Zbiorowisko-podstawowa jednostka roślinności o powtarzalne strukturze przestrzennej i gatunkowej, utworzona przez populację różnych gat.roślin, pozostających ze sobą w różnych zależnościach i wykorzystujących wspólnie przekształcone przez siebie siedlisko, czyli biotop. Mikrobiocenoza zamyka przemianę materii.
Zbiorowiska autogeniczne-to zbiorowiska powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków. Dzieli się je na podstawie stanu zachowania, na zbiorowiska pierwotne i naturalne.
Zbiorowiska pierwotne-zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie noszące śladów degeneracji wywołanych działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach niezdegradowanych(zbiorowiska wysokogórskie).
Zbiorowiska naturalne-zbudowane z gat.miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gat., lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb w skutkach podobny do działania wiatrołomu, lawiny, itp.
ZBIOROWISKA ANTROPOGENICZNE-powstałe pod działaniem czynników zależnych od człowieka, na siedliskach przekształconych lub nowo utworzonych. Dzieli się je na podstawie pochodzenia ich składników i sposobu powstania, na zbiorowiska półnaturalne, synantropijne i ksenospontaniczne.
Zbiorowiska półnaturalne- zbudowane z gat. miejscowych, wywodzących się z pierwotnych zbiorowisk z niewielkim udziałem gat. obcych nie wykazujących redukcyjnego stosunku do innych komponentów zbiorowiska, zorganizowane jako nowe charakterystyczne kombinacje, ale utrzymujące się w skutek powtarzalnych działań człowieka.
Zbiorowiska synantropijne-zbudowane w części z gat. rodzimych i w części z gat. obcego pochodzenia, zajmujące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy powtarzalnych oddziaływań(nawożenie, uprawa, wydeptywanie).
Zbiorowiska segetalne-to zbiorowiska chwastów jedno- lub dwuletnich, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polnym, ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin krzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i pory zabiegów agrotechnicznych, wyjątkowo pod bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej.
Zbiorowiska ruderalne lub nowo powstałe-to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin, porastające siedliska skrajne lub nowo powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach morskich i rzecznych.
Zbiorowiska ksenospontaniczne- zbudowane z gat. obcych z niewielkim udziałem gat. miejscowych, zorganizowane jako nowe kombinacje gatunków na skutek redukcyjnego zachowania się przybyszów w stosunku do komponentów zastanego zbiorowiska, opanowujące siedliska zmienione lub przekształcone.
Szata roślinna-stanowi zewnętrzną okrywę ziemi.
Flora-jest zbiorem jednostek genetycznych, czyli fitotaksonów(gatunki, rodzaje, rodziny), zasiedlających ziemię lub jej wybrane regiony.
Roślinność-jest formą wypełnienia przestrzeni przez naturalne ugrupowania roślin-zbiorowiska roślinne.
Fluktuacja-jest procesem nieustannych zmian o różnym czasie trwania, występują mozaikowo w zbiorowisku, nie powodujących jednak trwałych przekształceń w zbiorowisku jako całości. Fluktuacja zachodzi, jeśli zachowane zostaną cechy właściwe danemu typowi zbiorowiska. Wyraża się głównie zastępowaniem osobników starszych przez młodsze tego samego gatunku lub innych gatunków o podobnych wymaganiach ekologicznych. Jest procesem stabilizującym zbiorowisko(i całą biocenozę).
Degeneracja-jest krótkotrwałym procesem odkształceń w strukturze i zaburzeń w funkcjonowaniu zbiorowiska, występującym mozaikowo(lub pasowo), a więc nie obejmującym naraz całego zbiorowiska w granicach jego biochory.
Regeneracja-jest procesem odbudowy struktury i funkcji tych części zbiorowiska, wcześniej uległy degeneracji. Regresja zachodzi siłami wewnętrznymi zbiorowiska, a więc za pomocą propagul(nasion organów wegetatywnych pochodzących z tego samego zbiorowiska).
Sukcesja wtórna-jest procesem inicjacji rozwoju zbiorowiska(i całej biocenozy)na siedliskach wcześniej zasiedlonych w granicach całej lub części potencjalnej biocenozy za pomocą propagul pochodzących z zewnątrz.
Sukcesja pierwotna- jest procesem inicjacji rozwoju zbiorowiska(i całej biocenozy)na siedliskach wolnych dotychczas od organizmów żywych, ich szczątków lub innej materii organicznej w granicach potencjalnej biochory i względnie jednego siedliska.
Regresja-jest procesem kierunkowym zaniku danego zbiorowiska, np. zbiorowiska leśnego i jego komponentów, wraz z całą biocenozą w granicach całej biochory pod działaniem czynników zewnętrznych(naturalnych lub antropogenicznych). Początkowo regresja objawiać się może tylko w części biochory, ale stopniowo obejmuje jej całość. Regresja wyraża się stopniowym lub gwałtownym uproszczeniem struktury pionowej i poziomej i prowadzi do stąpienia układów bardziej złożonych, trwałych, przez układy prostsze, trwałe, o odmiennej funkcji.
Bioindykacja-to określenie stanów środowiska lub natężeń czynników środowiskowych przy pomocy odpowiednio wyskalowanych taksonów(bioindykatorów)
Bioindykator-to każdy gatunek, który (nieobecność) lub reakcja (osobników populacji) wskazują na zaistniałe w danym miejscu pewnego typu czynnika ekologicznego określa mieszczącym się w wąskim przedziale, natężeniu lub o odpowiedniej wartości progowej.
Bioindykacje-zabieg polegający na charakteryzowaniu określonej sytuacji do wybranych elementów biotycznych środowiska. Wśród nich jednostkami podstawowymi są gatunki.
Apofity-gatunki rodzime, są charakterystyczne dla naszego terenu(np. komosa biała).
Płat zespołu-zajmuje pewną przestrzeń,znamy jego przynależność do zespołu; skupienie roślin jednolite, nie możemy ich podzielić w sposób naturalny w mniejsze jednostki, które różniłyby się od siebie w sposób istotny.
Płat roślinności-skupienie roślin, jednolite, zajmujące jakąś przestrzeń. Ze względu na brak gatunków charakterystycznych nie możemy określić płatu zespołu.
Siedlisko-zespół czynników abiotycznych.
CECHY ANALITYCZNE ZBIOROWISK:
1.podstawowe czynniki łączenia się roślin w zbiorowiska:
a)ukształtowanie terenu
b)tolerancja na obecność innych roślin
c)interakcje gatunkowe:
-konkurencja
-anesalizm
-protokooperacja
-pasożytnictwo
d)warunki klimatyczne:
-pora roku
e)mikroklimat
f)warunki glebowe:
g)ewolucja:
-czynniki historyczne
2.stopień organizacji zbiorowej:
a)jednogatunkowe, np. trzcinowiska
b)wielogatunkowe
c)jedno lub wielowarstwowe, np. mchy, porosty, las
d)dwuwarstwowe-występują na łąkach:
-warstwa zielna i warstwa mchu
3.w zbiorowiskach segetalnych wyróżniamy 4 warstwy:
a-warstwa najniższa, rośliny dorastają, przerastają roślinę uprawną i dojrzewają przed nią i mogą odrodzić się w następnym roku(np. miotła zbożowa, perz, mak polny, ostrożeń)
b-warstwa roślin dorastających do wysokości rośliny uprawnej, dojrzewa razem a nią, odnawiają się w następnym roku(np. tasznik pospolity, tobołki polne, chaber bławtek)
c-gatunki roślin dorastające do połowy rośliny uprawnej, dojrzewają razem z nią, odnawiają się w przyszłym roku(niezapominajka polna, fiołek polny, sporek polny)
d-rośliny przyziemne, wyrastają tuż nad ziemię, są to rośliny płożące się lub niskie, dojrzewają po zbiorze rośliny uprawnej(czerwiec roczny, gwiezdnica pospolita).
4.budowa warstwowa lasu:
-warstwa dzrzew
-warstwa krzewów
-warstwa zielna
-warstwa przyziemna głównie mchów i porostów
5.gatunki charakterystyczne:
a)gat. charakterystyczny-to taki gatunek, który na pewnym terytorium ma punkt ciężkości występowania w danym syntaksonie w porównaniu z wszystkimi innymi równorzędnymi syntaksonami
b)punkt ciężkości:
-oznacza wyłączne lub prawie wyłączne występowanie w fitocenozach danego syntaksonu
-może oznaczać także istotnie większy stopień stałości w danym syntaksonie
-występowanie z wyraźnie większą liczebnością lub pokryciem
6.gatunki towarzyszące-są to takie gatunki, których nie zliczamy do gatunków charakterystycznych. Mamy tutaj gatunki o szerokiej amplitudzie socjologiczno-ekologicznej w zakresie dwóch lub więcej klas. Jeśli amplituda jest b.szeroka mówimy wtedy o gatunkach obojętnych. Gatunki, które mają b.mały stopień stałości nazywamy gatunkami przypadkowymi.
ADAPTACJE ROŚLIN DO ZMIENNYCH WARUNKÓW
Adaptacje-przystosowanie, modyfikacje roślin.
Modyfikacja-jest to zmienność roślin pod wpływem środowiska. Mogą to być zmiany w formie wzrostu lub zachowaniu roślin. Adaptacje są to zmiany w fenotypie(zewnętrzne cechy organizmu) roślin.
Czynniki środowiskowe mające wpływ na rośliny:
-światło i ciepło
-woda
-powietrze
-sole mineralne
-mikroflora
-rośliny
-fauna
Amplituda roślin-zakres tolerancji wrażliwy na różne czynniki.
-gatunki stenotopowe- wąska amplituda względem czynnika ekologicznego, gatunki które są cieniolubne, światłorządne
-gatunki eurytypowe- gatunki o szerokim zakresie tolerancji względem czynnika ekologicznego.
Modyfikacja środowiskowa-jest źródłem zmienności, które obok mutacji odgrywa poważną rolę w ewolucji świata roślinnego. Ten typ może przejawiać się w zmienności fenotypowej i genotypowej. W wyniku zmienności genotypowej powstają EKOTYPY-populacja w obrębie gatunku, przystosowana w wyniku ewolucji do specyficznych warunków środowiskowych.
Rośliny adoptując się do środowiska osiągają różnorodność wzrostową. Roślina występuje na różnych terenach, ale tam gdzie są te same warunki mogą charakteryzować się podobnymi cechami. Powstało wiele klasyfikacji ekologicznych roślin: ze względu na sposób przystosowania roślin do różnych warunków ekologicznych. Wg Raunkiera-polega na położeniu pączków odnawiających się roślin względem powierzchni gleby(umożliwia to przetrwanie roślin w warunkach niesprzyjających).
Formy życiowe:
-fanerofity-rośliny jawnopączkowe(pączki wyst.min. 50cm nad powierzchnią ziemi)
-chameofity-rośliny niskopączkowe, pączki odnawiające nad powierzchnią ziemi nie wyżej niż 50cm
-hemikryptofity-naziemnopączkowe, np. tasznik, pączki odnawiające znajdują się równo z powierzchnią gruntu
-kryptofity-skrytopączkowe, pączki odnawiające się są w ziemi lub zanurzone w wodzie(cebula, )
-terofity-rośliny jednoroczne, krytyczną porę roku przeżywają w postaci nasion w glebie.
Formy wzrostu:
-organizmy unitarne-to tzw. organizmy jednostkowe zbudowane z 1 wyposażonej we wszystkie niezbędne do życia jednostki(o rozroście generatywnym)nie wytwarzają dodatkowych pędów
-organizmy modułowe-zbudowane z powtarzających się elementów, np. pędy, liście, rozgałęzienia. Możemy wyróżnić moduły, czyli te które powtarzają się, np. rozłogi, odrośla. Moduły mogą być ukorzenione lub nieukorzenione, które tym samym tworzą odrębne rośliny.
RAMETY-to morfologiczne jednostki mające zdolność do niezależnej egzystencji, wytworzone przez dojrzałe osobniki roślin wieloletnich, to organizmy modułowe, np. kępy traw, rośliny pochodzenia wegetatywnego.
GENET-organizm powstający z nasion, bierze udział w procesie generatywnym.
Typ wzrostu:
-płożące(perz)
-darniowe- forma kępkowa(kostrzewa)
-cebulowe i bulwiaste(tulipan, czosnek)
-osiowe(lucerna siewna)
Rozsiewanie generatywne przyczynia się do wprowadzenia nowych genotypów, natomiast rozmnażanie wegetatywne związane jest z powielaniem genotypu. Wynik rozmnażania generatywnego zależy od ilości istniejących nasion w glebie, duże znaczenie ma także przystosowanie roślin do rozprzestrzeniania się.
Typ rozsiewania:
-autochory-samoczynnie rozprzestrzeniające się(niecierpek)
-anemochory-przez wiatr
-barochory-pod wpływem siły ciężkości
-egzochory-nasiona czepne lub lotne przenoszone na powierzchni ciała zwierząt
-endozochory-nasiona połykane przez zwierzęta, przenoszone a następnie wydalane
-nyrmekochory-rozsiewane przez mrówki
Przystosowanie roślin w środowisku, w którym działa czynnik ograniczający ich rozwój:
a)przystosowanie roślin do środowisk wydmowych(psammofity):
-zdolność do zmiany kierunków wzrostu pędu
-zdolność regulowania optymalnego zagłębienia w podłożu
-zdolność wytwarzania odrośli korzeniowych
b)przystosowanie roślin do środowiska pustyń polarnych:
-miniaturyzacja
-oligomeryzacja-uproszczenie budowy roślin, np. zmniejszenie liczby liści
-kompensacja-tworzenie form poduchowych
-geofityzacja-zwarta forma wzrostu, która sprzyja gromadzeniu osadów i ściółki, co powoduje stopniowe zagrzebywanie dolnych partii pędów, a przez to chronione są pączki boczne odnawiające się.
c)rośliny ptzystosowane do miejsc, gdzie są częste pożary(pirofity):
-liście odporne na ogień
-nasiona chronione przez twardą okrywę, która pęka po zakończeniu pożaru, kiełkują lepiej po przejściu temp. 70-80oC
mają zgrubiałe kłącza
-mają zdolność do szybkiej regeneracji
METODY BADAŃ ZBIOROWISK ROŚLINNYCH
Cechy zbiorowisk roślinnych:
a)analityczne zbiorowiska(możemy je określić na podstawie badania 1 zbiorowiska roślinnego):
-ilościowość
-towarzyskość
-żywotność
-okresowość
-warstwowość zbiorowiska
b)syntetyczne:
-stałość fitosocjologiczna
-wierność fitosocjologiczna
-syntetyczne ujęcie stosunków ilościowych
Zdjęcie fitosocjologiczne-podstawowa metoda badań w fitosocjologii, zwięzły opis płatu roślinnego dla danego typu fitocenozy wg ustalonego schematu. Podstawowym warunkiem dobrego zdjęcia fitosocjologicznego jest reprezentatywność badanego płatu. Powinno obejmować:
-dokładny opis gatunku, z podaniem przy każdym gatunku stopnia ilościowości i towarzyskości, z podaniem fenologicznego stadium rozwoju oraz zaznaczeniem zmniejszania żywotności jeżeli ono zachodzi.
-krótki spis siedliska