SOCJOTERAPIA, JAKO PROCES

I METODA PRACY Z DZIEĆMI

I MŁODZIEŻĄ

W ŚRODOWISKOWYM OGNISKU WYCHOWAWCZYM TPD

W DRZONOWIE

Drzonowo, 2007

I. SOCJOTERAPIA

„Socjoterapia, to metoda leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży, w toku spotkań grupowych".

„Socjoterapia, jest pośrednią formą pomocy, mieszczącą się pomiędzy psychoterapią, a psychoedukacją, adresowana zwykle do dzieci z zachowaniami problemowymi. Pomoc ta ma formę ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Na cele terapeutyczne składa się odreagowanie emocjonalne, przeżycie korektywnych doświadczeń i uczenie się nowych, korzystniejszych dla podmiotu zachowań.

II. CELE EDUKACYJNE (zwane też psychoedukacyjnymi), to uczenie się określonych umiejętności oraz nabywanie wiedzy (np. o świecie społecznym), jak również uczenie się rozpoznawania i nazywania emocji, rozwijanie empatii, samopoznanie, samoakceptacja, uczenie się zasad skutecznej komunikacji, asertywności oraz nauka relaksacji. Cele edukacyjne, mogą obejmować poznawanie przez grupę różnorodnych zagadnień, które pozwolą dzieciom sprawniej funkcjonować społecznie.

Celami takimi mogą być:

• poznawanie mechanizmów uzależnień,

• uczenie się rozpoznawania emocji,

• zapoznanie się z chorobami społecznymi,

• uczenie się technik pracy umysłowej,

• uczenie się pełnienia określonych ról społecznych (dziecka

w rodzinie, ucznia, kolegi),

• uczenie się rozwiązywania konfliktów między ludźmi.

III. CELE ROZWOJOWE ściśle wiążą się z wiekiem uczestników zajęć, gdyż w każdej fazie życia dominują określone potrzeby, których zaspokojenie odgrywa istotną rolę w procesie rozwoju. I tak u dzieci w okresie wczesnoszkolnym dominuje potrzeba aktywności ruchowej, zabawy, zdobywanie wiedzy o świecie, potrzeba twórczości, potrzeba wsparcia ze strony dorosłych. U młodzieży, dominuje zaś potrzeba wyrażania się w różnych formach zwłaszcza literackich, marzeniach, wyobrażeniach, potrzeba aprobaty społecznej, autonomii, intymności, niezależności, przynależności do grupy oraz aktywności społecznej. Jest to czas kryzysów emocjonalnych, motywacyjnych, moralnych, czas odkrywania świata i własnego ja.

Programy socjoterapeutyczne mogą być konstruowane w zależności od wieku i preferencji uczestników wokół tematów:

• rodzina,

• przyjaźń,

• miłość,

• czas wolny,

• własne aspiracje, ulubione zabawy,

• profilaktyka uzależnień oraz przemoc.

METODY PRACY Z GRUPĄ

W programach socjoterapeutycznych wykorzystuje się różne metody pracy. Ich podstawą jest praca w kręgu i rundki, jako technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami.

Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom kontakt wzrokowy i emocjonalny, wyrównuje pozycje społeczne, zmniejsza dystans między dziećmi i prowadzącymi. Krąg, jest stałym elementem zajęć socjoterapeutycznych na ich początku i końcu.

Rundka, to technika pomagająca uczestnikom zwerbalizować swoje odczucia. Może polegać na dokończeniu zdania, np.: lubię kiedy…, na postawieniu przez prowadzącego pytania, co Ci się w tym ćwiczeniu, zabawie podobało?, co dobrego Ci się w tym tygodniu wydarzyło?. Rundka oznacza prawo do wypowiedzenia się, a nie obowiązek. Prowadzący wypowiada swoje odczucia na końcu. Wypowiedzi nie podlegają komentarzom.

„Burza mózgów”, to kolejna technika aktywizująca grupę i wyzwalająca jej twórczy potencjał. Chodzi o wygenerowanie jak największej liczby pomysłów w oznaczonym czasie. Propozycje mogą być realne, nierealne, a nawet absurdalne. Następnie grupa wybiera propozycje najtrafniejsze. Praca w małych grupach (3-5 osobowych), jest techniką stosowaną w realizacji niektórych ćwiczeń. Umożliwia ona bliski kontakt oraz możliwości wypowiedzenia się.

Rysunki oraz inne formy plastyczne, techniczne, są ważną formą wypowiedzi dla osób mających trudności w werbalizacji. W wytworach plastycznych uczestnicy socjoterapii mają zapewnioną swobodę, mogą wyrazić sobie i swoje emocje, rzutować urazy i konfrontacje, uwolnić się od napięć. Prace plastyczne mogą być abstrakcyjne.

Inne techniki to:

• drama,

• arteterapia,

• pantomima,

• gry i zabawy ruchowe oraz psychologiczne,

• ćwiczenia i techniki wyobrażeniowe,

• dzielenie się własnymi doświadczeniami,

• poszukiwanie, wspólnych konstruktywnych rozwiązań, poprzez stosowanie różnorodnych technik,

• muzykoterapia,

Rola prowadzącego, polega na stworzeniu takich sytuacji, które pomagają uczestnikom spotkań uświadomić sobie własne trudności i ograniczenia oraz własny potencjał i możliwości zmiany.

STRUKTURA ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH

Zajęcia socjoterapeutyczne mają charakter ustrukturalizowanych spotkań grupowych na które składają się odpowiednio dobrane gry, zabawy i ćwiczenia. Cykl spotkań tworzy dynamiczną całość, na który składają się określone etapy pracy z grupą.

Etap pierwszy to etap powstawania grupy. Ma on na celu poznanie się uczestników spotkań, wspólne określenie celów, ustalenie norm grupowych, reguł i rytuałów, budowanie atmosfery opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Muszą to być propozycje niezagrażające i niewymagające głębszego ujawniania siebie. Zadaniem tego etapu jest zadbanie o poczucie bezpieczeństwa, zbudowanie empatii. Służy temu słuchanie grupy oraz wprowadzenie kilku podstawowych norm grupowych oraz zasad wspólnego pobytu, co obniża napięcie.

Wprowadzenie norm, czyli reguł porządkujących wydarzenia w grupie umożliwia prowadzenie zajęć i realizację jej celów. Istnienie norm daje poczucie bezpieczeństwa i zapobiega trudnym sytuacjom oraz umożliwia ich rozwiązywanie poprzez odwołanie się do nich gdy występują destruktywne zachowania.

Do jasno określonych sposobów zachowania należy przede wszystkim:

• dbałość o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne członków grupy w formie normy „staramy się być dla siebie życzliwi, nie wyśmiewamy się i nie krytykujemy”,

• zapewnienie, że „każda osoba ma prawo być wysłuchana”,

• „to, co dzieje się tutaj, pozostaje między nami”,

• „spotykamy się regularnie i przychodzimy na zajęcia punktualnie”,

• „zwracamy się do siebie bezpośrednio”,

• „zajmujemy się tym, co dzieje się tu i teraz, a nie przedtem”,

• „mówimy o swoich odczuciach, nie opiniach”.

Wypracowanie norm grupowych i ich przestrzeganie stanowi jasną informację o tym, czego oczekuje się od uczestników i przyczynia się do zbudowania grupy, ukształtowania jej odrębności i spójności.

Etap drugi, to etap pracy, zwany właściwym. Polega on na realizacji

zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych stanowiących istotę programu scjoterapeutycznego opracowanego pod kątem danej grupy. Istotę programu mogą stanowić problemy uzależnień, nieśmiałości, poczucia własnej wartości, zdobywania nowych umiejętności.

Jest to czas przeznaczony na „przepracowanie” wcześniej rozpoznanych urazów, ale pod warunkiem, gdy grupa osiągnęła już odpowiedni poziom bezpieczeństwa psychicznego i wzajemnego zaufania. Podstawą projektowania tej części zajęć jest diagnoza zaburzeń zachowania i będących w ich tle treści urazowych, potrzeby danej grupy i ważne dla niej zagadnienia.

Ostatni etap pracy z grupą zmierza do zakończenia jej funkcjonowania.

Kończący cykl zajęć powinien dać uczestnikom wzmocnienie pozytywnych uczuć, podsumowanie nabytych umiejętności i wskazanie możliwości ich wykorzystania w życiu.

IV. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Tworzymy grupę.

Scenariusz zajęć dla dzieci w wieku 9 - 12 lat

Cele:

1. terapeutyczne:

• odreagowanie przykrych emocji

• budowanie empatii

• podniesienie samooceny

2. edukacyjno-rozwojowe:

• rozwijanie współpracy w zespole

• uczenie dzielenia się pozytywnymi odczuciami z innymi dziećmi

• zaspakajanie potrzeby aktywności ruchowej i zabawy

POMOCE: arkusze papieru, farby, pastele, odtwarzacz CD, płyta.

PRZEBIEG ZAJĘCIA:

1. Powitanie - dzielenie się swoimi doświadczeniami: „Co u ciebie ciekawego ostatnio się wydarzyło.

2. Zabawa „Cebula” - grupę dzielimy na dwa rzędy o równej ilości dzieci, tworzymy dwa kręgi (jedno wewnątrz drugiego). Osoby znajdujące się naprzeciw mają za zadanie powiedzieć partnerowi coś miłego. Potem krąg zewnętrzny przesuwa się o trzy kroki w prawo i osoby stojące naprzeciwko mówią sobie coś miłego, itd.

3. Rozmowa w kręgu. Czy podobała ci się zabawa, czy komuś sprawiała trudność, jak się czuliście jako mówiący i jako słuchający?....

4. Zabawa „Tratwa” - grupę dzielimy na dwa zespoły, każdy z nich otrzymuje karton o wymiarze 60 x 90 cm. Prowadzący wyjaśnia, że karton to tratwa ratunkowa na wielkiej wodzie, każda grupa powinna znaleźć się na tratwie (każdy zespół ma trzy minuty na przygotowanie się do ćwiczenia)

5. Rozmowa po skończonej zabawie.

6. Twórczość plastyczna - „Pływający obiekt na morzu” (wykorzystanie farb lub pasteli)

7. Opowiadanie twórcze: „Jaka przygoda mogła wydarzyć się na morzu?”

8. Pożegnanie - puszczenie iskierki.

Nasze uczucia.

Scenariusz zajęć dla dzieci w wieku 9 - 12 lat

Cele:

terapeutyczne:

• odreagowanie napięć emocjonalnych

• dostarczanie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, otwartości i szczerości

edukacyjno-rozwojowe:

• uświadomienie dzieciom co to są uczucia

• zapoznanie z różnymi rodzajami uczuć

• uczenie rozpoznawania i nazywania uczuć

POMOCE: arkusze przedstawiające emocje, bęben, kartki papieru.

PRZEBIEG ZAJĘCIA:

1. Powitanie - rozmowa na temat, kiedy ludziom jest smutno, kiedy wesoło, kiedy się złoszczą, a kiedy płaczą.

2. Oglądanie arkuszy obrazujących różne uczucia, np. radość, smutek, zdziwienie, gniew, wstyd, nudę.

Dzieci opowiadają, co widzą na rysunkach. Każdy wybiera sobie jeden arkusz i przedstawia wszystkim daną emocję. Reszta grupy stara się odgadnąć, jakie to uczucie.

3. Zabawa „Magiczny bęben” - bęben ma szczególną moc, można poruszać tylko wtedy, gdy on bije. Wszyscy muszą wykonywać jego rozkazy Prowadzący uderza w bęben i wydaje polecenia:

• bądź miłym kotkiem

• złym psem

• wypłoszonym zającem

• zmęczonym słoniem

• wesołą małpką

• sennym misiem

Ilustrowanie na kartkach (imitujących twarz) swoich uczuć - dzieci na papierze wyrażają swoje, obecnie przeżywane uczucia.

Zabawa kończąca „Ha! Ha! Ha!”- dzieci układają się na podłodze w kręgu, tak, aby opierały głowy na brzuchach poprzedniego dziecka. Pierwsze dziecko rozpoczyna, imituje śmiech, następne dziecko, które trzyma głowę na brzuchu poprzedniego, kontynuuje. W ten sposób śmiech zaczyna krążyć po podłodze.

Krąg kończący spotkanie. Rundka: „Dzisiaj na zajęciach najprzyjemniej mi było, gdy.....”

„Luzik, luzik”.

Scenariusz zajęć dla dzieci w wieku 9 - 12 lat

Cele:

terapeutyczne:

• odreagowanie napięcia emocjonalnego

• budowanie wzajemnego zaufania

• przeżywanie bliskości drugiego człowieka

edukacyjno-rozwojowe:

• zapoznanie z pojęciem stresu i cechami charakterystycznymi dla niego

• zapoznanie z możliwościami relaksacyjnymi

• poszukiwanie sposobów rozwiązywania trudnych sytuacji

POMOCE: arkusze papieru, mazaki, mandale, poduszki, magnetofon, kaseta

PRZEBIEG ZAJĘCIA:

1. Powitanie - zabawa „Pajęczyna” - Jestem zły gdy...........

2. Burza mózgów - Czym jest stres?, Przyczyny stresu.

3. Wypełnianie konturów twarzy człowieka zestresowanego. Każdy z uczestników przedstawia i omawia narysowaną twarz.

4. Dzielenie się swoimi doświadczeniami: „jak radzisz sobie ze stresem?”

5. Zabawy relaksacyjne przy muzyce:

• oddychanie przeponowe przy pomocy książki (książkę kładziemy na brzuch i oddychamy).

• zabawa w „Prysznic dłoni” - osoba chętna kładzie się na brzuchu w środku koła, pozostali uczestnicy, przy użyciu dłoni i palców wykonują „prysznic”. Każdy, kto ma ochotę, może „wziąć” prysznic.

Zajęcia wyciszające - malowanie własnej mandali

Rundka kończąca: Iskierka, uścisk dłoni wędruje po kręgu.

W Środowiskowym Ognisku Wychowawczym TPD w Drzonowie, zajęcia socjoterapeutyczne będą organizowane dla grupy 15 - 20 osobowej, 4 godziny tygodniowo, w piątki i soboty przez trzy miesiące.

K. Sawicka, Socjoterapia, 1998.

M. Fudali, Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci z rodzin alkoholowych, a ich funkcjonowanie

w relacjach z dorosłymi L. Pytka (red.), Opieka, wychowanie, terapia, 2003.

---