UCZENIE SIE

Behawioryzm- kierunek w psychologii zajmujący się przede wszystkim badaniem zachowań, które można obserwować, oraz rolę środowiska jako czynnika determinującego zachowanie

Warunkowanie- podstawowy rodzaj uczenia się obejmujący związki bodźców środowiska z reakcją organizmu.

Wygasanie- słabnięcie i stopniowe zanikanie wyuczonej reakcji. Następuje w warunkowaniu klasycznym, gdy bodziec warunkowy przestaje się łączyć z bodźcem bezwarunkowym.

Samoistne odnawianie się reakcji- ponowne pojawienie się wyuczonej reakcji po jej pozornym wygaśnięciu.

Warunkowanie wyższego rzędu- w warunkowaniu klasycznym procedura, w której bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym przez skojarzenie z utrwalonym już bodźcem warunkowym

Generalizacja bodźca- po uwarunkowaniu tendencja do reagowania na bodziec, który jest podobny do zastosowanego w warunkowaniu pierwotnym. W warunkowaniu klasycznym występuje, gdy czynnik przypominający bodzie warunkowy powoduje reakcję warunkową.

Lustrzanym odbiciem generalizacji jest różnicowanie bodźców- skłonność do zróżnicowanych reakcji na dwa lub więcej podobnych bodźców.

odwarunkowywanie- w warunkowaniu klasycznym proces łączenia bodźca warunkowego z bodźcem wywołującym reakcję niezgodną z niepożądaną reakcją warunkową, polega na kojarzeniu czegoś nieprzyjemnego z przyjemnym. Nazwano to systematycznym odwrażliwianiem (desensybilitacja) zastosowano później w leczeniu fobii u dorosłych.

Warunkowanie instrumentalne- proces w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji

Wzmocnienie negatywne- procedura wzmacniania, w której po reakcji bodziec nieprzyjemny zostaje usunięty, zanika lub słabnie, wskutek czego reakcja się nasila luz większa się jej częstotliwość

Pierwotny czynnik wzmacniający-bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym, przede wszystkim zaspokajający potrzeby fizjologiczne np. pożywienie

Pierwotny czynnik karzący- bodziec o naturalnym działaniu karzącym np. wstrząsy elektryczne

Wtórny czynnik wzmacniający- bodziec, który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie z innymi czynnikami wzmacniającymi

Wtórny czynnik karzący- bodziec, który nabiera właściwości karzących przez skojarzenie z innymi czynnikami karzącymi

Wygasanie- w warunkowaniu instrumentalnym, tak samo jak w klasycznym jest procesem, w którym uprzednio wyuczona reakcja przestaje się pojawiać. W warunkowaniu instrumentalnym wygasanie następuje, gdy czynnik wzmacniający, który podtrzymywał reakcję, zostaje usunięty lub nie jest dostępny przez dłuższy czas.

modyfikacja zachowań- zastosowanie technik warunkowania do uczenia nowych reakcji bądź redukowania lub eliminowania złych nawyków albo zachowań niekorzystnych. Gospodarka żetonowa- technika modyfikacji zachowań, w której do kształtowania zachowań wykorzystuje się wtórne czynniki wzmacniające, nazywane żetonami, są takimi jak punkty i bony, które same w sobie nie mają wartości, ale są wymienialne na pierwotne czynniki wzmacniające lub inne wtórne czynniki wzmacniające.

Zewnętrzne czynniki wzmacniające- wzmocnienia nie związane ściśle z wzmacnianą czynnością, przykładem mogą być pieniądze, pochwała, order, uścisk dłoni, oklaski.

Wewnętrzne czynniki wzmacniające- wzmocnienie ściśle związane ze wzmacnianą czynnością takie, jak zadowolenie z pracy i uznanie.

Teoria społecznego uczenia się (Donld, Miller 1950) stwierdzili że u człowieka procesy uczenia się mają charakter społeczny, polegają na obserwacji innych ludzi w kontekście społecznym

Uczenie się przez obserwację

Proces uczenia się, w którym jednostka uczy się nowych reakcji, raczej obserwując zachowanie innych (modele) niż przez bezpośrednie doświadczenie; w behawioryzmie nazywa się to warunkowaniem zastępczym, jest to uczenie się przez oglądanie, co inni robią i co dzieje się kiedy to robią.

Uczenie się utajone- jest to forma uczenia się nie ujawniona natychmiast tylko w widocznej reakcji; występuje bez wyraźnego wzmocnienia. Również liczne umiejętności człowieka pozostają utajone, dopóki okoliczności nie pozwolą lub nie zmuszą, aby się ujawniły.

Motywacja- oznacza proces psychiczny u ludzi i zwierząt który powoduje dążenie do celu. Jak twierdzi Bandura (1994) motywacja i ocena własnych osiągnięć odbywa się poprzez wyznaczanie celów, wykorzystywanie rezultatów i planowanie kierunku działania. Najważniejsze przekonania, które kształtują i motywują zachowanie, to z punktu widzenia społecznego uczenia się: poczucie kontroli nad własnym życiem, poziom optymizmu oraz wiara we własne siły.

Lokalizacja kontroli- ogólne przekonanie, że skutki własnego postępowania są przez nas kontrolowane (umiejscowienie wewnętrzne) lub znajdują się poza naszą kontrolą (umiejscowienie zewnętrzne).

Tożsamość płciowa- poczucie własnej męskości lub kobiecości, niezależnie od przestrzeganiu lub nieprzestrzegania reguł typizacji płci (transseksualiści to osoby u których identyfikacja płci nie zgadza się z płcią biologiczną: mężczyzna czuje się kobietą uwięzioną w męskim ciele, kobieta zaś odwrotnie)

Socjalizacja płciowa- proces, w którym dzieci ucz się zachowań, postaw i oczekiwań związanych w ich kulturze z rolą męską lub żeńską, zwana czasami typizacją płci

Schematy płci

Psychiczna sieć informacji, przekonań i oczekiwań dotyczących męskości i kobiecości, czyli dzieci zaczynają dzielić ludzi na dwie podstawowe kategorie: na mężczyzn i kobiety. Płeć jako poznawcza „zasada organizująca” pojawia się we wczesnym okresie życia, zanim dziecko potrafi mówić. Gdy tylko dzieci zdobędą umiejętność rozróżniania mężczyzn i kobiet, zaczynają zachowywać się w sposób typowy dla swojej płci, wolą bawić się z dziećmi tej samej płci i wybierają typowe zabawki. Schematy płci mogą zmieniać się w ciągu życia, dopasowując do nowych doświadczeń, lecz zawsze będą miały wpływ na nasze poglądy i postępowanie.

JĘZYK

Błąd hipergeneralizacji - nadmierne rozciąganie znaczenia danego słowa na większą ilość rzeczy, idei i sytuacji, niż jest to właściwe dla denotacji cech definicyjnych słowa; zwykle popełniany przez dzieci lub osoby przyswajającej jakiś język.

Cechy charakterystyczne - cechy opisujące prototypowy model słowa (czy pojęcia) i tym samym służące jako podstawa dla znaczenia słowa (czy pojęcia), zgodnie z teorią prototypów; te cechy charakteryzują liczne lub większość przypadków danego słowa (czy pojęcia) ale niekoniecznie wszystkie przypadki

Cechy definicyjne- zestaw cech, z których każda jest zasadniczym elementem danego pojęcia i które razem tworzą właściwości definiujące jednostkowo to pojęcie, zgodnie z teorią cech

Denotacja- ścisła słownikowa definicja słowa

Dyskurs- najpełniejszy poziom analizy lingwistycznej, który dotyczy wykorzystywania języka na poziomie wyższym niż zdania, jak w rozmowie, tekstach

Egzemplarz- jedna z kilku typowych reprezentacji określonego pojęcia czy klasy przedmiotów; czasami kilka egzemplarzy jest wykorzystywanych jako zestaw alternatyw dla pojedynczego prototypu w celu wyprowadzania znaczenia pojęcia

Fraza czasownikowa- jeden z dwóch kluczowych elementów stwierdzenia (zwany również predykatem) część zdania, która mówi coś na temat podmiotu zdania, zwykle zawiera czasownik i to, na co działa czasownik, ale czasem zawiera również czasownik posiłkowy i określenie

Fraza rzeczownikowa- struktura syntaktyczna, która często służy jako podmiot zdania, ale która może również być dopełnieniem frazy czasownikowej lub frazy przyimkowej

Gaworzenia- przedlingwistyczne preferencyjne produkowanie tylko tych fonemów, które charakteryzują przyswajany język

Gramatyka- badanie języka w kategoriach regularnych wzorców, które dotyczą funkcji i związków słów w zdaniu- rozciąga się od poziomu dyskursu do poziomu wymowy i znaczenia pojedynczych słów

Gramatyka transformacyjno- generatywna- postać analizy syntaktycznej, która koncentruje się na regułach transformacji, kierujących związkami pomiędzy różnymi strukturami powierzchniowymi zdań

Gramatyka struktury zdaniowej- postać analizy syntaktycznej, która analizuje zdania w kategoriach powierzchownej sekwencji słów, bez uwzględniania związków pomiędzy zdaniami

Gruchanie- ekspresja oralna, dokonująca eksploracji produkcji wszystkich fonów które mogą być potencjalnie produkowane przez ludzi, poprzeda gaworzenia, które z kolei poprzedza artykulację języka

Hiperregularyzacja- błąd, który pojawia się powszechnie w trakcie przyswajania języka, a polega na tym, że nowicjusz rozumie już, jak zwykle działa dany języka, i stosuje ogólne reguły języka do wyjątków, do których nie mają one zastosowania

Język- system reguł i zasad którymi się posługujemy podczas porozumiewania się, pomaga myśleć i ułatwia poznanie świata

Komunikacja- wymiana myśli i uczuć, nie cała przebiega za pomocą języka

Konotacja- emocjonalnie zabarwienie, wstępne założenia i inne niejawne znaczenia słów

Leksykon- całkowity zestaw morfemów w danym języku czy w repertuarze językowym danej osoby

Morfem- najmniejsza jednostka pojedynczych lub połączonych dźwięków, które przenoszą znaczenie w dany języku (wyrazy)

Morfem funkcyjny- morfem, który dodaje szczegółów i niuansów do znaczenia morfemu treściowego lub który pomaga morfemowi treściowemu w dopasowaniu do określonego kontekstu syntaktycznego

Morfem treściowy- morfem, który zawiera istotę znaczenia słowa

Mowa kierowana do dziecka- charakterystyczna forma mowy, którą wykorzystują dorośli, gdy rozmawiają z niemowlętami i małymi dziećmi, zwykle zawierająca wyższy ton, przesadne podnoszeni i obniżanie wysokości i głośności oraz prostsze konstrukcje zdaniowe; na ogół jest ona bardziej skuteczna niż normalna mowa w przyciąganiu i utrzymywaniu uwagi niemowląt i małych dzieci (wcześniej określana jako mowa opiekunek)

płynność werbalna- umiejętność produkowania różnych rodzaji wypowiedzi lingwistycznych

poziom podstawowy- poziom specyficzności pojęcia w danej hierarchii pojęciowej; zdaje się być poziomem, na którym większość osób mówiących opisuje to pojęcie (czasami określany jako poziom naturalny)

prototyp- model, który najlepiej reprezentuje określone pojęcie, zawierający zestaw cech charakterystycznych, które przeważnie są najbardziej typowe dla większości przykładów danego pojęcia, ale niekoniecznie którakolwiek z nich jest niezbędna, aby dany przykład został uznany za przypadek tego pojęcia

psycholingwistyka- badania języka w jego interakcji z ludzkim umysłem

rdzeń- zestaw cech definicyjnych pojęcia, które są wymagane, aby dany przykład mógł być uznany za przypadek danego pojęcia

role tematyczne- związki semantyczne pomiędzy słowami w zdaniu, zwłaszcza dotyczące tego, jak słowa są powiązane z czasownikiem; może wyróżnić następujące role: agensów, odbiorców, beneficjentów, lokalizacji, źródeł, celów, instrumentów

rozumienie werbalne- umiejętność rozumienia danych językowych pisanych i mówionych, takich jak słowa, zdania i teksty

semantyka- badania nad znaczeniem w języku

słownictwo- repertuar słów, stworzonych dzięki łączeniu morfemów

strategie typu dół- góra- podejścia do wydobywania znaczenia, które rozpoczynają od bezpośrednich spostrzegalnych sensorycznie cech, następnie manipulują tymi informacjami, wykorzystując pamięć i istniejące schematy, tylko gdy jest to potrzebne do wydobycia znaczenia z obiektów spostrzeżeń

strategia typu góra- dół- podejścia do wydobywania znaczenia, które rozpoczynają od naszych wcześniejszych schematów uprzedniego doświadczenia i wiedzy, zwłaszcza w danym kontekście; następnie te schematy kształtują oczekiwania dotyczące tego, co spostrzeżemy, a percepcja wpływa na to, jakie znaczenie wydobędziemy

struktura głęboka- poziom analizy syntaktycznej, która wskazuje związki pomiędzy, różnymi strukturami powierzchownymi za pomocą reguł transformacyjnych

struktura powierzchniowa- poziom analizy syntaktycznej, która wskazuje jedynie specyficzne uporządkowanie syntaktyczne słów w zdaniu

syntaksa- poziom analizy lingwistycznej, koncentrujący się na wzorcach, za pomocą których użytkownicy jednego języka łączą słowa na poziomie zdań

teoria cech- jedna z dwóch głównych teorii semantyki, głosząca, że znaczenie wyrazu (lub pojęcia) może być zrozumiane przez rozłożenie słowa (czy pojęcia) na zestaw cech definicyjnych, będących zasadniczymi elementami znaczenia, które są pojedynczo konieczne i razem wystarczające do zdefiniowania słowa (pojęcia)

teoria prototypów- jedna z dwóch głównych teorii semantyki, głosząca, że znaczenia słowa (lub pojęcia) może być zrozumiane dzięki opisaniu pojęcia w kategoriach prototypu, który najlepiej reprezentuje określone pojęcie i który zawiera zestaw cech charakterystycznych, przeważnie typowych dla większości przykładów tego pojęcia

testowanie hipotez- pogląd na przyswajanie języka, zakładający, że dzieci przyswajają język dzięki umysłowemu formułowaniu założeń dotyczących języka i następnie sprawdzaniu tych założeń w środowisku, przy wykorzystaniu różnych zasad działania

wrodzony mechanizm nauki języka- hipotetyczny konstrukt wrodzonej ludzkiej predyspozycji do przyswajania języka; dotychczas nie znaleziono jeszcze odpowiadającej mu specyficznej struktury fizjologicznej czy funkcji

---