Układ Pokarmowy
Ściana przewodu pok. Prawie na całej długości ma budowę czterowarstwową:
Błona śluzowa, najbardziej wew., warstwa
Błona podśluzowa, znajduje się pod bł. śl.
Błona mięśniowa
Błona surowicza
Ad.1
Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem, który w obrębie jamy ustnej, gardła i przełyku jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, natomiast począwszy od wpustu żołądka aż do dolnej cz. Kanału odbytu jest jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym. Nabłonek, w zależności od cz. p. pok., spełnia różne funkcje: przełyk-funkcja ochronna, żołądek -sekrecyjna, jelita - absorpcyjna. Rzeźba bł. śl. Jest różna w poszczególnych odcinkach p. pok.
W przełyku tworzy podłużne fałdy, w żołądku podłużne fałdy, układające się wzdłuż długiej osi narządu, na powierzchni nieregularne twory zwane polami żołądkowymi. W jelicie cienkim bł. Śl. wspólnie z podśluzową tworzą fałdy okrężne, które są najwyższe w jelicie czczym, a zanikają w końcowym odcinku j. krętego. Bł. Śl. w jelicie cienkim posiada kosmki o kształcie spłaszczonych stożków, u podstawy których znajdują się ujścia gruczołów. W j. grubym bł. śl. wspólnie z warstwą okrężną bł. Mięśniowej wytwarza fałdy półksiężycowate. W kanale odbytu tworzy podłużne fałdy zwane słupami.
Ad. 2
Błona podśluzowa składa się z gęstej tk. łącznej zawierającej liczne naczynia krwionośne i chłonne oraz splot nerwowy podśluzowy, kontrolujący czynność sekrecyjna i krążenie krwi.
Ad. 3
Błona mięśniowa w większości przewodu pok. Składa się z wew. Warstwy okrężnej i zew. Podłużnej. W żołądku występuje warstwa skośna leżąca najgłębiej. W j. cienkim obydwie warstwy mięsni rozmieszczone są równomiernie. W j. grubym warstwa podłużna tworzy taśmy, warstwa okrężna tworzy fałdy półksiężycowate. Pomiędzy warstwami znajduje się splot nerwowy śródmięśniowy odpowiedzialny za czynność motoryczną przewodu pok.
Ad. 4
Błona surowicza lub przydanka ściany jamy brzucha wyściela otrzewna ścienna zbudowana z tk. łącznej włóknistej pokrytej nabłonkiem. Jako otrzewna trzewna otacza większość narządów ukł. pok. Obydwie cz. otrzewnej ograniczają jamę otrzewnej. Części przewodu pok., leżące poza jamą brzuszną oraz nie pokryte całkowicie otrzewną w jamie brzusznej, otacza tk. łączna zwana przydanką.
Jama ustna
Pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym. Przedsionek jamy ustnej to przestrzeń między wargami, a wyrostkami zębodołowymi z tkwiącymi w nich zębami. Do przedsionka jamy ustnej uchodzą przewód ślinianki przyusznej oraz drobne gruczoły ślinowe: wargowe, policzkowe i trzonowe.
Jama ustna właściwa ograniczona od:
-góry podniebieniem twardym przechodzącym ku tyłowi w miękkie zakończone języczkiem.
-od dołu dnem jamy ustnej z językiem
-od boków policzkami
-od przodu wyrostkami zębodołowymi z zębami
-od tyłu jama ustna przechodzi w cieśń gardzieli, która przechodzi w gardło
Zęby
32 stałe-8 w każdej ćwiartce: 2siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe, 3 trzonowe
20 mlecznych-5 w każdej ćwiartce: 2 siekacze, 1 kieł, 2 trzonowe
Bud. Zęba: korona, szyjka, korzeń. Korzeń i korona zbud. z zębiny, korona pokryta szkliwem, korzeń cementem.
Ślinianki
Przyuszna- gruczoł surowiczy o bud. Pęcherzykowej, największa, leży na powierzchni bocznej twarzy, jej przewód uchodzi do przedsionka jamy ustnej.
Podżuchwowa-gruczoł surowiczo-śluzowy i cewkowo-pęcherzykowy, leży w kącie dolnym trójkąta podżuchwowego, jej przewód uchodzi w dnie jamy ustnej na mięsku podjęzykowym często wspólnie z przewodem ślinianki podjęzykowej
Podjęzykowa- gruczoł surowiczo- śluzowy i cewkowo- pęcherzykowy, leży na dnie jamy ustnej, uchodzi na mięsku podjęzykowym.
Język
Zbudowany z mięśniówki poprzecznie prążkowanej pokrytej bł. śluzową. Wyróżniamy nasadę, trzon i koniec języka. Mięsień własny zaczyna się i kończy na języku, mięsień zewnętrzny zaczyna się na kośćcu , a kończy na języku. Włókna ułożone podłużnie, skośnie i pionowo. Na grzbietowej powierzchni języka trzon od nasady oddzielony jest bruzdą graniczną, zaś w kierunku końca wolnego przebiega bruzda pośrodkowa dzieląca język na dwie symetryczne połowy. Znajdują się tu również brodawki, od 7 do 12 przed bruzdą graniczną (brodawki okolone), liczne rozrzucone brodawki nitkowate i grzybowate oraz ułożone na brzegach języka brodawki liściaste. Kubki smakowe mieszczą się na brodawkach grzybowatych i okolonych. Od dołu, na dolnej powierzchni języka, biegnie fałd błony śluzowej, który łączy się z dnem jamy ustnej. Jest to wędzidełko języka.
Gardło
Wspólna cz. ukł. pok. i odd. Od podstawy czaszki do 6 kręgu szyjnego gdzie przechodzi w przełyk. Jama gardła ma kształt maczugowaty, a dł. 12-15 cm. Zostało ono podzielone na część: nosową, ustną i krtaniową. W części nosowej znajduje się ujście trąbki słuchowej (Eustachiusza), migdałek gardłowy. Ściana gardła składa się z wewnętrznie leżącej błony śluzowej pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym, bł podśluzowej, mięśniowej poprzecznie prążkowanej i zewnętrznej tk. łącznej. W warstwie mięśniowej obecne są mięśnie odpowiedzialne za zwężanie i dźwiganie gardła.
Przełyk
Jest przewodem mięśniowym łączącym gardło z żołądkiem. Rozpoczyna się na wysokości szóstego kręgu szyjnego (C6), kończy zaś na poziomie dziesiątego lub jedenastego kręgu piersiowego (Th10-11). Średnia długość przełyku to 25-30 cm. Ze względu na przebieg wyróżniono część szyjną, piersiową i brzuszną. Ściana przełyku, podobnie jak gardła, składa się z 4 warstw. Od wew. Bł śluzowa nabłonek: wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, błona podśluzowa, bł. mięśniowa z włóknami okrężnymi i podłużnymi, zewnętrznie tk. łączna. Błona mięśniowa w 1/3 górnej zbudowana z mięśniówki szkieletowej, w 1/3 środkowej z mieszanej, a w 1/3 dolnej z gładkiej. Odcinek przywpustowy przełyku pod wpływem cofania się kwaśnej treści żołądkowej przekształca się w nabłonek walcowaty. Jest on szczególnie podatny na owrzodzenia i stany zapalne
Żołądek
jest poszerzeniem przewodu pokarmowego tworzącym swoistego rodzaju zbiornik, w którym gromadzący się pokarm ulega trawieniu. Żołądek znajduje się po lewej stronie ciała w okolicy podżebrowej. Oś przeprowadzona przez żołądek skierowana jest od góry i strony lewej do dołu i na prawo. Swoim wyglądem przypomina hak, choć przeważnie jego kształt jest zmienny. Pojemność wynosi 1-3 litry. W budowie zewnętrznej wyróżniamy: wpust, dno, trzon, część odźwiernikową oraz powierzchnię przednią, tylną, wypukły brzeg zwany krzywizną większą i wklęsły brzeg zwany krzywizną mniejszą. Wpust znajduje się w miejscu połączenia przełyku z żołądkiem na wysokości ok. 10 kręgu piersiowego, obok skierowane ku górze dno, poniżej trzon, który ulega zagięciu w stronę prawą i kończy się odźwiernikiem łączącym żołądek z dwunastnicą na wysokości 1 kręgu lędźwiowego.
Ściana żołądka zbudowana jest z warstwy śluzowej z nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, podśluzowej mięśniowej i zewnętrznie leżącej surowiczej (otrzewna trzewna). Mięśniówka posiada liczne włókna podłużne szczególnie obecne na krzywiznach, okrężne oraz warstwę włókien skośnych (najbardziej wewnętrzne), w obrębie dna i trzonu. Błona śluzowa bogata jest w fałdy żołądkowe wijących się podłużnie z góry na dół oraz drobniejsze pólka żołądkowe, fałdy kosmkowe, a między nimi mieszczące się dołeczki żołądkowe. Na dnie dołeczków żołądkowych znajdują się ujścia gruczołów żołądkowych.
Jelito Cienkie
jest najdłuższym odcinkiem całego przewodu pokarmowego. Jego długość wynosi około 4-5 m u osoby żywej. Z tego względu jelito cienkie podzielono na: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Przyjmuje się, że pierwsze 2/5 to jelito czcze, a kolejne 3/5 kręte.
Budowa ściany jelita cienkiego obejmuje od zew. otrzewną trzewną, błonę mięśniową umożliwiającą przemieszczenie pokarmu oraz bł. podśluzową tworzącą fałdy okrężne, błonę śluzową pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, tworzącą kosmki i mikrokosmki jelitowe zwiększające znacznie powierzchnię chłonną i trawienną. Uwalniane tu enzymy trawienne to m.in. maltaza, laktaza, lipaza.
Dwunastnica
Jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego zaczynającym się tuż za mięśniem zwieraczem odźwiernika o długości 25-30 cm. Najwyżej położony odcinek dwunastnicy jest nieco poszerzony i nosi nazwę opuszki. Ułożenie dwunastnicy przypomina podkowę zwróconą wypukłym brzegiem do prawej strony, a wklęsłym obejmuje ona głowę trzustki. Następnie dwunastnica ulega stopniowemu zwężeniu, kieruje się do dołu (część zstępująca) obejmując przy tym głowę trzustki i poziomo (część dolna) krzyżując się z kręgosłupem w kierunku naczyń krezkowych. Tworzy zatem zagięcie górne i dolne. Natomiast zagięciem dwunastniczo-czczym skierowanym nieco ku górze przechodzi w jelito czcze (część wstępująca). Opuszka wraz z żołądkiem stanowią bardziej ruchome części przewodu pokarmowego. Do dwunastnicy uchodzą przewód żółciowy wspólny i trzustkowy zakończony brodawką większą (brodawka Vatera) oraz przewód trzustkowy dodatkowy zakończony brodawką mniejszą. Ponadto charakterystyczna błona śluzowa dwunastnicy zapewnia jej prawidłowe funkcjonowanie. Dwunastnica jest jedynym odcinkiem jelita, zawierającym gruczoły również w błonie podśluzowej: gruczoły dwunastnicze (Brunnera), produkujące silnie zasadową wydzielinę neutralizującą kwaśną treść pokarmową przechodzącą z żołądka.
Jelito czcze i jelito kręte
Jelito czcze i jelito kręte stanowią pozostałą część jelita cienkiego, przy czym jelito kręte jest nieco dłuższe i uchodzi do jelita grubego. Oba te odcinki jelita różnią się między sobą strukturą. Średnica światła jelita czczego jest większa, błona mięśniowa grubsza a śluzowa posiada liczne kosmki. Pętle jelita cienkiego wypełniają przestrzeń poniżej poprzecznicy, pomiędzy wstępnicą i zstępnicą oraz wnikają również do jamy miednicy w zagłębienie pęcherzowo-odbytnicze u mężczyzn i maciczno-odbytnicze u kobiet. Przyjmuje się, że część mieszcząca się po stronie lewej i nadbrzuszu jest jelitem czczym, zaś po stronie prawej i w jamie miednicy jelitem krętym. Oba odcinki cechują się dużą ruchomością dzięki długiej krezce. W przypadku jelita krętego warto poruszyć kwestię uchyłka (uchyłek Meckela) stanowiącego pozostałość niezarośniętego w okresie płodowym przewodu pępkowo-jelitowego. Jest to uwypuklenie jelita długości 3-10 cm w odległości 50-100 cm od jelita ślepego.
Jelito grube
Jest odcinkiem przewodu pokarmowego połączonym z jednej strony z jelitem cienkim, z drugiej zaś z odbytem. Jego długość to 1,2 do 1,5 m. Jelito grube zostało podzielone na jelito ślepe zawierające wyrostek robaczkowy, okrężnicę i odbytnicę. W okrężnicy ze względu na charakterystyczny przebieg wyróżniono wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę i esicę. Nie posiada kosmków - błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w których jest bardzo dużo komórek śluzowych, natomiast nie ma komórek Panetha. Bł. śluzowa tworzy fałdy i haustracje. W nabłonku komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), k. macierzyste i dokrewne. Wew. warstwa mięśniówki zbud. z włókien okrężnych. Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła - ma formę trzech taśm sieciową, kreskową i wolną. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do formowania i zagęszczania mas kałowych.
Okrężnica
Okrężnica wstępująca jest odcinkiem jelita grubego biegnącym od prawego dołu biodrowego, gdzie powstaje, jako przedłużenie jelita ślepego, do góry ku dolnej powierzchni wątroby. Następnie ulega zagięciu tworząc zagięcie wątrobowe (na wysokości VIII żebra) i przechodzi w okrężnicę poprzeczną. Może osiągać długość od 15 do 20 cm. Od powierzchni przyśrodkowej, a niekiedy również przedniej przylegają pętle jelita cienkiego. Okrężnica poprzeczna leży prawie poprzecznie w jamie brzusznej pomiędzy prawym i lewym zagięciem okrężnicy. Jej długość może dochodzić do 50-60 cm. Powierzchnią górną przylega do wątroby i pęcherzyk żółciowego, żołądka. Dolna zaś kontaktuje się z jelitem cienkim. Dalszym odcinkiem jelita grubego jest okrężnica zstępująca , która powstaje w miejscu zagięcia poprzecznicy (tzw. zagięcie śledzionowe) znajdującego się na poziomie VII żebra po lewej stronie ciała. Zstępnica przebiega od góry ku dołowi przechodząc w esicę. Osiąga długość 15-20 cm. Okrężnica esowata (łac. colon sigmoideum) powstaje, jako przedłużenie zstępnicy na poziomie lewego grzebienia biodrowego. Jak sama nazwa wskazuje przebiega esowato zataczając pętlę. Jej długość wynosi średnio 40 cm. Kończy się na wysokości drugiego lub trzeciego kręgu krzyżowego przechodząc w odbytnicę. Błona śluzowa okrężnicy wydziela śluz w znacznych ilościach, nie posiada kosmków. Poza tym na zewnętrznej powierzchni ściany występują tu trzy pasma błony mięśniowej tworzące taśmy oraz liczne wypuklenia okrężnicy.
Odbytnica
Zwana również prostnicą, jest ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego kończącym się odbytem Znajduje się w miednicy mniejszej, przebija przeponę miednicy i ma przebieg łukowaty. Długość odbytnicy to 12-18 cm. Część odbytnicy leżąca nad przeponą miednicy nosi nazwę bańki odbytnicy, pozostała tworzy kanał odbytu, którego ściany przylegają do siebie i oddalają się od siebie w chwili oddawania kału. W górnej części swojego przebiegu odbytnica przylega do kości krzyżowej i guzicznej. Kanał odbytu otoczony jest mięśniem zwieraczem zewnętrznym odbytu. Tylko górne odcinki powierzchni przedniej i bocznej cz. miednicznej pokryte są otrzewną. Bł. mięśniową odbytnicy tworzą 2 warsty:zew.- podłużna i wew. -okrężna, która w cz. odbytowej objęta jest u dołu przez poprzecznie prążkowany mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu. Błona śluzowa wyścielająca odbytnicę w cz. miednicznej wytwarza stałe fałdy poprzeczne, zaś w cz. odbytowej tworzy pionowe słupy odbytu. Ściana odbytnicy zbudowana jest od wew. Z bł. śluzowej pokrytej nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, jedynie w końcowym odcinku 1,5-2 cm występuje nabłonek wielowarstwowy płaski bedący przedłużeniem skóry odbytu,jest to tzw. Obwódka odbytnicza, powyżej niej bł. śluzowa tworzy słupy. Pomiędzy słupami i obwódką znajduje się przejście jednego nabłonka w drugi tzw. Linia graniczna Z. Następnie tk. podśluzowa, bł. m. gładka ułożona w 2 warstwy-taśmy
Wątroba
Jest narządem miąższowym położonym w górnej części jamy brzusznej, czyli nadbrzuszu oraz części podżebrowej prawej i nieznacznie lewej poniżej przepony. Ma około 25 cm długości i 15-20 cm wysokości, 1,5 kg.Jest plastyczna, krucha, ceglasto-czerwona.. Swoją powierzchnią górną wątroba przylega do przepony, stąd powierzchnia ta jest wypukła. Powierzchnia dolna jest spłaszczona i biegnie skośnie do przodu i dołu. Wątroba została podzielona na większy płat prawy, lewy oraz mniejsze czworoboczny i ogoniasty, które daje się wyróżnić tylko na jej zewnętrznej powierzchni. W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie: przeponową ( na przeponowej liczne więzadła), która dzieli się na: część przednią
część prawą
część górną
część tylną - jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach nie pokryta otrzewną trzewną -3 bruzdy w kształcie litery H, dwie strzałkowe: prawa i lewa oraz poprzeczna. Wrota czyli wnęka wątroby-oddziela płat ogoniasty od czworobocznego. Poza tym znajdują się tu zagłębienia i szczeliny m.in. dla pęcherzyka żółciowego, żyły głównej dolnej, żołądka, dwunastnicy, okrężnicy, nerek i nadnerczy oraz wnęka między płatem ogoniastym a czworobocznym.
Do wnęki wnika więzadło wątrobowo-dwunastnicze, żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa, nerwy, a wychodzą przewód wątrobowy wspólny i naczynia chłonne. Dodatkowo wątroba pokryta jest błoną włóknistą i otrzewną. Podstawową jednostką anatomiczno-czynnościową wątroby jest hepatocyt. Hepatocyty układają się w ten sposób, że tworzą beleczki wątrobowe otoczone naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Te z kolei odchodzą promieniście od żyły środkowej mieszczącej się w środku zrazika wątrobowego. Zrazik zaś powstaje przez podział wnikającej do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej.
Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić 4 płaty:
prawy - ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego, a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
lewy - ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
czworoboczny
ogoniasty
Pęcherzyk żółciowy
Narząd magazynujący żółć o kształcie gruszki, leży na powierzchni trzewnej wątroby. Wyróżniamy: dno, trzon, szyjkę, która przechodzi w przewód pęcherzykowy, który łączy się z przewodem wątrobowym wspólnym. Przewód ten biegnąc na tylnej ścianie części zstępującej dwunastnicy wytwarza fałd podłużny, który uchodzi wspólnie z przewodem trzustkowym głównym na brodawce Vatera wytwarzając przed ujściem do niej tzw. bańkę wątrobowo-trzustkową ze zwieraczem Oddiego. Ściana pęcherzyka zbudowana od wew. z bł. śluzowej tworzącej fałdy i fałdziki, które zwiększają powierzchnię, pod nią znajduje się tk. podśluzowa, a pod nią bł. m. gładka złożona ze skośnie krzyżujących się włókien mięśniowych, pod nią bł. podsurowicza, a następnie bł. surowicza.
Trzustka
Jest gruczołem zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwydzielniczym położonym w przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej, jedynie ogon leży wewnątrzotrzewnowo. Jej długość nie przekracza 20 cm, a wysokość 5 cm. Ma podłużny kształt, nieco haczykowato zakrzywiony. Trzustka znajduje się w górnej części jamy brzusznej. Jej ułożenie jest poprzeczne do osi ciała, większą częścią (trzon i ogon) leży po stronie lewej. W budowie zewnętrznej można wyróżnić podział na głowę, trzon i ogon. Głowa trzustki leży na wysokości I-II kręgu L. otoczona jest dwunastnicą, a między obie struktury u dołu wciskają się naczynia krezkowe górne. Można nawet powiedzieć, że dwunastnica tworzy wgłobienie w miąższu trzustki. Posiada 3 powierzchnie i 3 brzegi: powierzchnie- przednio-górna, przednio-dolna i tylna, brzegi: górny, przedni i dolny. Na górnym brzegu trzonu biegną naczynia dla śledziony. Ogon skierowany w lewo i do góry kontaktuje się ze śledzioną i zgięciem śledzionowym okrężnicy. Od przodu do trzustki przylegają pętle jelita cienkiego, żołądek, od tyłu nerka lewa z nadnerczem, żyłą główna dolna i aorta. W miąższu trzustki biegną dwa większe przewody wyprowadzające sok trzustkowy. Jest to przewód trzustkowy główny i przewód trzustkowy dodatkowy utworzone z połączenia mniejszych przewodzików. Większy przewód trzustkowy (przewód Wirsunga) biegnie przez cały miąższ rozpoczynając się w ogonie trzustki. Docierając do głowy przebija jej miąższ i ulega połączeniu z przewodem żółciowym wspólnym uchodzącym na brodawce większej dwunastnicy(brodawka Vatera). Mniejszy i krótszy przewód trzustkowy dodatkowy odchodzi w głowie trzustki od głównego przewodu trzustkowego, który po opuszczeniu głowy trzustki uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy. Jednak jego przebieg bywa zmienny. Trzustka ma bud. Zrazikową, a poszczególne zraziki połączone są tk. łączną wiotką. Każdy zrazik posiada przewód wyprowadzający, którym odprowadza sok trzustkowy do przewodu trzustkowego głównego. . Dodatkowo za funkcję wewnątrzwydzielniczą odpowiedzialne są wyspy trzustkowe Langrhansa, komórki A wydzielają glukagon, B - insulinę, D - somatostatynę, a PP - polipeptyd trzustkowy. Natomiast produkowany sok trzustkowy zawiera liczne enzymy niezbędne w procesie trawienia.