SZCZEGÓLNE ZASADY ZATRUDNIANIA OSÓB NIEŁNOSPRAWNYCH.
Zatrudnione osoby niepełnosprawne mają co najmniej takie same uprawnienia jak inni pracownicy w zakresie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz przywilejów związanych ze stosunkiem pracy - gdyż zgodnie z art. 66 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123 poz. 776 z późn. zm.), w sprawach nie unormowanych przepisami ustawy stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, Kodeksu cywilnego oraz kodeksu pracy. Ze względu jednak na szczególną sytuację życiową, w jakiej się znajdują, ustawodawca przewidział dla nich szereg dodatkowych uprawnień. Szczególne regulacje związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych przewiduje wyżej powołana ustawa. Reguluje ona: prawo dodatkowego urlopu wychowawczego i zwolnień od pracy oraz ograniczenie czasu pracy. Niżej wskazane przepisy stosuje się niezależnie od tego, czy niepełnosprawni pracownicy zatrudnieni są u pracodawcy posiadającego status zakładu pracy schronionej, czy też nie.
Zatrudniający osoby niepełnosprawne pracodawca nie powinien zapominać także o postanowieniach § 48 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 129, poz. 844), zobowiązujących pracodawcę do stosowania stanowisk pracy oraz dojść do nich, do potrzeb i możliwości wynikających ze zmniejszenia sprawności tych pracowników.
Zaliczanie do stopnia niepełnosprawności.
Przepisy dotyczące szczególnych uprawnień niepełnosprawnych pracowników często uzależniają je od określonego stopnia niepełnosprawności. Z ustaleniem tych uprawnień nie ma problemu, jeżeli pracownik posiada orzeczenie określające ten stopień. Jednak nie zawsze tak jest - czasem pracownik legitymuje się orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS lub innego organu. Należy wówczas na podstawie przepisów samodzielnie ustalić, jaki jest stopień niepełnosprawności pracownika, co wobec licznych zmian przepisów, bywa trudne.
Na podstawie § 17 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 21 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stopniu niepełnosprawności, trybu postępowania przy orzekaniu oraz zakresu, składu i sposobu działania zespołów orzekających o stopniu niepełnosprawności (Dz.U. nr 100, poz. 672), orzeczenia lekarza orzecznika ZUS wydane w okresie od 1 września do 31 grudnia 1997 r.
■ o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji
uznaje się za znaczny stopień niepełnosprawności,
■ o całkowitej niezdolności do pracy - za umiarkowany stopień
niepełnosprawności,
■ o częściowej niezdolności do pracy - za lekki stopień niepełnosprawności.
Z kolei na podstawie art. 5 ustawy o rehabilitacji (Dz.U. nr 123, poz. 776) orzeczenia lekarza orzecznika ZUS:
■ całkowitej niezdolności do pracy uznaje się za znaczny stopień
niepełnosprawności,
■ o niezdolności do samodzielnej egzystencji - za znaczny stopień
niepełnosprawności,
■ o częściowej niezdolności do pracy - za umiarkowany stopień
niepełnosprawności,
■ o celowości przekwalifikowania - za lekki stopień niepełnosprawności.
Orzeczenie wydane po 16 sierpnia 1998 r. (art. 5 ustawy o rehabilitacji w brzmieniu ustalonym art. 138 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa - Dz.U nr 106. poz. 668):
■ o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji
traktowane jest jako znaczny stopień niepełnosprawności,
■ o całkowitej niezdolności do pracy - jako umiarkowany stopień
niepełnosprawności,
■ o częściowej niezdolności do pracy - jako lekki stopień niepełnosprawności.
Obecnie, od 1 stycznia 1999 r. zgodnie z art. 5 przywołanej ustawy (w brzmieniu ustalonym art. 169 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o:
1) całkowitej niezdolności do pracy , ustalono na podstawie art. 12 ust. 2, i
niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalona na podstawie art. 13 ust. 5
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. nr. 162, poz. 1118) traktowane jest również z
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
2) całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy
o emeryturach, jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności,
3) częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3, oraz
celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119, ust. 2 i 3 ustawy o
emeryturach, jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu
niepełnosprawności.
Zgodnie z art. 62 ustawy o rehabilitacji osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, są osobami niepełnosprawnymi w rozumieniu ustawy, jeżeli przed tą datą orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów nie utraciło mocy.
Orzeczenie o zaliczeniu do:
I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
II grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
III grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Osoby o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za niepełnosprawne, z tym, że:
osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Zatem orzeczenie KRUS i organów rentowych innych niż lekarz orzecznik ZUS wydane po 1 stycznia 1998 r. nie są uznawane za równorzędne z jakimkolwiek stopniem niepełnosprawności. Zatem pracownik legitymujący się takim orzeczeniem, chcąc korzystać z uprawnień przewidzianych dla niepełnosprawnych, powinien uzyskać orzeczenie zespołu orzekającego o stopniu niepełnosprawności.
Oprócz tego można spotkać się z orzeczeniem organów orzeczniczych Ministerstwa Obrony Narodowej (wojskowych komisji lekarskich) i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (komisji lekarskich MSWiA). Orzeczenia tych organów o III grupie inwalidztwa nie są traktowane jako orzeczenia o niezdolności do pracy i, co za tym idzie nie zaliczają się do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Urlop wypoczynkowy.
Osobie zaliczanej do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym (art. 19 ust. Z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.). Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności.
Urlop ten nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.
Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego, przysługującego na podstawie przepisów innych niż wskazana ustawa, jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni, wynikający z ustawy o rehabilitacji. Ponieważ ustawa ta reguluje jedynie nabycie prawa oraz wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego, ich udzielenie powinno odbywać się na zasadach określonych w Kodeksie pracy.
Zwolnienie od pracy.
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (art. 20 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - Dz.U. nr 123, poz. 776 z poźn. zm). Wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.
W przypadku skorzystania przez pracownika z uprawnienia do zwolnienia od pracy nie stosuje się przepisów o dodatkowym urlopie wypoczynkowym dla osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 24 kwietnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz.U. nr 55, poz. 356), pracodawca udziela osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności zwolnienia na podstawie wniosku lekarza o skierowanie na turnus rehabilitacyjny, określającego rodzaj turnusu i czas jego trwania.
Skierowanie na turnus rehabilitacyjny osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma obowiązek przedstawić pracodawcy w takim terminie, który umożliwi udzielenie zwolnienia bez narażenia zakładu pracy na szkody.
Podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia jest przedłożony pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie, wystawiony przez organizatora turnusu.
W przypadku wykorzystania przez osobę o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni) pracodawca może udzielić jej zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za czas stanowiący różnicę pomiędzy liczba dni roboczych w czasie trwania turnusu a liczba dni roboczych wykorzystanego dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Na przykład jeżeli niepełnosprawny pracownik wykorzystał cały przysługujący mu urlop dodatkowy, a w czasie turnusu jest 12 dni roboczych, pracodawca udziela zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni.
Norma czasu pracy.
Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Taki zapis oznacza, że osoba niepełnosprawna nie tylko nie może pracować w godzinach nadliczbowych (czego zabrania dodatkowo inny przepis), ale także w rozkładach czasu pracy, które dopuszczają. pracę powyżej 8 godzin na dobę np. w równoważnym czasie pracy.
Osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
mają czas pracy jeszcze krótszy - 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Osób niepełnosprawnych nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.
Ograniczenia te nie maja zastosowania w stosunku do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz w sytuacji, gdy na wniosek niepełnosprawnego lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad ta osoba wyrazi na to zgodę (badania te przeprowadza się na koszt pracodawcy).
Dla osoby niepełnosprawnej praca w ramach czasu pracy, o którym mowa wyżej, jest pracą w pełnym wymiarze czasu (na pełny etat). Zawarcie umowy na niepełny wymiar czasu pracy powoduje, że norma czasu do przepracowania (a więc 7 lub 8 godzin) powinna ulec obniżeniu.
Stosowanie norm czasu pracy, o których mowa, nie może powodować obniżenie wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na te normy czasu pracy, ulegają podwyższeniu. W stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm.
Zatem pracownicy niepełnosprawni zatrudnieni w ramach czasu pracy przewidzianego wskazana na wstępie ustawą powinni otrzymywać wynagrodzenie ustalone w ten sam sposób i w tej samej wysokości, co inni pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze.
Jeżeli zdarzy się, że pracownik zatrudniony w normalnym czasie pracy uzyska zaświadczenie o stopniu niepełnosprawności - począwszy od dnia jego uzyskania stosuje się do niego normy czasu pracy wskazane na wstępie. Wprowadzenie ich nie może powodować obniżenia wynagrodzenia. Zasady te wynikają z art. 16 ustawy.
Przerwa w pracy.
Zgodnie z art. 17 ustawy osoba niepełnosprawna ma prawo do przerw w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 30 minut i jest wliczany do czasu pracy.
Przerwa ta powinna być udzielana niezależnie od innych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy (np. piętnastominutowej przerwy przewidzianej w Kodeksie pracy, czy przerw na karmienie).
Ustawa o rehabilitacji nie uzależnia prawa do przerw od spełniania jakichkolwiek dodatkowych warunków. Należy zatem przyjąć, że prawo do przerwy pracownik nabywa w dniu uprawomocnienia się orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lub innego orzeczenia równorzędnego.