ETA (bask. Euskadi Ta Askatasuna — Baskonia i Wolność) — organizacja terrorystyczna walcząca o niezależność Baskonii, założona 31 lipca 1959 roku przez radykalnych działaczy Nacjonalistycznej Partii Basków (PNV); działa głównie na terytorium Hiszpanii.
Historia
Już w pierwszym roku działalności organizacja dokonała zamachów bombowych w kilku baskijskich miastach. Obeszło się jednak bez ofiar śmiertelnych. Już od samego początku w ETA wykrystalizowały się dwa nurty: umiarkowany, dążący do uzyskania przez Kraj Basków autonomii i radykalny, zdecydowany na walkę o niepodległość. Oba nurty głosiły lewicowe hasła w sprawach społecznych i gospodarczych. W roku 1961 ETA podjęła próbę wysadzenia pociągu wiozącego frankistowskich weteranów z czasów wojny domowej. Operacja nie powiodła się, ale zwróciła uwagę służb bezpieczeństwa na działalność organizacji. Zaczęły się represje (aresztowania, blokady drogowe, przeszukiwanie domów). W roku 1966 działacze ETA ogłosili cztery fronty działalności organizacji: kulturalny, robotniczy, polityczny i wojskowy. Dominującą rolę zdobył sobie jednak ten ostatni.
Dwa lata później zginęła z ręki ETA (a dokładniej jej ówczesnego przywódcy, Txabiego Etxebariette) pierwsza osoba. Był to policjant, który próbował zatrzymać samochód, w którym jechał szef ETA. Kilka godzin później Etxebarietta zginął zastrzelony przez policjantów. Parę tygodni po tym zdarzeniu ETA dokonała pierwszego zamachu - zginął szef policji w Guipuzcoa, słynący z torturowania baskijskich działaczy. Efektem zamachu był stan wyjątkowy i aresztowanie prawie całego dowództwa ETA oraz setek innych Basków. Mimo tych aresztowań ETA przetrwała. Prowadzone na początku lat 70. procesy baskijskich działaczy zapewniły Baskom wiele sympatii na całym świecie. Dnia 20 grudnia 1973 roku w zamachu bombowym zginął premier Hiszpanii i najbliższy współpracownik Franco admirał Luis Carrero Blanco.
Wkrótce po zamachu na Luisa Carrero Blanco ETA podzieliła się na dwie organizacje. Były to: umiarkowana ETA “polityczno-wojskowa” i radykalna ETA “wojskowa” (ETA-M).
W roku 1975 represje skierowane przeciwko baskijskim autonomistom i separatystom przybrały na sile. Zapadły nawet wyroki śmierci i nagle 20 listopada zmarł Francisco Franco. Zgodnie z jego wolą władzę objął książę Juan Carlos, zwolennik demokracji. W Hiszpanii zaczęły się zmiany. W ich ramach w marcu 1980 roku Kraj Basków otrzymał autonomię. Dwa lata później ETA “polityczno-wojskowa” ogłosiła, że w związku z realizacją jej celów odrzuca stosowanie terroru. Natomiast mniejsza ETA “wojskowa” postanowiła kontynuować walkę o niepodległość. 26 czerwca 1979 r. podjęto próbę wysadzenia wieży sanktuarium maryjnego Torreciudad, którym opiekuje się Prałatura Opus Dei[1].
Strategia ETA polegała na dokonywaniu dobrze przygotowanych zabójstw i zamachów bombowych. Ofiary były dokładnie wybierane. Przez lata osiemdziesiąte byli to głównie policjanci (dwie trzecie ofiar). Resztę stanowili cywile, politycy i wojskowi (z reguły wyżsi oficerowie). Poza tym częste było stosowanie mniejszych aktów przemocy (podpalenia, wybijanie szyb, zamieszki uliczne) w ramach walki ulicznej (kale borroka). ETA podjęła współpracę z IRA oraz z ugrupowaniami arabskimi (np. Hamasem). Jej członkowie przeszli najprawdopodobniej szkolenie w kilku krajach arabskich ( m.in. Libia, Liban). W latach 80. ETA liczyła od 200 do 500 osób podzielonych w sekcje liczące zazwyczaj pięć osób. Nie wszyscy uczestniczyli w zamachach, wielu członków działało jako kurierzy i zaopatrzeniowcy. ETA finansowała swoją działalność porwaniami, rabunkami i “podatkiem rewolucyjnym” nakładanym na baskijskich przedsiębiorców. Organizacja wykorzystywała baskijskie prowincje we Francji, jako swoje zaplecze. Tam też wyjeżdżali "spaleni" członkowie ETA. Przy zwalczaniu baskijskiej organizacji władze hiszpańskie stosowały nie tylko metody policyjne. Od roku 1983 podjęła działalność złożona z funkcjonariuszy policji Grupos Antiterroristas de Liberación (GAL), która przeprowadzała zamachy na osoby podejrzewane o przynależność do ETA, zabijając 28 osób. W późnych latach 80. hiszpańska policja nawiązała ścisłą współpracę z policją francuską. Przeprowadzane operacje antyterrorystyczne (pozyskiwanie informatorów, zasadzki, najazdy na kryjówki) po obu stronach granicy pozwoliły na znaczne osłabienie ETA. W roku 1987 ETA przeprowadziła swój najkrwawszy zamach - w garażu centrum handlowego Hipercor w Barcelonie eksplodowała bomba zabijając 22 osoby. W tym samym roku bomba eksplodowała na osiedlu w Saragossie zamieszkanym przez rodziny hiszpańskich policjantów - zginęło 11 osób, w tym pięcioro dzieci.
W roku 1988 osłabiona ETA zaproponowała hiszpańskim władzom rozmowy, które jednak zakończyły się fiaskiem. W roku 1993 zamach ETA po raz pierwszy pociągnął za sobą protesty uliczne, także w Kraju Basków. Po kolejnych zamachach i aresztowaniach (m.in. w sierpniu 1994 roku aresztowano stojącą na czele organizacji Marię Iobię Lopez Raino zwaną "Tygrysica") w 1995 ETA złożyła propozycję pokojową (pokój za prawo do samostanowienia), ale władze Hiszpanii odrzuciły propozycję.
W tym samym roku ETA próbowała zabić króla Juana Carlosa i lidera Partii Ludowej Jose Marię Aznara. W roku 1997 po jednym z zamachów Baskowie protestujący przeciwko jej działalności zniszczyli biura powiązanej z ETA partii Herri Batasuna. W tym okresie ETA miała mieć 50-60 bojowników oraz 500 pomocników (kurierzy, zaopatrzeniowcy,itp.) oraz kilka tysięcy aktywnych sympatyków. W więzieniach znajdowało się 500 członków organizacji.
Zawieszenie broni (1998-1999)
We wrześniu 1998 ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni. W odpowiedzi rząd ogłosił swoją gotowość do rozmów, ale nie o samostanowieniu. Wiosną 1999 roku hiszpańskie i francuskie służby bezpieczeństwa przeprowadziły liczne aresztowania. ETA protestowała powołując się na rozejm, ale rząd stwierdził, że nie obiecywał, że nie będzie aresztowań. Z dniem 3 grudnia 1999 roku ETA zakończyła czternastomiesięczny okres zawieszenie broni. W swoim oświadczeniu napisała: Proces pokojowy został zablokowany i zatruty. W odpowiedzi na zobowiązanie bronienia Kraju Basków, podjęto decyzję ponownego posługiwania się walką zbrojną.
W trakcie zawieszenia broni ETA odbudowała swoje struktury i wyszkoliła nowych bojowników. Skuteczność tej odbudowy Hiszpania poznała bardzo szybko. Nastąpiła cała seria zamachów bombowych i zabójstw, w których do 2003 roku zginęło kilkadziesiąt osób. Celem tych zamachów byli głównie politycy, dziennikarze, sędziowie, wojskowi, policjanci, biznesmeni, ale ginęły też osoby postronne. W wyniku wybuchu wiezionej samochodem bomby zginęło też czterech członków ETA. Zamachy wywoływały coraz silniejsze protesty w Hiszpanii i Kraju Basków. 13 września 2000 roku hiszpańskie i francuskie służby bezpieczeństwa przeprowadziły operację, w wyniku której aresztowano 36 kluczowych członków ETA w tym Ignacia Gracię Aregui ówczesnego przywódcę organizacji. W marcu 2002 roku aresztowano kolejnych 11 członków ETA. Mimo tych działań ETA dzięki swojej komórkowej strukturze dalej zachowuje “zdolność bojową”, o czym dała dobitnie znać podczas szczytu UE w Sewilli w czerwcu 2002 roku, gdy eksplodowało 5 bomb - na szczęście bez ofiar śmiertelnych. W drugiej połowie 2002 roku władze hiszpańskie rozpoczęły działania przeciwko powiązanej z ETA partii Batasuna i pod koniec roku zdelegalizowały ją. W marcu 2006 roku ETA istotnie ogłosiła trwałe zawieszenie broni. Jednak 30 grudnia 2006 dokonała zamachu na lotnisku w Madrycie, w którym zginęły dwie osoby, a ponad 20 zostało rannych. W tej sytuacji rząd premiera Jose Luisa Zapatero zerwał rozmowy pokojowe rozpoczęte po ogłoszeniu zawieszenia broni. Władze dokonały w Kraju Basków licznych aresztowań i przeszukań.
7 marca 2008 roku ETA zabiła socjalistycznego polityka Isaiasa Carrasco. Carrasco zginął w ostatnim dniu kampanii przed niedzielnymi wyborami parlamentarnymi, gdy wychodził z córką ze swego domu w baskijskim miasteczku Arrasate, od trzech strzałów oddanych w tył głowy.
30 października 2008 roku ETA dokonała zamachu terrorystycznego przy użyciu samochodu pułapki na terenie kampusu studenckiego Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie (nad którym opiekę duchową sprawuje Opus Dei). 17 osób zostało rannych[2].
19 czerwca 2009 roku w wyniku wybuchu bomby przymocowanej pod podwoziem auta, zginął szef sił antyterrorystycznych policji w Bilbao, Eduardo Pueyes Garcia. Zamach miał miejsce w Arrigorriaga, nieopodal Bilbao[3].
7 stycznia 2010 w Portugalii, 100 km od Lizbony odkryto 1,5T materiałów wybuchowych w kryjówce terrorystów z ETA[4]. 24 lutego 2010 w akcji w Kraju Basków, Hiszpanie aresztowali członka ETA Ibai Beobide. Przechwycono także broń i materiały wybuchowe ukryte w 5 kryjówkach w prowincjach Vizcaya i Guipuzcoa[5].
28 lutego 2010 podczas zakrojonej operacji francuskiej policji i hiszpańskiej gwardii cywilnej aresztowano lidera ETA Ibona Gogeascoecheę Arronategui. Do zatrzymania doszło w francuskiej miejscowości Cahan[5].
5 września 2010 ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni w walce o niepodległość[6].
ETA w oświadczeniu z 8 stycznia 2011, zadeklarowała powołanie w życie trwałe zawieszenie broni i porzucenie technik przemocy. Bojownicy orzekli, że są gotowi poddać się kontroli międzynarodowych ekspertów. Rząd hiszpański odrzucił deklarację, zaznaczając, iż Baskijczycy nie wyrzekli się samego terroru[7].
Bilans działań
Od 1968 do 2008 roku w wyniku działań ETA zginęło 825 osób. W tej liczbie 482 ofiary to wojskowi i policjanci a 343 to cywile[8].