Dr n. med. Agnieszka Dakowicz

PROMIENIOWANIE PODCZERWONE (13.X.2008)

-promieniowanie podczerwone jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym. W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie o długości fali 770-15000nm,

-w widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między widzialnym obszarem czerwieni a mikrofalami,

-promieniowanie podczerwone określa się skrótem IR, pochodzącym od angielskich słów infra-red.

Podział promieniowania IR:

1. promieniowanie krótkofalowe, tzw. bliskie o długości fali 770-1500nm,

2. promieniowanie średnie o długości fali 1500-4000nm,

3. promieniowanie długofalowe tzw. dalekie o długości fali 4000-15000nm.

Własności fizyczne promieniowania:

Załamanie - jeśli promień światła pada skośnie przy przejściu z jednej substancji do drugiej to ulega załamaniu na powierzchni oddzielającej te dwie substancje.

Odbicie - jeśli promieniowanie poda na powierzchnię naświetlaną częściowo ulega odbiciu, np. gdy promień światła pada na powierzchnię polerowaną, wówczas daje odbicie proste (prawidłowe). Jeśli powierzchnia jest nierówna, szorstka to promieniowanie jest odbite w różnych kierunkach i daje tzw. odbicie rozproszone.

Ugięcie - jest to odchylenie fal światła od normalnego biegu prostoliniowego.

Pochłonięcie - gdy promieniowanie pada na powierzchnie danego ośrodka część jego zostaje odbita, część pochłonięta w określonych warstwach, zależnie od zdolności przenikania. Każda warstwa pochłania określoną ilość promieniowania przenikającą do niej. Cała ilość energii promienistej pochłoniętej przez daną substancję jest proporcjonalna do intensywności promieniowania oraz czasu naświetlania. Różne substancje chemiczne posiadają wybiórcze właściwości pochłaniania pewnego rodzaju promieniowania. Mają one zastosowanie do wykonania tzw. filtrów.

Przenikanie - przenikanie promieni świetlnych jest zależne od ich właściwości oraz od właściwości ośrodka.

Skutki, jakie wywołuje w tkankach promieniowanie elektromagnetyczne zależą od ilości pochłoniętej przez nie energii. Zależność tą określa prawo GROTTUSA-DROPERA, które brzmi: ”przemiany fotochemiczne układu reagującego wywołuje promieniowanie pochłonięte. Na przebieg reakcji fotochemicznych nie ma wpływu promieniowanie odbite, przepuszczone lub rozproszone”. Z prawa tego wynika zatem, że odczyny wywołane w tkankach przez promieniowanie będą zależały od ilości pochłoniętej energii.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE

1. dochodzi do rozszerzenia naczyń włosowatych skóry, co powoduje lepszy przepływ krwi tętniczej,

2. zmniejszenie napięcia mieśniowego,

3. czynne przekrwienie skóry (prawo Dastera-Morata),

4. działanie przeciwbólowe,

5. wzmożona przemiana materii.

RUMIEŃ CIEPLNY

Występuje w trakcie naświetlania, a jego nasilenie narasta w miarę czasu działania promieni podczerwonych. Zaczerwienienie skóry jest nierównomierne i plamiste. Kolor odczynu jest barwy żywo czerwonej. Przekracza granice pola naświetlanego. Zanika po pewnym czasie po naświetlaniu. Czas trwania 1-2 godz. Brak łuszczenia skóry. Mechanizm nabytej odporności jest przypadkowy.

Promienniki podczerwieni.

A) generatory nieświetlne - emitują promieniowanie podczerwone, do których zaliczamy:

-urządzenia, w których źródłem jest spirala z drutu oporowego nawiniętego na ceramiczną szpule. Włączenie spirali w obwód prądu powoduje jej rozgrzanie do temperatury 500-800^oC-TEMPERATURA CZERWONEGO ŻARU;

B) generatory świetlne - emitują prom podczerwone i promieniowanie widzialne, do których zaliczamy:

-żarówki - w lecznictwie używane są żarówki małe o mocy 60W, średniej mocy 200-300W i duże o mocy 1000-1500W. Żarówki małej mocy mają żarniki w postaci włókna węglowego, natomiast duże mają żarnik z wolframu, który nagrzewa się do TERPERATURY BIAŁEGO ŻARU (1000oC).

Rodzaje filtrów.

A) niebieski

-przepuszcza promienie widzialne niebieskie, ogranicza działanie promieni podczerwonych,

-uśmierza ból,

-stosowany w przeczulicy i w leczeniu nerwobóli,

-po urazach,

-w zaburzeniach naczynioruchowych,

-odmrożenia,

B) czerwony

-przepuszcza promienie podczerwone i promienie widzialne czerwone,

-stosowany w stanach zapalnych tkanek miękkich, w celu przyśpieszenia resorpcji wysięków, w leczeniu trudno gojących się ran, mięśniobóli, przy nadmiernym odczynie po naświetlaniu promieniami ultrafioletowymi,

-stosowany w leczeniu odczynów skóry po terapii promieniami rtg,

-w celu zmniejszenia napięcia mięśni przed zabiegami kinezyterapieutycznymi lub masażem.

METODYKA ZABIEGÓW IR

Zabiegi miejscowe:

-dobór pozycji złożeniowej,

-odległość ok. 50 cm,

-dobór filtra,

-czas zabiegu 10-30 min,

-okulary ochronne.

WSKAZANIA:

- przewlekłe i podostre stany zapalne stawów i tkanek okołostawowych,

- trudno gojące się rany, nerwobóle, mięśniobóle,

- zabieg wstępny, zapalenie ucha środkowego i zatok.

PRZECIWWSKAZANIA

- ostry stan zapalny skóry i tkanek miękkich, skłonność do krwawień, gorączka,

- żylaki, niewydolność krążenia, zaburzenia w ukrwieniu obwodowym,

- czynna gruźlica płuc, stan ogólnego wyniszczenia organizmu.

PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE (UV)

- promieniowanie niewidzialne o długości fali od 100-400 nm,

- w widmie promieniowania elektromagnetycznego umiejscowione jest ono bezpośrednio za obszarem fioletu widma widzialnego,

- do celów leczniczych stosuje sie promieniowanie o długości fali 200-300nm.

Obszary promieniowania nadfioletoweg:

>UV-A o fali 400-315nm

>UB-B o fali 315-280nm

>UV-C o fali 280-200nm

Tzw. promieniowanie Schumana (o długości fali 100-200nm) nie ma większego znaczenia dla biologii i medycyny. Głębokość przenikania do 2 mm.

DZIALANIE BIOLOGICZNE:

>uaktywnienie wydzielania witaminy D- działanie przeciwkrzywicze,

>działanie bakteriobójcze (UV C),

>rumień fotochemiczny, fazy ewolucji rumienia:

*I-utajenie(1-6 godzin),

*II-narastanie(6-24 godzin),

*III-ustępowanie(godz., dni),

>tworzenie pigmentu(pigmentacja).

Działanie promieniami UV na organizm ludzki:

-Skóra staje się bardziej ukrwiona elastyczna i mniej podatna za zakażenia,

-Zwiększenie liczby białych krwinek w miejscu naświetlania,

-Obniżenie podwyższonego ciśnienia krwi, wpływ histaminy działającej rozszerzająco na naczynia krwionośne,

-Pobudzający wpływ na gruczoły wydzielania wewnętrznego,

-Usprawnienia mineralizacji kości.

GENERATORY PROMIENIOWANIA UV:

A) naturalne - słońce,

B) sztuczne - ciała ogrzane do wysokiej temperatury:

-łuki elektryczne,

-wyładowania jarzeniowe,

-lasery.

Łuki elektryczne - rodzaj wyładowania elektrycznego w gazie polegający na przepływie w nim prądu elektrycznego między dwoma elektrodami. Przyłożenie wysokiego napięcia między dwoma elektrodami powoduje w zawartym gazie wędrówkę jonów do elektrody o przeciwnym znaku. Wobec zmiany kierunku przepływu prądu spełniają rolę katody i anody. Między tymi elektrodami powstaje wyładowanie jarzeniowe. Elektrody następnie rozgrzewają się w wyniku bombardowania ich przez jony, co z kolei powoduje emisję cieplną elektronów. Palnik ogrzewa się do wysokiej temp. (ok 1700oC), a zawarta w nim rtęć paruje i następuje emisja promieniowania UV.

Rodzaje palników:

*wysokociśnieniowe (zwane gorącymi lampami kwarcowymi ;najczęściej stosowane to palnik argonowo-rtęciowy. Ciśnienie gazu 1-10 atm. Emitują promieniowanie o długości fali 580-180nm.),

*średniociśnieniowe (ok.0,1 atm. Stosowane w lampach indukcyjnych),

*niskociśnieniowe (ok. 0,01 atm. zwane zimnymi lampami; służą do naświetlań kontaktowych jam ciała. Emitują promieniowanie o długości fali ok 235nm).

Rumień fotochemiczny:

pojawia się po okresie utajenia od 1-6 godzin. Kolor jasnoróżowy do karminowo-czerwonego z odcieniem sinawym. Ograniczony do powierzchni naświetlanej. Trwa godziny, dni w zależności od dawki i długości fali promieni UV. Pigmentacja jest jednolita, występuje łuszczenie skóry. Mechanizm nabytej odporności wzrasta stopniowo.

Czynniki mające wpływ na stopień odczynu rumieniowego:

+długość fali promieni UV,

+natężenie źródła światła,

+czas naświetlania,

+odległość pomiędzy powierzchnią naświetlaną a źródłem światła Natężenie światła jest odwrotnie proporcjonalne do kwadratu odległości.

Intensywność światła na powierzchni jest największa, jeśli promienie padają prostopadle, a zmniejsza się, gdy kąt padania promieni różni się od prostego. Skóra wilgotna, przekrwiona, cienka o zniszczonym naskórku pochłania większą ilość promieni ze wzg. Na łatwiejsze przenikanie. Skóra sucha tułowia jest bardziej wrażliwa niż skóra na kończynach. Skóra w okolicy pachowej, pachwinowej, w zgięciu podkolanowym, na podbrzuszu i na powiekach wykazuje największy stopień wrażliwości. Wrażliwość osobnicza pacjenta (np. karnacja, wiek).

Niektóre substancje chemiczne podane doustnie lub zastosowane na powierzchnię skóry zwiększają jej wrażliwość, wywołując silniejszy odczyn rumieniowy. Należą do nich: jod, arsen, złoto, związki salicylowe, sulfonamidowe, eozyna, antybiotyki (tetracykliny), ziele dziurawca, niektóre środki uspokajające, przeciwdepresyjne, przeciwgruźlicze, przeciwcukrzycowe.

ODCZYNY RUMIENIOWE (FOTOCHEMICZNE).

Odczyn rumieniowy po naświetleniu promieniami UV oznaczamy literą E od słowa erytema - oznaczającego rumień. Zależne od stopnia nasilenia odczynu rumieniowego o czasu jego trwania rozróżniamy:

• odczyn progowy-jest to najsłabszy stopień odczynu. Występuje po biologicznej dawce promieni UV (1bio), określanej również jako MED (minimal erytheme dosis) Po okresie utajenia od 4 do 6 godz. występuje na skórze nieznaczne zaróżowienie. Szczyt nasilenia odczynu przypada mniej więcej w 8 godzinie po naświetlaniu, po czym zaróżowienie skóry zmniejsza się szybko. Po upływie 12 godz. od chwili naświetlania skóra przedstawia obraz normalny. Po odczynie progowym nie występuje łuszczenie się skóry i pigmentacja.

• Odczyn EII^o- charakteryzuje się równomiernym silniejszym zaróżowieniem skóry bez objaw podrażnienia. Pojawia się po okresie utajenia 4 godzin. Nasilenie objaw nastaje w 12 godzinie po naświetlaniu. A po okresie 24 godzin odczyn zanika. Następuje po nim łuszczenie się naskórka. Po kilku takich naświetlaniach obserwuje się równomierną słabo wyrażoną pigmentacje.

WYBIERAMY RODZAJ NAŚWIETLANIA:

*miejscowe (50 lub 75 cm),

*ogólne (100cm).

Wybieramy stopień odczynu i powierzchnię:

*E I^o - bez ograniczeń,

*EII ^o -30%powierzchni ciała.

Określanie czasu pierwszego zabiegu i następnych:

*indywidualna wrażliwość (rodzaj skóry ,wiek, karnacja).

Obliczamy czas pierwszego zabiegu

X=A(B/C)²

A-biodoza

B-odległość wykorzystana do zabiegu

C-odległość w teście biologicznym

PRAWO LAMBERTA - natężenie promieniowania padającego na skórę zależy od kąta padania i jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między źródłem promieniowania a osobą naświetlaną.

Naświetlanie u osoby dorosłej zwiększamy o 0,5 lub 1 biodozę doprowadzając do odpowiedniego odczynu w zależności do wskazań. Seria naświetleń 15-20.Zabiegi wykonujemy codziennie lub co kilka dni (w zależności od odczynu).

wiek	Dawka wyjściowa, wyrażana w dawkach progowych	Liczba naświetleń w serii naświetlań	Dawka max, do której dochodzi się po serii naświetlań, wyrażana w dawkach progowych
Do 6 miesięcy	1/8	ok.15	2
6-12	¼	ok.15	2,5-3,0
1-6 lat	½	ok.20	3,5-6,0
7-14 lat	½	ok.20	8

WSKAZANIA

-choroby gardła i nosa

-przewlekłe nieżyty oskrzeli

-dychawica oskrzelowa

-krzywica

-nerwoból nerwu kulszowego

-gościec tkanek miękkich

-choroba zwyrodnieniowa dużych stawów

-trądzik pospolity

-czyraczność

-stany zapalne tkanek miękkich

-łysienie plackowate

-owrzodzenia troficzne

-trudno gojące się rany

-łuszczyca

-utrudniony zrost kostny

-stany rekonwalescencji

-niedoczynność gruczołów wydzielania wewnętrznego (gruczoł tarczowy, jajniki)

PRZECIWWSKAZANIA

-nowotwory

-czynna gruźlica

-stany zwiększonej wrażliwości na światło

-choroby przebiegające z gorączką

-cukrzyca

-nadczynność gruczołu tarczowego

-skłonność do krwawień z przewodu pokarmowego i dróg oddechowych

-miażdżyca naczyń przebiegająca ze znacznym nadciśnieniem

-obniżone ciśnienie krwi

-padaczka

-niewydolność krążenia

-znamiona barwnikowe

-RZS w okresie leczenia preparatami złota

---