Kultura polityczna to zmienny w czasie, wytworzony głównie pod wpływem tradycji historycznej oraz struktury instytucji politycznych i zasad funkcjonowania danego systemu- całokształt orientacji społeczeństwa, grupy społecznej, jednostek wobec polityki. Jest to sfera subiektywna polityki znajdująca wyraz w zachowaniach konkretnych i werbalnych.
Czynnikami kształtującymi kulturę polityczną są:
zainteresowania polityką, wiedzą o niej i znajomość faktów politycznych
wartości uznawane i pożądane dotyczące systemu politycznego i mechanizmów funkcjonowania jego instytucji
ocena zjawisk politycznych i sądy wartościujące na temat instytucji politycznych
uznawane wzory zachowań w sferze polityki i wypróbowane typy działań politycznych
Dwa ujęcia kultury politycznej:
- ujęcie szerokie- są to wszystkie koncepcje mówiące, że kultura polityczna składa się z ideologii, oddziaływania polityków na resztę społeczeństwa, zachowania obywateli wobec zasad życia społecznego oraz samodzielność obywateli w działaniach społecznych (jest to podejście globalne)
- ujęcie wąskie- jest podejściem strukturalnym, zbliżonym do amerykańskiego, kultura polityczna w ujęciu wąskim to orientacje polityczne społeczeństwa, przekonanie wewnętrzne o sile ustroju, zainteresowanie polityką
Almond- przedstawiciel kultury politycznej w ujęciu wąskim
Kultura polityczna to całokształt indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu.
Te indywidualne orientacje i postawy wobec polityki łączą w sobie- kilka składników:
- orientację poznawczą- prawdziwą lub fałszywą wiedzę o obiektach i ideach politycznych
- orientację afektywną- poczucie więzi, zaangażowania, sprzeciwu wobec obiektów politycznych
- orientacje oceniającą- sądy i opinie o obiektach politycznych
Podział kultury polityki według Almonda
Kultura polityczna zaściankowa (parafialna) - brak świadomości mechanizmów władzy, władza jest ponad obywatelami, obywatele wiedzą że są zobowiązani do absolutnego posłuszeństwa; brak aktywności na poziomie lokalnym; to kwestia bariery kompetencji, inteligencji której nie da się przekroczyć - nawet w krajach wysokorozwiniętych istnieje ten problem.
Kultura polityczna podporządkowania (burżuazyjna) występowała w Europie przede wszystkim w XIX w. - wzrasta świadomość społeczna co do mechanizmów władzy; wyższy udział w dyskursie politycznym, wzrasta liczba mediów, przede wszystkim gazet, ludzie interesują się tym co dzieje się w polityce; natomiast absolutnie nie uczestniczą w rządzeniu, nie mają świadomości wpływania na władzę, są podporządkowani władzy, nie ma uczestniczenia w władzy.
Kultura polityczna uczestnicząca - opiewana we współczesnych krajach zachodnich, demokracja, obywatele mają świadomość mechanizmów władzy, ale również aktywnie uczestniczą w rządzeniu i mają wpływ na władzę; mają świadomość że poprzez uczestniczenie mają wpływ na władzę, na poziomie centralnym i lokalnym.
Filipiak
Podział kultury politycznej:
Mieszczańska kultura polityczna- ukształtowana w fazie rozwiniętego kapitalizmu. Jej charakterystyczną cechą było akceptowanie praw i wolności obywatelskich przy równoczesnym znaczącym zróżnicowaniu ekonomicznym społeczeństwa. Występowały ograniczenia majątkowe, które uniemożliwiały uczestnictwo w życiu politycznym niektórym grupą należącym do społeczeństwa mieszczańskiego.
Kultura polityczna totalitarna i autorytarna- kultura dwoista: TOTALITARNA- absolutne podporządkowanie się państwu, wysoki stopień etatyzacji, wchodzenie w każda przestrzeń życia społecznego, każdy jego aspekt musiał być podporządkowany państwu (uczucia, rodzina itd.). AUTORYTARNA- wysoko stopień etatyzacji, państwo monopolizuje tylko niektóre obszary życia społecznego, bierność obywatelska, jakiekolwiek intencje obywatelskie nie pasujące do systemu traktowane jako złamanie prawa, obywatel ma być posłuszny i lojalny wobec państwa jak i panującego systemu.
Kultura polityczna w społeczeństwie obywatelskim- rozpowszechnione wzory orientacji i wartości odpowiadają standardom demokratycznym i humanistycznym, istotne jest przestrzeganie praw i wolności obywatelskich. Ważnymi cechami są: akceptacja pluralizmu politycznego, przekonanie o wartościach wolnej gry sił politycznych.
Demokracja ograniczona - np. prezydent przed odejściem z urzędu zmieni konstytucje tak aby kompetencje prezydenta były zmniejszone, zwiększy rolę premiera i sam zostanie premierem.
Nie istnieje demokracja bez podnoszenia na coraz wyższy poziom kultury politycznej (np. Chiny, kultura azjatycka).