SARMATYZM: w Polscc, podobnie jak w innych krajach Europy, wzrosło
w baroku zainteresowanie dla tradycji i powstała związana z tym potrzeba
narodowegogo samookreślenia. Szlachta polska odwołała się do historycznego mitu
o sarmackim pochodzeniu Polaków i Słowian. Pojęcie Sarmatów jako dawnego
ludu koczowniczego. zamieszkującego tereny Ukrainy. pojawiło się już w staro~
żytniej (grecji i Rzymie. W piśmietmictwie polskim termin ten występuje u Jana
Długosza,jako określenie całego państwa polskiego wraz z Litwą i Ukrainą. Szcze~
gólną popularność pojęcie to zyskujc w czasach panowania Zygmunta Augusta
(XVI w ), kiedy to powstają dzieła historyków, omawiających zagadnienia sarma-
tyzmu. Tenninu "sarmatyzm" używatlo zarówno w znaczeniu geograficznym
jak i politycznym (nawiązanie do państwa Jagiellonów), szczepowym (Słowia-
nie) oraz klasowym (szlachta). Szlachta polska, uztlając swoje sarmackie pocho~
dzenie, pojęcie narodu ograniczyła do własnej warstwy. Przypisała sobie cechy
dawnych bohaterów: odwagę, męstwo, waleczność. Z pojęciem sarmatyzmu wiążą
się takie zjawiska jak przywiązanie do tradycji, niechęć do obcych (ksenofobia),
żarliwa religijność granicząca z dewocją, konserwatyzm, tradycjonalizm, pieniac-
two, skłonność do wystawnego życia, obfitującego w biesiady i uczty, kult "złotej
wolności" i liberum veto prowadzące do anarehii, kultywowanie tradycyjnego stroju
(kontusz, pas) z elementami przyjętymi ze Wschodu oraz przypisywanie szlachcie
szczególnej roli dziejowej. To ostatnie wpłynęło na ukształtowanie wizji Polski
jako przedmurza chrześcijaństwa broniącego Europy Zachodniej przed zalewem
barbarzyństwa ze Wschodu, co w konsekwencji doprowadziło do uformowania
się, popularnej zwłaszcza w epoce romantyzmu, idei mesjanizmu. Nurt sarmaty-
zmu, bardzo żywotny w Polsce, trwał w zasadzie do lat 20. XIX wieku. W później-
szych epokach, zwłaszcza w oświeceniu, staje się często przedmiotem gwałtownej
krytyki jako synonim zacofania, upadku i nieuctwa. Jest to jednak ocena zbyt
jednostronna, nie uwzględniająca wielowarstwowości zjawiska. Postacie Sarma-
tów pojawiają się w literaturze polskiej w konwencji karykaturalnej (Powrót posła
J. U. Niemcewicza), ale też niejednokrotnie ukazywane są z nutką sentymentu
i sympatii (Pun Tatl~u~'~ A. Mickiewicza, Trylogiu H. Sienkiewicza).