustawy
Zasada lex retro non agit - prawo nie działa wstecz
Bezprawność
Gdy sprawca swoim zachowaniem realizuje czyn zapisany w ustawie tzn. popełnia czyn zabroniony i nie zachodzą żadne okoliczności , które mogą je usprawiedliwić.
Społeczna szkodliwość
Przy jej ocenie bierze się pod uwagę:
Rodzaj i charakter naruszonego dobra
Rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody
Sposób i okoliczności popełnienia czynu
Motywację sprawcy
Itp…
Wina w prawie karnym.
Wina
Stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu (teoria psychologiczna)
Osobista zarzucalność czynu (teoria normatywna)
Formy winy
Wina umyślna:
Wina umyślna w zamiarze bezpośrednim zachodzi wówczas, gdy sprawca uświadamia sobie znamiona czynu i wiedząc o tym, chce je wypełnić
Wina umyślna w zamiarze ewentualnym zachodzi wówczas, gdy sprawca możliwości popełnienia czynu przewiduje (ma świadomość) i godzi się na to
Wina nieumyślna - jest utożsamiana z naruszeniem reguł ostrożności wymaganych w relacjach danego rodzaju
Lekkomyślność - gdy sprawca przewidywał, że sytuacja taka może mieć miejsce, ale przypuszczał, że tego uniknie
Niedbalstwo - sprawca nie przewidywał, choć mógł to uczynić
Wina mieszana - gdy ustawa wprowadza umyślny czyn zabroniony , jednocześnie przewidując , iż w razie zaistnienia nieumyślnego następstwa tego czynu przewidywana kara będzie surowsza.
Przestępstwo = Podmiot + Przedmiot+ Strona Przedmiotowa + Strona Podmiotowa
Przedmiot - dobro prawne przeciwko, któremu skierowany był czyn np. życie, mienie /Przedmiot wykonawczy np. zniszczona rzecz
Podmiot - Osoba, która może odpowiadać za popełniony czyn (albo każdy, albo ściśle określony)
Strona podmiotowa - informacja o winie, która musi być udowodniona
Strona przedmiotowa - opis zachowania zabronionego
Znamiona - elementy przestępstwa
Rodzaje przestępstw
Podział 1.
Zbrodnia - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.
Występek - czyn zagrożony karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Podział 2.
Przestępstwa umyślne
Przestępstwa nieumyślne
(Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie)
Podział 3. Uwzględniając sposób działania sprawcy:
Przestępstwa z działania
Przestępstwa zaniechania
Podział 4. Biorąc pod uwagę skutek:
Przestępstwa skutkowe (materialne)
Przestępstwa bezskutkowe (formalne)
Podział 5. Osoba sprawcy:
Przestępstwa powszechne
Przestępstwa indywidualne
Podział 6. Sposób ścigania:
Ściganie z oskarżenia publicznego (publiczno skargowe)
Ściganie z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe)
Podział 7. Typizacja czynów zabronionych:
Przestępstwa typu podstawowego
Przestępstwa typu kwalifikowanego
Przestępstwa typu uprzywilejowanego
Wiek odpowiedzialności karnej
Granica wieku odpowiedzialności karnej
- poniżej 17 roku życia, prawo cywilne 18 lat osoba pełnoletnia, poniżej małoletnia
- postępowanie w sprawach nieletnich (13 - 17 lat), środki poprawczo wychowawcze - ukończył 13 lat
Nieletni może być potraktowany jak dorosły gdy:
Ukończył 15 lat
Popełnia czy z Art. 10 (zabójstwo, zamach na prezydenta, morderstwo, brutalny gwałt, rozbój(…))
Stopień demoralizacji jest wysoki
Wcześniej wchodził już w konflikty z prawem
Może otrzymać 2/3 przewidzianej kary
Dorosły potraktowany jak nieletni
(nie ukończył 17lat)
Osoba popełnia występek
Okoliczności uzasadniają, że środki poprawczo wychowawcze pomogą oskarżonemu
Młodociany - osoba w chwili popełnienia czynu nie ukończyła 21 lat, orzekanie w I instancji - 24 lata, kara o wymiarze wychowawczym. Nadzwyczajne złagodzenie kary może być brane pod uwagę.
Małoletni - poniżej 13 roku życia
Czyn zabroniony + wina/bezprawność/społeczna szkodliwość => Kara
Wyłączenie odpowiedzialności karnej:
Jeśli brak winy:
- niska szkodliwość społeczna czynu
- kontratypy - dane działanie wyłączające bezprawność
- kiedy udowodnienie winy nie jest możliwe. Postępowanie karne jest umorzone /wyłączenie jawności/
- niepoczytalność w chwili dokonania czynu osoba była niepoczytalna, nie była w stanie pokierować swoim działaniem.
Środki zabezpieczające: zamknięcie w zakładzie zamkniętym lecznictwa psychicznego na czas nieokreślony
-Poczytalność ograniczona - Sąd wymierza przewidzianą karę lub ją łagodzi
- Wprawienie się w stan upojenia alkoholowego lub odurzenia substancjami nielegalnymi nie jest to okoliczność łagodząca
BŁĄD
błąd co do faktu = błąd faktyczny
Nieprawidłowa ocena rzeczywistości. Błąd co do opisu przestępstwa, wyłącza on winę umyślną.
błąd co do prawa
Jeśli ktoś działa w sposób usprawiedliwiony. Nieświadomy że popełnia czyn zabroniony.
błąd co do kontratypu
Nadzwyczajne złagodzenie kary i ustawowe podwyższenie wymiaru kary.
Nadzwyczajne zaostrzenie kary:
Recydywa zwykła
Multirecydywa
Recydywa zwykła:
Popełnienie przestępstwa umyślnego
Skazany na co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności (wyrok musi być wykonany)
Wyjście na wolność
Za nim upłynie 5 lat popełnia kolejne przestępstwo umyślne i podobne do poprzedniego
Istnieje możliwość zwiększenia kary o ½ (do 15 lat nie więcej), w przypadku zbrodni nie ma możliwości zwiększenia kary o ½ .
Recydywa wielokrotna
Początek jak przy recydywie zwykłej
Wychodzi z więzienia po dokonaniu przestępstwa B
Łącznie za a i B odsiaduje co najmniej 12 miesięcy
Wychodzi na wolność, popełnia przestępstwo typu C - umyślne i podobne przeciwko życiu, zdrowiu lub mieniu
Daje możliwość do zastosowania większego wyroku
Nadzwyczajne złagodzenie kary
Podział na zbrodnie i występki
Np. zabójstwo (8,15,25 lat) - złagodzenie, nie można zejść poniżej 1/3 dolnej granicy (8 lat)
Występki:
Dolna granica rok lub więcej pozbawienia wolności można zamienić na karę łagodniejszą
Kara niższa od roku kara grzywny, kara ograniczenia wolności
1/ Gdy tak stanowi ustawa
2/ Mamy doczynienia z młodocianym
3/ sprawca staje się ofiarą, pokrzywdzonym
Warunkowe umorzenie postępowania karnego.
Instytucje probacyjne
Pozytywna prognoza kryminologiczna
Warunkowe umorzenie postępowania karnego - stwierdzono winę i przestępstwo, ale szkodliwość społeczna jest mała.
Jeżeli sprawca uznaje że jest winny, musi zrealizować nałożone na niego obowiązki
Dotyczy przestępstw zagrożonych karą nie większą niż 3 lata pozbawienia wolności
Okres próbny od roku do 2 lat
Warunkowe zawieszenie wykonania kary
W przypadku zbrodni nie jest to możliwe
Nie wyższa niż 2 lata pozbawienia wolności
Zawieszenie od 2 d0 5 lat pozbaiwnia wolności
Od 1 do 3 lat grzywny/ ograniczenia wolności
Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Kary i środki karne - istota i rodzaje.
Kary
Rodzaje kar
Grzywna i kara ograniczenia wolności = kary wolnościowe
Kara pozbawienia wolności (terminowa kara pozbawienia wolności)
Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności
Grzywna
- wymierzana jest w stawkach dziennych. Najniższa ze stawek może wynosić 10, najwyższa 360.
- sąd musi uwzględnić dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe
- stawka nie może być niższa niż 10 zł i nie wyższa niż 2000 zł.
- grzywna samoistna - została przewidziana w sankcji za dany czyn zabroniony
- Może być orzeczona również gdy są odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności lub tez nadzwyczajnie łagodzi karę. W tych sytuacjach wspólne pozostaje to, że grzywna jest jedyną wymierzona kara za dane przestępstwo.
- Sąd może wymierzyć karę grzywny obok kary pozbawienia wolności, jeśli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął
- grzywna kumulatywna
Kara ograniczenia wolności
- jej istotą jest obowiązek wykonywania nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele społeczne we wskazanym przez sąd zakładzie pracy itp.
- wymiar czasu pracy jest ograniczony orzeczeniem sądowym - od 20 do 40 godzin w skali jednego miesiąca
- ograniczenie wolności nie może być krótsze niż jeden miesiąc i nie dłuższe niż 12 miesięcy
- w czasie odbywania kary, skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy
- zakaz zmiany stałego miejsca pobytu bez zgody sądu
- obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących odbywania kary
- sąd może oddać oskarżonego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania
- może zobowiązać go do: przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania obowiązku alimentacyjnego, naprawienie szkody, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu
- nie realizowanie nałożonych dolegliwości może zakończyć się zmianą kary na pozbawienie wolności = 1 dzień pozbawienia wolności = 2 dni kary ograniczenia wolności
Kara pozbawienia wolności
- orzekana jest minimalnie na jeden miesiąc maksymalnie na 15 lat
- karę wykonuje się w zakładach karnych:
a) dla młodocianych
b) dla odbywających karę po raz pierwszy
c) dla recydywistów penitencjarnych
- system tzw. wolnej progresji - sprawcę umieszcza się w zakładzie odpowiadającym między innymi zagrożeniu jakie stwarza on dla społeczeństwa, stopniu jego zdemoralizowania itd.
Kara 25 lat pozbawienia wolności
- orzekana jest tylko w tych przypadkach, kiedy w sankcji za dany czyn została wyraźnie przewidziana.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności
- Karę śmierci zniósł kodeks karny z 1997r.
- Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie można zastosować wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat.
Środki Karne
- obok kary można wymierzyć dodatkowo środek karny
- do 1997r. nazywane były karami dodatkowymi
Dwie grupy środków karnych:
Środki karne terminowe
Od roku do 10 lat
Wydłużenie do 15 lat
Zakaz dożywotni
Pozbawienie praw publicznych
Orzeczenie stosowanie wyłącznie w stosunku do osoby, która dokonała przestępstwa o sankcji co najmniej trzyletniego pozbawienia wolności. Np. : popełniła czyn z motywacji zasługującej na szczególne potępienie (zabójstwo, szpiegostwo)
Pozbawienie czynnego i biernego prawa wyborczego = wykreślenie ze spisu. Moment odebrania praw liczymy od chwili wyjścia z więzienia. Przykład osoba skazana na 25 lat pozbawienia wolności jest pozbawiona praw publicznych przez lat 35. Oznacza to brak możliwości pelnienia funkcji w wymiarze sprawiedliwości oraz w organach publicznych. Pozbawienie orderów i odznaczeń, utrata stopni wojskowych, degradacja, powrót do stopnia szeregowca.
Zakaz wykonywania zawodu (lub funkcji kierowniczych)
Sprawca nadużył stanowiska lub zawodu przy dokonywania przestępstwa. Sprawca okazał, że realizowane przez niego stanowisko zagraża konkretnemu dobru.
Zakaz wykonywania stanowisk i funkcji oraz działalności związanej z edukacją, wychowywaniem i opieką nad małoletnimi
Środek karny stosowany na okres lat 15 lub dożywotnio. Osoba, która łamie ten zakaz popełnia przestępstwo.
Zakaz przebywania w określonych środowiskach, zakaz kontaktu z poszczególnymi osobami oraz zakaz opuszczania miejsca pobytu
Od roku do 15 lat. W specjalnym przypadku sąd może orzec zakaz dożywotnio, kiedy osoba była już wczesniej karana za podobne przestępstwo. Może być orzekany obligatoryjnie lub fakultatywnie. Orzekane w przypadkach kiedy sprawca popełnił przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, przestępstwa w stosunku do małoletniego lub dokonał gwałtu. Jeśli skazuję się przestępcę na kare pozbawienia wolności, automatycznie uruchamia się ten zakaz.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej
Sprawca realizując działalność gospodarczą popełnia przestępstwo, od roku do lat 10, czas liczony od momentu wyjścia z więzienia.
Zakaz prowadzenia pojazdów ( w tym mechanicznych)
Kiedy osoba dopuściła się przestępstwa w ruchu drogowym. Sprawca wypadku był pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca wypadku. Zakaz może zostać orzeczony dożywotnio jeśli był to wypadek z ofiarami śmiertelnymi.
Środki karne bezterminowe
Przepadek przedmiotów
Przechodzą na własność Skarbu Państwa.
Owoce przestępstwa - bezpośrednio pochodzą z popełnionego przestępstwa. Przepadkowi mogą podlegać także rzeczy, które służyły do jego popełnienia. W Polsce nie istnieje środek karny nazywany - konfiskatą majątku
Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Środek używany na wniosek poszkodowanego, skazany ponosi koszty.
Nawiązka
Np.: sprawa wyrębu drzew. Sprawca odpowiada jak za kradzież, nawiązka to podwójna wartość wyrąbanego drzewa. Jeżeli przestępca zostaje skazany za umyślne przestępstwo np. zabójstwo, nawiązkę otrzymuje np. szpital lub hospicjum. Przestępstwa związane z ochroną środowiska nawiązka na cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Nawiązka nie może przekroczyć 100 tys. złotych
Świadczenie pieniężne
Jeśli sąd odstępuje od wymierzenia kary, wartość świadczenia do 60 tys. złotych. Środek karny może zastąpić karę. Pieniądze przekazywane są na cel społeczny
Obowiązek naprawienia szkody
Postępowanie karne - istota postępowania przygotowawczego i sądowego, podejrzany i oskarżony.
Postępowanie karne
Stadium I - Postępowanie przygotowawcze
Rozpoczyna się w momencie kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego nie wymaga postępowania przygotowawczego (np. zniesławienie)
Na tym etapie podejmuje się śledztwo lub dochodzenie: śledztwo prowadzone jest w sprawie lub przeciwko osobie, dotyczy ważniejszych przypadków, trwa 3 miesiące/ dochodzenie prowadzi policja pod nadzorem prokuratora, sprawy mniejszej wagi, trwa jeden miesiąc
Celem stadium I jest ustalenie czy przestępstwo zostalo popełnione, w tym czasie zbiera się materiały dowodowe oraz ustala potencjalego sprawcę oraz okoliczności sprawy. Rozstrzyga się o winie lub o jej braku, ale postępowanie nie ma charakteru sądowego
Strony: podejrzany oraz pokrzywdzony/ rodzina pokrzywdzonego
Na tym etapie wydawane są rozstrzygnięcia o charakterze postanowień
Stadium II - Postępowanie sądowe
Rozpoczyna się w momencie wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora
Zostaje zakończone wydaniem wyroku
Jeśli nie udało się ustalić oskarżyciela i oskarżonego nie ma postępowania
W trakcie postępowania mamy do czynienia z czynem zarzucanym po wyroku skazującym z czynem przypisanym
Strony: oskarżyciel prywatny lub publiczny i oskarżony
(Postępowanie cywilne: strony: powód i pozwany, należy wnieść pozew)
Środki zapobiegawcze stosowane wobec podejrzanego (stosuje prokurator) i oskarżonego (stosuje sąd). Mogą być uchylone.
Środki izolacyjne
Tymczasowe aresztowanie. W przypadkach przestępstw dużej wagi ( zbrodnia lub występek zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 3), obawa matactwa (ucieczka z kraju, fałszywe zeznania, zastraszanie świadków), nieprawomocne skazanie na pozbawienie wolności do lat3. Czas trzy miesiące maksymalnie.
Środki nieizolacyjne
Poręczenie, zakaz opuszczania kraju, meldowanie na policję (można je łączyć)
Formy popełnienia czynu zabronionego
Formy popełniania przestępstwa - charakter uczestnictwa w czynie zabronionym, rzutujący na odpowiedzialnośc karną a przede wszystkim na rodzaj stawianego zarzutu.
Sprawstwo
Samodzielne wypełnienie znamion czynu zabronionego, czyli inaczej rzecz ujmując wykonanie czynu zabronionego w pojedynkę.
Współsprawstwo
Gdy co najmniej dwie osoby, wspólnie i w porozumieniu wykonują czyn zabroniony
Zachowania współsprawców nie muszą być jednakowe
Sprawstwo kierownicze
W granicach przewidzianych dla sprawcy odpowiada także:
osoba kierująca wykonaniem czynu zabronionego
osoba polecająca dokonanie czynu zabronionego
Każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności. Zasada ta nazywana jest indywidualizacją winy.
Każdemu uczestnikowi przestępstwa należy udowodnić na czym polegał jego osobisty udział i udowodnić jego winę - zasada odpowiedzialności osobistej (wszelkie okoliczności osobiste, mogą wpłynąć na złagodzenie lub zaostrzenie kary
Czynny żal - nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.
Podżeganie
Nakłanianie innej, zindywidualizowanej osoby do popełnienia czynu zabronionego.
Podżegacz musi działać z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim - chce nakłonić do dokonania określonego czynu.
Za podżeganie odpowiadać będzie także tzw. prowokator, czyli osoba, która w celu skierowania przeciwko komuś postępowania karnego, nakłaniała go do popełnienia czynu zabronionego.
Pomocnictwo
Polega na ułatwianiu popełnienia czynu zabronionego poprzez np. dostarczenie środka transportu, narzędzi, udzielenie rady, informacji itp.
Pomocnikowi należy udowodnić winę umyślną w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym
Poplecznictwo - pomaganie sprawcy przestępstwa w uniknięciu odpowiedzialności np. ukrywanie go.
Paserstwo - nabywanie lub pomaganie w zbyciu rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego.
Jeśli podżegacz lub pomocnik zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego sąd może odstąpić od kary - skuteczny czynny żal
Stadia czynu przestępnego
Teoretyczny model, określany mianem pochodu przestępstwa. Punktem wyjścia jest: zamiar, kolejnym etapem przygotowanie , a następnie usiłowanie i dokonanie.
Przygotowanie
Sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności, mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania.
Należy wykazać winę umyślną w zamiarze bezpośrednim.
Nie podlega karze osoba, która przejawiła tzw, czynny żal
Usiłowanie
Zachowanie polegające na powzięciu zamiaru popełnienia czynu zabronionego, podjęciu kroków bezpośrednio zmierzających do dokonania, które jednak nie następuje.
Sąd wymierza karę w tych samych granicach, co za dokonanie
Usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe.
1