WYKŁĄD 3

Ludność, Zasoby Ludzkie

Oddziaływania na liczbę ludności:

1.prewencyjne (zapobiegawcze) np. opóźnienie wieku zawierania związków małżeńskich

2.różne przeszkody: wojny, epidemie

Współczesne teorie uwarunkowań procesów demograficznych:

Faza I Wysokostacjonarne:

-naturalny proces reprodukcji;

-ludność żyjąca na bardzo niskim poziomie rozwoju gosp, np. plemiona koczownicze na Andamadach, w Amazonii, KWR były w tej fazie w XIX;

-kraje rozwijające się wyszły z tej fazy w 2 poł XXw;

-jeszcze w latach 70' były w niej kraje afrykańskie;

-współczynnik dzietności >6;

-przeciętna długość trwania życia nie przekracza 45lat

Faza II Wczesnego wzrostu:

-zmniejszenie umieralności przy utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie wysokim poziomie;

-współczynnik dzietności 4,5-6;

-przeciętna długość trwania życia 45-65 lat;

-Afganistan, Laos, Kambodża i część krajów afrykańskich

Faza III Późnego wzrostu:

-znaczne obniżenie poziomu rodności w porównaniu z poziomem umieralności;

-przyrost naturalny osiąga maksimum poziomu;

-dzietność na poziomie 3-4,5;

-przecięta życia 55-65 lat

-Indie, kraje afrykańskie, Ameryka Płd.

Faza IV Niskostacjonarna:

-poziom natężenia urodzeń zbliża się do poziomu umieralności;

-poziom dzietności <3;

-średnia życia wyższa niż 65lat;

-kraje nowouprzemysłowione: Chiny, Tajlandia, Brazylia;

-Republiki Zakaukaskie WNP, KRL-D

Faza V Neomaltuzjańska:

-natężenie urodzeń przyjmuje wskaźniki mniejsze niż natężenie zgonów, co w dłuższym okresie czasu wpłynie na zmniejszenie liczby ludności;

-wskaźnik dzietności <2;

-kraje wysoko gosp rozwinięte, kraje Europy Środ-Wsch.

Przyczyny przyspieszeń wzrosty l.ludności:

-ok. 10tys lat temu rewolucja agrarna;

-średniowiecze, powstanie miast, nowy tryb życia;

-poł XVIIIw rewolucja przemysłowa;

-poł XXw poprawka warunków życia, medycyna

-ekspansja przestrzeni;

-wynalazki;

-postęp techniczny;

-nowe metody pracy;

-nowa wiedza medyczna.

Obecnie w różnych częściach świata ludność zwiększyła swoją liczbę ze względu na:

-zróżnicowanie poziomu rozwoju gosp;

-odmienną przeszłość demograficzną;

-odmienną strukturę społeczną;

-różny poziom wsp. płodności

Działania na rzecz ograniczenia liczby ludności:

-autonomiczne, samoograniczenie, zmniejszenie skłonności do rozrodu;

-strukturalne, wynika ze wzrostu średniej długości życia, wzrost liczby mieszkańców miast, nowy styl życia;

-stymulowane działania państwa.

Dynamika wzrostu liczby ludności zależy od współczynnika dzietności (płodności) - oznacza on liczbę urodzeń przypadających na 1000 kobiet w wieku rozrodczym:

WD=2 odnowienie populacji

WD<2 tendencja depopulacyjna

WD>2 przyrost ludności

W przyszłości WSP będzie malał, ze względu na:

-wzrost poziomu wykształcenia kobiet;

-wyższą aktywność zawodową kobiet;

-lepszą pozycję społeczną pewnych grup;

-zmniejszenie śmiertelności niemowląt.

Przyrost naturalny to różnica między stopą urodzeń, a stopą zgonów. Stopa urodzeń to liczba urodzeń żywych na 1000, stopa zgonów to liczba zgonów na 1000.

Struktura ludności wg płci:

Ma wpływ na reprodukcję przez odpowiednie kształtowanie się procesów zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów. Miernik oceny struktury ludności wg płci:

-udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności;

-wsp feminizacji - stosunek l.kobiet do l.mężczyzn;

-wsp maskulinizacji - stosunek l.mężczyzn do l.kobiet.

Wskaźnik feminizacji w wybranych krajach: Egipt 49%, Indie 48, Indonezja 50,1; Dania 50,6; Holandia 50,4; Japonia 51; Szwecja 50,4%.

W krajach słabo rozwiniętych na 100 mężczyzn przypada 94 kobiety np. Indie, Pakistan, Chiny. W Polsce 106 kobiet przypada na 100 mężczyzn.

Struktura wieku ludności:

-typ progresywny - młode społeczeństwo, o stosunkowo dużej, rosnącej z roku na rok liczbie urodzeń, którego cechą jest stały wzrost liczby ludności

-typ zastojowy - cechuje zbiorowość, w której roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego

-typ regresywny - społeczeństwo tego typu cechuje, malejąca z roku na rok liczba urodzeń.

WYKŁAD 5

Urbanizacja to proces społeczno-ekonomicznej integracji. Poziom urbanizacji mierzony jest proporcją ludności miejskiej do ogólnej liczby ludności danego obszaru (w %).

Urbus - miasto ludności w miastach i rozprzestrzeniania się miejskiego stylu życia.

Fazy urbanizacji (poziom urb. nie jest stały, urb zmienia się):

1.urbanizacja - koncentracja ludności w miastach, wzrasta zatrudnienie w przemyśle i usługach. Urbanizacja w sensie ekonomicznym i demograficznym

2.suburbanizacja - rozrastanie zewnętrznych stref miasta, do urba w sensie domogr-ekon dochodzi urba przestrzenna

3.dezurbanizacja - intensywny odpływ ludności z centrum i peryferii miast na bardziej oddalone tereny, charakterystyczny dla okresu postindustrialnego

4.reurbanizacja - zahamowanie urbanizacji w sensie demograficznym i ekonomicznym.

Powstanie miast było wynikiem rozwoju społeczno-gospodarczego. Jego efektem było osiąganie nadwyżek w produkcji żywności, odpowiednia organizacja społeczna która potrafiła te nadwyżki przejmować..

Zwiększenie udziału ludności miast w ogólnej liczbie ludności powodują 3 czynniki:

-napływ ludności ze wsi do miast

-włączenie do obszaru miast zasiedlonych terenów wiejskich

-przyrost naturalny ludności miast.

Najsłabiej zurbanizowane państwa świata: Rwanda 6,3% ludności miejskiej; Burand 9,3; Nepal 13; Etiopia 15,9; Afganistan 22,3; Bangladesz 23,4; Wietnam 23,5%.

Najbardziej: Monaco 100% (kraje Am. Płd); Nauru 100; Watykan 100; Belgia 97; Kuwejt 96;

Izrael 91; Argentyna 89; Wenezuela 87%.

Miasta świata o największej l. mieszkańców: Szanghaj 14,6mln; Bombaj 12,7; Moskwa 10,3; Warszawa 1,6; Stambuł 9,7; Buenos Aires 11,6; Karaczi 11,6mln.

W 1800r zaledwie 3% ludności żyło w miastach; w 1900 już około 14%, a w 1980 około 43%, w tym KWA 73%, KSR 34%.

Formy przestrzenne miast:

1.Aglomeracje miejskie - duże miasta skupiające różnorodne formy działalności społecznej i gospodarczej. Powstają silne oddziaływania otoczenia z miastem;

2.Konurbacje - typowa forma osiedli górniczych, występowanie kilku, kilkunastu miast powiązanych silnie, żaden ośrodek nie ma funkcji dominującej.

Megalopolis - połączenie miast i osiedli w jeden zwarty region miejski.

Cechą aglomeracji jest to, że rozwijają się szybciej niż miasta małe i średnie, bo:

-migracje;

-produkcja przemysłowa;

-usługi;

-funkcje administracyjne, kulturalne, społeczne i polityczne.

Proces urbanizacji postępuje szybciej niż przyrost liczby ludności na świecie (rewolucja przemysłowa).

Wzrost urbanizacji jest zjawiskiem hamującym dynamikę wzrostu liczby ludności (maleje stopa urodzeń i wydłuża się średnia trwania życia), pojawiają się nowe modele konsumpcji.

Istnieje wzajemne oddziaływanie procesu urbanizacji i procesów demograficznych.

Migracja ze wsi do miast wpływa na strukturę wsi płci i wieku obu obszarów, zwiększając liczbę ludności w wieku zdolności rozrodczej i zmniejszając jednocześnie te zasoby ze wsi. Z kolei wiejski styl życia wpływa na zmianę obyczajów zarówno ludności napływającej ze wsi i do niej.

Im lepiej rozwinięte państwo tym wyższy poziom jego urbanizacji i tym więcej ludzi zamieszkuje w dużych miastach i więcej jest miast dużych. Przyczyną tego zjawiska jest: zwiększający się udział pozarolniczych form aktywności gospodarczej, oraz miejski styl życia i miejski rynek pracy są bardziej atrakcyjne.

64,68% - wsk urbanizacji w Polsce.

KWR mają słabnącą tendencję wzrostu urbanizacji ze względu na negatywne następstwa urbanizacji: gnicie rdzenia miasta, powstanie obszarów zdegradowanych, rozrost przedmieści, niszczenie krajobrazu, patologii społecznych.

Urbanizacja w Polsce:

-pierwsze miasta powstały w XIIIw;

-prawie ostateczna sieć miast ukształtowała się w wieku XVI;

-62% ludności mieszka w miastach;

-silne zróżnicowanie regionalne: poziom uprzemysłowienia, pracochłonność przemysłu, stopień rozdrobnienia rolnictwa;

-najbardziej zurbanizowane województwa to śląskie (79%), dolnośląskie (-/+ 1), zachodniopomorskie (69%);

-884 jednostki osadnicze mają prawa miejskie;

-największe miasto Warszawa, Łódź, konurbacja śląska;

-system osadniczy Polski jest wszechstronnie i równomiernie rozwinięty

Osadnictwo wiejskie

-na wsi mieszka 14,8 mln osób;

-głównie ludność koncentruje się w płd i płd-wsch części kraju;

-przeciętna wieś nie przekracza 200 osób

Teoria progów - jednostki osadnicze w swym rozwoju napotykają na różne przeszkody, bariery wynikające z prowadzonej działalności społecznej i gosp, charakterystyczne dla form endogenicznych i egzogenicznych.

Ograniczenia:

1.fizyczne - ukształtowanie terenu (np. kurzawki);

2.środowiskowe - brak możliwości rozwoju portów w Płn. Azji;

3.funkcjonalne - trasa musi omijać jakąś nieruchomość;

4.infrastrukturalne - sieć energetyczna, oczyszczalnie ścieków, systemy wodne i kanalizacyjne.

Ograniczenia mają różny charakter, stąd bariery:

-przestrzenne - ograniczają rozwój od zewnątrz;

-strukturalne - wewnątrz (budowa dodatkowych mostów);

-ilościowe - ilość mieszkańców w miastach

Teoria progów B. Malisza

1.zwiększenie liczby ludności miast, jeżeli nie doprowadza do obniżenia standardu życia to musi prowadzić do wzrostu powierzchni miasta, rozbudowy urządzeń komunalnych.

2.trzeba pokonywać ograniczenia rozwojowe, czyli ponosić koszty nieproporcjonalne.

3.Poniesienie tych nakładów otwiera nowe tereny do użytkowania, zwiększa na wyrost możliwości osiedleńcze.

4.Nakłady i koszty wynikające ze specyfiki i ekonomii urządzeń miejskich.

5.Wzrost miasta nie jest funkcją ciągłą, ale odbywa się skokowo.

6.Krzywa kosztów progowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca ma kształt sinusoidy.

7.Im większe miasto tym kosztowniejsze progi rozwojowe.

8.Różne ograniczenia mogą się nakładać tworząc __________ krzywych progowych.

Występowanie progów rodzi 2 problemy ekonomiczne:

-zamrożenie środków

-mogą pojawić się progi zbyt kosztowne dla określonych miast

Infrastruktura - *jest to wkład urządzeń, obiektów i instytucji obsługujących systemy przestrzenne i łączących je w jedną całość; *ogół podstawowych urządzeń i instytucji koniecznych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki.

Zakres infrastruktury:

- ze względu na zakres rzeczowy (gospodarcza - urządzenia które świadczą usługi, społeczna - zaspokajanie naszych potrzeb)

-zasięgu przestrzennego (krajowa, regionalna, lokalna)

-od punktu odniesienia (zewnętrzna, wewnętrzna).

Infrastruktura składa się z 5 podstawowych układów:

-komunikacyjnego (transport i łączność)\

-energetycznego > inf.ekonomiczna

-wodno sanitarnego /

-społecznego \

-instytucjonalnego / > inf.społeczna

Cechy infrastruktury:

-służebny charakter

-bryłowatość urządzeń (niepodzielność)

-wysoka kapitałochłonność

-skokowy sposób powstania kosztów

-długowieczność

-immobilność (brak możliwości przenoszenia)

-urządzenia i nakłady infrastruktury nie są substytucyjne są natomiast komplementarne.

Funkcje:

1.transferowa - stwarza warunki do przesyłania dóbr, wody, informacji, energii

2.usługowa - świadczenie usług do zaspokajania naszych potrzeb

3.integracyjna - łączenie między sobą miast, scalania na regiony

4.lokalizacyjna - przekonuje nas żeby tu zamieszkać

5.akceleracyjna - przyspiesza rozwój danego obszaru.

Kapitał - to pojęcie z dziedziny ekonomii i finansów, oznaczające dobra (bogactwa, środki, aktywa) finansowe, szczególnie gdy służą one rozpoczęciu lub kontynuacji działalności gospodarczej. Jest jednym ze środków wytwórczych, obok pracy, przedsiębiorczości i ziemi, które są potrzebne do rozpoczęcia produkcji.

Przedsiębiorstwo jest finansowane z kapitału własnego, akcyjny, udziałowy, bądź uzyskany z kredytu, pożyczki.

Kapitał obrotowy - zużywa się w ciągu jednego procesu produkcyjnego oraz trwały - wykorzystywany stopniowo.

Ruch okrężny kapitału to przekształcenie środków z jednej formy na inną oraz przechodzenie przez stadia produkcji i obrotu.

Kapitał kulturowy - pojęcie wprowadzone przez francuskiego socjologa Pierre Bonrdiena określenie idei, wtedy wg Pierra występuje w 3 formach umiejętności i przedmiotów o wartościach kulturowych

-ucieleśniona (gust, smak)

-zinstytucjonalizowany (wykształcenie)

-uprzedmiotowionej (książka, malarstwo, rzeźba)

Kapitał społeczny - stosunek społeczeństw do gospodarki wpływa na jej produktywność i konkurencyjność oraz warunki funkcjonowania przedsiębiorstw. K. społeczny poprzez swój system wartości i celów mogą wspierać bądź hamować rozwój gospodarki.

Kapitał społeczny:

-postawy indywidualistyczno-kolektywistyczne

-zaufanie społeczne (Austria, Holandia)

-brak zaufania (związany z przeświadczeniem o nieetycznym zachowaniu)

-przedsiębiorczość jednostek

WYKŁAD 6

Rola rolnictwa w gospodarce światowej:

-pods. dział gosp, wytwarza ok. 90% żywności

-odwieczne miejsce pracy, źródło utrzymania

-kształtuje styl życia

-utrzymuje równowagę ekologiczną regionów wiejskich

-udział rolnictwa w tworzeniu PKB

-w regionach najsłabiej gospodarczo rozwiniętych rolnictwo stanowi podstawę dochodów uzyskiwanych przez państwo

Zatrudnienie w rolnictwie: w KWR udział zawodowo czynnych w rolnictwie wynosi 3-10%; w KSR analogiczny wskaźnik osiągnął poziom ponad 50%; Rwanda, Nepal, Bhutan ponad 80%; średnia dla świata 42%.

Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju rolnictwa:

1.Dobór struktury produkcji adekwatnej do naturalnych możliwości produkcyjnych danego obszaru;

2.Przestrzennym zróżnicowaniu wielkości plonów i produkcyjność hodowli stosowania do jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej;

3.Występowaniu dużych rocznych wahań wielkości produkcji rolnej;

4.Dużej zmienności zarówno w czasie jak i przestrzeni kosztów produkcji, rezultatów i opłacalności.

Dobór struktury (ad.1):

-pierwotnie selekcja w przyrodzie najkorzystniejszych dla człowieka roślin i zwierząt i tworzeniu im najkorzystniejszych warunków przyrodniczych

-potem działania nie zawsze racjonalne: monokultury roślinne, wypas owiec, zamiana lasów na pola uprawne. W 1969 raport Thanta wskazuje na utratę ponad 500mln Ha gleb, czyli 35% powierzchni gruntów ornych użytkowanych na świecie;

-rolnictwo wykorzystuje następujące komponenty środowisk geogr: rzeźbę terenu, agroklimat, warunki wodne, warunki glebowe.

Rzeźba terenu:

- kształtuje stabilność pokrywy glebowej;

- ogranicza lub przyspiesza tempo spływu powierzchniowego wód;

- wpływa na wielkość zużycia energii związanej z pokonywaniem różnic poziomów przy wykonywaniu prac polowych oraz w transporcie rolniczym;

- zależy grubość warstwy glebowej i wilgotność;

- różne warunki cieplne;

- dla rolnictwa najkorzystniejsze są tereny łagodnie pofalowane;

- tylko 33% powierzchni lądowej kuli ziemskiej nadaję się do zagospodarowania rolniczego;

- najkorzystniejsze: Nizina Wschodnioeuropejska.

Agroklimat

- to całokształt stanów pogody w okresach długich na danym obszarze oddziałujących na wzrost roślin i zwierząt;

- główne czynniki agroklimatu - nasłonecznienie, temperatura, opady atmosferyczne, wiatr, długość okresu wegetacyjnego

- woda to ok. 75% masy żywej roślin uprawnych, sałata, kapusta 90%, a suche nasiona 15-20%;

- o zasobach wodnych dla rolnictwa decyduje suma rocznych opadó;

- o efektach decyduje okres wegetacyjny;

- do najkorzystniejszych stref rolniczych należą: strefa klimatu umiarkowanego, podzwrotnikowego;

- mniej korzystne są strefa k. zwrotnikowych i równikowych;

- do niekorzystnych należą strefy k. okołobiegunowego;

- rolniczą przydatność gleb określa się za pomocą kryteriów: urodzajność, żyzność (zdolność do regeneracji), produktywność, zasobność w składniki pokarmowe (czarnoziemy).

Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rolnictwa:

- uwarunkowania społeczne - zasób ludzki, struktura wieku;

- polityka państwa;

- przeszłość historyczna - kulturalna i gospodarcza;

- poziom rozwoju społeczno-gosp;

- wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia;

- dostępność komunikacyjna;

- oddziaływanie rynku zbytu;

- ustrój rolny, na który składają się stosunki własnościowe, formy władania ziemią, wielkość gospodarstw rolnych.

Uwarunkowania społeczne:

- ilość nagromadzonych zasobów pracy;

- miernik ilości osób na 100 Ha;

- w KSR dość niskie wskaźniki ok. 80os/100ha

Uwarunkowania Rolne

- stosunki własnościowe: wspólnoty rodowo-plemienne, własność prywatna, dzierżawa, własność państwowa (Japonia, Dania, Belgia)

- wielkość gospodarstw rolnych

Polityka Państwa

-model reński charakterystyczny dla krajów niemieckich obszaru językowego: dotacje, wspieranie, zakupy, niskie ceny

- model neoamerykański - produkcja zależna od rynku

??? P.n.k. i gos ????

- tradycja, przywiązanie rolnictwa do ziemi;

- religia - Indie;

- kodeks Napoleona 1804 - znosił prawo primogenitury (dziedziczenie pierworodnemu);

- reforma uwłaszczeniowa w Polsce;

- sytuacja po II WŚ: blok kapitalistyczny i socjalistyczny;

Poziom rozwoju społ-gosp

- KWR wywierają najbardziej zorganizowany wpływ na kierunek i poziom rozwoju rolnictwa, duża technicyzacja rolnictwa (mechanizacja, nawożenie, melioracja);

- KSR za sprawą zielonej rewolucji wzrost produkcji rolnej, brak problemu głodu;

- KSR złe warunki klimatyczne utrudniają rozwój rolnictwa.

Wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia:

- skutki dodatnie to:

*wzrost chłonnego rynku zbytu miast i zakładów przemysłowych;

*odpływ nadmiaru ludności do miast;

*wzrost areału Bardziej intensywnych kierunków upraw;

*zwiększenie liczby upraw pod foliami;

*wzrost udziału surowców dla przetwórstwa rolniczego;

*wzrost stopnia towarowości;

*wzrost nawożenia;

*wzrost zużycia pasz;

*większe wykorzystanie maszyn rolniczych;

-skutki ujemne to:

*znaczne rozdrobnienie rolnictwa, przejmowanie użytków rolnych ma cele pozarolnicze;

*nadmierny odpływ młodej siły roboczej;

*ubytek obszaru żywieniowego;

*nadmierny przyrost ludności w wieku poprodukcyjnym;

*nie zawsze zgodna produkcja z warunkami przyrodniczymi;

*degradacja środowiska.

Przemysł spożywczy

- dynamizuję produkcję rolną;

- organizuje zbyt;

- ustala kontrakty, ceny, warunkuje uruchomienie produkcji

Dostępność komunikacyjna

- umożliwia kooperację i specjalizację produkcji, ułatwia wymianę rynkową;

- przesyłanie informacji

??? O.R.Z. ????

- umożliwia ustalenie wielkości produkcji, określa ceny, metody dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży;

- oddziaływanie rynku zbytu na rolnictwo trzeba rozpatrywać przez pryzmat rynku wewnętrznego i międzynarodowego.

Formy użytkowania ziemi

1.ziemie uprawne, tj. grunty orne, sady, plantacje;

2.łąki i pastwiska, czyli użytki zielone;

3.lasy i zadrzewienia 30%;

4.pozostałe grunty i nieużytki 33%

1 i 2 to użytki rolne - duży udział stepów - 37% (gr.orne 11%, łąki i pastw. 26%)

Sposób wykorzystania ziemi zależy od:

- czynników przyrodniczych;

- osiągniętego poziomu rozwoju gosp.;

- międzynarodowego podziału pracy;

- gęstości zaludnienia;

- zapotrzebowania na ziemię.

Teoria lokalizacji prod rolnej J.H.Thunena

- zasadnicze znaczenie dla wyboru miejsca lokalizacji mają koszty transportu;

- model jego przedstawia teoretyczne rozmieszczenie różnych rodzajów produkcji rolnej wokół jednego rynku zbytu.

Założenia do modelu:

- istnieje izolowany samowystarczalny ekonomicznie obszar;

- wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne;

- na obszarze tym istnieje tylko 1 większe miasto i jeden rynek rolny zlokalizowany w tym właśnie mieście;

- miasto to znajduje się w centrum jednolitej równiny o jednakowych warunkach naturalnych i transportowych w każdym punkcie, a co za tym idzie, o jednakowych jednostkowych kosztach transportu i produkcji;

- na rynku miejskim następuje wymiana artykułów rolnych oraz zakup art. przemysłowych, rolnicy nie wymieniają swych towarów między sobą poza usytuowanym w mieście rynkiem zbytu;

- transport w liniach prostych - koszty transportu rosną wraz z odległością;

- wolna konkurencja tylko między sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku.

Model miasta - powierzchnia 10m2, obsługiwany przez obszar o pow 10000km2.

Obszar tworzą cztery koncentryczne pierścienie:

1.rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i sadownictwem, produkcja mleka - 1% obszaru;

2.gospodarka leśna 3%;

3.rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami (zbożowo ziemniaczany 3%, zbożowy 30%);

4.produkcja hodowlana, uprawa zboża na własne potrzeby - 38%

---