Cywilizacje
Plan prezentacji:
Pojęcie cywilizacji
Rodzaje pisma
egipskie
greckie
łacińskie
arabskie
Osiągnięcia starożytności
najstarsze cywilizacje świata
słynne miasta
technika
Różnice między poziomem cywilizacyjnym różnych regionów świata współczesnego
Wschód a Zachód
nawiązanie do globalizmu
Pojęcie cywilizacji
Zgodnie z definicją słownikową cywilizacja to poziom rozwoju osiągnięty przez daną społeczność w pewnym okresie historycznym, przede wszystkim w dziedzinie kultury materialnej, zwłaszcza nauki i techniki, które traktuje się jako środki pozwalające nie tylko sprostać wymogom związanym z życiem w takim czy innym środowisku naturalnym, ale także maksymalnie wykorzystywać jego zasoby i neutralizować negatywne oddziaływanie sił przyrody na człowieka. Tak pojętą cywilizację przeciwstawia się nierzadko kulturze w znaczeniu kultury duchowej (literatura, sztuka, religia, filozofia itp.); często też traktuje się je jako pojęcia komplementarne. W XIX-wiecznej nauce terminem cywilizacji określano najwyższe stadium hipotetycznej społeczno-kulturowej ewolucji ludzkości, następujące po okresach dzikości (gospodarka zbieracko-łowiecka) i barbarzyństwa (pasterstwo), związane z przejściem od nomadyzmu do życia osiadłego, zapoczątkowane zaś wynalezieniem pisma. Z ujęciem takim koresponduje dzisiejsze rozumienie cywilizacji jako typu kultury charakterystycznej dla społeczeństw o złożonej hierarchii i organizacji politycznej, zaawansowanych pod względem materialnym i ideologicznym, z rozbudowanymi systemami prawa i religii oraz wysoko rozwiniętą literaturą, sztuką, nauką i techniką.
Pismo
Pismo to system umownych znaków, za pomocą których można utrwalić język mówiony.
Pismo egipskie - hieroglify
Hieroglify były pismem starożytnych Egipcjan, znakami niezrozumiałymi poza ich krajem, ale i dla większości jego ludności. Sztuka pisania stanowiła tajemnicze, ekskluzywne narzędzie, jej znajomością mogli się szczycić tylko nieliczni spośród mieszkańców Egiptu. Z upływem czasu, w związku z przemianami kulturowymi, nastaniem ery chrześcijańskiej, księgi zapisane hieroglifami stawały się jeszcze mniej zrozumiałe, a wiele z nich uległo zniszczeniu. Zdarzało się, że wiadomości o mądrości egipskich kapłanów, o tajemnicach wyrażonych świętymi, niezrozumiałymi znakami przetrwały tylko w dziełach pisarzy greckich. Dzięki nim, a także za pośrednictwem Arabów i Żydów elementy kultury starożytnych Egipcjan stały się znane przedstawicielom kolejnych epok
Hieroglify pozostały tajemnicą dla ludzkości do czasu wyprawy armii napoleońskiej, wraz z grupą uczonych, do Egiptu (1798-1799). Wydarzenie to stało się impulsem dla nauki, uczeni zajmowali się między innymi kopiowaniem wyrytych w kamieniu inskrypcji i tekstów zapisanych na papirusie. Według samych starożytnych Egipcjan stosowany przez nich system pisma pochodził od bogów. Uważali oni, że pismo wynalazł bóg Thot. Był on naczelnym bóstwem Hermopolis, bogiem wiedzy, mądrości.
Rozwój pisma starożytnych Egipcjan odzwierciedla dzieje cywilizacji egipskiej, a jego losy możemy prześledzić w oparciu o zachowane teksty, zabytki kultury starożytnego Egiptu.
System pisma hieroglificznego kształtował się za panowania trzech pierwszych dynastii, na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Swą w pełni rozwiniętą, klasyczną formę, osiągnął za III dynastii, ustalony wówczas kształt znaków utrzymywał się konsekwentnie przez trzy tysiące lat, aż do okresu rzymskiego.
Mimo, że pismo hieroglificzne przetrwało od okresu Starego Państwa do czasów rzymskich zastosowanie jego klasycznej formy w piśmiennictwie egipskim było ograniczone. Pierwotnie stosowano ją do zapisywania wszelkiego rodzaju tekstów, religijnych i świeckich, na różnego rodzaju materiałach pisarskich. Jednak wraz z rozwojem odmian pisma zaczęto traktować hieroglify jako pismo ornamentalne, związane głównie z treściami religijnymi i kamieniem jako materiałem pisarskim.
Pismo greckie
Mitologia grecka głosi, że twórcami pisma były córki boga Apollina, inna wersja mówi o Hermesie, a jeszcze inna - być może częściowo prawdziwie - głosi iż pismo wynalazł Kadmos - mityczny założyciel Teb, który miał być synem króla Fenicjan.
Około V w. p.n.e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach: wschodniej (używane w koloniach jońskich w Azji Mniejszej i Attyce), południowej (używane na Krecie i wyspie Thera) i zachodniej (używane w Peloponezie, Tessali, koloniach greckich w południowej Italii i na Sycylii).
Dały one początek większości pism na świecie: z odmiany zachodniej powstało pismo łacińskie, ze wschodniej zaś wywodzi się cyrylica. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym, w której ogłoszony został zbiór praw po zakończeniu wojny peloponeskiej. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.
W V w. p.n.e. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek). Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła.
Pismo łacińskie
Pismo alfabetyczne zostało przejęte przez wiele kultur europejskich. Wśród nich szczególną rolę odegrali Etruskowie. Pismo etruskie stało się podstawą wszystkich alfabetów italskich, do których należą: umbryjski, oskijski, falijski. Mimo, że Etruskowie pozostawili po sobie malowidła na ścianach grobowców, rzeźby oraz inskrypcje napisane znakami podobnymi do liter greckich ich kultura oraz język pozostał nadal nie zbadany.
Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie. Dziś używany jest na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.
Pismo arabskie
Język arabski należy do grupy języków semickich (nazwa od biblijnego Sema), obok języków: akadyjskiego (asyryjskiego i babilońskiego), aramejskiego, fenickiego, hebrajskiego i amharskiego.
Język arabski dzieli się na dwa zasadnicze rodzaje południowoarabski i północnoarabski. Największego rozkwitu doczekała się odmiana północna, która posiadała najbogatsze słownictwo i doskonałą strukturę gramatyczną, najlepiej nadawała się do utrwalania dzieł literackich świata arabskiego. Stała się także wyłącznym językiem Koranu, co spowodowało jej rozpowszechnienie w państwach islamu. Przez długi czas północnoarabski pełnił podobną rolę co łacina w Europie. Wykształcił się z niego: j. perski (ok. X w.), j. turecki (XVI w.) i wiele innych.
Współczesny język arabski różni się od klasycznego, jego ewolucja podążyła w kierunku precyzyjności i jasności (tak jak w językach europejskich).Pismo arabskie wywodzi się z pisma aramejskiego, rozwinęło się i rozpowszechniło w Arabii wraz z islamem. Przyjęte zostało przez kraje muzułmańskie, które posługiwały się innymi językami, obecnie stosowane jest w państwach Afryki północnej, należy do najbardziej rozpowszechnionych pism na świecie.
Starożytne cywilizacje
Mezopotamia - najstarsza cywilizacja powstała na terenie dorzecza Eufratu i Tygrysu ( dzisiejszy Irak) Ziemia mezopotamska przynosiła wielkie plony, ale pozbawiona była bogactw mineralnych. Rozwijał się handel. Największym miastem był Babilon liczący pół miliona mieszkańców. W IV tysiącleciu p.n.e. pojawili się Sumerowie. Współdziałali z miejscową ludnością, a efektem były pierwsze miasta. Budowano je z cegły. Wznoszono wielkie świątynie. Wierzono w wielu bogów. Największym osiągnięciem było wynalezienie pisma klinowego. Wiele zawdzięcza matematyka Sumerom - wymyślili liczbę zero, a także system sześćdziesiątkowy. Jako pierwsi spisali własny system religijny i mitologię.
W połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. sumeryjskie państwa- miasta zostały podbite przez Akadów. W okresie nieustannych konfliktów narodziło się miasto Babilon, którego twórcą był Hammurabi. Największym jego osiągnięciem było uporządkowanie prawa. Zachowany niemal w całości do dziś Kodeks Hammurabiego jest jednym z najstarszych znanych systemów prawnych na świecie. Za popełnione przestępstwo wymierzono karę według zasady ,, oko za oko, ząb za ząb”.
Bardzo wysoki poziom osiągnęła nauka w Babilonie. Opracowano kalendarz, dzieląc rok na 12 miesięcy. Babilon pod rządami króla Nabuchodonozona II przeżywał okres świetności. Wspaniałe wiszące ogrody ( zwane ogrodami Semiramidy) były uważane za jeden z siedmiu cudów świata.
Chiny - są drugą, obok Mezopotamii, kolebką najstarszej i do dziś przetrwałej cywilizacji światowej. Pierwsze wzmianki o Chinach, pochodzące z 1600 p.n.e., dotyczą państwa plemiennego o ustroju niewolniczym (Szang In). Do III w. p.n.e. Chiny były rozbite na wiele wzajemnie zwalczających się państewek. Jednolite państwo powstało w 221 p.n.e. z inicjatywy króla Czeng, założyciela dynastii Cin. Podczas panowania tej dynastii wybudowano Wielki Mur Chiński, który spełniał rolę systemu obronnego przeciwko najazdom Hunów. W okresie panowania dynastii Han (206 p.n.e. - 220 n.e.) Chiny wytworzyły swoją własną kulturę, która przetrwała do dnia dzisiejszego. Państwo przeżywało okres wielkiego wzrostu, znacznie rozszerzyło swoje terytoria, uruchomiło Szlak Jedwabny. W latach 618-907 za panowania dynastii Tang, Szlak Jedwabny stał się największym szlakiem handlowym na świecie, a kultura chińska i buddyjska (buddyzm) osiągnęły wysoki poziom rozwoju. W 1211 Chiny zostały podbite przez Czyngis-chana, którego wnuk Kubilaj ogłosił się cesarzem i założył dynastię Jüan. Rządy dynastii mongolskiej wywołały opór i bunty ludności, w ich wyniku władzę przejęła dynastia Ming (1368-1644). Za czasów panowania tej dynastii powstało wiele świątyń i pałaców, sztuka chińska osiągnęła szczyt swego rozwoju, nastąpiła stabilizacja gospodarcza i polityczna. W XVI w. wezwani przez Portugalczyków (założycieli kolonii w Makao) na pomoc w stłumieniu powstania Mandżurowie, przejęli władzę w państwie i założyli dynastię Cing (1644-1911). Ostatni władca tej dynastii, poprzez zbyt biurokratyczne sprawowanie rządów doprowadził do konfliktów wewnętrznych i upadku gospodarczego kraju. Pod koniec XIX w. Chiny stały się jednym z najbiedniejszych państw świata. W latach 1840-1860 Chiny stoczyły z Francją i Wielką Brytanią trzy przegrane wojny, tzw. opiumowe, które doprowadziły do wybuchu największego w dziejach kraju powstania chłopskiego (powstania Tajpingów, 1851-1864) oraz zmieniły cesarstwo chińskie w kraj półkolonialny. W starożytnych Chinach dwa największe wyzwania, z jakimi mógł się mierzyć młody człowiek, to nauczyć sie pisać (najlepiej wierszem) i umieć zbudować kanał. wiele osiągnięć starożytnej chińskiej inżynierii przetrwało do dziś we właściwie nienaruszonym stanie i w niektórych przypadkach nawet obecnie jest użytkowanych, np. most Anchi (który przez 1000 lat nie miał sobie równego w Europie), projekt irygacyjny Kaunschein, wielki Kanał i spora cześć wielkiego
muru.
Egipt lub też cywilizacja starożytnego Egiptu to wysokorozwinięta kultura w dolinie Nilu z całym wachlarzem osiągnięć technicznych, naukowych, politycznych i kulturowych, która trwała około 3500 lat. Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym (a co za tym idzie dającym się przewidzieć) wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji, dwukrotne wysokie plony w ciągu roku. Dzięki tak sprzyjającym warunkom rolnictwo, które stanowiło podstawowe zajęcie ludności, zapewniało nadwyżki żywności, co pozwalało na jej magazynowanie na okresy nieurodzaju oraz na eksport. Równocześnie, od początku IV tysiąclecia p.n.e., posługiwano się w Egipcie żaglowymi łodziami do transportu materiałów po Nilu i opanowano obróbkę miedzi.
Indie - które w latach 327-326 p.n.e. ujrzał Aleksander Wielki, to w istocie tylko zachodnie ich prowincje, pozostające dotąd pod zwierzchnością imperium perskiego. Armia Macedończyka przekroczyła Indus i weszła do Pendżabu; nie posunęła się dalej na wschód. Obszary, o których mowa, należą dziś do Pakistanu, państwa utworzonego dopiero po II wojnie światowej; przez długie wieki stanowiły jednak część Indii historycznych. Tam też, w żyznej dolinie Indusu, zrodziły się najstarsze indyjskie cywilizacje. Było to około połowy III tysiąclecia p.n.e. Założono wtedy miasta Harappa i Mohendżo Daro. Ich mieszkańcy, o których niewiele wiadomo, czcili bóstwa płodności; prawdopodobnie już wtedy ich świętym zwierzęciem była krowa.
Gdy w II tysiącleciu p.n.e. Ariowie najechali Indie, kultura starych miast już nie istniała. Ariowie przybyli z Azji Środkowej. Były to koczujące plemiona wojowników; konne rydwany dawały im miażdżącą przewagę w boju. Przynieśli ze sobą kult wojowniczych bóstw, takich jak miotający pioruny Rudra czy ognisty Agni. Ich świętym zwierzęciem był koń, towarzysz podbojów. Nie wiadomo, gdzie dokładnie leżała ojczyzna Ariów, ale to z niej wzięły początek języki indoeuropejskie - a więc także słowiańskie. Językiem aryjskich Indii stał się sanskryt.
W tym języku ułożono (a znacznie później spisano) cztery Wedy - święte księgi wiedzy. Sanskrycka \"weda\" i polska \"wiedza\" mają ten sam, indoeuropejski rdzeń. Najstarsza z ksiąg: Rygweda (zbiór hymnów do bóstw), powstała przed 1200 r.p.n.e. Następne trzy zawierają pieśni ofiarne, zapisy rytuałów, zaklęcia. Hindusi uważają je za księgi objawione. Religia wedyjska była oparta na skomplikowanych rytuałach i licznych ofiarach, także krwawych (ze zwierząt). Ważną rolę w obrzędach odgrywała soma, święty napój, uważany za trunek bogów, prawdopodobnie halucynogenny, wywołujący ekstazę. Obok kultu męskich, agresywnych bóstw trwał nadal kult Wielkiej Bogini, wiecznej matki, tej, która tworzy wszelkie życie i niszczy je. Jest to wyobrażenie bardzo archaiczne, starsze od Ariów i żywe do dziś.
Jak pisze Dick Parry w swojej książce „Niezwykła technika starożytności” świat wiele zawdzięcza inżynierom ze starożytności, którzy opracowali metody przeprawiania się przez rzeki, budowania szlaków lądowych, nawadniania upraw, dostarczania wody do wnoszonych przez ludzi gmachów oraz budowania wielkich świątyń i grobowców. To właśnie ci inżynierowie a nie wielcy władcy czy armie, stworzyli podwaliny cywilizacji. w V w. p.n.e. nad większością świata z wyjątkiem Grecji - panowała Persja. Był to jednak świat, gdzie przez poprzednie trzy tysiąclecia przewinął się cały kalejdoskop cywilizacji, z których każda korzystała z wiedzy i doświadczeń technicznych kultur wcześniejszych, siła rzeczy każda też swoją wiedzę przekazywała kulturom późniejszym.
Od czasów starożytnych w filozofii, a potem socjologii, historii i naukach pokrewnych, aż do schyłku XIX w. przeważał pogląd o prostym, jednotorowym rozwoju ludzkości. Jednak ludzie od barbarzyństwa przeszli długą drogę po szczeblach rozwoju, żeby stać się ludami cywilizowanymi. Stworzyli wiele różnych cywilizacji lub kręgów kulturowych. Ogromny wpływ na kształtowanie sie cywilizacji wywiera religia, ale także uznawane ideały, obyczaje i tradycje. Każda cywilizacja stara się chronić swoje wartości duchowe. Często, cywilizacje nie stwarzają przeszkód w przepływie nowych towarów i technik, przyjmując np. nowe narzędzia. Są jednak istotne różnice między cywilizacjami: jedne są bardziej otwarte, chłonące idee zewnętrzne, inne zaś niemal zamknięte od środka, nie przyjmują żadnych nowości.
W dzisiejszych czasach wielu ludzi jest zachwyconych Zachodem, uważanym za idealny przykład rozwoju cywilizacyjnego. W szczególności popularnością cieszy się "kultura" amerykańska. Jak zapewne wiele osób wie wywołuje doskonale wszystkim znane zjawisko globalizacji. Jednym z elementów tego rozpowszechnienia jest popularyzacja kapitalizmu. Mimo iż chore na syndrom wyższości idee kolonializmu brytyjskiego zostały już dawno zapomniane i są pośmiewiskiem, nawet na Zachodzie, dalej zaczęła postępować globalizacja i amerykanizacja świata. Zaczęto bezkrytycznie powielać i naśladować masową kulturę Zachodu, szczególnie w Indiach, Chinach i Japonii. Warto zatem porównać i ocenić cywilizacje Wschodu i Zachodu. Mówi się, że na Zachodzie powstały bardziej zaawansowane technologicznie budowle. Co z tego, jeżeli ludzie Zachodu nie znali waastu ani feng shui - systemów stawiania budynków, aby promieniowały korzystną, nie zaś destruktywną energię? Co z tego, że technologia Zachodu stała na wyższym poziomie niż Wschodu, jeżeli wykorzystywana w sposób niszczący zieloną przyrodę? Mówi się także, że Zachód stoi na wyższym poziomie naukowym niż Wschód. Ale czy na pewno? Starożytni Hindusi budowali Vimany, czyli statki kosmiczne, co zostało potwierdzone opisami z ich starożytnych tekstów, i manuskryptami zawierającymi instrukcje ich budowy całkowicie zgodne ze współczesną nauką. Historia Indii sięga też dziesiątek tysięcy lat wstecz. Już sto tysięcy lat temu istniały w Indiach zorganizowane społeczności, a jest to niezwykle wcześnie. W Indiach powstała matematyka, która została potem rozprzestrzeniona na Bliski Wschód i do starożytnej Grecji i Rzymu. Filozofia grecka wywodzi się też po części od myśli indyjskiej, na przykład pitagoreizm wykazujący zaskakujące podobieństwa do hinduizmu, co było spowodowane podróżą Pitagorasa do Indii. Hindusi stworzyli też niezmiernie zaawansowane systemy myśli filozoficznej; jeden z nich - wedanta - znajduje swe potwierdzenie we współczesnej fizyce kwantowej o czym mówili wybitni fizycy ostatniego stulecia tacy jak Schroeddinger, Bohr, Oppenheimer czy Einstein. W Indiach powstałą pierwsza teoria atomistyczna. W Indiach powstało także najdłuższe dzieło literackie w historii świata - Mahabharata - największy poemat epicki - ośmiokrotnie dłuższy od Odysei i Illiady razem wzięty i trzykrotnie dłuższy od Biblii. Cywilizacja hinduistyczna stworzyła największą na świecie świątynią religijną - Angkor Wat w Kambodży (obecnie świątynia ta jest wykorzystywana przez mnichów buddyjskich). Sanskryt jest też matką wszystkich języków oraz Indie (Bharat) jest kolebką ludzkości, cywilizacji. Tradycyjne wschodnie systemy terapii takie jak indyjska ajurweda, chińska akupunktura, japońskie reiki, czy różnorodne terapie związane z medytacją czy czakrami są w stanie uratować życie tam gdzie nie jest to możliwe przy pomocy medycyny zachodniej. Są też idealne pod względem profilaktycznym - pozwalają zachować zdrowy tryb życie, na przykład poprzez dietę wegetariańską, której pozytywne aspekty są dopiero odkrywane przez zachodnich lekarzy.
