PODSTAWY PROJEKTOWANIA, PODSTAWY PROJEKTOWANIA


PODSTAWY PROJEKTOWANIA mgr inż. Agnieszka Szczecińska

Literatura podstawowa:

  1. Wojciechowski Lech Zawodowy rysunek budowlany. WSiP SA, Warszawa 1991

  2. Lewandowski Tadeusz Rysunek techniczny i maszynowy WSiP; Warszawa 1998

  3. Dobrzański T., Rysunek techniczny, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1998,

  4. Praca zbiorowa. Rylke J. i in., Rysunek odręczny dla architektów krajobrazu SGGW Warszawa 1996

  5. Korzeniewski W. Odległości w zabudowie i zagospodarowaniu terenu. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 2002 SUPLEMENT 2004

  6. KATALOG ROŚLIN drzewa, krzewy, byliny, polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich WYDAWCA: AGENCJA PROMOCJI

ZIELENI I ZWIĄZEK SZKÓŁKARZY POLSKICH

  1. Gadomska E., Gadomski K., Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni Część 1 Hortpress, Warszawa 2005

  2. Praca zbiorowa, Podstawy Architektury krajobrazu Część 1 Hortpress, Warszawa 2004

Literatura uzupełniająca:

  1. Brian Bagnall Jak rysować i malować Penta ; Warszawa 1994

  2. Smith R. Szkoła rysowania i malarstwa. Muza S.A. 1994

  3. Seneta W. Dolatowski J. Dendrologia Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

  4. Bugała W., 1979 Drzewa i krzewy dla terenów zieleni PWRiL Warszawa

  5. Neufert E. Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego. Arkady Warszwa 2006

  6. Pokorski J., Siwiec A., 1998 Kształtowanie terenów zieleni WSiP Warszawa

  7. Bartosiewicz A. Urządzanie terenów zieleni WSiP Warszawa 1998

  8. Haber Z. Kształtowanie terenów zieleni z elementami ekologii Wyd. AR Poznań 2001

  9. Praca zbiorowa pod red. W. Niemirskiego - Urządzanie terenów zieleni. PWT, Warszawa 1959

  10. Orzeszek-Gajewska B., Kształtowanie terenów zieleni w miastach PWN, Warszawa 1982

  11. Wiliams R., Projektowanie ogrodów przydomowych PWRiL Warszawa 1998

  12. Willimas R., Piekne ogrody, Arkady, Warszawa 1996,

  13. Brooks J. Projektowanie ogrodów Wiedza i Życie 2004

  14. Brooks J. Wielka księga ogrodów Wiedza i Życie 2004

  15. Brooks J., Wielka księga małych ogrodów, Wiedza i Życie, Warszawa 1993,

  16. Newbury T., Sztuka projektowania ogrodów Elipsa, Warszawa 2005

  17. Swift P., Szymanowski J., Przestrzeń wokół domu, Arkady, Warszawa 1998

  18. Wirth P. Ogród krok po kroku KDC 2003

  19. Böhm A., Wnętrze w kompozycji krajobrazu, Politechnika Krakowska im. T. Kościuszki, Kraków 1998

  20. Allison J., Woda - ozdoba ogrodu, ELEW-KOROPRINT, Warszawa 1993

  21. Wilson A., Ogrody projekty i realizacje Arkady 2005

Czasopisma:

Kwietnik. Wyd. Prószyński i Ska, Warszawa

Ogrody ogródki zieleńce Wyd. Agora SA, Warszawa

Mój piękny ogród Wyd. Burda Polska, SP. z.o.o.

Działkowiec Wyd. Działkowiec

Murator: numery specjalne: Urządzamy ogród 1/2003 Urządzamy ogród 1/2004


WYKŁAD I

Tereny zieleni, są to obszary głównie w aglomeracjach miejskich, (również w krajobrazie otwartym), planowo obsadzane roślinnością dla poprawy estetyki i funkcji biologicznej środowiska.

Składają się z zieleni obejmującej parki, zieleńce, ciągi komunikacyjne, obiekty sportowe itp. składniki objęte klasyfikacją terenów zieleni, a w szerokim pojęciu tereny zieleni obejmują również obszary krajobrazu otwartego wraz z jego zasobami (wody, lasy, drogi) i inne elementy tworzące krajobraz w tym parki wiejskie (podworskie, przypałacowe, rezydencjonalne - prawie wszystkie zabytkowe) oraz parki krajobrazowe i narodowe wykorzystywane dla turystyki i nauki

Tereny zieleni mogą być:

KLASYFIKACJA TERENÓW ZIELENI

Podstawą planowania i urządzania terenów zieleni jest ich klasyfikacja. Obejmuje pięć zasadniczych kategorii, w których z kolei występują różne rodzaje zieleni pełniące określone funkcje i zadania: kulturalno-społeczne, gospodarczo-społeczne i techniczne.

Opracowana na podstawie danych Instytutu Urbanistyki i Architektury wg. A.Zielonko

I Tereny zieleni otwarte (dostępne) wypoczynku biernego i czynnego

TERENY ZIELENI WYPOCZYNKU BIERNEGO

TERENY ZIELENI WYPOCZYNKU CZYNNEGO

II Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia

TERENY DOSTĘPNE (OTWARTE)

TERENY OGRANICZENIE DOSTĘPNE

III Tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom:

IV Tereny gospodarki ogrodniczej, rolniczej i leśnej:

V Tereny zieleni wypoczynkowo-wycieczkowe i turystyczne:

Park,- to duży obszar zieleni o powierzchni od kilku, do kilkunastu niekiedy do kilkudziesięciu (lub więcej) ha. Wielkość parku zależy od jego lokalizacji i administracyjnej przynależności do dzielnicy (park dzielnicowy do 5 ha), miasta (park miejski do 20 ha).

Park kultury o zróżnicowanym programie i powierzchni powyżej 100 ha jest parkiem rozrywki (parki ludowe).

Parki krajobrazowe i narodowe jako wielkoprzestrzenne obiekty zieleni krajobrazu otwartego służą głównie potrzebom turystyki i nauki.

Według projektu najnowszej klasyfikacji wyróżnia się około 40 różnych rodzajów i podrodzajów parków. Jednakże cytowana, uproszczona klasyfikacja parków według prof. A Zielonki, - (cyt. za Niemirskim) obejmująca pięć grup wszystkich składników terenów zieleni wydaje się bardziej logiczna, prosta i zrozumiała, aczkolwiek nie jest całkowicie uporządkowana, gdyż niektóre składniki np. parki powtarzają się w różnych grupach.

Zieleniec - Zwany także skwerem (od ang. square) to obszar o powierzchni nie większej niż 2 ha, zaliczany jest już do małych obiektów terenów zielni. Zieleńce mogą mieć charakter spacerowy lub wypoczynkowy, zawsze jednak pełnią funkcję ozdobną lub dekoracyjną. Szczególnie należy je stosować w starej, wadliwej i intensywnej zabudowie jako uzupełnienie zieleni na terenach mieszkaniowych. Zasięg obsługi nie powinien przekraczać 300 m.

Bulwary i promenady - Są to szerokie, spacerowe ulice lub aleje (15 do 18 m) obsadzane szpalerami drzew i krzewów, lokalizowane w reprezentacyjnych częściach miast (promenady) lub wzdłuż wybrzeży z widokiem na morze, jezioro, rzekę (bulwary). Często od strony lądu osłonięte są efektowną architekturą budynków z ogrodami, zieleńcami lub parkiem. Ze względu na przeznaczenie spacerowo-wypoczynkowe powinny mieć charakter ulic spokojnych, o słabym ruchu lokalnym, możliwie ciągłych, o małej liczbie skrzyżowań z przejazdami poprzecznymi.

Pasy zieleni izolacyjnej - Zakłada się zarówno na terenie miasta, jak i w strefie podmiejskiej. Służą do oddzielania dzielnic przemysłowych od mieszkaniowych - funkcja higieniczno-sanitarna, która polega na tłumieniu hałasów, zatrzymywaniu kurzu i wyziewów przemysłowych, tworzeniu zapór przeciwwiatrowych, przeciwpożarowych itp. Szerokość pasa waha się w granicach od 100 do 2000 m.

Zieleń towarzysząca komunikacji ulicznej (miejskiej) - W doborze gatunków do obsadzania ulic należy uwzględniać odporność na trudne warunki glebowe i ekologiczne jakie towarzyszą zieleni ulicznej. Średnia odległość między drzewami wzdłuż ulic powinna mieścić się w zakresie 9 - 12 m zależnie od siły wzrostu gatunku użytego do obsadzania ulic. Gatunki do obsadzeń ulicznych winny charakteryzować się małymi wymaganiami w stosunku do żyzności podłoża, dużą tolerancją na zasadowość gleby (odporność na alkalizację) i zasolenie, odpornością na suche i przegrzane powietrze miast, odpornością na zanieczyszczenia powietrza. Do gatunków zaliczanych do odpornych na sumę tych uciążliwości należą: głogi, robinie, platany, klony, lipy, jarzębiny, leszczyna turecka.

Zieleń towarzysząca komunikacji drogowej (drogi: powiatowe, wojewódzkie, szybkiego ruchu i autostrady) - Trasom tym towarzyszą rzędy drzew przydrożnych (w likwidacji od roku 1972), nowe nasadzenia przenoszone są na  zewnętrzną stronę przydrożnych rowów gdzie powinny być obsadzane rzędami i podsadzone krzewami tworzącymi pasy przeciwśniegowe i przeciwwydmowe.

Odpowiednio komponowana zieleń wysoka - przez rozbijanie monotonii widoków z dróg - podnosi pełni także funkcję estetyczne i bezpieczeństwa.

Zadanie to realizowane są przez:

Zieleń towarzysząca komunikacji kolejowej to zieleń towarzysząca torowiskom w krajobrazie otwartym i zieleń otaczająca stacje kolejowe.

Zieleń torowisk:

- żywopłoty przeciwśnieżne w miejscach gdzie przy szybkości  wiatru 4 - 10 m/   sek   następuje przenoszenie śniegu,

- żywopłoty przeciwpiaskowe - gdzie przenoszenie piasku (erozja wietrzna)   następuje   przy szybkości wiatru   powyżej 20 m/sek.

Zieleń towarzysząca komunikacji wodnej: Służy do umacniania skarp, nasypów i wykopów przy sztucznych kanałach. Ponadto jest czynnikiem zespalającym wodę z krajobrazem. Przy naturalnych ciekach i rozlewiskach odpowiednio zaprojektowana utrzymuje w równowadze bilans wodny gleby i powietrza, zapobiega powodziom oraz zbyt szybkiemu wyparowywaniu wody.

Ogrody botaniczne,- to obiekty dydaktyczne o charakterze parkowym ze zbiorami roślinności z różnych stref klimatycznych zebranych na jednym obszarze zwykle z podziałem na strefy pochodzenia lub siedliska naturalne. W podobny sposób jak ogrody botaniczne powstawały również arboreta,- ogrody o charakterze parkowym w których dominuje roślinność drzewiasta nad którą prowadzone są badania. Arboreta pełnią funkcję obiektów dydaktycznych dla wydziałów leśnych wyższych uczelni i PAN.

Ogrody zoologiczne - wywodzą się od zwierzyńców, w których od średniowiecza możnowładcy trzymali dzikie zwierzęta w ogrodzonych obszarach lasów, gdzie urządzano polowania. Obecnie zwierzyńce są obszarami ochrony zwierząt. Ogrody zoologiczne są to placówki naukowo-dydaktyczne o charakterze parkowym z ograniczoną dostępnością

Skansen- synonim park etnograficzny, historyczny, architektoniczny itp. Pierwszy skansen (budownictwa, etnografii, historii upraw i oręża) powstał na obszarze twierdzy Djurgarden w Sztokholmie w 1850 roku. Skanseny zazwyczaj występują w krajobrazie otwartym. Towarzyszy im zwykle zieleń.

Pracownicze ogrody działkowe - Motto,: „ zielone płuca dla miast, zdrowa żywność i rekreacja dla miliona działkowiczów na 44 tys. hektarów”.

Jest to stosunkowo młody element terenów zieleni POD. Powstały w końcu XIX wieku w okresie szczytowego rozwoju kapitalistycznego przemysłu - jako forma premiowania zasłużonych pracowników fabryk. Do terenów zieleni zaliczone zostały dopiero w 1958 r

Pracownicze ogródki działkowe mogą być:

POD zlokalizowane na obszarach administracyjnych miast są tymczasowe, a zlokalizowane 2 km od granic miasta stałe.

Podstawą działalności użytkowników działek jest Regulamin Pracowniczych Ogródków Działkowych.

Cmentarze komunalne dzielone są na kwatery rozgraniczane drogami i zielenią. Obszar kwater winien umożliwić lokalizację 100-150 grobów. Miejsca grzebalne zajmują zwykle do 50 % powierzchni, zieleń 35 %, drogi 15 %, pozostała przestrzeń to miejsca na kaplicę i zabudowania gospodarcze związane z obsługą cmentarza. Drogi główne (utwardzone) winny mieć szerokość 5 m, drogi boczne (żwirowe) 3 m, a drogi wewnętrzne dzielące kwatery grzebalne 2 m, przejścia między grobami 0,3 m a wzdłuż rzędów grobów 0,5 m.

Oprócz cmentarzy komunalnych powszechne są też cmentarze parafialne (wyznaniowe) podlegające administracji kościelnej rożnych wyznań.

Tradycyjne miejsce grzebalne zajmuje powierzchnię: 2,0 x 1,0 (obowiązująca głębokość grobu x 1,7 m), odstęp podłużny (boczny) między grobami wynosi 0,3 m, a odstęp między rzędami grobów 0,5 m.

Miejsce grzebalne dla pochówku w urnach po kremacji wynosi 1,0 x 1,0 m.

Urny zakopuje się na głębokość 0,8 m na powierzchni zadarnionej trawnikiem gazonowym. Każdy cmentarz musi być ogrodzony i obsadzony zielenią.

Rola zieleni na cmentarzach:

Obliczenie obszaru cmentarza komunalnego na okres jednego pokolenia, wykonuje się w następujący sposób:

powierzchnię na 1 miejsce grzebalne wraz z przynależnościami (zieleń, drogi, kaplica itp.) = 4,5 m2 mnoży się przez cyfrę 25 (1 pokolenie), - uzyskaną wartość mnoży się przez przeciętną roczną liczbę zgonów w parafii, dzielnicy, mieście (dla cmentarzy parafialnych, dzielnicowych, komunalnych) i do tak obliczonej powierzchni dolicza się 50 % rezerwy obszaru na place, zabudowę cmentarną (gospodarczą), dodatkową zieleń.

Obszary chronione - Wśród obiektów chronionych, w Polsce są 22 parki narodowe o łącznej powierzchni 310 tys. km2 (1 % powierzchni kraju), 115 parków krajobrazowych oraz liczne rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu. Obiekty te reprezentują bardzo różne walory przyrodnicze (parki górskie i nizinne, leśne oraz bagienne, z najrozmaitszymi formami przyrody ożywionej i nieożywionej).

Sześć naszych parków Białowieski, Babiogórski, Bieszczadzki, Karkonoski, Słowiński i Tatrzański,- UNESCO wpisało się na listę rezerwatów biosfery.

Parki narodowe,- to obszary które w skali kraju wyróżniają się szczególnymi walorami przyrodniczymi, a gospodarowanie na tym obszarze musi w pełni uwzględniać wymogi ochrony przyrody i krajobrazu. Prowadzona jest tu pełna ochrona flory i fauny oraz osobliwości przyrody martwej. Parki narodowe są obiektami badań naukowych z dziedziny szeroko pojętej biologii. Służąc nauce i zaznajamiając społeczeństwo z przyrodą, mogą też być wykorzystywane dla potrzeb turystyki i wypoczynku

Park krajobrazowy,- jest to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania z zachowaniem wymogów ochrony środowiska.

Obszary chronionego krajobrazu są to wyróżniające się pod względem krajobrazowym tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych obszarów powinno zapewnić utrzymanie stanu równowagi ekologicznej lokalnych ekosystemów. Ekosystem jest to podstawowa jednostka przyrodnicza, funkcjonująca w środowisku,- tzn. układ w którym odbywa się zamknięty cykl obiegu materii w przyrodzie.

Rezerwat przyrody,- to obszar obejmujący zachowanie w stanie naturalnym lub mało zmienione ekosystemy różnych gatunków roślin, zwierząt i elementów przyrody martwej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych.

Użytki ekologiczne,- są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, (śródpolne i śródleśne oczka wodne), kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, skały, skarpy, piargi, płaty nieużytkowej roślinności.

Pomniki przyrody - pojęcie wprowadzone przez Humboldta w 1850 roku dla oznaczenia pojedynczych wyjątkowo cennych elementów przyrody żywej lub martwej ("Naturdenkmal"), ich skupisk o szczególnej wartości naukowej, historyczno-pamiątkowej, krajobrazowej, odznaczające się cechami wyróżniającymi je wśród innych tego typu elementów przyrody np. sędziwe (okazałych rozmiarów) drzewa i krzewy, źródła, wodospady, skałki jaskinie, głazy narzutowe itp.

WYKŁAD II

Funkcje terenów zieleni oraz systemy terenów zieleni w mieście

Tereny zieleni spełniają 4 podstawowe funkcje:

W środowisku wielkomiejskim tereny zieleni osłabiają ujemne oddziaływanie tego środowiska na zdrowie mieszkańców miast

jony ujemne

Fitoncydy

Są to substancje o silnym działaniu bakterio i grzybobójczym. Fitoncydy występują w soku komórkowym., skąd przenikają do otoczenia roślin, gdyż mogą przechodzić w stan lotny bez utraty swoich właściwości terapeutycznych. Występują głownie w liściach, pędach i korzeniach, rzadziej w kwiatach. Przepisuje się im zasadniczą rolę w naturalnej zdrowotności roślin tj. odporności roślin na zakażenia czynnikami chorobotwórczymi (Tonkin 1929). Obecnie wiadomo że fitoncydy zawierają teracykliny, działają więc bakteriostatycznie, poprawiają jakość powietrza

Ilość fitoncydów wydzielanych przez roślinność w ciągu wegetacji z 1 ha:

Czyste powietrze to takie które nie zawiera C0, NH3, N0x oraz zanieczyszczeń cywilizacyjnych. Jeden dm3 czystego powietrza przy normalnym ciśnieniu atmosferycznym i temperaturze 0 0 C waży 1,2928 mg. Jeden dm3 może być zanieczyszczony kilkudziesięcioma mg różnych substancji

Idealne powietrze,- to powietrze bez zanieczyszczeń mechanicznych i chemicznych, zawierające 4 tys. jonów ujemnych i 6 tys. jonów dodatnich w 1 cm3 , wysycone fitoncydami

Powietrze którym najczęściej oddycha się w mieście

Łączna ilość zanieczyszczeń emitowanych przez różne źródła wynosi w Polsce 4,0 - 4,5 mil. ton/rok, w tej ilości mieści się też wielka masa zanieczyszczeń motoryzacyjnych. Średnia ilość opadu różnych zanieczyszczeń w Polsce wynosi 160 ton/km2 przy wahaniach (od 0,1 w wielkoprzestrzennych parkach narodowych do 1200 ton/km2 na obszarze Górnego Śląska). Oprócz tradycyjnej energetyki, głównym "producentem" zanieczyszczeń jest obecnie motoryzacja.

Jeden samochód w ciągu 10 lat średniej eksploatacji wydziela:

Około 4,5 mln ton tych substancji pokrywa corocznie powierzchnię kraju warstwą 6 - 8 mm. Zanieczyszczenia te mieszają się z glebą, częściowo rozpuszczają (siarczany, azotany) spływają z wodami gruntowymi do działów wodnych i dalej rzekami do morza, częściowo przenikają do atmosfery, ulegają też wchłanianiu przez żywe organizmy. Wiele z tych substancji zwłaszcza zanieczyszczenia motoryzacyjne (ciężkie węglowodory - czerń węglowa i inne produkty spalania oleju napędowego w silnikach wysokoprężnych) może zmieniać kod genetyczny, są to więc substancje potencjalnie rakotwórcze.

1 ha drzewostanu parkowego (liściastego) może zaabsorbować na zasadzie "przyklejania" do liści około 1,5 do 3,0 ton zanieczyszczeń mechanicznych (pył, kurz), a przy silnym zanieczyszczeniu środowiska nawet do 5 ton.

Hałas - Dopuszczalne natężenie hałasu wynosi w Polsce w ciągu dnia 82 dB (w nocy obowiązuje ograniczenie do 40 dB) aczkolwiek w niektórych miejsc np. w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska w czasie startu samolotu odrzutowego, słyszany z odległości 500 m lub w głośnej dyskotece,- natężenie hałasu przekracza zwykle 100 dB. Długotrwałe natężenie hałasu na poziomie powyżej 100 dB powoduje stres i uszkadzanie słuchu. Tereny zieleni osłabiają natężenie hałasu w środowisku. Przyjmuje się, że zwarta ściana zieleni w stanie ulistnionym o szerokości 10 - 15 m pochłania 10 - 20 % dB. Przeciętna szerokość pasów zieleni przy autostradach od 15 do 30 m obniża poziom hałasu w krajobrazie o 30 - 50 %.

Tłumienie hałasu w krajobrazie otwartym i w mieście może odbywać się przez:

Pertubulencje - Oprócz tłumienia hałasu tereny zieleni są źródłem ruchów powietrza (pertubulencji) związanych z różnym nagrzewaniem się powierzchni pokrytych zielenią i elementów architektury (drogi, place, budynki). Najsilniej nagrzewają się dachy zabudowy mieszkaniowej w wyniku czego nad terenami zabudowy występują ruchy wznoszące. Docierając do zabudowań, powietrze przenika przez otaczającą je zieleń, oczyszcza się, wysyca ujemnymi jonami i fitoncydami i do mieszkań dociera jako czyste, ujemnie zjonizowane

Szkodliwość roślin:

Roślinność terenów zieleni oprócz dobroczynnego wpływu, może również na zdrowie wpływć ujemnie , wiele bowiem gatunków roślin stosowanych w terenach zieleni wykazuje właściwości trujące.

Wynikają one z zawartości w organach roślinnych niektórych gatunków roślin substancji chemicznych o dużej aktywności biologicznej.

Główne związki toksyczne to:

Większość z w/w związków wykorzystywana jest w lecznictwie w ustalonych dawkach przeciwko określonym chorobom.

Systemy terenów zieleni w mieście

Rozmieszczenie terenów zieleni w mieście zależy od:

Wyróżnia się pięć systemów terenów zieleni:

1.System pierścieniowy - powstał w wyniku lokalizowania terenów zieleni na miejscu starych wyburzonych fortyfikacji, które obejmowały przeważnie miasto pierścieniem murów obronnych.

Z czasem zaczęto świadomie komponować takie układy, stosując pierścieniowe pasy zabudowy rozdzielone równoległymi do nich pasami zieleni (środek pierścienia wyznaczało centrum miasta)

Zaleta tego systemu: jest bliskość zieleni od miejsca zamieszkania

Wada tego systemu: brak powiązania ze strefą podmiejską i jego sztuczność w zestawieniu z krajobrazem

2. System promienisty - zwany też klinowym, powstał w miastach sytuowanych na skrzyżowaniu dróg komunikacyjnych.

W systemie tym kliny zieleni, rozdzielone pasami zabudowy, zbiegają się promieniście w centrum miasta.

3. System klinowo-pierścieniowy - powstał w wyniku połaczenia obydwu poprzednich systemów i nosi często nazwę systemu kombinowanego.

Polega na tym, że promieniste kliny zieleni połączono pierścieniami zieleni układanymi centrycznie wokół śródmieścia.

Zapewnia on jak poprzedni dobre połączenie z naturalnym środowiskiem przyrodniczym strefy podmiejskiej, ale bardziej dzieli zabudowę miasta, wytwarza lokalny mikroklimat.

Zaleta tego systemu: dobre połączenie miasta ze strefą podmiejską, dobre warunki nawietrzania miasta oraz zapewnienie mieszkańcom dogodnych wyjść wśród ciągów zieleni poza miasto. Kliny zieleni nie powinny być zbyt wąskie w stosunku do zabudowy.

4. System pasmowy - stosowany jest w miastach o budowie opartej na prostokątnej siatce ulic.

Proste równoległe pasy zieleni układane są na przemian z pasami zabudowy.

Zalety tego systemu: pasma zieleni usytuowane prostopadle do kierunku panujących wiatrów wykorzystywane są jako wiatrochrony.

5. System plamowy (rozproszony) - jest bardzo często spotykany w naszych miastach. Jest układem przypadkowym, chaotycznie narastającym w czasie rozwoju miasta.

Tereny zieleni zakładano przeważnie w miejscu dawnych ogrodów pałacowych lub klasztornych.

Wady tego systemu: przez swoje rozproszenie nie wytwarza mikroklimatu.

WYKŁAD III

WNĘTRZA - Pierwszy stopień kompozycji

Wnętrze ogrodu to wyodrębniona część przestrzeni geometryczne uformowana. Jest podstawowym czynnikiem określającym budowę ogrodu, parku i krajobrazu - pierwszy stopień kompozycji.

Pod pojęciem wnętrza ogrodowego Siewniak i Mitkowska [1998] rozumieją charakterystyczną w sensie kompozycyjnym i w zasadzie autonomiczną część ogrodu pełniącą określona funkcję.

Jak twierdzi Bogdanowski [2000] wnętrze jest częścią otaczającego krajobrazu lub parku. Wyposażone jest zgodnie z potrzebami, w umieszczone w niej bryły najróżniejszej postaci poczynając od klombów i samotników, pawilonów i rzeźb, aż po zwiewne formy wodotrysków.

Jest to przestrzeń ograniczona:

Kosiński [2000] dzieli wnętrza ogrodowe na siedem typów, które charakteryzują się ładem, czytelnością i oczywiście stopniem porządkowania przestrzeni:

Powiązanie ogrodu z krajobrazem i otoczeniem

Oś kompozycyjna - abstrakcyjna linia, na której planowane są poszczególne elementy kompozycyjne ogrodu. Wyróżniamy oś główną, oraz umiejscowione do niej pod kątem prostym lub ostrym osie boczne. W oparciu o os kompozycyjną konstruowane są założenia ogrodowe jednoosiowe, dwuosiowe lub wieloosiowe. Stanowią one szkielet przestrzenny wielu ogrodów. Szczególnie czytelna w kompozycji ogrodów geometrycznych.

Oś widokowa - abstrakcyjna linia łącząca wzrokowo dwa charakterystyczne punkty, umieszczone od siebie w znacznej odległości. Mówiąc inaczej oś widokowa konstruuje celowo kreowany i utrzymywany widok. Linia widokowa na całej swojej długości prześlizguje się między świadomie urządzonymi formami ogrodowymi wzmacniającymi efekt głębi widokowej (okno widokowe). Osie widokowe mają za zadanie włączać do widoku elementy odleglejszych krajobrazów rozciągających się poza granicami ogrodu właściwego organizując i integrując z nimi tereny sąsiednie.. Między osią kompozycyjną a osią widokowa zachodzi integralny związek, co oznacza, że często oś kompozycyjna pełni funkcje osi widokowej. Oś widokowa stanowi ważny element kompozycji w ogrodach geometrycznych a także w stylach krajobrazowych

Okno widokowe - specjalnie uformowany otwór lub prześwit, usytuowany w murze, żywopłocie, alei lub innego typu zielonej ścianie. Okno widokowe zmusza nijako przechodnia do kierowania wzroku na staranie dobrane, atrakcyjne elementy ogrodowe, a także ku odległym fragmentom krajobrazu. W ogrodach krajobrazowych często usytuowane są na osiach kompozycyjno - widokowych.

Punkt widokowy - miejsce niewielkich rozmiarów, starannie wybrane w ogrodzie lub krajobrazie, mające naturalne walory widokowe. Wyposaża się go w dodatkowe elementy (urządzenia mające uwypuklić te walory) [Stępka 2005].

Powiązania widokowe - polega na świadomym konstruowaniu relacji przestrzennych występujących między wybranymi elementami ogrodowymi, częściami ogrodu, wnętrzami ogrodowymi oraz obiektami architektonicznymi a rozmaitymi fragmentami ogrodu i obszarami z nim sąsiadującymi. Istota powiązań widokowych jest ich klarowny odbiór wizualny.

Zapożyczony widok - fragment krajobrazu (widoku) znajdujący się poza granicami ogrodu, a świadomie przez twórcę włączany w grę kompozycyjna założenia ogrodowego. Efekt zapożyczonego widoku uzyskiwany jest poprzez stosowanie: powiązań widokowych, urządzanie punktów widokowych, okien widokowych

WYKŁAD 4

Walory dekoracyjne roślinności i zasady kompozycji plastycznej

Oprócz architektury ogrodowej (jako elementów budowlanych), podstawowy element wyposażenia terenów zieleni stanowi roślinność.

Wśród grup roślinności użytkowej, (uprawy rolnicze, leśne) największe zróżnicowanie liczebności gatunków i odmian występuje wśród roślinności stosowanej do urządzania terenów zieleni.

Podstawowe grupy to:

Każda z tych grup wykazuje wielką różnorodność cech zewnętrznych i struktury wewnętrznej (fizjologicznej).

W środowisku terenów zieleni wymienione grupy roślin stanowią szeroko pojmowaną roślinność ozdobną.

Zróżnicowane w ramach wymiennych grup cechy asortymentu gatunków i licznych odmian, stanowią kryterium doboru w projektowaniu kompozycji ogrodowej.

CECHY PLASTYCZNE:

Jedną z podstawowych cech roślinności parkowej (drzew, krzewów i innych roślin) jest wysokość uzyskiwana w wieku dojrzałym

Rośliny

Wysokość w m

bardzo niskie

niskie

średnie

wysokie

bardzo wysokie

Zielne

do 0,4

0,4 - 1,0

1,0 - 1,6

1,6 - 2,5

pow. 2,5

Krzewy

do 0,6

0,6 - 1,0

1,0 - 2,0

2,0 - 4,0

pow. 4,0

Drzewa

do 4,0

4,0 - 8,0

8,0 - 12,0

12,0 - 20,0

pow. 20,0

Forma przestrzenna koron

CECHY FIZJOLOGICZNE

Oprócz cech zewnętrznych, ważną jest również struktura wewnętrzna (fizjologiczna), wyrażająca się w:

Jesienna zmiana barwy liści jest powtarzającym się co roku (z rożną intensywnością) fascynującym zjawiskiem typowym dla terenów zieleni w miesiącu październiku. W liściach drzew i krzewów występują dwie zasadnicze grupy barwników: chlorofile (a i b) oraz karotenoidy (karoteny i ksantofile). Chlorofile: niebiesko zielony (a) i żółto zielony (b) nakładając się w chloroplastach dają kolor zielony. Karoteny dają barwę czerwoną i pomarańczową, a ksantofile barwę żółtą. Barwniki te odgrywają podstawową rolę w jesiennej zmianie barwy liści. Nagromadzone w dużej ilości karoteny dają w liściach niektórych gatunków czerwone,- maskujące chlorofil zabarwienie liści np. u klonu „Crimson King'' lub czerwono fioletowe w „Prunus pisardi''. W liściach występują wymienione jak i inne barwniki. Ich obecność jest jednak w okresie wegetacji maskowaną dużą aktywnością rozwoju chlorofili. Aktywności tej sprzyjają warunki wegetacji jakie panują w naszej szerokości geograficznej w okresie lata. Gdy jesienią następuje skrócenie dni i niedobór światła, spadają temperatury zwłaszcza nocą ,występuje niedobór potasu na skutek wypukiwania (koloid ochronny dla chlorofilu), niedobór azotu, unieruchomienie wapnia (zmiany pH soku komórkowego), a z chlorofilu wyparty zostaje magnez (powstaje brunatna feofityna),- zmiany te powodują że ujawniają się barwniki bardziej niż chlorofil odporne na niekorzystne warunki zewnętrzne, co staje się przyczyną olśniewających barw jesieni w parkach i innych obiektach terenów zieleni.

Zasady kompozycji plastycznej:

Kompozycja jest zespołem właściwie dobranych i celowo uporządkowanych elementów.

Oprócz bogactw form roślinnych (walorów plastycznych poszczególnych gatunków) elementem kompozycji przestrzennej parku są też:

układy wnętrz parkowych w postaci skupin, roślinności drzewiastej, pojedynczych drzew, osi widokowych na tle płaszczyzn trawników oraz place, drogi i elementy architektury parkowej.

Roślinność niska, trawniki i wody rozjaśniają wnętrze parków, a stare rozłożyste drzewostany zwłaszcza liściaste są źródłem cienia.

Dobór roślinności i kompozycja stwarzają w parku określony nastrój. Nastrój może być poważny, smutny lub nawet ponury, (stare, cieniste drzewostany) albo jasny, pogodny, - czemu sprzyjają rozległe płaszczyzny trawników, wody i barwne kwietniki

Aby kompozycja - jaką tworzymy - była ładna, musi w niej panować ład, bo ładne jest to, co zostało w jakiś rozumny i celowy sposób uporządkowane.

Piękno kompozycji zieleni nie zależy wcale od jej bogactwa, liczby odmian i gatunków roślin, ani od skomplikowanych układów. Jest ono raczej wynikiem umiaru w stosowaniu odmian i gatunków roślin, prostoty i przejrzystości układu, czyli wynikiem jasnego i łatwo wyczuwalnego sposobu uporządkowania części składowych terenów zieleni w przestrzeni.

Czynniki kompozycji:

Proporcja oznacza stosunek elementów kompozycji, które tworzą dany układ.

Stosunek ten wyraża również współzależność między poszczególnymi elementami a całością kompozycji i można go ująć w pewne jednostki liczbowe:

(np. 1:2, 1:3, 2:5 itp.), przyjmując za podstawę jednostkę długości odcinka, miarę powierzchni itp.

Reguła „złotego podziału”, opracowana w starożytności, stanowi podstawę wszelkiej harmonii czyli kanon dobrych proporcji

Istota reguły jest obliczenie matematyczne, pozwalające dany odcinek podzielić w ten sposób, że mniejsza jego część (a) ma się tak do większej (b) jak większa do sumy obu części (a+b), czyli całego odcinka.

Zależność tę można przedstawić w postaci równania

a : b ≈ b : (a+b)

Proporcję „złotego podziału” stosowano nie tylko do podziału odcinka, lecz także do boków prostokąta, całych płaszczyzn i brył, tworząc najwspanialsze dzieła architektury i rzeźby w historii ludzkości.

Proporcja w kompozycji zieleni odgrywa ważną rolę, ponieważ wprowadza do jej układów ład i harmonię

Proporcje w odniesieniu do elementów roślinnych dotyczą wysokości, form pokrojowych, liczebności, rozmieszczenia, barwy, faktury itp. oraz w odniesieniu do elementów nie roślinnych - linii, płaszczyzn i brył.

Podczas wyszukiwania odpowiednich proporcji w opracowywanym temacie powinno się zawsze pamiętać o zachowaniu właściwej skali, zgodnej z przeznaczeniem danego obiektu.

Symetria jest to układ elementów rozmieszczonych w jednakowej odległości od osi. Elementy usytuowane po jednej stronie osi powtarzają się jak lustrzane odbicie po drugiej stronie tej osi. Symetria wyraża skończoność, statyczność, spokój monumentalność.

Rytmem nazywa się powtórzenie w równych odstępach lub przestrzeni jakiegoś zjawiska, np. dźwięku, ruchu przedmiotu lub pewnej formy plastycznej, barwy itp.

Regularność układu rytmicznego w kompozycji zieleni polega na równomiernym podziale odcinków linii, części powierzchni lub przestrzeni za pomocą określonego, powtarzającego się elementu.

Rytm można uzyskać dzięki zastosowaniu różnych cech plastycznych roślin, jak np. wysokość, formy pokrojowej, liczby egzemplarzy oraz kształtu i barwy.

Rytm uzyskuje się również za pomocą elementów budowlanych, takich jak: ogrodzenia, schody, murki, ławki, rzeźby itp.

Punkt w kompozycji dekoracyjnej oznacza wyznaczenie jakiegoś elementu, wokół którego będą komponowane inne elementy. Tak rozumiany punkt będzie stanowić punkt główny układu kompozycyjnego.

Przykład: ogrody pałacowe, gdzie punktem głównym osi kompozycyjnych była zawsze bryła pałacu, której podporządkowano poszczególne elementy ogrodu.

Punktem mogą być również: miejsca przecięcia głównych osi kompozycyjnych, ciągów komunikacyjnych, obiekty architektoniczne, rzeźby, fontanny i inne motywy warte wyeksponowania.

Kompozycja z dominantą kładzie nacisk na określony motyw: element architektoniczny bryły, formy pokrojowej roślin, barwy, linii itp.

Dominanta to punkt kompozycji o doniosłym znaczeniu: bez względu na to, czy będzie znajdowała się w środku czy z boku kompozycji

W sytuacji kiedy elementów wyróżniających się z otoczenia w kompozycji będzie kilka przestana one być dominujące - staną się akcentami

W celu przywrócenia im poprzedniego wyrazu w kompozycji zieleni stosuje się zasłony, czyli kulisy. Prowadzą one wzrok w pożądanym kierunku, czyli koncentrują uwagę na jednym akcencie, zasłaniając inne.

Zasłony ustawione po bokach osi widokowej zwężają pole widzenia. W kompozycji występują jako ściany ciętych lub naturalnych szpalerów, jako aleje, albo w postaci odpowiednio rozmieszczonych grup drzew lub krzewów

Elementy kompozycji

W kompozycji terenów zieleni linie wyraźne, czyste dają przeważnie elementy architektoniczne i budowlane, wprowadzając trwałe poziome, pionowe lub pośrednie układy.

Układy poziome tworzą linie dróg, krawędzie stopni schodów, rytmicznie powtórzone uskoki terenowe ujęte w ramy murków oporowych, krawędzie basenów i sztucznych zbiorników wodnych itp.

Układy pionowe - linie krawędzi budynków, obeliski i maszty, wszelkie konstrukcje podpierające pnącza (pergole i trejaże), słupki ogrodzenia.

Układy pośrednie - linie obrzeży pochylni na skarpach, policzki schodów itp.

Wszystkie rodzaje linii stwarzają w kompozycji terenów zieleni wrażenie głębi, organizują przestrzeń w mocne i zdecydowane ramy, wprowadzając wyraźne akcenty, w których dominują układy poziome lub pionowe.

Przewaga układów pionowych w małej przestrzeni powoduje zawsze wrażenie jej zmniejszenia i odwrotnie przewaga poziomych - zwiększenia

Płaszczyzna w kształtowaniu terenów zieleni odgrywa decydującą rolę; stanowi bowiem podstawę rozmieszczenia wszystkich elementów wchodzących w skład danego obiektu zieleni.

Płaszczyzna jest to wolna przestrzeń ograniczona liniami lub ujęta w ramy otaczającej zieleni.

Kompozycja płaszczyzny polega na proporcjonalnym podziale jej powierzchni za pomocą elementów liniowych i bryłowych.

W obecnych kompozycjach zieleni przyjmuje się jako zasadę tworzenie dużych płaszczyzn trawnika o lekko zagłębionej powierzchni, co potęguje wrażenie większej przestrzeni zapewnia jednocześnie lepsze warunki gromadzenia wilgoci.

Płaszczyzna w postaci tafli wodnej wprowadza do kompozycji wrażenie przestrzenności i swobody, a ponadto wrażenie ruchu przejawiającego się w migotliwych refleksach i odbiciach.

Barwa użyta w kompozycji działa na wyobraźnię w sposób wyjątkowo silny: przyciąga wzrok, zwraca uwagę w określonym kierunku, tworzy atmosferę a nawet pobudza do wzruszeń psychicznych.

W zestawieniach barwnych należy uwzględniać następujące zasady i wynikające z tego efekty:

Kontrastem w kompozycji planistycznej nazywa się zestawienie dwu lub więcej elementów o cechach przeciwstawnych, np.: wielkość (duży obok małego), kierunek (poziomy obok pionowego), kształt (okrągły obok prostokątnego), barwa (jasny obok ciemnego) itp.

Ma on doniosłe znaczenie w każdej kompozycji, często staje się jej motywem głównym, co określa się mianem kompozycji zbudowanej na prawach kontrastu.

Aby kontrast jako zjawisko miał wartość plastyczną, nie wystarczy zestawienie elementów o jaskrawym przeciwieństwie. Warunkiem kontrastu jest nie tylko wyraźna różnica, lecz i wyraźne podobieństwo, które jest zawarte np. w zestawieniu linii poziomej z pionową, bryły z płaszczyzną, itp. Drugim ważnym czynnikiem jest to, że kontrastują ze sobą najlepiej te elementy, między którymi zachodzi pewna wyważona proporcja.

W zestawieniach roślinnych kontrast odgrywa zasadniczą rolę - przyczynia się do uzyskania silnych efektów plastycznych, do podkreślania pewnych cech roślin - wysokości, barwy, faktury, oświetlenia, itp. Zestawiając np. rośliny niskie, płożące z roślinami wysokimi, uzyskamy wrażenie pozornego zwiększenia ich wysokości.

Tworzenie ciągów i powtórzeń polega na tym, ze w danym założeniu powtarza się w pewnych odstępach określony motyw kompozycyjny.

Jeśli odległości miedzy pojedynczymi motywami są małe, to otrzymuje się ciąg danych motywów

Powtórzenie motywu drzew iglastych wyznaczających kierunek drogi.

WSKAZANIA PRAKTYCZNE

WYKŁAD 5

DOKUMENTACJA PROJEKTOWA NORMY I PRZEPISY PRAWNE W PROJEKTOWANIU

Etapy pracy projektowej:

  1. Przyjęcie zlecenia i pozyskanie mapy sytuacyjno - wysokościowej do celów projektowych (1:500). Mapy pozyskuje się z wojewódzkiego, powiatowego lub gminnego ośrodka dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.

  2. Zanalizowanie wszystkich warunków terenowych wynikających z ustaleń zawartych w danych wyjściowych i z wizji lokalnych - dokumentacja fotograficzna:

  1. Ustalenie z właścicielem (inwestorem) programu zagospodarowania i wyposażenia obiektu - opracowanie schematu funkcjonalno przestrzennego:

  1. Opracowanie koncepcji projektu (w wielu wariantach).

  2. Opracowanie projektu technicznego.

  3. Przygotowanie opisu projektu i opisu technicznego.

  4. Opracowanie kosztorysu.

Projekt jest to graficzne przedstawienie wizji (własnej lub zespołu) w formie koncepcji (projekt uproszczony) lub rysunku technicznego (projekt wykonawczy) zgodnie z obowiązującymi normami oznaczeń i w skali zależnej od wielkości obiektu.

Wielkość skali jest zawsze odwrotnie proporcjonalna do obszaru projektowanego obiektu.

Projekt składa się z części graficznej, rysunkowej i z części opisowej.

Wszystkie strony i arkusze stanowiące części projektu oraz załączniki do projektu powinny być opatrzone numeracją.

Projekt należy sporządzić w czytelnej technice graficznej oraz oprawić w okładkę formatu A-4, w sposób uniemożliwiający dekompletację projektu.

PROJEKT KONCEPCYJNY

- uproszczony - to plastyczne (wykolorowane) przedstawienie ogrodu w rzucie z góry. Nie ma tu parametrów technicznych. Jest częścią dokumentacji, którą można opublikować w różnych wydawnictwach lub prezentować na wystawach. Z tego względu opracowanie graficzne ma istotne znaczenie.

Forma opracowania powinna wyróżniać się oryginalnością i indywidualnością. Jest to bardzo ważne, kiedy opracowanie projektowe uczestniczy w konkursie.

Rysunek odręczny wymaga wprawnej ręki i wyobraźni dotyczącej projektowanego obiektu wraz z roślinnością i elementami architektury ogrodowej.

PROJEKT TECHNICZNY

- wykonawczy - wymaga przyborów i umiejętności kreślarskich lub sprzętu komputerowego wraz z odpowiednim programem i drukarką. Podstawowy wymóg to jednoznaczność graficznego zapisu zapewniająca jednoznaczny odczyt.

W rysunku technicznym posługujemy się liniami różnych rodzajów i grubości, szeregiem znaków graficznych, ujednoliconymi metodami przedstawiania obiektów - zgodnie z Polską Normą.

Musi on odznaczać się swoistą elegancją techniczną, tzn. musi być wykonany bardzo starannie, czytelnie, schludnie, przejrzyście, bez poprawek, z użyciem linii o zalecanych grubościach z opisami i napisami złożonymi z liter i cyfr pismem zaleconym do opisywania rysunków. Ten wymóg estetyki i elegancji technicznej jest równie ważny jak merytoryczna informacja przedstawiona na rysunku.

CZĘŚĆ OPISOWA