Żywienie- to proces dostarczania organizmowi elementów organicznych, witamin, makroelementów
Prawidłowe żywienie zaspokaja organizm pod względem kalorycznym, ilościowym i jakościowym w składniki odżywcze.
Składniki budulcowe: białka, H2O, sole mineralne.
Budowa i odbudowa naszego organizmu rozpoczyna się od początku naszego życia i trwa przez wszystkie jego etapy. Co 7 lat dochodzi do wymiany starych komórek (oczywiście nie wszystkie komórki na raz).
Składniki energetyczne:
- dostarczają energię do wykonywania odpowiednich funkcji
- gł. tłuszcze i węglowodany
Składniki regulatorowe: witaminy; skł. mineralne
Wartość energetyczna składników : 1 kcal = 4,19 kJ
1 kcal określa ilość energii potrzebną do ogrzania 1 kg wody o 1 stopień C w przedziale temperatur 15-16 stopni C.
W organizmie zachodzą procesy spalania, po spaleniu substratów powstaje energia:
* z 1g białka 4kcal
* z 1g tłuszczu 9 kcal
* z 1g węglowodanów 4kcal
Są to biologiczne równoważniki energetyczne. W organizmie nie wszystko jest spalane do końca, powstają elementy resztkowe.
Bomba kalorymetryczna i oksykalorymetr
- w bombie kalorymetrycznej spalamy 1g substancji w nadmiarze tlenu, a w oksykalorymetrze w różnych ilościach tlenu. Otrzymujemy fizyczne równoważniki energetyczne:
z 1g tłuszczu 9,6 kcal
z 1g węglowodanów 4,4 kcal
z 1g białka 4,2 kcal
Przyczyny:
*mniej O2
*powstają elementy resztkowe
Najbardziej resztkowo spalają się tłuszcze, mniej białka.
Podstawowa przemiana materii- (PMP)- ilość energii potrzebną do utrzymania organizmu przy życiu. Mierzymy ją dla osoby zdrowej, nie wyniszczonej, w temperaturze 20-22 stopni C, po 124h odpoczynku i lekkostrawnym posiłku.
1 kcal / 1 kg masy ciała / 1h
norma: 1200-1300 kcal
Całkowita przemiana materii = PPM + energia do wykonywania pracy fizycznej lub umysłowej.
Na PPM mają wpływ:
* wiek
* płeć
* masa ciała
* aktywność narządów
* funkcjonowanie ukł nerwowego i hormonalnego
* początkowy stan odżywiania
* temperatura otoczenia (21-22 stopnie C)
* klimat (np. Eskimosi mają dietę opartą na tłuszczu, a Murzyni na płynach, wodzie)
* zdrowie/choroba - podczas choroby nie określamy PPM, bo wtedy jest to nieprawidłowa wartość
Osoby o siedzącym stylu życia mają niższe PPM, niż osoby pracujące fizycznie.
SDDP- swoiste dynamiczne działanie pokarmów. Określa, który z produktów i o ile może podnieść zapotrzebowanie (podstawową przemianę materii). Dieta bogatobiałkowa podnosi o 12%, bogatotłuszczowa o 2%, a bogatowęglowodanowa o 6%.
1) Istnieją białka zwierzęce (łatwiej przyswajalne)i roślinne.
*powinny zawierać aminokwasy egzogenne
* białko o maksymalnej zawartości aminokwasów egzogennych- białko jaja kurzego( podawane w chorobach wyniszczających)
* składnik budulcowy enzymów, hormonów, substancji przenoszących; mioglobina, hemoglobina
*regulacja kwasowo- zasadowa
* transport lipidów
* budulec organizmu
* wiążą enzymy, hormony
* wchodzą w skład przeciwciał
* utrzymują ciśnienie onkotyczne(?) krwi
* powinny pokryć 15% dobowego zapotrzebowania ogólnego
* zapotrzebowanie:
dorośli: 1g/ kg masy ciała/ dobę
w okresie dojrzewania: 2,5-3g/ kg masy ciała / dobę
osoby starsze: 2g/ kg masy ciała / dobę
U osób poparzonych, połamanych, z nowotworami, a uszkodzonymi nerkami zapotrzebowanie jest dużo większe (trudno przewidzieć o ile).
2) Węglowodany:
* cukry proste,złożone, dwucukry
* duża wartość energetyczna
* są wypełniaczem - glukoza spala się najszybciej, jest wyznacznikiem głodu i sytości, zużywana na dostarczenie energii w stanach zagrożenia, nie podlega procesom rozkładu, glukoza insulinoniezależna- pula glukozowa niepodlegająca insulinie w sytuacjach awaryjnych (np. dla mózgu w okresie głodzenia)
* cukry złożone- dłużej zalegają w organizmie, dają efekt wypełnienia, sytości
* zapotrzebowanie na cukry- 50-60% zapotrzebowania ogólnego (500-600g/ dobę)
* błonnik- ułatwia funkcje przewodu pokarmowego, wzmaga perystaltykę, występuje np. w chlebie żytnim, otrębach, nie podlega trawieniu, mechaniczne oczyszczanie przewodu pokarmowego.
* węglowodany nie powinny być usuwane z pożywienia, bo błonnik jest potrzebny do trawienia, ponadto ułatwiają spalanie tłuszczów.
3) Tłuszcze:
* wysoka wartość energetyczna
* powinny być spożywane tłuszcze roślinne (oleje, niewytwarzane w procesie obróbki termicznej, lecz niskotemperaturowo)
* ułatwiają przyswajanie witamin A, D, E, K
* najlepsze oleje to : oliwa z oliwek, winogron, słonecznika, rzepaku (modyfikowany)
* tłuszcze zwierzęce- nie powinny być wykluczane, bo cholesterol jest potrzebny (prekursor hormonów, kwasów żółciowych, transport tłuszczów)
4) Witaminy:
rozpuszczalne w tłuszczach:
A) wit. A :
* barwnik wzrokowy, bierze udział w regeneracji rodopsyny
* rozwój komórek rozrodczych
* skład śluzu
* regeneruje nabłonki
* antyoksydant
*zabezpiecza przed kurzą ślepotą, brak prowadzi do rogowacenia nabłonków, zmniejsza odporność na zakażenia
B) wit. D :
* prawidłowe kostnienie
* wchłaniana w postaci nieczynnej, aktywacja przez UV
*ułatwia wypływanie Ca2+ i fosforanów
* podnosi odporność (powinna być spożywana w okresie jesienno- zimowym, bo jest ciemno)
C) wit. E
* antyutleniacz
* witamina młodości, witalności
* wpływa na płodność
* jest w szamponach, kremach
*wspomaga syntezę prostaglandyn
* stabilizuje błony komórkowe i lizosomalne
* w przypadkach niepłodności- duże dawki mogą pomóc
* rozszerza naczynia
D) wit. K :
* krzepnięcie krwi ( czynnik II, VII, IX, X)
* jest syntetyzowana w jelicie grubym
* stan pat. skaza krwotoczna
witaminy rozpuszczalne w wodzie:
A) wit. B1
* koenzym przemian węglowodanowych / tlenowych
* stan pat.: choroba Beri-Beri, zaburzenie neuronalne, niewydolność krążenia, encefalopatie
B) wit. B2 :
* oddychanie komórkowe
*przemiany aminokwasów i tłuszczów
* stan pat.: zajady, zmiany łojotokowe skóry, niedokrwistość normocytowa
C) wit. B12 ( czynnik zewn. Castle'a) :
* wchłaniana dzięki czynnikowi Castle'a ( w żołądku)
* czynnik wewnętrzny + czynnik zewnętrzny = aktywna forma (kobalamina)
* do wytwarzania potrzebne jest odpowiednie podłoże
*niedobór związany jest a niespożywaniem mięsa np. niedokrwistość Adissona-Burnera, brak kwasów nukleotydowych, zapalenie języka, zaburzenia czucia, zaniki odruchów, zwyrodnienie szlaków tylno-bocznych rdzenia.
D) kwas foliowy:
* synteza kwasów nukleinowych
* przemiany aminokwasów w ciąży ( i przed)
* chroni układ nerwowy
E) wit. PP :
* udział w oddychaniu komórkowym
* przemiany, tłuszczów, białek i węglowodanów
* niedobór : zespół 3X D ( diarhorea, dermatitis, dementia)
F) wit.C :
* biosynteza substancji międzykomórkowej
* procesy utleniania i redukcji, antyoksydant
* stan. pat.:wybroczyny(rozszczelnienie naczyń), szkorbut
* uszczelnia nabłonki
* zwiększa odporność
* stosowana podczas epidemii katarów w czasie jesienno-zimowym
5)Sole mineralne:
sód - w płynie zewnątrzkomórkowym- 135-147 mmol/l
potas- w ECF 3,7-5,3 mmol/l
Zapotrzebowanie na wodę - 1,5-2l/ dobę
Seminarium z fizjologii - „Fizjologia żywienia”
- 1 -
- 1 -