PUNKT 9.
SZKOLA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
Julian Radziewicz: „Środowisko społeczno-wychowawcze szkoły”
Szkoła jako środowisko:
Środowisko społeczno-wychowawcze
Środowisko społeczno-instytucjonalne, do którego należy szkoła(otoczenie najbliższe szkole)
Warunki tworzone przez życie zbiorowe dla kształtowania się życia jednostek nazywamy warunkami typowymi lub zobiektywizowanymi.
Szkoła jest więc układem instytucjonalnym i społecznym, względnie dokładnie nakładającym się na schemat instytucji. Szkoła jest instytucją, w której występuje społeczność dwupokoleniowa- tzn. uczniowie i nauczyciele.
Układ instytucjonalny szkoły ma za zadanie porządkować życie społeczne, ułatwiać je, służyć mu, a nie zastępować. Niestety w tradycyjnym modelu szkoły instytucja zastępuje człowieka! Człowiek staje się funkcjonariuszem wypełniającym przypisaną mu rolę!
W szkole warunkiem samorozwoju ucznia jest zapewnienie mu podmiotowości. Niewątpliwie jest to kierunek słuszny, tylko, że ucznia- podmiot może wychowywać tylko i wyłącznie nauczyciel, który sam umie być podmiotem!
NAUCZYCIELE:
Podmiotowość nauczyciela wyraża się przede wszystkim w jego samowiedzy pedagogicznej. Nauczyciel powinien być animatorem życia społecznego w najmniejszym i najważniejszym ogniwie organizacji życia szkoły jakim jest klasa.
Decyzje jakie podejmuje nauczyciel są przede wszystkim autonomiczne. Możemy je podzielić na decyzje reaktywne, będące odpowiedzią nauczyciela na bieżące zdarzenia, wyłaniające się potrzeby, trudności i konflikty. Czasem są to decyzje aktywne, wynikające z twórczej inicjatywy nauczyciela, który nieusatysfakcjonowany dotychczasowymi efektami swojej pracy- szuka sam coraz lepszych metod pracy z zespołem klasowym i poszczególnymi uczniami.
Dorosły wychowawca jest częścią środowiska ogólnoszkolnego, a nie tylko grupy, która umownie nazywana bywa „pokojem nauczycielskim”. Od tego kim jest i próbuje być wobec własnych uczniów zależy w ostateczności charakter i klimat mikrośrodowiska społeczno-wychowawczego szkoły, do której ci uczniowie uczęszczają.
Wychowawca kierując pracą ze swymi uczniami działa celowo, co nabiera szczególnego znaczenia, kiedy jest to działalność innowacyjna. Wychowawca musi umieć odpowiedzieć na pytanie: „Kim według mojej intencji, mają być moi wychowankowie- teraz i w przyszłości?” WYCHOWAWCA DZIAŁA CELOWO I W PEŁNI ŚWIADOMIE!
UCZNIOWIE:
Jak jest określany status formalny ucznia?:
Pozostawanie jednostki w wieku szkolnego uzależnienia od wyjścia z okresu przedszkolnego dzieciństwa do usamodzielnienia się lub rozpoczęcia studiów wyższych; u różnych osób trwa łącznie od 8 do 13 lat ich życia młodzieńczego
Wynika ze spełnienia tego „obowiązku szkolnego” formalna rola ucznia objęta instytucjonalnym systemem oświatowym, tj. zobowiązanego do rozpoczęcia nauki wg jednolitych programów od klasy I do klasy kończącej się wydaniem świadectwa pomyślnego ukończenia tej nauki; podleganie jednolitemu systemowi oceny, egzaminów, promocji- określonemu szczegółowymi przepisami resortowymi
Formalne(instytucjonalne) uzależnienie jednostki od nauczycieli spełniających przypisane urzędowo role dydaktyczno-wychowawcze
Przynależność ucznia do sformalizowanej organizacji społeczności rówieśniczej w szkole, wynikającej z podziału uczniów jednej szkoły na klasy i oddziały
Podleganie normom wynikającym ze społeczno-instytucjonalnego charakteru środowiska szkolnego, określanym nie tylko przez programy nauczania ale i przez przepisy szczegółowe prawa szkolnego i regulaminy szkolne
Można przyjąć, że w organizacji procesu wychowania decydującą rolę odgrywają cztery różne, ale ściśle ze sobą powiązane czynniki: wychowawca, wychowanek oraz cel i sytuacje wychowawcze.
W takim zestawieniu nie można pominąć ucznia jako osoby znaczącej w procesie dydaktycznym(procesie nauczania). Dlatego mówimy o współudziale uczniów w procesie wychowawczym.
Po stronie współudziału uczniów jako ważnych aktorów środowiska społeczno-wychowawczego w szkole- przemawiają argumenty poparte badaniami. Dotyczą one przede wszystkim postaw człowieka, który ma poczucie sprawstwa powiązanego z poczuciem kontroli wewnętrznej. Ludzie tacy, a więc i uczniowie:
Są skłonni traktować większość sytuacji jako zadaniowych
Są bardzie racjonalni w działaniu
Chętnie poszukują informacji ułatwiających im działanie
Prezentują przewagę nastawień samo kontrolnych nad skłonnością poddawania się kontroli ze strony innych osób
Chętnie korzystają z własnych doświadczeń jako źródła wartości edukacyjnych
Mają silniejsze poczucie odpowiedzialności za własne decyzje
Łatwiej znoszą porażki, sytuacje frustracyjne i nerwicowe
„po pierwsze nie szkodzić” czyli założenia „nowej, innej szkoły”:
Eliminować czynniki lękotwórcze, stanowiące element dyscyplinujący, oraz towarzyszące rytuałom kontroli i oceny ucznia
Zastąpić metody „nadawania i utrwalania” informacji metodami wymagającymi dialogu nauczycieli z uczniami i uczniów między sobą
W jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom
Zwiększyć samorządność uczniów i tym samym pozwolić na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji
Starać się stopniowo zmieniać style kierowania wychowawczego w szkole, tj. dotychczas rozpowszechniony styl paternalistyczny zastąpić stylem partnerskim
Uznać w praktyce zasadę jedności kształcenia i wychowania, nie przez sztuczne łączenie treści intelektualnych z morlano-społecznymi i politycznymi, lecz przez traktowanie rozwoju osobowości ludzkiej jako procesu integralnego
Jan Adam Malinowski: „Środowiskowe konteksty funkcjonowania szkoły w sytuacji zmiany społecznej” (tekst wybrany przez gnoja- jego tekst:-/ chyba warto go ogarnąć, choć jest mało ciekawy:-P)
Szkoła w sytuacji nieustannej zmiany społecznej:
Zmiana społeczna nastąpiła po przełomie końca lat osiemdziesiątych i początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Proces ten trwa nadal pomimo tego, że obchodzimy kolejną już rocznicę upadku socjalizmu i rozpoczęcia budowy nowego ustroju społeczno-politycznego w naszym kraju.
Zmiana społeczna oznacza określony epizod, przejście od jednego stanu np. systemu do drugiego, innego. Może być traktowana jako różnica między stanem danego systemu społecznego w danym momencie czasu i stanem tego samego systemu społecznego w innym wymiarze czasowym.
Relacje łączące środowisko lokalne i szkołę jako przedmiot zainteresowania pedagogiki społecznej:
Relacje między szkołą i środowiskiem posiadają dwukierunkowy charakter. Wpływ warunków środowiskowych na funkcjonowanie szkoły, jak i na rzeczywiste i potencjalne możliwości pozytywnego oddziaływania szkoły na środowisko lokalne.(w. w. dwukierunkowość)
Poza tym wg Floriana Znanieckiego niemożliwe jest odizolowanie się szkoły od środowiska lokalnego, co łączy się chociażby z tym, że zarówno wychowanie jak wychowawcy wnoszą z sobą do organizacji szkolnej pierwiastki, pochodzące z innych grup społecznych, do których przynależą jako członkowie.
W rezultacie z bogatego dorobku pedagogiki społecznej wyłania się obraz szkoły jako instytucji społecznej zarówno czułej na szeroko pojmowaną kondycję środowiska lokalnego, jak też mającej nie tylko potencjalny, ale i realny wpływ na zamieszkującą go społeczność. Relacje „środowisko lokalne-szkoła” charakteryzuje się dużą dynamiką, co pozostaje w dużym związku z jej wrażliwością na procesy społeczno-polityczne i ekonomiczne.
Szkoła ważnym komponentem środowiska lokalnego:
Szkoła aby mogła stać się ważnym elementem środowiska lokalnego musi najpierw zaistnieć w nim. Nie jest to jednak regułą, gdyż dzieci konkretnej społeczności lokalnej są coraz częściej zobligowane do dojeżdżania do szkoły. Prowadzi to niejednokrotnie do poszerzania przestrzennych granic środowiska lokalnego. Dziecko zaczyna wchodzić w ściślejsze relacje ze szkołą położoną poza swoim terytorium.
Co więcej dzieci dojeżdżające tworzą nową jakość stosunków przyjacielskich i koleżeńskich, owocujących na przyszłość- przekraczają dotychczasowe granice.
Powiększona liczebnie szkoła potrafi stworzyć system społeczny, w którym nie ma miejsca na antagonizmy, zwłaszcza te, których podstawą jest miejsce zamieszkania, a które prowadzą to utrwalenia podziału na „my” i „oni”, gdzie „my” to uczniowie z miejscowości, w której znajduje się szkoła, a „oni” to ci uczniowie dojeżdżający.
Szkole jako instytucji społecznej powiązanej różnorodnymi relacjami ze środowiskiem społecznym wyznacza się istotną rolę w zakresie realizacji edukacji środowiskowej konstytuującej w nowym jakościowo wymiarze środowisko lokalne wraz z zamieszkującą je społecznością.
Edukacja społeczna wyznacza m.in. szkole (obok samorządu, zrzeszeń społecznych, Kościoła) rolę czynnika pobudzającego siły społeczne). Przede wszystkim animuje lub wspiera aktywność edukacyjno-społeczną środowiska.
Edukacja środowiskowa nie tylko wyznacza nową rolę szkole, ale tez i ożywia i inspiruje i aktywizuje praktykę szkolną.
Społeczność lokalna w obronie szkoły:
Decyzje o tworzeniu dużych palcówek oświatowych zarówno szkół podstawowych, jak i gimnazjów SA podyktowane kwestiami finansowymi. Likwidowanie mniejszych placówek nie zawsze jest mile widziane przez lokalną społeczność. Przez to dzieci są często zmuszone dojeżdżać bardzo daleko do swojej szkoły.
Likwidacja konkretnej szkoły postrzegana jest nie tylko jako zamach na placówkę kształcącą dzieci ale także na ostoję kultury, zwłaszcza w sytuacji, gdy wcześniej w ramach oszczędności zamknięto świetlicę, klub czy też bibliotekę.
Protesty dot. Likwidacji szkół to m.in. Smolany, Durąg, Szafarnia.
Szkoła mocną siłą środowiska lokalnego:
Szkoły różnią się między sobą. Szkoły działające we wsiach różnią się od szkół tego samego rodzaju działających w miasteczkach czy wielkich miastach. Poza tym dwie szkoły podstawowe, działające w sąsiednich wsiach, wykazują poważne różnice co do sposobu działania.
Oddziaływanie środowiska lokalnego na szkołę może przybierać różną postać. Mieścić się tutaj będą zarówno oddziaływania wypływające z ogólnego charakteru danego środowiska, nastawienia władz lokalnych do szkoły i roli edukacji w życiu środowiska, zainteresowania współpracą ze szkołą ze strony innych instytucji wpisanych w obszar środowiska lokalnego, sposobu, w jaki rodzice traktują szkołę oraz naukę swoich dzieci.
Szkoła nie może funkcjonować samodzielnie, bez pomocy środowiska lokalnego.
Społeczno-ekonomiczne następstwa zmiany społecznej a funkcjonowanie szkoły:
Zamożność społeczności lokalnej przekłada się nie tylko na zasobność budżetu, ale i gotowość oraz możliwość ponoszenia przez nią dodatkowych wydatków wiążących się z działalnością szkoły i edukacji dzieci.
Pierwsze lata gwałtownej przemiany społecznej wyzwoliły falę bezrobocia. Zostały nim dotknięte niejednokrotnie całe środowiska lokalne, co skutkowało postępującym procesem ich ubożenia. Zwolnienia masowe ludzi z wielkich kombinatów- w pierwszej kolejności zwalniano chłopo-robotników. Likwidacja PGR-ów!
To było tak dotkliwe dla społeczności lokalnych ponieważ PGR-y nie były tylko miejscem pracy, ale także instytucją organizującą życie swoim pracownikom i ich rodzinom w wielu wymiarach(kulturalnym, rekreacyjnym, oświatowym).
Często jest tak, że dla wielu ludzi mieszkanie na wsi brzmi jak wyrok. Łączy się to z ograniczeniem i zamknięciem horyzontów. Według wielu autorów polska wieś staje się coraz bardziej zacofana.
Polskie szkoły będąc w trudnej sytuacji finansowej, a chcąc podołać stojącym przed nimi zadaniom, zaczynają szukać pozabudżetowych źródeł dochodu. W rezultacie szkoła funkcjonuje coraz częściej jak przedsiębiorstwo, wynajmuje pomieszczenia świetlicy, sale gimnastyczne(co często zakłóca jej harmonogram lekcyjny!).
Szkoły prócz wychowania i nauczania dzieci musza jeszcze na siebie zarobić, żeby w miarę normalnie funkcjonować.
Wraz z postępującym ubóstwem szkoła coraz częściej podejmuje się realizacji funkcji opiekuńczych oraz socjalnych. Przejawem tego stają się m.in. szkolne świetlice przejmujące obowiązki świetlic środowiskowych koncentrujących się na dzieciach ze środowisk patologicznych czy też ubogich.
Rodzina jako podmiot określający relacje środowiska lokalnego ze szkołą:
Jednym z głównych filarów środowiska lokalnego jest rodzina. Jeżeli w rodzinie znajdują się dzieci w wieku szkolnym wówczas istotnym źródłem wiedzy o szkole czerpanej z osobistych kontaktów jej członków(zarówno dzieci, jak i rodziców) z tą instytucją.
Jednak obok swej funkcji opiniotwórczej, rodzina również w sposób bezpośredni oddziałuje na szkołę i jej funkcjonowanie wchodząc z nią w różnorodne interakcje.
Rodzice dopełniają w istotny sposób lokalną przestrzeń edukacyjną. W wymiarze osobowym tkwią w tej przestrzeni przede wszystkim ludzie, z którymi edukacja wiąże się bezpośrednio(są to dzieci, uczniowie, nauczyciele, rodzice), zaś wymiar organizacyjny, tj. instytucjonalny wyznaczają głównie rodzina i szkoła. Od dawna wielu pedagogów podkreśla rolę współdziałania rodziny i szkoły- owych dwóch zasadniczych podmiotów funkcjonujących we wspomnianej przestrzeni edukacyjnej- którego efekty znajdują odzwierciedlenie nie tylko w obszarze funkcjonowania szkoły, ale i rzutują na różne wymiary życia społeczno-kulturalnego środowiska lokalnego.
Poziom współpracy środowiska lokalnego ze szkołą zależy od wykształcenia rodziców dzieci, pełnionych ról zawodowych, miejsca zamieszkania. Miedzy tymi zmiennymi funkcjonują istotne zależności sprawiające, że szanse uzyskania wysokiego wykształcenia są najmniejsze w przypadku dzieci ze środowisk wiejskich, gdzie rodziców cechuje relatywnie najniższy poziom wykształcenia oraz idące w parze z tym niskie kwalifikacje zawodowe.
Im wyższy poziom wykształcenia rodziców, tym częściej wykształcenie staje się wartością cenioną przez młodzież i ich rodziców.
Najbardziej jednak odczuwa się brak kontaktów z rodzicami, których dzieci najczęściej dopuszczają się łamania nie tylko norm określających zasady funkcjonowania społeczności szkolnej, ale i ogólnie przyjętych norm współżycia społecznego.
Dzieci o największych trudnościach pochodzą często z rodzin zaniedbanych, patologicznych, gdzie rodzice prezentują bardzo niski poziom wykształcenia. W takich środowiskach nie wszyscy rodzice są aktywni, większość z nich nie interesuje się szkołą, a co gorsze, nie interesuje się postępami swoich pociech w nauce i problemami wychowawczymi. W szkołach jest bardzo dużo dzieci z rodzin patologicznych sprawiających trudności wychowawcze- kradzieże, pobicia, włamania, picie alkoholu.
Ci rodzice całą odpowiedzialność za wychowanie dziecka zrzucają na szkołę i nauczycieli, nie biorąc pod uwagę, że dzieci żyją też w środowisku pozaszkolnym, z którego emanuje przemoc i agresja, co ma bezpośredni wpływ na ich zachowanie.
AGRESJA I PRZEMOC W RELACJACH SPOLECZNYCH!
Tadeusz Pilch: „Agresja i nietolerancja jako mechanizmy zagrożenia ładu społecznego”
Korzenie i uwarunkowania problematyki:
Korzenie przemocy i zła sięgają już najdawniejszych czasów. Od dawna ludzie chcieli je zniwelować, choć nigdy się to nie udawało. Świat utopii jakim byłby ten bez przemocy, zła i agresji nigdy nie powstał(i najprawdopodobniej nie powstanie).
To inspiruje powstawanie takich organizacji jak chociażby INTERPOL(1923), które miały za zadanie walkę z coraz to nowo powstającymi organizacjami przestępczymi.
Dziś świat przestępczy tworzy niewyobrażalne struktury, zagrażające normalnej egzystencji społeczeństw. Są to potężne struktury operujące na ogromnych przestrzeniach geograficznych. Przestępczość kryminalną zalicza się do skali: mikro(lokalna), średniej(np. małe akty terroru) i makro(działania na niewyobrażalną skalę).
Człowiek naszego wieku żyje w świecie przepełnionym informacjami o konfliktach i agresji, często sam staje się jej ofiarą! Dzięki temu u przeciętnego człowieka wytworzył się dotkliwy syndrom zagrożenia i zanik poczucia bezpieczeństwa.
Ma to bezpośrednie skutki dla życia społeczności lokalnej m.in. zanik instytucji sąsiedztwa, pojawia się poczucie osamotnienia(przede wszystkim w wielkich miastach), pojawiają sie zjawiska fizycznej izolacji(zamknięte osiedla), do rzadkości należą wspólne prace czy imprezy sąsiedzkie.
Agresja, przemoc i konflikty stają się w oczach człowieka współczesnego trwałym elementem pejzażu życia społecznego, a nawet kultury masowej i rozrywki.
Zróżnicowanie pojęciowe:
Obszar zjawisk objętych pojęciem agresji jest bardzo szeroki. Agresją potocznie nazywa się różne formy rywalizacji, nadaktywność, nawet akcję twórczą. Agresję przeniesiono w świat sportu, twórczości i aktywności zawodowej.
Na gruncie psychologii agresją nazywa się czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty społecznie cenionych wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi.
„Agresja to rozpoczęcie walki niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość. Przemoc rozumiana jest jako nacisk fizyczny(siła fizyczna), albo zastosowanie bodźców chemicznych, elektrycznych, który sprawia, że podmiot jest wtrącony w sytuację przez niego nie pożądaną i staje się przedmiotem czyjegoś działania.
Wg Romana Kaliny w akcie agresji zawsze zaangażowane są dwie strony, gdy przemoc jest jednostronna.
W zjawisku agresji należy wyróżnić jej dwie główne postacie:
Agresja zamierzona, instrumentalna- polega na podjęciu czynności zmierzających do uzyskania określonego celu, w wyniku czego ktoś lub coś doznaje krzywdy lub jest niszczone; spotykamy np. w przestępczości zorganizowanej
Agresja zamierzona, celowa- polega na podjęciu czynności nakierowanych wyłącznie na wyrządzenie szkody lub krzywdy przedmiotowi agresji; np. agresywne zachowania chuliganów, agresja grup podkulturowych
Wyróżniamy trzy rodzaje przemocy:
Forma nacisku, przemocy, dostrzegalna gołym okiem i najmniej wyszukana np. rabunek z nożem w ręku
Formy przemocy w postaci specjalnego działania/oddziaływania- przymusu, np. prześladowania polskich Żydów w roku 1968, zmuszanie ich do upokarzającego konformizmu
Związki uczuciowe partnerów- wykorzystywanie uczuć partnera do osiągnięcia zamierzonego celu
W praktyce pedagogicznej przemoc i agresja to stałe elementy życia, z którymi styka się wychowawca i nad którymi musi umieć zapanować. Wzajemne związki między uczniem i nauczycielem rodzą wiele agresji i sprzyjają powstawaniu i stosowaniu przemocy. Szkoła postrzegana jest przez uczniów jako układ represyjny z licznymi formami przemocy. Panujący w niej system rodzi wiele frustracji, a co za tym idzie i agresji prowadzącej do zachowań związanych z przemocą. Szkołą nie jest dobrym środowiskiem do kształcenia u młodzieży empatii, zachowań antyprzemocowych itd.
Szkoły, jak i całe społeczeństwo uległy specyficznemu schorzeniu, które Eliott Aronson nazywa „neurotyczną potrzebą sukcesu´ lub inaczej „kulturową obsesją zwycięstwa”.
Kultura ta podnosi rywalizację do rangi głównego mechanizmu współistnienia. Kultura rywalizacji i walki usprawiedliwia zachowania agresywne, uwalnia od odpowiedzialności etycznej, wskazuje tylko na ich skuteczność.
W filozofię współczesnego wychowania musi zostać włączona idea spolegliwego opiekuństwa, służby i wartości duchowych, a eliminowanie metodyki kreującej rywalizację, bezwzględne dążenie do zwycięstwa, sukcesu i organizacyjnego perfekcjonizmu.
Konflikt ludzi i konflikt idei:
Konflikt w znaczeniu najszerszym oznacza wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń. Interesować nas będzie ludzki aspekt konfliktu czyli antagonizmy(czyli wzajemna niechęć lub wrogość, spowodowane sprzecznością poglądów lub interesów), w które uwikłani są ludzie.
W sensie ogólnym konfliktem nazywamy wszelkie starcie wywołane rozbieżnością postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnych przedmiotów, wartości lub sytuacji.
Istnieje również społeczny aspekt konfliktu który zawiera możliwość istnienia konfliktu wewnętrznego jednostki postawionej w sytuacji sprzecznych konieczności. Natomiast społeczny aspekt konfliktu wyraża się w równoczesnym dążeniu dwu lub więcej podmiotów do zaspokojenia własnych interesów lub potrzeb kosztem innych lub przez uszczuplenie praw lub możliwości innych.
KONFLIKT to sytuacja w której człowiek lub grupa dąży do określonego celu, pragnie zaspokojenia określonych potrzeb, równocześnie odmawia innemu człowiekowi lub grupie prawa do takich samych dążeń, zaspokojenia potrzeb lub posiadania wartości.
Praźródłem każdego konfliktu jest przekonanie o istnieniu jednej prawdy, jednej wartości, jednego przekonania i wiary, że tylko one są prawdziwe, dobre i słuszne. Tak rodzi się mentalność, którą wyraża dychotomia: poglądy dzielą się na moje i niesłuszne.
Konflikt o idee przebiega wg prostego schematu i dotyczy głównie świadomości:
Etap 1: spór dotyczy zawsze spraw zasadniczych- w przekonaniu stron
Etap 2: nie może być zlikwidowany drogą kompromisu i uzgodnień- wg partnerów
Etap3: przeradza się w stan gotowości do różnorakich form agresji
Etap 4: następuje zniszczenie więzi i mechanizmów komunikacji
Etap 5: stan trwałej i otwartej wrogości.
Tolerancja jako zadanie wychowawcze:
Dziś nietolerancję rodzi przekonanie o własnych racjach lub własnej doskonałości oraz o ułomności emocjonalnej i intelektualnej oponenta.
Np. mogą więc żyć postkomuniści ale z popiołem na głowach, w najlepszym wypadku spotkać w naszym kraju można postawę obojętności wobec inności.
Obojętność w odróżnieniu od tolerancji to postawa, która nie zawiera oceny. Obojętność nie zawiera elementu etycznego a nawet wydaje się ograniczać aktywność poznawczą wobec przedmiotu oceny.
Odnośnie tolerancji- może ona mieć sens pozytywny, i dzieje się to wówczas gdy jest racjonalna. Może mieć też znaczenie negatywne- a to oznacza całkowitą pasywność wobec przedmiotu nietolerancji. Np. kiedy wychowawca nie reaguje na przepychankę na boisku wówczas jest to naganna obojętność a nie przejaw tolerancji!
Tolerancję od cierpliwości, pobłażliwości, obojętności odróżnia świadomość iż jest to określona postawa indywidualna wobec otoczenia regulowana elementami intelektualno-poznawczymi, emocjonalnymi oraz motywacyjnymi.
Wg J. Legowicza tolerancja to: swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzka, która będą szczególną wartością sama dla siebie, jest dlatego w życiu ludzkim tak pożądana, gdyż jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można wszędzie żyć zgodnie i szczęśliwie…
Tolerancja to stan umysłu(pożądany!!!), który musi być ukształtowany przez wychowanie. Do tolerancji człowiek musi być wychowywany!!!
Nietolerancja- źródła i przejawy:
Nietolerancja to zachowanie lub opinia skierowana przeciwko ludziom, zjawiskom, lub wartościom, które „nam” nie odpowiadają, są „inne” w celu ich zmiany lub zniszczenia mimo, że ich istnienie i posiadanie jest uprawnione przez prawa natury, obyczaj, moralność.
Nie ma wątpliwości, że konkwistadorzy i kolonizatorzy to klasyczny przypadek nietolerancji, nikt nie zaprzeczy, że system komunistyczny był nietolerancyjny!
Tadeusz Pilch wymienia następującą typologię źródeł nietolerancyjnego zachowania lub przekonań człowieka:
Ignorancja- większość ludzi o niskim poziomie wykształcenia, obiektem nietolerancji są ludzie i zjawiska postrzegane jako „inne” i „obce”
Poczucie odmienności, gdzie dodatnio wartościuje się tylko swoją własną pozycję i cechy
Lęk i zagrożenia- powszechne i naturalne uczucia w sytuacji zagrożenia utraty wyłączności, przywileju; jest to odmiana społecznego i indywidualnego egoizmu
Przesądy jako szczególna postać ignorancji; stereotyp, jako zespól cech przypisywanych pewnym ludziom, grupom; stereotypy nie poddają się perswazji a nawet doświadczeniu
Dyspozycje psychiczne warunkowane cechami osobniczymi- sztywność, schematyczność obrazu świata, zachwiane poczucie bezpieczeństwa
Dyspozycje psychiczne uwarunkowane okolicznościami zewnętrznymi- tragicznym symbolem nietolerancji wyrosłym na gruncie wychowania i indoktrynacji był Pawlik Morozow, który własnych rodziców wydał NKWD na rozstrzelanie za ukrycie przez nich zboża potrzebnego rodzinie do przeżycia.
Stanisław Kawula: „W kręgu agresji, przemocy i brutalizacji życia” (wybrane fragmenty)
Przejawy i rozmiary brutalizacji współczesnego życia:
Psycholodzy tłumaczą zachowania agresywne młodzieży czerpaniem przez nią wzorców do naśladowania z telewizji i innych mediów. Mają problemy z odróżnieniem dobra od zła. Śmierć nie jest dla nich niczym nadzwyczajnym. Niczego nie przedstawia, to że ktoś umarł nie ma dla nich żadnego znaczenia(tak jak w filmie).
Nieletni przestępca to najczęściej uczeń starszej klasy podstawówki lub szkoły zawodowej z dużego miasta(dziś także i gimnazjum). Policja łapie coraz więcej nieletnich przestępców. Raport komendy głównej policji tak opisuje nieletniego przestępcę: brutalny, kalkulujący straty i zyski, okrutny, często bijący dla samego bicia, szybki zdecydowany, dobrze zorganizowany. Działa pod wpływem namowy kolegów, chęci szpanu, jakiegoś zysku.
Pytania o źródła agresji- naznaczenie społeczne czy genotyp?
Mają one miejsce w biochemicznych uwarunkowaniach ludzkiego mózgu, mianowicie w wydzielaniu serotoniny. Dowiedziono, że mózg człowieka łagodnego wydziela więcej serotoniny niż człowieka agresywnego. Dlatego też ludzie „puszyści” są częściej łagodniejsi niż szczupli.
Agresji się uczymy. Nabywanie wzorców zachowania agresywnego w dużej mierze odbywa się przez naśladownictwo- głównie zachowań agresywnych rodziców. Agresja i przemoc są zaraźliwe- rozprzestrzeniają się w społeczeństwie.
Teoria labellingu czyli stygmatyzacji- Kai Erikson- mówi, o przypinaniu łatki dewianta i osoby agresywnej!
Zachowania agresywne pseudokibiców:
Kibicowanie jest od dawna składnikiem ludycznego stylu traktowania ważnych zdarzeń, widowisk, demonstracji, imprez masowych etc.- zabarwionych emocjonalnymi przeżyciami uczestników.
Teoria hydrauliczna jako jedna z podstawowych prób wyjaśnienia zachowań agresywnych człowieka, wywodząca się z uzasadnień psychoanalizy.
Energia tkwiąca w człowieku musi znaleźć swoje ujście, gdyż jej nagromadzenie w nadmiarze może wywołać chorobę psychiczną. Zgodnie z teorią nieujawnione emocje ludzkie ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia, ustępujący w chwili kiedy dojdzie do ekspresji stłumionych emocji.
Podział pseudokibiców wg Mariana Filara:
Tzw. „konsumenci”- prawdziwi kibice; przychodzą na stadion by obserwować grę na analogicznych zasadach; dla widzów takich wynik jest obojętny; przyświeca im hasło „niech zwycięża lepszy”
Tzw. „fani”- charakteryzują się zorganizowaniem i ścisłą identyfikacją ze swoim zespołem; sukces swojej drużyny traktują jak swoje zwycięstwo, porażkę jak własną porażkę
Tzw. „hools”- dla tej grupy nie ma znaczenia ani sama gra, ani też wynik spotkania; motywem działania jest nieodparta chęć zaspokojenia potrzeby mocnych przeżyć
Psychologowie udowadniają, że agresja jest „przemieszczana”, to znaczy zostaje skierowana na inny obiekt. Trudno jest sprzeciwić się rodzicom, ale łatwo można kopnąć słabszego kolegę czy psa.
Sytuacją sprzyjającą wyzwoleniu zachowań agresywnych jest także odrzucenie. Jest ono bowiem związane z koniecznością stłumienia najbardziej podstawowych potrzeb: bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Odrzucenie wywołuje frustrację, a to może być przyczyną wystąpienia agresji.
Ważna jest również struktura rodziny. Badania pokazują, że nieobecność ojca jest czynnikiem negatywnym dla rozwoju dzieci i rodzin niepełnych.
Często dziecko staje się członkiem grup rówieśniczych/subkultur gdzie prowokowane jest przez większość do zachowań agresywnych.
Aby odejść o zachowań agresywnych warto zmienić programy nauczania młodzieży, jedną z metod jest też sublimacja instynktu walki, drzemiącego w naturze każdego człowieka poprzez zastosowanie katharsis. Jest to pojęcie określające uwalnianie nagromadzonej energii poprzez:
Czynny wysiłek fizyczny
Obserwację zachowań agresywnych innych ludzi
Dopuszczanie się samemu czynu noszącego znamiona agresji
8