Zadania dyrektora szkoły
Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty wraz z późniejszymi zmianami szkoło kieruje nauczyciel, któremu powierzono tytuł dyrektora.(Art. 36). Jest to generalna zasada, od której istnieją nieliczne ustawowo wymienione odstępstwa. W ustawie przyjęto także kadencyjność stanowiska dyrektora - jedna kadencja trwa 5 lat. Dyrektor szkoły jest, więc osobą, która kieruje bezpośrednio szkołą i odpowiada zarówno za sprawy typowo administracyjne jak i za nadzór pedagogiczny.
Artykuł 39 wyżej wymienionej ustawy w sposób bardzo ogólny definiuje podstawowe prawa i obowiązki, jakie przysługują osobie zarządzającej szkołą. Dyrektor szkoły przede wszystkim kieruje działalnością powierzonej mu placówki oraz reprezentuje ją na zewnątrz, sprawuje nadzór pedagogiczny, ma za zadanie sprawować opiekę nad uczniami oraz stwarzać im warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działanie pro zdrowotne. Dyrektor jest także zobligowany do realizacji uchwał rady szkoły oraz rady pedagogicznej, które zostały podjęte w zgodzie z kompetencjami przysługującymi tym organom. Kierownik szkoły dysponuje środkami przydzielonymi szkole w planie finansowym, który powinien być zaopiniowany przez radę szkoły. Dyrektor ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie oraz jest odpowiedzialny za organizowanie obsługi administracyjnej, finansowej i gospodarczej szkoły. Dyrektor prowadzi także działalność w zakresie organizowania praktyk pedagogicznych, oraz ma za zadanie realizować obowiązki wynikając z innych aktów prawnych
Dyrektor jako kierownik zakładu pracy ma za zadanie kształtowanie także polityki kadrowej w swojej placówce. W szczególności dotyczy to zatrudniania i zwalniania nauczycieli i innych pracowników szkoły, przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły oraz występowania z wnioskami o odznaczenia i nagrody.
Zadania dyrektora szkoła zostały także wymienione w art.7 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela wraz z późniejszymi zmianami. W tym akcie prawnym powtórzono zdecydowaną większość zapisów z Ustawy o Systemie Oświaty dodając jednocześnie kilka innych zadań. Według tej ustawy dyrektor ma za zadanie zapewnić pomoc nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym, zapewnić odpowiednie warunki do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo wychowawczych oraz do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów.
W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 roku w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół mówi się, że stanowisko wicedyrektora tworzy się w przypadku gdy w szkole jest co najmniej 12 oddziałów lub gdy o taki etat wystąpi dyrektor, a organ prowadzący się zgodzi.
Nadzór Pedagogiczny
Z wymienionych wcześniej zadań dyrektora szkoły widać bardzo wyraźnie, że jednym z naczelnych zadań kierownika placówki jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego. Nadzór ten jest elementem systemu zarządzania szkołą, który ma służyć zapewnieniu jakości pracy szkoły w zakresie przyjętych standardów. Dokładne obowiązki dyrektora szkoły w tym zakresie wskazuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 sierpnia 1999r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz. U. Nr 67, poz. 759). W tym akcie prawnym wskazuje się, że dyrektor opracowuje organizację mierzenia jakości pracy szkoły (art.3 ust.1). Sposób organizacji ma uwzględniać także lokalne potrzeby oraz wskazywać sposób jego wykonania, dokumentowania i wykorzystania wyników. W tym miejscu należy również wspomnieć, że poza dyrektorem szkoły nadzór pedagogiczny nad jakością pracy szkoły sprawuje także kurator oświaty, w związku, z czym zaleca się, aby wprowadzany przez dyrektora szkoły system nadzoru był zbieżny z programem realizowanym przez właściwe dla danego obszaru kuratorium. Wspólne założenia dotyczące standardów jakości kształcenia uczniów, mogą znacznie uprościć zarówno pracę nauczycieli jak i nadzorującego ich dyrektora
Dyrektor planuje, organizuje i przeprowadza mierzenie jakości pracy szkoły. Realizacja tego zadania ma pomóc w samoocenie bieżącej działalności szkoły. Mierzenie jakości jest procesem złożonym, dlatego powinno być poprzedzone planowaniem pomiaru, które musi dotyczyć zarówno sfery formalnej jak i merytorycznej tego procesu. Mierzenie wymaga podjęcia wielu decyzji dotyczących między innymi:
jakie będą cele mierzenia,
co będzie jego podmiotem,
dla kogo będą wyniki,
jakie są kryteria oceny wyników mierzenia,
kto będzie współpracował w trakcie mierzenia,
kto będzie bezpośrednio przeprowadzał mierzenie.
Ważne jest też podzielenie obowiązków pomiędzy dyrektora, radę pedagogiczną oraz określanie w tym procesie roli uczniów i ich rodziców.
Zadaniem dyrektora szkoły jest także inspirować i wspomagać nauczycieli w spełnianiu przez nich wymagań w zakresie jakości pracy szkoły lub placówki oraz podejmowaniu nowatorstwa pedagogicznego. (art. 3. ust.1.1). w tym przepisie wyraźnie widać, że sprawnie i dokładnie realizowany nadzór pedagogiczny wymaga „wciągnięcia do współpracy” nauczycieli, którzy muszą rozumieć i widzieć sens w wprowadzanych przez dyrektora zasadach dotyczących jakości kształcenia. Odnosi się to przede wszystkim do zasad i sposobów oceniania uczniów i stawianych im wymagań.
Raport o jakości kształcenia sporządzony na podstawie badań powinien być przekazany podstawowym organom i organizacjom, które występują w szkole. Dotyczy to przede wszystkim rady pedagogicznej, rady rodziców oraz samorządu uczniowskiego. Należy tu także wspomnieć, że rzetelna dokumentacja dotycząca poziomu kształcenia stanowi:
cenne źródło informacji o jakości pracy szkoły,
jest podstawą planowania działań,
pomaga w ocenieniu pracy nauczycieli.
Kolejnym zadaniem dyrektora szkoła jest opracowanie programu rozwoju szkoły lub placówki, wykorzystując wyniki mierzenia jakości pracy szkoły. Opracowanie takiego planu to jedna z faz zapewnienia w szkole odpowiedniego poziomu kształcenia. Przed opracowaniem planu musi nastąpić sformułowanie problemu lub problemów, jakie zostały zaakcentowane w wyniku mierzenia poziomu kształcenia w danej placówce. Na tej podstawie powinny być zdiagnozowane przyczyny istniejącego stanu rzeczy. Ta faza procesu jest niezwykle ważna i wymaga zaangażowania wielu osób i organizacji wewnątrzszkolnych jak i poza szkolnych. Poprawne stwierdzenia przyczyn złego stanu, obecnego jest kluczem, który pozwala zaprojektować rozwiązania doskonalące i usprawniające pracę, - czyli tzw. program rozwoju szkoły. Ostatnią fazą tego procesu jest wprowadzanie zmian oraz kontrola i monitorowanie efektów tych zmian.
Warto tu także wspomnieć, że opisany wyżej proces nigdy nie powinien się skończyć. Po realizacji programu rozwoju szkoły powinna nastąpić gruntowna analiza wyników zmian, która odsłania kolejne słabe punkty występujące w jakości kształcenia w danej placówce, następuje ich analiza, plan poprawy, kontrola, itd.
Ostatnim ważnym zadaniem dyrektora szkoły jest gromadzenie informacji o pracy nauczycieli w celu dokonania oceny ich pracy. Dokładne zasady oceny pracy nauczycieli reguluje osobne rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej, jego podstawowe przepisy zostaną opisane w następnej części niniejszej pracy.
Rozporządzeniu ministra, które dotyczy nadzoru pedagogicznego wymienia także podstawowe narzędzia, jakimi powinien posługiwać się kierownik placówki w swojej pracy (art. 4):
badanie skuteczności działania szkoły lub placówki, porównując osiągnięte efekty z założonymi celami,
badanie osiągnięć edukacyjnych uczniów,
diagnozowanie wybranych obszarów pracy szkoły lub placówki,
zorganizowanie i systematyczne obserwowanie osiąganej jakości pracy szkoły lub placówki, według ustalonych kryteriów,
hospitację polegającą w szczególności na obserwacji wiedzy, umiejętności i postaw uczniów.
W tym miejscu należy wspomnieć, że podane wyliczenie nie jest ostateczne i dyrektorzy mogą posługiwać się także innymi narzędziami w instrumentami pedagogicznym.
Ocena pracy nauczycieli
Zasady oceny pracy nauczy regulowane są Rozporządzeniem Ministra Edukacji narodowej z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego.(Dz. U. Nr 98, poz.1066 oraz z 2001 r. Nr 131, poz.1459).
Art. 2 tego rozporządzenia mówi wyraźnie, że oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły z wyjątkiem przypadku, gdy dyrektor nie ma kwalifikacji pedagogicznych, w takim przypadku oceny dokonuje inna osoba sprawująca w szkole nadzór pedagogiczny. Dyrektor dokonuje oceny pracy poprzez sprawdzenia realizacji zadań wynikających z odpowiednich ustaw, rozporządzeń, zadań statutowych szkoły. W szczególności na ocenę pracy składa się:
poprawność merytoryczna i metodyczna prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
realizację innych zadań zapisanych w statucie szkoły,
kulturę osobistą, poprawność językową, inspirowanie uczniów, utrzymanie dyscypliny,
zaangażowanie zawodowe nauczyciela zarówno podczas zajęć, jak i poza nimi,
aktywność nauczyciela w doskonaleniu zawodowym,
działalność nauczyciela, która wspomaga wszechstronny rozwój ucznia w miarę jego potrzeb i zdolności,
przestrzeganie porządku pracy.
Ważne jest, aby dyrektor nie stosował w ocenie subiektywnych odczuć, związanych z przekonaniami religijnymi, poglądami politycznymi. Na ocenę nie może też mieć wpływu odmowa wykonania polecenia służbowego, gdy nauczyciel stwierdzi, że polecenie jest sprzeczne z dobrem ucznia, dobrem służby albo dobrem publicznym.
Ocenę pracy nauczyciela dokonuje się na prośbę samego zainteresowanego nie później niż 3 miesiące od daty złożenia podania jednak nie wcześniej niż rok po upływie od poprzedniej oceny pracy lub dorobku za okres stażu. Ocena taka może się też odbywać z inicjatywy dyrektora, organu prowadzącego szkołę, organu sprawującego nadzór pedagogiczny, rady szkoły, rady rodziców. Ocena taka może zostać dokonana w miesiąc po pisemnym poinformowaniu o tym nauczyciela.
Nauczyciel musi się zapoznać z projektem oceny, może w ciągu 3 dni złożyć swoje uwagi i odwołanie, w tym procesie może uczestniczyć przedstawiciel związków zawodowych. Oryginał oceny otrzymuje nauczyciel, a odpis jest dołączany do akt personalnych.
Bezpieczeństwo i higiena w szkole
Dyrektor ma za zadanie zapewnić uczniom i pracownikom bezpieczne warunki pracy i nauki, w czasie przebywania uczniów i pracowników na terenie szkoły jak i w czasie zorganizowanych wyjazdów. W sposób precyzyjny reguluje to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 sierpnia 1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych.
Rozporządzenie to postuluje następujące zasady tworzenia przez dyrektora tygodniowego planu zajęć:
równomierne rozłożenie zajęć w tygodniu,
różnorodność zajęć w każdym dniu,
nie łączenie w kilkugodzinne jednostki lekcyjne zajęć z jednego przedmiotu, kiedy nie wymaga tego program.
Dyrektor szkoły jest także zobowiązany do organizowania dla pracowników szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zapoznawania ich z nowymi przepisami, instrukcjami, wytycznymi oraz nadzorować wykonywanie tych przepisów.
Dyrektor szkoły ma także prawo zawiesić zajęcia szkolne w przypadku, gdy nie ma możliwości zapewnienia w klasach temperatury +15oC lub gdy temperatura zewnętrzna spadła poniżej -15oC dwa dni przed zawieszeniem zajęć. Dyrektor może także zawiesić zajęcia w szkole, gdy na danym terenie wystąpiła klęska żywiołowa, epidemia lub inne zagrożenie dla dzieci i pracowników.
Przyjmowanie uczniów do szkoły oraz udzielanie zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki
Dyrektor szkoły decyduje o przyjęciu uczniów do wszystkich klas szkoły podstawowej i gimnazjum. Dyrektor szkoły ma także za zadanie przekazać kuratorowi oświaty i organowi prowadzącemu szkołę informacje dotyczącej rekrutacji do pierwszej klasy oraz wyznacza termin dodatkowej rekrutacji uczniów w przypadku nie pełnego naboru. Reguluje to rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 97, poz.1054 oraz z 2002 r. Nr14, poz. 131)
Dyrektor szkoły decyduje także o udzieleniu pozwolenia na indywidualny tok lub program nauczania. Decyzję taką podejmuje po zakończeniu pierwszego roku nauki, a w szczególnych przypadkach po śródrocznej klasyfikacji ucznia. Pozwolenia udziela się na wniosek ucznia, rodziców lub wychowawcy klasy za zgodą rodziców i pełnoletniego ucznia. Dyrektor zasięga dodatkowo opinii rady pedagogicznej oraz publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. W przypadku pozytywnej opinii obu tych organów dyrektor wydaje pozwolenie. Pozwolenie to jest wydawane na czas odkreślony nie krócej niż na rok. Dyrektor wyznacza także nauczyciela opiekuna i ustala zakres jego obowiązków.
Inne zadania dyrektora szkoły
Poza głównymi zadaniami dyrektora szkoły kilka rozporządzeń nakłada na osobę kierującą szkołą pewne dodatkowe zadania.
Dyrektor dysponuje środkami pieniężnymi zawartymi w planie finansowym szkoły. Dyrektor ma tu jednak bardzo ograniczone pole działania ponieważ środki, które otrzymuje to zazwyczaj fundusze przeznaczone na określony cel, rozdysponowane przez jednostkę samorządu terytorialnego, która najczęściej kieruje szkołą. W sprawie dysponowania środkami finansowymi dyrektor jest objęty Ustawą o Zamówieniach Publicznych z dnia 10 czerwca 1994 roku wraz z następnymi zmianami. Ustawa ta narzuca dyrektorowi szkoły nakaz organizowania przetargów w przypadku, gdy wartość usługi przekracza 30 tys. EURO lub organizacji pewnego typu konkursu ofert, rozpoznania rynku w przypadku usług i towarów o wartości 3 tys. EURO, natomiast poniżej tej wartości zakupów można dokonywać w miarę dowolny sposób.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U.Nr41,poz.414) nakłada na dyrektora obowiązek prowadzenia i przechowywania dokumentacji dotyczącej spraw zawartych w treści rozporządzenia. Dyrektor jest także odpowiedzialny za zgodność dokumentacji wydawanej uczniom z dokumentacją szkolną.
Na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz. U. z 2001 r.Nr1,poz5) dyrektor udziela urlopów i zwolnień na podstawie dokumentacji przebiegu studiów, a w ramach posiadanych środków, może pokryć całość lub część opłat pobieranych przez szkołę oraz udzielić dodatkowego urlopu szkoleniowego.
Dyrektor jest także odpowiedzialny a zorganizowanie pomocy pedagogiczno-psychologicznej. W szkole może być zatrudniony psycholog i pedagog. Reguluje to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 stycznia 2001 r. w sprawie zasad ustalania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. (Dz. U. Nr13, poz.110).
Do zadań dyrektora szkoły należy także zorganizowanie zajęć z etyki, dyrektor ustala między innymi tygodniowy wymiar godzin, oraz musi z nim być skonsultowana chęć zorganizowania spotkania nauczyciela religii z rodzicami swoich uczniów. Mówi o tym Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych szkołach i przedszkolach wraz z późniejszymi zmianami.
Dyrektor musi także aprobować terminy badań lekarskich (Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 listopada 1992 r. Dz. U. Nr87 poz.441 oraz z 19996 r. Nr4, poz.31).
Dyrektor ma także za zadanie informować o liczbie cudzoziemców korzystających z nauki w jego szkole, jak i zatrudnionych w placówce (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 2001 r. Dz. U. Nr 131, poz.1458).
BIBLIOGRAFIA
Barański: Ustawa, karta nauczyciela z komentarzem. Dom Wydawniczy 2002.
Humble: Zarządzanie przez określenie celów. Warszawa1987.
Kobyliński: Funkcje dyrektora szkoły w teorii i praktyce. Warszawa 1981.
Komorowski: Dyrektor szkoły w roli pracodawcy. Poznań 2002.
Komorowski: Prawo oświatowe w praktyce. Poznań 2002.
Kowalewski: Przałożony - podwładny w świetle teorii organizacji.
Pielachowski: Organizacja i zarządzanie organizacją i szkołą. Poznań 2002.
Warszawa 1984
Webber: Zasady zarządzania organizacjami. Warszawa 1984.
Karta Nauczyciela z dnia 26. 01. 1982.
11