Cierpienia mlodego Wertera
PLAN
Księga I
Po przygodzie miłosnej Werter wyjeżdża (nie nazywa miejscowości - wiadomo, że jest to miasto) w poszukiwaniu spokoju i samotności.
Nowe życie i nowe znajomości (zwłaszcza z prostymi ludźmi, co dla Wertera jest zupełną nowością), wyjazd do prowincjonalnego miasteczka Waldheim.
Werter poznaje Charlottę S. - Lottę, zaprzyjaźnia się z nią, często ją odwiedza.
Przyjaźń niepostrzeżenie przeradza się w miłość, ale Lotta jest związana narzeczeństwem z Albertem.
Werter poznaje Alberta, odtąd odwiedza ich oboje, Albert okazuje się szczerym, uczciwym, dobrym człowiekiem.
Werter czuje się coraz bardziej nieszczęśliwy, stopniowo traci nadzieję, że Lotta kiedykolwiek mogłaby się z nim związać, zaczyna traktować swój stan jako chorobę.
Księga II
Werter rozpoczyna pracę u posła, zawiera nowe znajomości, mimo to nie potrafi zapomnieć o Lotcie.
Z opóźnieniem dowiaduje się o jej ślubie, za co szczerze dziękuje Albertowi.
Niemiła przygoda - mieszczańskie pochodzenie Wertera staje się powodem wyproszenia go z arystokratycznego towarzystwa; wyjazd i powrót do Waldheim.
Coraz częstsze wizyty u Lotty i Alberta, pogłębia się cierpienie Wertera.
Rozpacz i postanowienie o samobójstwie.
Wydawca do czytelnika
Werter dowiaduje się o popełnionym z miłości zabójstwie.
Ostatnie spotkanie z Lottą, lektura Pieśni Osjana, pierwsze i ostatnie pocałunki; rozpaczliwy list do ukochanej.
Do domu Lotty przybywa posłaniec od Wertera z prośbą o pistolety, broń podaje mu Lotta.
Wieczór - ostatnie listy Wertera (do przyjaciela Wilhelma, do Lotty, Alberta), 12:00 w nocy - samobójstwo.
Pogrzeb bez księdza, Albert nie mógł przybyć, Lotta ciężko zachorowała.
1) Przyjazd Wertera w okolice Wahlheim.
2) Zachwyt młodzieńca nad pięknem okolicy.
3) Znajomość z córką nauczyciela i jej synami.
4) Werter poznaje parobka, zakochanego w wdowie.
5) Werter poznaje Lottę.
6) Bal.
7) Wizyta Wertera i Lotty u proboszcza z St.
8) Miłość Wertera do Lotty.
9) Powrót Alberta.
10) Werter postanawia wyjechać z Wahlheim.
11) Rozmowa Wertera i Alberta o samobójstwie.
12) Zazdrość Wertera o uczucia Lotty.
13) Urodziny Wertera.
14) Ostatnie spotkanie młodzieńca z Lottą i Albertem.
15) Wyjazd Wertera.
16) Praca Wertera w poselstwie.
17) Werter poznaje pannę von B. i hrabiego C.
18) Wiadomość o ślubie Alberta i Lotty.
19) Hrabia C. wyprasza Wertera z przyjęcia.
20) Werter składa dymisję.
21) Werter odbywa podróż do miejscowości, w której się urodził.
22) Wizyta Wertera u księcia *.
23) Powrót do Wahlheim.
24) Wizyta u córki nauczyciela i wiadomość o śmierci jej najmłodszego synka.
25) Spotkanie z parobkiem i wiadomość o tym, że został wyrzucony z pracy u wdowy.
26) Wiadomość o śmierci starego proboszcza i ścięciu orzechów.
27) Werter zaczyna czytać pieśni Osjana.
28) Poznanie Henryka, który był niegdyś zakochany w Lotcie.
29) Parobek zabija nowego służącego wdowy.
30)Werter podejmuje decyzję o samobójstwie.
32) Prośba Lotty, by Werter przez jakiś czas zaniechał wizyt w jej domu.
33) Ostatnie spotkanie Wertera i Lotty.
34) Werter pisze list pożegnalny do ukochanej.
35) Albert pożycza Werterowi pistolety.
List, wypowiedź pismem do określonego adresata lub do szerszej grupy odbiorców, np. list otwarty, pasterski, gończy. Najczęściej powiadamia, domaga się podjęcia jakichś działań lub zajęcia stanowiska, komentuje, oddaje się refleksji związanej z poruszanymi sprawami.
Najstarsze znane listy pochodzą z epoki pisma klinowego (2400-2200 p.n.e.). W starożytnej Grecji i Rzymie była to sztuka literacka, tzw. epistolografia powiązana z retoryką, np. w listach Platona, Epikura, Cycerona, Seneki, Juliana Apostaty. Służy też jako forma przekazu filozofom czy ludziom Kościoła, np. św. Augustynowi.
Do renesansu międzynarodowym językiem stosowanym w listach była łacina, w XVIII i XIX w. język francuski, obecnie przede wszystkim angielski. W literaturze pięknej epistolograficzne osiągnięcia należały m.in. do J. Racine'a, B. Pascala, J.J. Rousseau, Woltera, J. Swifta, W. Scotta, G. Byrona, J.G. Herdera, J.W. Goethego, I. Turgieniewa, F. Dostojewskiego, I. Krasickiego, J. Słowackiego, H. Sienkiewicza.
Zbiory listów wydaje się nierzadko w formie książkowej. Istniał także list poetycki - utwór wierszowany do fikcyjnego lub rzeczywistego adresata, często protektora lub przyjaciela, znany w literaturze rzymskiej (Owidiusz, Horacy i in.), w neoklasycyzmie oświecenia oraz w liryce prowansalskiej jako erotyk. Również publicystyka prasowa, występująca jako List z podróży, niekiedy z elementami fikcji, np. Listy z podróży do Ameryki H. Sienkiewicza (1878).
List poetycki, utwór liryczny, wierszowany, pisany np. w formie ody, elegii, zachowujący poetykę listu skierowanego do konkretnego adresata, np. przyjaciela, mistrza, innego poety. Zachowujący formę listu gatunek ukształtował się w liryce grecko-rzymskiej (np. Heroidy Owidiusza, List do Pizonów Horacego), łączono w tej tradycji formę listu poetyckiego z rozważaniami o twórczości literackiej natury refleksyjno-filozoficznej, dydaktycznej.
W liryce klasycystycznej (XVIII w.) poetykę listu poetyckiego określili m.in. T.K. Węgierski (List do wierszopisów) i E. Słowacki w Prawidłach wymowy i poezji (1827); w praktyce literackiej list poetycki przyjął charakter wypowiedzi intymnej, osobistej, liryczny żywioł, różnorodność tematyczną, prywatność, formę zwrotu “do czytelnika”, np. D. Naborowski, Do księcia Bogusława Radziwiłła; S. Trembecki, Do Ignacego Krasickiego; J. Słowacki, Do Teofila Januszewskiego; C. Norwid, Do mego brata Ludwika.
W liryce współczesnej m.in. S. Wyspiański, Do T. Estreichera; K.K. Baczyński, Jerzy, mój przyjacielu; list poetycki Z. Herberta: Do Henryka Elzenberga w stulecie Jego urodzin, Widokówka od Adama Zagajewskiego, List do R. Krynickiego; W. Iwaniuka Do Zbigniewa Herberta.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999.
List
W życiu codziennym wiadomość lub zawiadomienie skierowane do nieobecnych pisemnie. Prawnie pojęcie listu nie zostało ustalone. W niekórych wypadkach list stanowi dokument np. list gończy, list zastawny, list otwarty.
Powstanie listu związane jest z wynalazkiem pisma. Najstarsze znane listy pisane pismem klinowym pochodzą z r 2400-2200 p.n.e. W najdawniejszych czasach pisano list na tabliczkach drewnianych, glinianych lub kamiennych, u Egipcjan na papirusie, u Indusów i Chińczyków na liściach palmowych. Tabliczki woskowe później papirus, były używane przez Greków i Rzymian. Pergamin pojawia się w III w n.e., papier szmaciany ok. roku 1340. Z najstarszych listów wymienić należy list króla Indyjskiego Strabobata do Semiramidy, Dawida do Joaba(list Urjasza) i króla Protosa z Argos do króla Likji. Większość klasycznych listów greckich należy do sztucznych ćwiczeń retorycznych. Podobnie i listy rzymskie z których tylko po Cyceronie dochowały się listy rzeczywiste. W średniowieczu w Europie pisano listy tylko po łacinie, dopiero pod koniec epoki pojawiają się listy w językach narodowych. W w. XVIII i jeszcze w pierwszej połowie w. XIX wyższe sfery cywilizowanych narodów europejskich używały w listach języka francuskiego. Znaczenie listu jako źródła udzielanych wzajemnie wiadomości zanika po r. 1848, w miarę rozwoju dziennikarstwa - również forma listu staje się coraz zwięźlejsza i krótsza, treść zaś ograniczona do spraw osobistych lub poufnych. Język narodowy do listu wprowadzili w Europie najpierw Włosi u których przejściowo powracała łacina w dobie humanizmu. We Francji list był formą bardzo uprawnioną w XVI i XVII w. Osiągając wyżyny literackie i stając się wzorem dla innych narodów. Bardzo obfitą jest literatura listu w krajach wschodnich, u Arabów, Persów i Turków. Pieczętowano listy woskiem, a od XV w. sprowadzonym z Chin lakierem. Pieczęcie papierowe pojawiają się od roku 1624, a pierwsze koperty w Anglii w 1820r.
List stał się także rodzajem artystycznym używanym do celów literackich. W Grecji w późniejszych czasach takie listy nie są rzadkie(Alkifron). Również w powieściach Greckich spotykamy listy. Znane są listy apostolskie. U Rzymian dydaktyczne listy poetyckie piszą Horacy i Owidiusz. Rodzaj tej jest uprawiany i w średniowieczu. W wiekach nowożytnych literacka forma listu odgrywa poważną rolę. Do dziś dnia do celów problematycznych jest używany tak zwany list otwarty. Pod względem literackim formę listy najwyżej rozwinięto we Francji. W literaturze polskiej wysoką wartość literacką mają: „Listy do matki” J.Słowackiego, listy Z.Krasińskiego(nadzwyczaj liczne, wydano ich kilkanaście tomów, a kilkanaście pozostaje jeszcze w rękopisie).
Rodzaje listów:
List gończy - publiczne ogłoszenie władz sądowych, wzywające do ujęcia przestępcy lub osoby mocno podejrzanej o dokonanie przestępstwa, połączone z dokładnym jaj rysopisem. W niektórych ustawodawstwach wolno ogłosić list gończy dopiero po zaistnieniu nakazu aresztowania.
List ochronny - dokument dający pewnym osobom lub rzeczom specjalną ochronę. Listem ochronnym nazywa się także oświadczenie państwa, że bierze terytoria, należące do towarzystwa kolonialnego, pod swoją opiekę i obejmuje na tym terytorium władzę.
List składowy - recepis odnoszący się do towaru oddanego na skład, za wręczeniem którego towar ma być wydany uprawnionemu do odbioru.
List zastawny - dokument przez który nieruchomość zostaje obciążona zastawem. Zwłaszcza skrypty dłużne, opiewające przeważnie na posiadacza, wystawione przez banki hipoteczne i ziemskie zakłady kredytowe, dające za nie zabezpieczenie hipoteczne.
List żelazny - gwarancja bezpieczeństwa, udzielana w średniowieczu, a także w czasach nowszych w odpowiedniej formie przez władzę państwową lub terytorialną osobom(nie przestępcom) udającym się do danego terytorium np. kupcom. Dziś list żelazny stanowi środek procedury o charakterze wyjątkowym, uwalniający pod pewnymi warunkami skazanego(na więzienie lub areszt śledczy) od prawomocności wyroku.
List otwarty - rodzaj listu skierowanego przez nadawcę indywidualnego lub zbiorowego do osób publicznych lub instytucji z jednoczesnym przeznaczeniem do rozpowszechniania w szerokich kręgach czytelników. List otwarty odnosi się do istotnych kwestii życia społecznego, politycznego lub kulturalnego i ma za zadanie zwrócić na nie ogólną uwagę w trybie alarmującym. Miejscem publikacji listu otwartego bywają gazety i czasopisma.
List pasterski - list biskupa dotyczący spraw wiary, skierowany do duchownych i wiernych danej diecezji, odczytywany w czasie nabożeństw. Listem pasterskim nazywamy także list episkopatu do wszystkich diecezji.
List poetycki - utwór wierszowany o charakterze lirycznym, epickim, satyrycznym, panegirycznym, filozoficznym, krytycznoliterackim, mający formę listu do fikcyjnego lub rzeczywistego adresata(mistrza, protektora, przyjaciela). Gatunek ten został ukształtowany w literaturze rzymskiej, uprawiany przez Owidiusza i Horacego(list do Pizonów). W prowansalskiej poezji występował zwłaszcza jako forma liryki erotycznej. Żywotny był szczególnie w epoce klasycyzmu. W XIX w. Formą tą posługiwał się wielokrotnie C. Norwid.
List z podróży - gatunek prozy reportażowej. Sprawozdanie z podróży napisane w formie listów nadsyłanych przez autora do redakcji gazety lub czasopisma. W gatunku tym zapis dokumentalny łączy się często z elementami narracji epickiej, felietonu lub komentarza publicystycznego np. „Listy z Afryki” i „Listy z podróży do Ameryki” H. Sienkiewicza.
Cierpienia młodego Wertera to powieść epistolarna (pisana w formie listów). Wyróżniamy jej dwa rodzaje:
- powieści, w których listy pisane są przez jedna osobę do jednego adresata (Cierpienia młodego Wertera);
- korespondencja prowadzona jest przez parę bohaterów - najczęściej kochanków (Julia albo Nowa Heloiza Jeana Jacquesa Rousseau).
Cierpienia młodego Wertera to zbiór listów podzielony na dwie księgi. Listy pisał Werter do przyjaciela Wilhelma oraz do Lotty (dwa listy) i Alberta (jeden list).
Listy pierwszej księgi opisują uczucie szczęścia, zakochania, w części drugiej przeważa rozczarowanie niespełnioną miłością. W większości listów Werter analizuje swoje uczucia, odkrywa najintymniejsze sekrety, zwierza się ze swoich trosk i problemów. Wymiana listów prowadzona przez Wertera i Wilhelma pozwala na szczegółową analizę motywów postępowania bohatera, począwszy od zakochania się w Lotcie, skończywszy na samobójczej śmierci.
Powieści epistolarne często opisują historię miłosnego trójkąta (mąż, żona, kochanek). Miłość przedstawiana jest jako uczucie nieszczęśliwe, choć odwzajemnione. Historię taką ukazuje też powieść Goethego.