Pomimo wielu dociekań pochodzenie owcy domowej pozostaje w dalszym ciągu niejasne.
Owcę, jako gatunek wyróżnia:
Doły łzowe
Gruczoły podoczodołowe
Gruczoły międzyraciczne
Tłuszcz u nasady ogona
Silny instynkt stadny
PRZODKOWIE
TAR - okrywa zbliżona do okrywy owiec dziko żyjących, gruczoły międzyraciczne i podoczodołowe. Owca pokryta przez tara nie zachodzi w ciążę, czyli tar nie jest protoplastą owcy. Gatunek ten występuje w Himalajach.
NAHUR - Brak dołów łzowych, brak gruczołów podoczodołowych, uwstecznione gruczoły międzyraciczne. Żyje w Tybecie. Kryje owce, ale ta nie zachodzi w ciążę.
KOZIOŁ - Nie wykazuje instynktu stadnego. Ma gruczoły podoczodołowe i doły łzowe. Pokryta owca zachodzi w ciążę, ale roni w 2 miesiącu ciąży, ponieważ wytwarzane są przeciwciała hemolizujące. Dzięki manipulacji genetycznej ciążę tę można podtrzymać.
BARAN GRZYWIASTY - ma dobrze rozwinięty instynkt stadny. Posiada gruczoł międzyraciczny. Był uważany za protoplastę owcy domowej, ale owca pokryta przez niego nie zachodzi w ciążę. Udomowienie barana grzywiastego nastąpiło ok. 11 tys lat temu. Od chwili udomowienia, baran był jednym z pierwszych symboli kultów religijnych.
OWCE DZIKIE
ARGALI AŁTAJSKI - największa z dzikich owiec. Występuje w Azji Środkowej (Himalaje, Tybet, Ałtaj).
Wys. w kłębie: 70-125 cm
Dł. ciała: 120-200 cm
Dł. ogona: 13-14 cm
Waga: 70-180 kg
Dł. życia: 12-18 lat
Tułów argali jest krępy, kończyny wysmukłe, lecz silne, zakończone parzystymi raciczkami. Na głowie osadzone są niewielkie uszy z kępką włosów na końcówkach. Rogi owcy są spiralnie skręcone i pokryte pierścieniowatymi żeberkami (u samic mniej widoczne). Pysk na końcu przybiera barwę jasną.
Zasiedlają kamieniste zbocza i pastwiska wysokogórskie. Żyją na wysokości 1200-6100 m n.p.m.
Argali łączą się w dwa rodzaje grup. W jednej przebywają samice z młodymi, a w drugiej samce. Zimę spędzają w dolinach, a na wiosnę przenoszą się wysoko w góry. Ich naturalnymi wrogami są pantery śnieżne i wilki, przed którymi ostrzegają się tupiąc i gwiżdżąc.
Pokarm: Trawy, zioła, turzyce.
W czasie okresu godowego trwającego od stycznia do lutego samce toczą ze sobą walki polegające na zderzaniu się rogami lub uderzaniu w boki i pierś rywala. Samica rodzi młode z dala od stada, a gdy jagnię będzie w stanie poruszać się bez większych problemów wraca do grupy.
okres trwania ciąży - 5 miesięcy;
samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 18, a samce 30 miesięcy.
młode osobniki (urodzone w czerwcu), aby przetrwać zimę muszą zgromadzić odpowiednią ilość tłuszczu.
MUFLON
Długość ciała: owca (samica) od 1,2 m, tryk (baran, samiec) 1,35 m
Wysokość w kłębie owca 70 cm, tryk do 88 cm
Masa ciała owca 25-40 kg, tryk 35-55 kg
Ubarwienie tryków jest jasne, szata zimowa jest bardziej brązowa. Samce posiadają często tzw. siodło, charakterystyczną białą plamę na bokach ciała. Podbrzusze, lustro na zadzie i wewnętrzne strony nóg są białe. Wełna muflona, z wyjątkiem włosów na podgardlu, jest stosunkowo krótka.
Rogi Charakterystyczne, duże, skręcone ślimakowato. Owce nie mają rogów, ewentualnie małe i skierowane do tyłu.
Występowanie
Czyste muflony bez domieszek obcej krwi występują jedynie na Korsyce i Sardynii.
Na swoim pierwotnym obszarze występowania przystosowany do życia na porośniętych skąpą roślinnością górzystych terenach.
Rozród Ruja przypada na październik lub listopad. Ciąża, po której rodzi się zazwyczaj jedno jagnię, trwa 5 miesięcy. Bliźniaki należą do rzadkości. Już w kilka godzin po porodzie noworodek o masie 2 kg podąża za matką.
Zmiany domestykacyjne:
Przed udomowieniem
Okrywa włosowa szerstna
Barwa typu ochronnego
Okrywa mieszana
Linienie włosów
Tłuszczopot znikomy
2 - miesięczny sezon rozrodczy
Jedno jagnię
Niska mleczność
Słabe przetwarzanie paszy na mięso i mleko
Po udomowieniu
Okrywa wełnista
Barwa jednolita
Zahamowanie linienia
Tłuszczopot obfity
Wydłużenie sezonu rozrodczego
Zwiększenie plenności
Wydłużenie i zwiększenie laktacji
Doskonałe przetwarzanie paszy na mięso i mleko
Rozmieszczenie pogłowia owiec na świecie:
Azja ok. 450 mln (43%)
Afryka ok. 250 mln (26,3%)
Europa ponad 100 mln (11,8%) - głównie mięso, mleko też
Australia 100 mln (9,1%) - wełna
Ameryka Pd. ponad 50 mln (6,7%) - mleko
Nowa Zelandia poniżej 50 mln (3,8%) - wełna
Ameryka Pn i Śr. pon. 25 mln (1,9%)
Azja 445 mln
Wlk. Brytania 32 mln
Francja 11 mln
Włochy 11 mln
Grecja 10 mln
Niemcy 3 mln
Czechy i Słowacja 1,2 mln
Podstawą polskiej hodowli są rasy mateczne. Wrzosówka - rasa zachowawcza
Struktura rasowa w 2005 roku
Rasy mateczne: ok. 79%
Merynos polski 30%
Pon 30%
Pod 10%
Pog 11%
Wrzosówka 79%
Rasy ojcowskie (mięsne): ok. 14,5%
Ile de France 30%
Czarnogłówka 30%
Suffolk
Berrichone 25%
Dorset Horn 0,2%
Charolaise 2%
Texel 3%
Rasy plenne (ojcowskie): 0,8%
Fryzyjska 50%
Fińska 20%
Boroola 6%
Olkuska 18%
Romanowska 8,4%
Linie syntetyczne: 1,4%
Mięsne 76%
Plenne 24%
Inne: 4,75%
RASY MATECZNE
MERYNOS POLSKI
Merynos jest rasą najbardziej rozpowszechnioną w świecie. Zaczątek hodowli w Hiszpanii. Pierwotnie owce merynosowe dawały niewiele wełny - ok. 2 kg. Obecnie wydajność sięga ok. 15 kg. Przy zachowaniu dobrych cech utworzono dobre cechy mięsne.
Wzorzec Merynosa Polskiego:
Użytkowość wełnista:
Wydajność roczna:
Matki: 5 - 6 kg
Przystępki: 6 - 7 kg
Wysadność roczna: 7 - 8 cm
Grubość: 22 - 26 μm
Rendament:: 45 - 49%
Użytkowość mięsna:
Masa ciała
Tryk: 100 - 120 kg
Maciorka: 60 - 70 kg
Przyrost dzienny: za okres 152 dni
Tryk: 240g
Maciorka: 210 g
Użytkowość rozpłodowa
Plenność: 135%
Użytkowość rozpłodowa: 115 jagniąt odchowanych od 100 matek
Terminy wykotów: IV - II
Okrywa włosowa jednolita, runo zamknięte, wełna najwyższej jakości, biała. Pole obrostu po linię oczu.
Mankamenty:
Niska plenność
Sezonalność
POLSKA OWCA NIZINNA
Do niedawna była to linia syntetyczna. Powstała na bazie merynosa. Rasę tworzono pod konkretne rejony Polski. Uzyskano odmiany:
Wielkopolska
Corriedale
Łowicka
Żelaźnieńska
Uchruska
Wzorzec PON
Użytkowość wełnista:
Wydajność roczna:
Matki: 5,5 - 6,5 kg
Przystępki: 6,5 - 7,5 kg
Wysadność roczna: 11 - 13 cm
Grubość: 26 - 32 μm
Rendament:: 54 - 58%
Użytkowość mięsna:
Masa ciała
Tryk: 110 - 125 kg
Maciorka: 65 - 75 kg
Przyrost dzienny:
Tryk: 250 g
Maciorka: 230 g
Użytkowość rozpłodowa
Plenność: 145%
Użytkowość rozpłodowa: 125 odchowanych jagniąt od 100 matek
Terminy wykotów: I - V
POLSKA OWCA GÓRSKA (Cakiel)
Okrywa włosowa mieszana. Żyje na terenie Polski w rejonach górskich. Wełna o budowie kosmkowej. Jest to przystosowanie do ciężkich warunków atmosferycznych: woda spływa po wełnie, nie wsiąka. Na grzbiecie jest „przedziałek”. Wełna biała, ale szacuje się, że w całej populacji pog 2% osobników ma wełnę barwną.
Owca hodowana głównie do wyrobów serów. Użytkowana od maja do września. Mleko zawiera 7 - 8% tłuszczu (czasem nawet do 14%). Oscypki są wyrabiane głównie z mleka owczego. POG charakteryzuje niska mleczność.
Odgrywa rolę w krajobrazie, ekologii, wpływa na utrzymanie równowagi biologicznej.
Wzorzec POG
Użytkowość wełnista:
Wydajność roczna:
Matki: 3,5 - 4 kg
Przystępki: 4,2 - 4,5 kg
Wysadność roczna: 26 - 28 cm
Grubość: 28 - 35 μm (puchowe) i 50 - 70 przewodnie
Rendament:: 64 - 70%
Użytkowość mięsna:
Masa ciała
Tryk: 60 - 70 kg
Maciorka: 45 - 50 kg
Przyrost dzienny:
Tryk: 199 g
Maciorka: 90 g
Użytkowość rozpłodowa
Plenność: 120%
Użytkowość rozpłodowa: 105 jagniąt na 100 matek
Terminy wykotów: II - III
Mięso cenione jako dziczyzna. Rada o niskich wskaźnikach użytkowych, ale o wysokich walorach. Należy poprawić w niej plenność, mięsność oraz mleczność
POLSKA OWCA DŁUGOWEŁNISTA
Wyróżniamy odmiany:
Pomorska
Kamieniecka
Olkuska (plenność powyżej 200%!!!)
Owce pogórza
Wzorzec POD
Użytkowość wełnista:
Wydajność roczna:
Matki: 4,5 - 5 kg
Przystępki: 5 - 5,5 kg
Wysadność roczna: 13 - 15 cm
Grubość: 29 - 34 μm
Rendament:: 57 - 64%
Użytkowość mięsna:
Masa ciała
Tryk: 90 - 110 kg
Maciorka: 65 - 75 kg
Przyrost dzienny:
Tryk: 240 g
Maciorka: 220 g
Użytkowość rozpłodowa
Plenność: 140%
Użytkowość rozpłodowa: 115 jagniąt
Terminy wykotów: I - III
Wełna jednolita (?), głowa nie jest już owełniona, nogi również nieowełnione.
WRZOSÓWKA
W Polsce w hodowli zachowawczej (nie jest to rasa mateczna!!!). Nie jest ona polepszana. Jedna z lepszych ras kożuchowych (zaraz po Romanowskiej). Rasa związana z terenem północno - wschodnim Polski. Rasa wprowadzana w dobre warunki (dobra pasza, ocieplana owczarnia) traci na użytkowości (spada plenność, gorsze wyniki)
Od wrzosówki pozyskujemy rewelacyjną skórę, cienką, ale bardzo wytrzymałą i zwięzłą. Owce rodzą się Czarnem w okolicach 1,5 roku siwieją w różnym stopniu.
Wzorzec wrzosówki
Użytkowość wełnista:
Wydajność roczna:
Matki: 0,4 - 1 kg
Przystępki: 0,4 - 1,1 kg
Wysadność roczna: 9 - 12 cm
Grubość: 29 - 34 μm puchowe i 45 - 60 μm
Rendament:: 62 - 67%
Użytkowość mięsna:
Masa ciała
Tryk: 45 - 55%
Maciorka: 38 - 42%
Przyrost dzienny:
Tryk: 126 g
Maciorka: 100 g
Użytkowość rozpłodowa
Plenność: 190%
Użytkowość rozpłodowa: 160 jagniąt
Terminy wykotów: cały rok
Użytkowość futrzarska:
Wiek uboju: 7 - 8 miesięcy
Powierzchnia skóry surowej: 52 - 54 dm2
Masa skóry: 115 - 220 dag
Masa 1 dm2 skóry: 21 - 23 dag
Przydatność do konfekcji wełnistej 95 - 100%
Wrzosówka jest asezonowa!!! Mięsność nie jest zadowalająca. Mięso przypomina dziczyznę, wełna jest mieszana, małe pole obrostu.
RASY MIĘSNE (ojcowskie)
Rasy mateczne od dawna były hodowane na naszych ziemiach. Są doskonalone i ulepszane rasami mięsnymi (z hodowli zarodowych, szykowanymi pod rasy mateczne), ale rasy mateczne muszą zostać.
ILE DE FRANCE Duży dolew merynosa. Wcześnie sprowadzona do Polski. Brak fałdzistości, duża jama ciała, doskonale widoczna mięsność, duży kaliber ciała, rasa odporna, nadaje się do hodowli w Polsce. Masa ciała tryków ok. 125 kg, maciorek ok. 70 kg. Wełna jednolita biała. Owca ta jest dobra do krzyżowania towarowego, wywodzi się z Francji.
CZARNOGŁÓWKA Wełna jednolita bardzo dobrej jakości. Jest to owca o niskiej plenności. Ma łagodne usposobienie, jest ufna. Głowa i kończyny czarne.
SUFFOLK Doskonały eksterier. Czarna głowa i kończyny. Bardzo dobre cechy mięsne. Dużo upadków jagniąt w Polsce. Na świecie jest to owca najbardziej prestiżowa wśród mięsnych. Bardzo dobre cechy plenności. Może przyrastać do 500 g na dobę. Mięso jest bardzo smaczne.
BERRICHON DU CHER Pochodzi z Francji. Doskonałe cechy mięsne i przyrosty dobowe. Dobra plenność. Zaadoptowana do hodowli w warunkach polskich. Wełna jednolita (jak w poprzednich)
DORSET HORN Asezonowy rozród!!! Występuje rogatość. Wełna jednolita, bardzo dobrej jakości.
CHAROLAISE Dobre cechy mięsne, bardzo duża plenność (!!!): 186% do 200%. Najwyższa wśród owiec mięsnych. Wełna jednolita, owca liniejąca.
TEXEL: Mięso jest bardzo dobre. Owce te posiadają fantastyczne cechy mięsne i przyrosty. Wełna jednolita. Owca wywodzi się z Holandii.
RASY PLENNE (ojcowskie) poprawiają plenność
FRYZYJSKA Rasa o najwyższej mleczności, ale do Polski sprowadzona dla polepszenia plenności. Źle się czuje w bardzo dużych stadach. Największa koncentracja hodowli w PL - na Górnym Śląsku. Szczurzy, nieowełniony ogon, duża jama ciała. Owca płochliwa. Wełna jednolita, mleczność 300 - 400 kg rocznie. Rasa pochodzi z Fryzji.
FIŃSKA: wywodzi się z Finlandii, plenność do 400%
BOROOLA: rogata. Jest to odmiana merynosa. Posiada gen plenności. Wełna ma bardzo dobre właściwości, występuje u tej owcy fałdzistość.
OLKUSKA: rodzima rasa wyhodowana w Polsce. Bardzo dobra plenność, wełna jednolita.
ROMANOWSKA: najlepsza rasa kożuchowa, ale użytkowana jako plenna. Jagnięta bardzo żywotne, co jest uznawane za duży plus. Rasa rosyjska.
PROGRAM OCHRONY RODZIMYCH RAS OWIEC 2007 - 2013
Program ma na celu ochronę szczególnie cennych ras, odmian, rodów zwierząt gospodarskich, w przypadku których niska liczebność zwierząt hodowanych stwarza zagrożenie ich wyginięcia. Ochrona zasobów genetycznych w Polsce prowadzona jest na podstawie ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich. Lokalne rasy i odmiany zwierząt są doskonale przystosowane do miejscowych, często bardzo trudnych warunków środowiskowych.
Realizacja tego programu ma za zadanie zachowanie różnorodności genetycznej rodzimych ras owiec oraz wytworzonych na terenie Polski, będących świadectwem polskiej myśli hodowlanej i dobrze zaadaptowanych do lokalnych warunków środowiska i systemów utrzymania.
Pakiet obejmuje rasy i odmiany owiec, dla których realizowany jest program ochrony: pog odmiany barwnej, wrzosówka, świniarka, olkuska, merynos odmiany barwnej, merynos polski w starym typie i cakiel podhalański.
Rola programu:
Kształtowanie późniejszych szlachetnych typów owiec
Bardzo dobre przystosowanie do lokalnych warunków, duża odporność na choroby
Korzystny wpływ na kształtowanie krajobrazu
Merynos w starym typie: dobre cechy mięsne przy zachowanych doskonałych cechach wełny (fałdzistość)
Świniarka: prymitywna, doskonałe libido, bardzo dobre jako szukarki, dobra odporność
Olkuska: rewelacyjna plenność
Wymogi:
Minimalna liczba owiec matek zakwalifikowanych do udziału w programie ochronnym: 5 szt. (olkuska) 10 szt. Reszta ras
Wpis owiec do ksiąg hodowlanych danej rasy i prowadzenie odpowiedniej dokumentacji
Proponowana płatność: niecałe 400 zł za sztukę
OWCE NA DOLNYM ŚLĄSKU:
Merynos polski 30,4%
Berrichon du Cher 18,3%
Pod 16,5%
Pog 6,8%
Kent 6,6%
Fryzyjska 5,5%
Kent / Berrichon du Cher 8%
Kent / suffolk 8%
Pogłowie owiec na dln. Śląsku
1985 rok - prawie 73 tys
2007 rok - niewiele ponad 12 tys
Dolny Śląsk został podzielony na regiony:
Region I: intensywne rolnictwo - 55% pogłowia - użytkowanie mięsne
Region II: rolniczo - rekreacyjny - 3% pogłowia - produkcja młodej jagnięciny
Region III: rekreacyjno - turystyczny - 24% pogłowia - owce mleczne, produkcja górskich jagniąt rzeźnych
Region IV: rolniczo - przemysłowy - 9% pogłowia - tucz jagniąt rzeźnych
Region V: rolniczo - przemysłowo - rekreacyjny - 9% pogłowia - owce mleczne, produkcja górskich jagniąt rzeźnych
Działaniami aplikacyjnymi wspierającymi rozwój zrównoważonej produkcji owiec powinno być:
Propagowanie produkcji owiec poprzez targi, wystawy, giełdy,
Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych z udziałem owiec
Zwiększanie pogłowia owiec, aby wykorzystać paszowiska
Rozwinięcie produkcji mięsa, mleka, serów dla lokalnego rynku
Uzyskanie znaków ochronnych dla wyrobów lokalnych
Promocja „zdrowej żywności” w oparciu o produkty owczarskie i zagospodarowanie jej przez lokalną gastronomię, hotele, sklepy
Kursy i szkolenia hodowców
Poparcie polityków, menadżerów, handlowców