Historia kościoła powszechnego, HISTORIA KOŚCIOŁA


HISTORIA KOŚCIOŁA

Przedmiot, cel i podział Historii Kościoła

Przedmiotem nauki Historii Kościoła jest Kościół Katolicki założony przez Chrystusa na fundamencie Apostołów. Historia Kościoła zajmuje się także innymi Kościołami, o ile istnieje więź między nimi a Kościołem Katolickim, albo wzajemne oddziaływanie na siebie.

Kościół posiada instytucjonalne formy, które są łatwo dostrzegane przez ludzi. Jednak w świetle Soboru Watykańskiego II, Kościół widzi siebie samego jako Lud Boży, który stanowi wspólnotę dla uświęcenia świata i zbawienia wszystkich ludzi. Należy pamiętać, że Historia Kościoła nie zawsze była piękna i budująca, i zdarzały się momenty, których Kościół może się wstydzić, ale jednocześnie należy pamiętać, że Kościół jest Instytucją Bożą, i składa się z ludzi słabych i grzesznych. Na kształt Kościoła mają wpływ dwa pierwiastki: Boży i ludzki. Gdyby Kościół był dziełem czysto ludzkim musiałby dawno przestać istnieć.

  1. Podział Historii Kościoła

Dzieje kościoła poddaje się systematyzacji według trzech kryteriów:

historia papiestwa, diecezji, kapituły czy też biografie.

historia Kościoła powszechnego, lokalnego.

jest to systematyzacja najtrudniejsza. Dzieje toczą się jako nieprzerwany proces życia Kościoła. Można w nim przyjąć tylko ważniejsze wydarzenia, jako czasowe ograniczenia epok i Historii Kościoła.

Wyróżnia się cztery epoki:

od narodzin Chrystusa do powstania Państwa Kościelnego w 754r. (śmierć papieża Grzegorza Wielkiego - 604r.). Starożytność jest dzielona na dwa okresy z datą rozdzielającą je - 313r. Edykt Mediolański.

wczesne Średniowiecze - do początku pontyfikatu Grzegorza VII (1073r.)

pełne Średniowiecze - do pontyfikatu Bonifacego VIII (1294r.)

późne Średniowiecze - do wystąpienie Marcina Lutra (1517r.)

do pokoju westfalskiego 1648r.

do wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej - 1789r.

do wybuchu I Wojny Światowej - 1914r.

do Soboru Watykańskiego II - 1962 - 1965

po Soborze Watykańskim II

  1. Źródła i nauki pomocnicze do Historii Kościoła

Źródła historyczne - informacje zachowane, pisemne, które mogą być:

świadectwa, listy, bulle, brevy, dekrety, księgi liturgiczne, akta męczenników, żywoty świętych, konkordaty, opowiadania naocznych świadków.

opowiadania dziejopisarzy, którzy wykorzystali dawne źródła całkowicie lub częściowo zaginione.

Nauki pomocnicze:

STAROŻYTNOŚĆ (I w. - 754r.)

OKRES PIERWSZY:

Od narodzin Chrystusa (I w.) do Edyktu Mediolańskiego (313r.)

ZAŁOŻENIE, ROZWÓJ I PRZEŚLADOWANIE KOŚCIOŁA

  1. Żydowska religia i kultura

Jerozolimę i Palestynę zamieszkiwała tylko część Żydów, a większość była rozproszona po całym świecie żyjąc w tak zwanych diasporach. Naród ten uległ przez to zróżnicowaniu kulturowemu, politycznemu i religijnemu, choć wyznawał tę samą wiarę w Boga Jahwe i należał do jednego kręgu kulturowego.

Żydzi palestyńscy - 1.000.000. ludności - żyli w politycznej zależności od Rzymu, którego prokurator zarządzał bezpośrednio Judeą, z rezydencją w Cezarei. Obok niego, jako wewnętrzna władza narodu, zwłaszcza w sprawach religijnych, istniał w Jerozolimie Sanhedryn, który działał pod przewodnictwem arcykapłana. W omawianym okresie urzędującym kapłanem był Kajfasz, a głową rodu, Jego teść Annasz (6 - 15 lat po Chrystusie). Żydzi łączyli z monoteizmem świadomość całkowitego związania z Jahwe swojego losu, jako narodu. Uważali się za wybranych przez Jahwe do pełnienia specjalnej roli wśród narodów świata. Dopełnieniem ich posłannictwa miał się stać wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju Mesjasz - Pomazaniec Boży. To oczekiwanie stało się w czasie prześladowań religijnych i narodowych głównym źródłem sił oporu i trwania w wierności dla tradycji narodowych i Prawa Bożego. Jednak zazębianie się idei religijnych i narodowych wpłynęło na to, że idea Mesjasza zaczęła przybierać kształty ziemskie i narodowe, a w przyszłym Mesjaszu widziano odtąd wybawiciela z nieszczęść narodowych i rzymskiej niewoli.

Obok wiary w jednego Boga i wyczekiwania Mesjasza naród żydowski szczególną uwagę zwracał na wypełnienie prawa, które w życiu religijnym odgrywało główną rolę. Początki tego zjawiska sięgają czasów Machabejskich. Na tle stosunków do zachowywania prawa naród podzielił się na trzy ugrupowania o charakterze religijno - narodowym:

Saduceusze

największa partia żydowska za czasów Chrystusa. Rekrutowali się spośród wyższego duchowieństwa i rodów patrycjuszowskich. Wpływu na lud większego nie posiadali. Mieli własną teologię, odrzucali ustne podania - tradycję żydowską, odrzucali lub odnosili się z wielkim sceptycyzmem do nieśmiertelności duszy i zmartwychwstania, przyjmowania Opatrzności Bożej i życia wiecznego. W polityce byli ugodowcami, natomiast do Chrystusa ustosunkowali się negatywnie. Zniknęli w 70r. n.e., po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej.

Faryzeusze

ugrupowanie religijno - polityczne, które pojawiło się w latach 160 - 143 przed Chr. Na odcinku religijnym byli fanatykami prawa. Skrajnie prawowierni w zachowywaniu prawa i tradycji żydowskiej. Wobec rzymian i herodian byli nieustępliwi, co zjednywało im poparcie ludu.

Hasydzi

ruch religijny z okresu Machabejskiego (II w. p.n.e.). Żądali posłuszeństwa wobec prawa i gotowości na śmierć. Esseńczycy - odłam Hasydów, którzy byli sektą wyznania mojżeszowego. Żyli we wspólnocie na wzór zakonny, w celibacie i oczekiwali nadejścia czasów ostatecznych.

Samarytanie (Galilejczycy)

wywodzili się z wymieszania z napływową ludnością nie żydowską.

Lud żydowski

wierny prawu i tradycji Ojców, ale nie był fanatyczny tak jak faryzeusze. Wyróżniał się głównie religijnością jednostki, za których reprezentantów można uważać biblijne postacie starca Symeona, czy też prorokini Anny. Z tego ludu wielkie rzesze ludzi chodziły za Chrystusem. Z niego wywodzi się również większość chrześcijan w Kościele palestyńskim.

Diaspora (gr. rozproszenie)

rozproszony naród żydowski w różnych krajach Azji, Afryki i Europy. Ich liczba przewyższała sześciokrotnie liczbę Żydów zamieszkujących Palestynę. Zamieszkiwali głównie w wielkich ośrodkach handlowych takich jak: Antiochia, i Rzym, a szczególnie w Aleksandrii, w której zajmowali 2 z 5 dzielnic. Żydzi w diasporach byli pogardzani przez pogan, a jednak trwali przy swoje wierze w jednego Boga i starali się pozyskiwać pogan dla wiary w Boga Jahwe.

Prozelici

byli to poganie przyjmujący Judaizm. Jeżeli chcieli wyznawać wiarę w jednego Boga Jahwe musieli poddać się obrzezaniu i zachować Prawo Mojżeszowe.

  1. Przygotowanie na przyjęcie Chrześcijaństwa w pogaństwie. Politeizm i kultura helleńska.

Rzymianie rządzili rozległym imperium, które cesarz Augustyn zamknął w naturalnych granicach wielkich rzek: Eufratu, Renu i Dunaju. Rzymscy zdobywcy ulegli wpływom kultury helleńskiej, przyjmując jej smak spraw duchowych. W nazwach wyróżnia się dwa systemy politeizmu: grecki i rzymski, ale niewiele dzieliło je od Mitologii.

Oba systemy były w podobnym upadku. Wykształceni poganie rozumieli niedorzeczność politeizmu, więc hołdowali któremukolwiek z systemów filozoficznych. Część z nich przyznawała się do stoicyzmu, który pychę ludzką wyniósł do poziomu ubóstwienia samego siebie. Inni stali się epikurejczykami, upatrującymi największe i jedyne dobro w rozkoszy i osobistym zadowoleniu. Eklektycy wybierali z różnych doktryn filozoficznych to, co im najbardziej odpowiadało. Ostatecznie wiara w bogów nawet wśród ludności niewykształconej traciła na znaczeniu.

Rzymski system religijny nie tylko uległ bóstwom greckiego Olimpu, ale znalazł się pod wpływem bóstw wschodnich. Przeciwdziałał temu cesarz Augustyn, który chciał odnowić politeizm, jako religię narodową. Wznowił więc dawne uroczystości religijne, budował świątynie, reorganizował kolegia kapłanów pogańskich, powierzał religijne funkcje członkom rodów rzymskich i przyjął tytuł najwyższego kapłana. Reformy nie zdołały pogłębić rzymskiego politeizmu, stały się natomiast źródłem religijnego kultu cesarza. Kult ten był jedną z przyczyn prześladowań Chrześcijan, gdyż Chrześcijanie nie mogli się zgodzić na oddawanie cesarzowi boskiej czci. Wschodnie prowincje były źródłem nie tylko kultu cesarza, ale i rozpowszechnienia się wierzeń i misteriów, wśród których wyróżnić możemy:

Wspólnym elementem było ukazanie losów człowieka po śmierci i podawanie środków, dzięki którym rzekomo mógł zabezpieczyć istnienie swoje w wieczności. Tkwiła w tym główna siła przyciągania ludzi do misteriów. Pogańska religijność ludu, niezwiązana z kultem cesarza i misteriami, odznaczała się zabobonnością w różnych kształtach: wpływ gwiazd na los człowieka, wiara w sny, magia - leczenie i sprowadzanie chorób.

Ratunku szukano nie tylko w magii, ale i modłach bóstw. Politeizm nie posiadał siły w kształtowaniu moraliści swoich wyznawców. Występujące objawy zła moralnego spotęgowały się w tym czasie zwłaszcza wśród warstw wyższych i pospólstwa miejskiego: plaga rozwodów,wzrost prostytucji, wystawne uczty połączone z orgiami, deprawacja ludzi poprzez widowiska cyrkowe i teatralne, nieludzkie traktowanie niewolników.

Niewolnictwo było wówczas bardzo rozpowszechnione. W Rzymie istniał paradoksalna sytuacja, że niewolnicy i wyzwoleni liczyli ok. 900 tys. mieszkańców na 1,5 mln. mieszkańców Rzymu. Niewolnikom odmawiano wszelkich praw i zaliczano ich jako narzędzia rolnicze, albo jako zwierzęta pociągowe. W Rzymie roiło się od niewolników i wyzwolonych, a także od pospólstwa, które starano się utrzymać w spokoju przez rozdawanie zboża i organizowanie igrzysk. Nie istniała jakaś stała opieka społeczna, zwłaszcza nad wdowami i sierotami. Okazywano tylko troskę o zmarłych, poprzez tworzenie tzw. bractw pogrzebowych. Większość mieszkańców zachowywała zrozumienie dla głębokiej religijności i uczuciowości na miarę ówczesnych wymagań. Do grupy tej trafiało Chrześcijaństwo z monoteizmem i nakazami wysokiej moralności.

Na arenę dziejową wchodzi chrześcijaństwo jako nowość, która polega na dawaniu jasnego pojęcia Boga osobowego, wniesienie w moralność ludzką miłości i miłosierdzia. Dało ono ludzkości sumienie i nowe pojęcie religii wiążąc całego człowieka z Bogiem przy równoczesnym podkreśleniu wartości człowieka. Wniosło ze sobą jedność rodziny ludzkiej i równość wobec Boga, uszlachetniło małżeństwo, rodzinę, kobietę i pracę. Misja chrześcijańska znalazła ułatwienie w politycznej i kulturowej jedności cesarstwa rzymskiego. Natomiast przeszkodą były częste antysemickie powstania i wybuchające raz po raz pogromy Żydów. Najkrwawszego pogromu Żydów dokonano w Egipcie w 66r. n.e. W czasie powstania w Jerozolimie zginęło ok. 50 tys. Żydów, a w Aleksandrii i innych miastach egipskich zginęło ok. 60 tys. Antysemityzm stanowił dużą przeszkodę w początkowym okresie dziejów Kościoła, kiedy poganie uważali chrześcijaństwo jako odłam religii żydowskie.

  1. Jezus Chrystus, Bóg - Człowiek, założyciel Kościoła.

Źródła dotyczące Jezusa Chrystusa i Jego działalności można podzielić na:

Jego działalność w Galilei i Judei i śmierć w samotności na krzyżu nie było wydarzeniem historycznym. Wiadomo jednak o Chrystusie z podań takich autorów jak:

Wszystkie księgi Nowego Testamentu. Najwcześniej, bo w latach 50/51, powstały Listy Św. Pawła do Tesaloniczan. Jako pierwsza Ewangelia została spisana Ewangelia wg Św. Marka. Najpóźniej powstały pisma św. Jana - 3 listy św. Jana, Ewangelia wg św. Jana i Apokalipsa, która została zredagowana ok. 100 roku.

  1. Początki Kościoła.

Zakładanie Kościoła dokonywało się stopniowo. Chrystus tworzył Jego istotne elementy poprzez cała swoją działalność od Chrztu Janowego, aż po śmierć na Krzyżu. Po zmartwychwstaniu ukazał się Apostołom i uczniom, którzy nabrali pewności, że widzą Go realnie i przyjmowali ostatnie polecenia. Zanim wstąpił przyrzekł Ducha Świętego (J 14,16). W Święto Pięćdziesiątnicy Maryja wraz z Apostołami, uczniami i pobożnymi niewiastami, trwała w Wieczerniku na modlitwie, po obraniu przez Apostołów Macieja na miejsce Judasza. Apostołowie ubogaceni darami Ducha Świętego, zwłaszcza charyzmatem języków i darem męstwa, wystąpili z nauką Jezusa. W imieniu dwunastu przemówił Piotr. Rezultatem jego katechezy było nawrócenie 3000 ludzi. Nastąpiło zorganizowanie pierwszej gminy wiernych, w której ubodzy znajdowali wsparcie. Z ustanowienia Apostołów powstał urząd siedmiu diakonów. Ustanowienia dokonano poprzez włożenie rąk Apostołów na kandydatów. Diakoni mieli się oddawać biednym pomagając im.

W Rzymie chrześcijanie pochodzili głównie z Żydów miejscowych i diaspory. Uczęszczali nadal do świątyni, w której tworzyli własne grupy modlitewne. Zbierano się codziennie na łamaniu chleba i wspólnych posiłkach - agapach. Przełożeni żydowscy widząc wzmagający się przyrost wiernych chrześcijan zaczęli zajmować wobec nich wrogie stanowisko. Zabraniano apostołom nauczania i więziono. Prześladowanie Kościoła Jerozolimskiego zaczęło się od postawienia Piotra i Jana przed Sanhedrynem. Wśród obrońców Apostołów znalazł się członek Sanhedrynu, uczony w prawie i faryzeusz imieniem Gamaliel. Prześladowanie dotknęło cały Kościół w Jerozolimie i objęło Kościoły lokalne w Palestynie. Ofiarą był diakon Szczepan, który został ukamienowany, a świadkiem tego kamienowania był Szaweł z Tarsu, który później brał udział w prześladowaniu Kościoła (37r.p.Chr.). Spowodowało to, że Chrześcijanie poza apostołami opuścili Jerozolimę i rozproszyli się po Judeii i Samarii, przyczyniając się do nawrócenia tych krajów. Diakon Filip, skutecznie nauczał w Samarii. Apostoł Piotr i Jan przybyli tam, by już ochrzczonym udzielić Ducha Świętego poprzez włożenie rąk. W Cezarei Piotr dokonał chrztu poganina Korneliusza. W Antiochii utworzono gminę chrześcijańską, złożoną z nawróconych Żydów i pogan. Powierzono ją Barnabie, który pochodził z Cypru i znał kulturę helleńską. Liczni wyznawcy Chrystusa w Antiochii przyjęli nazwę chrześcijan. Wcześniej nazywano ich Galilejczykami lub Nazarejczykami.

Rozproszenie Apostołów było wynikiem prześladowania Kościoła Jerozolimskiego w 43r. za Heroda Agryppy. Król wszczął prześladowanie, z woli cesarza Klaudiusza, aby się mu przypodobać, gdyż właśnie stał się władcą Palestyny, a również chcąc się przypodobać Żydom. Na rozkaz Heroda ścięto Apostoła Jakuba Starszego. Gdy to spodobało się Żydom, kazał On uwięzić Piotra, który został uwolniony w cudowny sposób. Udał się on do Rzymu przez Antiochię. Pokój przyniosła śmierć Heroda Agryppy w 44r. Dalej Kościół rozwijał się pod kierownictwem Jakuba Młodszego. Zginął on stracony poprzez zrzucenie z narożnika Świątyni Jerozolimskiej i dobity kamieniami podczas prześladowań 62r. Zburzenie świątyni Jerozolimskiej w 70r. było wynikiem powstania żydowskiego przeciw panowaniu rzymskiemu. Rozpoczęte się cztery lata wcześniej przekształciło się w krwawą wojnę i stało się katastrofą całego Narodu Żydowskiego. Powstanie zadało cios Kościołowi Jerozolimskiemu, którego wierni opuścili miasto i schronili się na Wschodnim brzegu Jordanu. Zamieszkali w Pelle, gdzie powstał Kościół lokalny, pod kierownictwem biskupa Szymona, krewnego Pana Jezusa.

  1. Święty Piotr Apostoł i Jego działalność.

Dosyć skąpe posiadamy wiadomości o Piotrze (Mt 17,19; J 21,15). Starożytne podanie przypisuje św. Piotrowi założenie biskupstwa w Antiochii i kierowanie nim, co mogło mieć miejsce przed rokiem 42. Był tam później jak to wynika z jego sporu z Pawłem. Z 1P można sądzić, że działał w prowincjach Azji Mniejszej. Z 1Kor można dowiedzieć się o działalności w Koryncie. Koniec 1P wskazuje, że pisał go w Rzymie, gdyż miejsce to ze względu na niski poziom moralny było nazwane Babilonem. Nie wiadomo kiedy przybył do Rzymu. Dowodem pobytu i śmierci Piotra w Rzymie są:

Przypuszcza się, że działalność św. Piotra w Rzymie trwała 25 lat, czego nie da się jednak udowodnić. Na pewno Jego pobyt nie był ciągły. Najprawdopodobniej przybył do Rzymu w 42r., w początkach panowania cesarza Klaudiusza. W 50r. przewodniczył na Soborze Jerozolimskim. Piotr powrócił do Rzymu, gdzie poniósł śmierć męczeńską. Został ukrzyżowany głową w dół. Kultem złączono Go z Pawłem na 29.VI. Badania historyczne ustaliły, że nie zginęli jednocześnie. Apostoła pochowano na cmentarzu Watykańskim. Wykopaliska prowadzone od 1939r. potwierdzają istnienie pod Bazyliką św. Piotra na Watykanie grobu, gdzie znaleziono szczątki mężczyzny, uznane później za relikwie św. Piotra. Wykopaliska dodały wiarygodności przekazom źródłowym, które do końca II poł. VII w. wskazywały na Watykańskie wzgórze, jako miejsce pochowania świętego Piotra. Została na tym miejscu zbudowana Bazylika św. Piotra przez cesarza Konstantyna Wielkiego w 320r.

  1. Działalność św. Pawła.

Świadek ukamienowania Szczepana, po jego śmierci przyjął chrześcijaństwo. Nawrócił się na drodze do Damaszku. Misjonarz w Antiochii. Urodzi się ok. 10r. po Chrystusie w rodzinie Żydowskiej w Tarsie w Cylicji, gdzie ojciec wychowywał Go w tradycji żydowskiej, w gorliwości faryzeuszy. Znał język aramejski i grecki, który umożliwiał mu wejście w kulturę helleńską. Posiadał jak ojciec obywatelstwo rzymskie i znajomość przywilejów przysługujących mu z tego tytułu. W Jerozolimie znalazł się po raz pierwszy przed męczeństwem Szczepana, aby pogłębić wiedzę w szkole Gamaliela. Po nawróceniu przebywał 3 lata na pustyni Arabskiej. Pustynne medytacje, spotkania z Piotrem w Jerozolimie i misyjna praca w Antiochii pogłębiły jego chrześcijańska religijność aż do przeżyć mistycznych. Uczestniczył w Soborze Apostolskim i rozwiązał spór antiocheński. Odbył trzy wielkie podróże misyjne, których opis znajduje się w Dziejach Apostolskich.

Pierwsza podróż misyjna (46 - 48).

Przedsięwziął ją Paweł z Barnabą i krewnym Markiem. Objęła ona Cypr i wybrzeże Małoazjatyckie. Na Cyprze znaleźli już Chrześcijan i spotkali się z rzymskim prokonsulem Pawłem Sergiuszem. Po tym spotkaniu dotychczasowy Szaweł zmienia imię na Paweł. Kolejnym miastem była Antiochia Pizydyjska. Nauczali oni w synagogach, do których przychodzili nawet poganie. Kiedy głoszenie Ewangelii wywołało sprzeciw wyznawców mozaizmu, zakazano im wstępu do synagogi i od tego momentu zaczęli nauczać w domach. Paweł w każdym mieście zakładał Kościoły, gdzie ustanawiał prezbiterów (starszych), przez nałożenie rąk w czasie postu i modlitwy. Po powrocie do Antiochii Pawła i Barnaby powstała kwestia, jaki ma być stosunek nawróconych z pogaństwa do Prawa Mojżeszowego. Rozwiązania szukano u Apostołów w Jerozolimie.

Druga podróż misyjna (50-52).

Odbył ją Paweł w towarzystwie Sylasa, a później towarzyszyli mu także Tymoteusz i Łukasz. Dzięki temu mógł Łukasz z autopsji opisać ją w Dziejach Apostolskich. Odwiedzili Kościoły w Syrii, Achai i Azji. W Atenach, wybitnym ośrodku kultury helleńskiej Paweł wygłosił mowę na Areopagu.

Trzecia podróż misyjna (54-58).

Miała za swoją bazę działalności Efez, gdzie Paweł prowadził swoją misję przez dwa lata. Podróż ta poza Efezem miała charakter wizytacji Kościołów lokalnych, gdyż niektóre z nich znalazły się pod niekorzystnym wpływem Judeochrześcijan. Po tej podróży, podczas pobytu w Jerozolimie Apostoł został uwięziony, za namiestnika Festusa. Jako rzymski obywatel wniósł apelację do Cesarza i został przewieziony do Rzymu. Do Rzymu przybył ok. 60r., jako więzień na skutek swej apelacji. Przez dłuższy czas pozostawał w wynajętym domu, który był pilnowany. Mógł jednak swobodnie przyjmować Chrześcijan i prowadził dyskusje religijne z rzymskimi Żydami.

Podróż do Hiszpanii podjął Paweł po uwolnieniu w 63r. Wspomina o niej św. Klemens rzymski. Brak jednak szczegółowych relacji na temat tej podróży.

Podczas prześladowań cesarza Nerona został Paweł uwięziony i zginął ok. 67r., jako obywatel rzymski został ścięty mieczem. Pochowano Go w posiadłości chrześcijanki Lucyny. W 253r. zabrano Jego ciało i pochowano je w Katakumbach św. Sebastiana. Ok. 324r. za cesarza Konstantyna Wielkiego wzniesieni Bazylikę św. Pawła i tam umieszczono jego relikwie.

  1. Sobór Jerozolimski i Apostolski. Nieporozumienia Antiocheńskie.

Apostoł Piotr po ustaniu prześladowań w 37r. odwiedził Kościoły lokalne w Palestynie. W Cezarei udzielił on chrztu Korneliuszowi - prozelicie bez obrzezania. Kiedy prosił o chrzest Apostoł wyjaśnił: „Wiecie, że zabronione jest Żydowi przestawać z cudzoziemcem lub przychodzić do niego. Lecz Bóg mi ukazał, że nie wolno żadnego człowieka uważać za skażonego lub nieczystego.”. Na ten chrzest powołał się na Soborze Jerozolimskim, kiedy trzeba było rozwiązać problem Antiocheński. W Antiochii powstał zatarg o zachowywanie Prawa Mojżeszowego przez pogan, a zwłaszcza w kwestii obrzezania. W tej kwestii społeczność antiocheńska wysłała Pawła i Barnabę do Apostołów w Jerozolimie, gdzie Apostołowie uznali, że Chrześcijanie nawróceni z pogaństwa są zwolnieni z Prawa Mojżeszowego. Powinni jedynie wstrzymywać się od ofiar składanych Bogom, nierządu, pokarmów ze zwierząt uduszonych i spożywania krwi. Kościół przyjął decyzje soboru, które miały donośne znaczenie. Obalał bowiem mur, który byłby zamknął Chrześcijan w Prawie Mojżeszowym i kulcie żydowskim.

Dekret Soboru rozwiązał jeden problem w Antiochii, ale na jego miejsce powstał drugi, czy nawróceni Żydzi są zobowiązani do zachowywania Prawa Mojżeszowego, w którym mieścił się zakaz kontaktowania się z nieobrzezanymi. Sprawa stała się paląca, gdy Piotr przybył w 49r. do Antiochii. Piotr kontaktował się początkowo z Chrześcijanami nawróconymi z Żydów, jak i pogaństwa. Później stronił od tych drugich, aby nie popadać w nieczystość rytualną. Doszło na tym punkcie do sporu między Piotrem i Pawłem, który wykazał, że takie stanowisko jest niezgodne z nauczaniem Ewangelii. Piotr przyjął pawłowe upomnienie co doprowadziło do obalenia kolejnego muru.

Ostateczny rozbrat Chrześcijaństwa z Synagogą nastąpił w 70r. Nastąpiło wtedy zburzenie Jerozolimy, będące wynikiem powstania Żydowskiego przeciwko rzymskiemu panowaniu. Rozpoczęła się ono cztery lata wcześniej i przekształciło się w krwawą wojnę. Stając się katastrofą dla Żydów. Powstanie zadało cios Kościołowi Jerozolimskiemu, którego wierni opuścili miasto zanim zostało oblężone. W 135r. miało miejsce drugie powstanie Żydowskie, którego przywódcą był Barcohba, który ogłosił się Mesjaszem i pociągnął za sobą wielu Żydów. W 135r. Jerozolima została zburzona całkowicie. Żydom zabroniono wstępu do miasta.

  1. Misja pozostałych Apostołów.

Bardzo mało wiemy o misji Apostołów poza Jerozolimą.

Jan

z pochodzenia był Galilejczykiem. Jeden z najbardziej zaufanych i umiłowanych uczniów Pana Jezusa. Działał w Kościele Jerozolimskim z Piotrem. Udał się do Samarii. Wziął udział w Soborze Apostolskim. Wybuch powstania żydowskiego w 66r. zastał Go w Jerozolimie, skąd dotarł do Efezu. Podczas prześladowań cesarza Domicjana został zesłany na wyspę Patmos. Wrócił jednak do Efezu i zakończył tam swoje długie życie.

O losach innych Apostołów po opuszczeniu Jerozolimy mówią pisma z II i III w. budzą jednak wątpliwości co do swej wiarygodności, jeśli nawet nie są apokryfami. Ewangelia Według św. Mateusza wymienia Apostołów w kolejności następującej: Szymon Piotr, Andrzej, Jakub Starszy i Jan Filip, Bartłomiej, Tomasz, Mateusz, Jakub syn Alfeusza, Tadeusz, Szymon Kananejczyk i Judasz, na miejsce którego wybrano Macieja Apostoła.

Andrzej

brat Szymona Piotra, rozwinął misyjną działalność Grecji i na Krymie. Śmierć poniósł ok. 70r., poprzez ukrzyżowanie. Jego relikwie złożono w 357r. w Konstantynopolu, a potem przeniesiono je do Włoch.

Jakub Starszy

nie zdołał podjąć działalności misyjnej poza Jerozolimą, w której zginął jako pierwszy z Apostołów.

Filip Apostoł

mylony często z Filipem diakonem. Miał działać w Azji Mniejszej.

Bartłomiej

udał się do Arabii Południowej, którą mylnie nazywano Indiami. Zginął w 71r., odarty ze skóry.

Tomasz zw. Didymos

jest podawany jako misjonarz między Syrią, Persją a Indiami chrześcijan rytu malabarskiego. Jego relikwie spoczywają przeniesiono w III w. do Edessy, a później do Italii.

Mateusz Lewi

misjonarz w Palestynie spisał Ewangelię w języku aramejski, w którym. Uważany za męczennika, ale nie znane jest miejsce jego śmierci.

Jakub Młodszy

prawdopodobnie nigdy nie opuścił Jerozolimy, gdzie stał na czele Kościoła

Juda Tadeusz

brat Jakuba Młodszego, misjonarz Palestyny, Arabii i Syrii, gdzie został zamęczony bliski Bejrutu.

Szymon Gorliwy

­­misjonarz nad Morzem Czarnym. Nieznane jest miejsce Jego męczeńskiej śmierci.

Maciej

przyjęty do grona apostołów na miejsce Judasza. Był misjonarzem w Etiopii.

Nie są podane daty śmierci męczeńskie siedmiu apostołów. Pięciu jest autorami Ksiąg Kanonicznych Pisma Świętego, ale prawie wszyscy są autorami Apokryfów.

  1. Rozszerzenie Chrześcijaństwa I - IV w.

Na początku IV w. pod koniec panowania cesarza Dioklecjana przyjmuje się, że w granicach Cesarstwa Rzymskiego mieszkało ok. 50 mln ludzi, z czego na chrześcijan przypadało ok. 7 mln. Szczególnie rozpowszechniło się Chrześcijaństwo we wschodnie części Cesarstwa - Małej Azji, Syrii, Egipcie i Macedonii, tak w mieście jak i na wsi. W zachodnie części Cesarstwa Rzymskiego chrześcijaństwo było znane w miastach i to w mniejszym stopniu niż na zachodzie.

Italia

Początki chrześcijaństwa na płw. Apenińskim sięgają czasów Cesarza Klaudiusza (+ 54). W trzecim stuleciu nastąpił napływ chrześcijaństwa do Rzymu, zarówno co do liczby jak i organizacji. W III w. papież Fabian dokonał podziału Rzymu na siedem okręgów duszpasterskich. W samym Rzymie w 251r. było 60 biskupów, a ich liczba, w krótkim czasie wzrosła do 100.

Galia

Pierwsze pewne wiadomości o chrześcijaństwie na tamtych terenach pochodzą z lat ok. 170, z zachowanych Listów w Lyonie i Vennie. Stolic biskupich było ok. 20.

Hiszpania

informacje o Chrześcijaństwie na tych terenach pochodzą od Klemensa rzymskiego. Z Jego skromnych przekazów wynika, że przyniósł je na tamte tereny św. Paweł. Na szeroką skalę Chrześcijaństwo rozwinęło się tam w IV w.

Germania

Chrześcijaństwo rozwinęło się tam za sprawą św. Ireneusza. Przedostało się ono do Bawarii Dolnej w III w. W Basenie Dunaju zaświadczyli męczennicy z III w.

Brytania

posiadamy nikłe wiadomości o chrześcijaństwie, które szerzyli na tamtych terenach wędrowni kupcy.

Afryka

mniej znane są początki chrześcijaństwa na terenie Algierii, Maroka i Tunezji. Chrześcijaństwo przyszło tu z Rzymu, zapewne pod koniec I połowy II w. poczesne miejsce wśród biskupstw Afryki północnej zajmuje Kartagina, będąca miejscem synodów prowincjonalnych i generalnych dla całej Afryki.

Na wschodzie najintensywniejszy wzrost liczby Chrześcijan nastąpił w Egipcie, gdzie początki Chrześcijaństwa sięgają I w. To Aleksandria rozwija się jako centrum religijnego życia i działalności misyjnej Kościoła. Na Aleksandrii wzorują się Kościoły w Arabii.

Palestyna

Nie nadążała za rozwojem Chrześcijaństwa. Ewangelię przyjmuje tylko helleńska część ludności.

Syria

jest pod wpływem Kościoła lokalnego w Antiochii, gdzie odbywały się synody. Misja z Antiochii idzie nie tylko w głąb kraju, ale również do Azji Centralnej, Mezopotamii, a nawet i Persji. Z pierwszymi Chrześcijanami przedostała się wiara w Jezusa Chrystusa di Indii, gdzie miał ją przynieść św. Tomasz. Jednak pewne informacje o chrześcijaństwie w Indiach pochodzą dopiero z 530r.

Armenia

Kościół stał się narodowym i zerwał kontakty z Rzymem. Kościół ten uległ chrystianizacji pod wpływem Kościoła z Kapadocji w II w. Z Edessy przybyli tam pierwsi misjonarze. Do tego kraju zbiegł Aramejczyk Grzegorz. Gdy jego ojczyzna była terytorium walk Rzymu i Persji. Grzegorz z przydomkiem Iluminator przyjął ok. 290r. chrzest w Cezarei Kapadockiej i powrócił do Armenii jako misjonarz. Dzięki poparciu króla mógł głosić Ewangelię, a ok. 314r. przyjął sakrę.

Gruzja

doznaje chrystianizacji w IV w. Zapoczątkowali ja handlarze utrzymujący kontakty z zachodnią częścią Azji Mniejszej.

Wyspy Greckie

do IV w. znajdujemy tam nikłe ślady chrześcijaństwa. Było ono silne w greckich ośrodkach u wybrzeży Morza Czarnego i na Krymie. Goci przyjęli chrześcijaństwo od jeńców z Kapadocji, gdy wtargnęli do niej w 251r.

Grecja

w czasach Apostolskich dociera tu chrześcijaństwo. Misyjną aktywnością odznaczał się Korynt, który przoduje przed Atenami.

Bałkany

z rzymskimi prowincjami otwarły się na chrystianizację w II poł. III w. Legendarne są wieści o zapoczątkowanej tam działalności Kościoła.

  1. Przyczyny rozszerzania się chrześcijaństwa.

Przyczyny wewnętrzne tkwią w samej naturze chrześcijaństwa oparte są na Objawieniu Bożym. Objawienie to niosło światu moc prawdy, która rozwiązywała zasadnicze zagadnienia ludzkości, jak:

Chrześcijaństwo wniosło z sobą wszelkie niespotykane dotąd nowości w świecie pogańskim. Głosiło ono:

Zapał i gorliwość apostolska przepajała wszystkich chrześcijan. Przyczyna zewnętrzna leżała poza chrześcijaństwem i pozytywnie wpływała na jego przyszłość w świecie:

  1. Trudności w szerzeniu się chrześcijaństwa i przyczyny prześladowań

Głównymi przyczynami utrapień szerzącego się chrześcijaństwa były radykalne, wewnętrzne i istotne przeciwstawieństwa miedzy chrześcijanami, a poganami, które w konsekwencji musiały doprowadzić do konfliktu. Stawiano im zarzuty, które od dawna stawiano Żydom, gdyż początkowo utożsamiano chrześcijan z żydami. Jednak w momencie gdy rozpoczęło się odłączanie chrześcijaństwa od żydostwa nie cofnięto tych zarzutów, a na przełomie II i III w. powstawały nowe zarzuty, gdyż nie rozumiano tajemniczych chrześcijańskich zgromadzeń i spraw na nich poruszanych - agap. Przeciwko chrześcijanom wysuwano trzy podstawowe zarzuty:

Usuwanie się chrześcijan od publicznego kultu bóstw pogańskich, prowadziła automatycznie do usunięcia ze wszelkich stanowisk administracyjnych i sądowniczych, gdyż one w ścisły sposób łączyły się z oddawaniem czci bóstwom pogańskim.

Chrześcijańskie eschatologiczne oczekiwanie i gotowość na śmierć, a nawet wstrzymywanie się od niektórych zawodów sprawiło wrażenie pogardy dla życia ludzkiego, jak to określa pogański pisarz Tacyt, czy też Marek Aureliusz.

Tajemnicze zgromadzenia pobudzały wyobraźnię pogan. Niejasne wiadomości o spożywaniu ciała i krwi, oraz o agapach rodziły plotki, że chrześcijanie uprawiają orgie na wzór pogański. Do tych zarzutów dodawano uprawianie zabobonów i magii. Wrogie nastroje potęgowały się i nieraz w czasie klęsk żywiołowych dawały znać o sobie. Upraszczano osąd i przyjmowano, że są to kary bogów, za pogardzanie nimi przez chrześcijan.

Wrogość do chrześcijan wzrastała również poprzez agitację synagogi i pogan, którzy żyli w kulcie bóstw, a czuli się zagrożeni w swej egzystencji (kapłani, wróżbici, rzeźbiarze, handlarze). W takiej atmosferze wybuchała nienawiść pogan do Kościoła, która rzadko miała charakter samosądów nad chrześcijanami, gdyż cesarska administracja pilnowała praworządności. Oskarżano ich przed urzędnikami państwowymi, którzy znajdowali podstawę prawną do karania w przepisach sądowych. Istniały kary za każde wrogie wystąpienie przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu i jego bezpieczeństwu. To wykroczenie łatwo było udowodnić chrześcijanom, gdyż odrzucali oni boskie pochodzenie cesarza i odmawiali oddawania czci bogini Romie opiekunce Cesarza. Określano to jako Zbrodnię Obrazy Czci Cesarza. Zbrodnia ta była karana, jako zdrada stanu. Surowymi i poniżającymi karami stosowanymi często nawet wobec obywateli Rzymu.

Prześladowania chrześcijan i ich przebieg

Pierwsze wystąpienie władzy cesarskiej przeciwko chrześcijanom miało miejsce za Cesarza Nerona (54 - 68), gdy pożar 16. VII. 64r. zniszczył większą część stolicy. Krążyły pogłoski, że podpalono miasto na życzenie cesarza. Wtedy władca z podszeptu prefekta policji oskarżył chrześcijan, że to właśnie oni są podpalaczami.

Prześladowania prowadzono zasadniczo w Rzymie, ale jeśli wystąpiło sporadycznie na prowincji było ono spowodowane prywatną gorliwością urzędników, którzy pragnęli przypodobać się cesarzowi. Wśród ofiar tych prześladowań znaleźli się Apostołowie Piotr i Paweł. Jeśli faktycznie ponieśli śmierć w 67r., świadczyło by to o tym, że prześladowanie trwało aż do samobójczej śmierci Nerona w 68r.

Domicjan (81 - 96)

po śmierci Nerona chrześcijanie mieli spokój za rządów 5 kolejnych cesarzy (68 - 81). Domicjan podjął prześladowanie z motywów prywatnych, w obawie o swój tron, kiedy usłyszał o Królu Chrystusie. Kazał sprowadzić do Rzymu krewnych Zbawiciela, gdyż dowiedział się z przepowiedni, że potomek Dawida będzie władał światem. W Rzymie natomiast skazał na śmierć jako ateistę konsula oraz swego kuzyna, którego żonę Domicyllę wygnał na wyspę. Za Domicjana poniósł Kościół najwięcej ofiar na wschodzie, gdzie kult cesarza był najbardziej rozwinięty. Św. Jan został skazany na banicję na wyspę Patmos.

Trajan (98 - 117)

początkowo był nastawiony do chrześcijaństwa pozytywnie, czego dowodem jest korespondencja między cesarzem a namiestnikiem Bitynem, który donosił, że zajął się na osobności chrześcijanami, bo wielu nie stosuje do cesarskiego zakazu tworzenia związków. Polecił surowo, by porzucili religię chrześcijańską, a jeżeli będą nadal trwali w uporze skazał na śmierć, albo odsyłał do Rzymu na sąd. Trajan udzielił mu kilku wskazówek co powinien zrobić:

„Chrześcijan nie wyszukiwać i wzgardzać anonimowymi donosami, wyznających wiarę w bóstwa pogańskie nie karcić choćby byli chrześcijanami. Trwających przy wierze chrześcijańskiej ukarać choćby nie popełnili żadnego przewinienia.”

Ani liczba, ani imiona męczenników nie są dokładnie znanie poza dwoma wyjątkami, kiedy w Jerozolimie ukrzyżowano biskupa Symeona, a z Antiochii odesłano do Rzymu biskupa Ignacego Aleksandryjskiego, gdzie został stracony.

Marek Aureliusz (161 - 180)

objął rządy podczas wielkich klęsk i wojen, głodu i zarazy. Gdy te plagi nawiedziły cesarstwo poganie wskazywali na chrześcijan jako domniemanych sprawców zagniewania bogów. Podczas tych prześladowań doszło do męczeństw całych grup chrześcijan. W Rzymie wśród męczenników znalazł się między innymi św. Justyn.

Męczeństwa zdarzały się wszędzie a szczególnie w Galii. Prześladowanie miało charakter krwawy. Za rządów Marka Aureliusza Komodeusa (180 - 192) sytuacja stała się znowu ustabilizowała.

Septymiusz Sever (193 - 211)

Był twórcą dynastii syryjskiej. On sam wraz z cesarzową Julią życzliwie odnosili się do wszystkich religii, szczególnie zaś do tych, które miały pochodzenie wschodnie. Biskupi mogli bez przeszkód odbywać synody. Jednak po 10 latach swoich rządów cesarz zmienił swoje nastawienie do religii chrześcijańskiej. W 202r. wydał edykt, który zabraniał poganom przechodzić na żydostwo i chrześcijaństwo. Dekret ten dotyczył już nie pojedynczych chrześcijan, ale całego Kościoła, uniemożliwiając mu działalność misyjną i skazując go na powolne wymieranie.

Najwięcej wiadomości na temat prześladowań w Egipcie i Afryce pochodzi z 203r. Najkrwawszą przebieg miały one w Kartaginie. Prześladowanie pochłonęły kilkunastu katechumenów, wśród których znalazły się Perpetua i Felicyta, których pamiętniki były z czasów więzienia były długo czytane na zebraniach kościelnych w Afryce. W tym czasie nastąpił spokój w II poł II w. i w początku III w. Wydarzenia te przynoszą wzrost chrześcijaństwa, które szerzyło się nie tylko terenowo, ale i wśród rodów rzymskich. Równocześnie z akcją chrześcijan szła reakcja pogan. Ok. 250r. wybuchła decydująca walka pomiędzy państwem pogańskim a chrześcijaństwem. Jedynym celem państwa było całkowite zniszczenie chrześcijaństwa.

Decjusz (249 - 251)

Nie był rzymianinem, dążył do umocnienia władzy w państwie po okresie wojskowej anarchii. Sprawiło to, że w pierwszym tygodniu swoich rządów kazał uwięzić niektórych chrześcijan, a w styczniu 250r. kazał stracić biskupa rzymskiego Fabiana. Ogłosił Edykt nakazujący wszystkim mieszkańcom cesarstwa wsiąść udział w powszechnym obrzędzie składania ofiar bóstwom dla odwrócenia nieszczęścia od cesarstwa i uproszenia ich opieki. Wykonanie obrzędu poddano opiece specjalnej komisji, która wydawała zaświadczenia o wykonaniu tej ofiary. Kto odmówił złożenia ofiary lub nie przedstawił odpowiedniego zaświadczenia został wtrącony do więzienia. W Edykcie nie wymienia się chrześcijan, ale był on skierowany głównie przeciwko nim.

Tych, którzy nie wytrzymywali prześladowań nazywano lapsi - upadli. Kto cierpiał prześladowania i więzienie, a przeżył był nazywany wyznawcą. Natomiast ten kto poniósł śmierć nosił miano świadka - męczennika. Szczególnie wielu wyznawców było w Afryce. To dopiero śmierć cesarza na przełomie maja i czerwca 251r. przyniosła niespodziewanie koniec prześladowania.

Po krwawych prześladowaniach Decjusza i jego następcy Waleriana nastało 30 lat spokoju, z którego skorzystali chrześcijanie. Doprowadziło to do wzrostu liczby świątyń. W tym stanie doczekali czasów nowego cesarza.

Dioklecjan (258 - 305)

był on despotą, ale dobrym administratorem. Ustanowił dwóch cezarów. Jednego na wschodzie Galeriusza, który swoją siedzibę miał na Bałkanach i Konsancjusza Chlora dla Hiszpanii i Galii. Sam zaś cesarz mieszkał w Nikomei w Azji Mniejszej. Mimo sympatii dla pogaństwa nie był przeciwny religii chrześcijańskiej i dopiero pod wpływem Galeriusza zmienił swój stosunek do nich i wszczął prześladowania. Wstępnym posunięciem było usunięcie z wojska chrześcijan, którzy nie chcieli złożyć ofiar bogom. Prześladowania rozpoczęły się w 303r. Za jego czasów wydano edykty:

Pierwszy Edykt, który zakładał konieczność zburzenia wszystkich świątyń, spalenie ksiąg świętych oraz pozbawienie godności państwowej i praw obywatelskich chrześcijan. Drugi edykt zakładał uwięzienie duchowieństwa, a uwolnienie tych, którzy wzięli udział w ofiarach pogańskich. Trzeci Edykt, który odnosił się do duchowieństwa i zakładał, że kto odmówi złożenia ofiary pogańskiej będzie poddany torturom, a gdyby go nie złamano zostanie stracony. Czwarty Edykt nakazywał wszystkim chrześcijanom składanie ofiar pogańskich.

Surowszy przebieg miały prześladowania na wschodzie, a łagodniejsze na zachodzie. Przyjmuje się, że było kilka tysięcy męczenników. Nie udało się ustalić liczby odstępców. Przypuszcza się jednak, że była ich znaczna ilość, gdyż przez 40 lat spokoju wyrosło pokolenie chrześcijan nieprzygotowanych do prześladowań.

Zmiana rządów przyniosła kres prześladowaniom. W 305r. Dioklecjan i Maksymion zrzekli się władzy, którą przekazali Konstancjuszowi Chlorowi na zachodzie i Galerianowi na wschodzie.

Konstancjusz i jego syn Konstanty, nie pozwolili na prześladowania. Natomiast na wschodzie prześladowania trwały do 311r., kiedy to Galeriusz na łożu śmierci 30 kwietnia 311r. wydał edykt o wolności religii chrześcijańskiej.

  1. Uwagi dotyczące męczeństwa Chrześcijan.

Męczenników nazywano martyres - świadkami, ponieważ dawali świadectwo bóstwu Chrystusa i Jego prawdzie, a swe wyznanie potwierdzali przelaniem krwi. Cześć męczenników miała charakter oficjalnego kultu w Kościele. Przyjmuje się wiec, ze istniała procedura formalnego uznawania za męczennika. Grób męczennika wyróżniał się zewnętrznie od innych grobów. Na wschodzie już od czasów cesarza Gallusa 251 - 253 stosowano przenoszenie relikwii ciała. Rocznica śmierci męczennika, jego dzień narodzin dla nieba był obchodzony bardzo uroczyście przez Kościół lokalny. Od IV w. zaczęły powstawać kościoły nad grobami szczególnie czczonych męczenników. Można wyróżnić następujące rodzaje męczeństwa:

Chrześcijanie przyjmowali prześladowanie jak rzecz oczywistą przepowiedzianą przez Jezusa w Ewangelii. Jednak byli i tacy, którzy nie wytrzymywali prześladowań. Tych zaś, którzy uwolnili się od złożenia ofiary nazywani byli sacrificati. Ci zaś, którzy składali ofiary bożkom pogańskim nazywani byli turificaris. Istniała też grupa ludzi, którzy nie składali ofiar, a zaświadczenia o ich złożeniu sobie kupowali. Tych nazywano liberatici. Ci, którzy wydali księgi święte byli nazywani tragitares.

Dokładna liczba męczenników tamtych czasów nie jest znana. Tacyt podaje, że za Nerona w Rzymie wielu chrześcijan zginęło. Natomiast św. Cyprian podaje, że za cesarza Decjusza zginęła niezliczona liczba wiernych. Za cesarza Dioklecjana odbywały się masowe egzekucje. Po 250r. prześladowania były powszechne, dlatego liczba męczenników mogła być większa.

Dokumentami na których się opiera przy udowadnianiu faktu męczeństwa są:

1.14. Polemika pisarzy pogańskich z Chrześcijańskimi.

Pierwszy ślad wrogich wystąpień znajdujemy u Tacyta, który ironicznie wypowiada się o obrzydliwych zabobonach i wykroczeniach chrześcijan. W II poł. II w., kiedy to dokonał się rozwój retoryki i nowe ożywieni platonizmem, filozofowie i retorycy zaczęli się zajmować chrześcijaństwem. W Rzymie Crescenes prowadził dyskusje z apologetą Justynem. Oskarżał on chrześcijan o ateizm.

Marek Korneliusz Fronton (100 - 175)

retor rzymski. Wygłaszał on publicznie mowy antychrześcijańskie, które były rozpowszechniane na piśmie

Lucian z Samosaty (125 - 195)

satyryk, który wyszydzał naiwność i głupotę chrześcijan.

Celsus

napisał za panowania Marka Aureliusza traktat polemiczny „Słowo Prawdy”, celem którego było poniżenie chrześcijaństwa. Liczne fragmenty zachowały się w pracach Orygenesa pt: „Przeciw Celsusowi”

W III w. wrogą działalność ujawnili neoplatończycy.

Plotyn (205 - 270)

Jednak najgroźniejszym stał się Porfiriusz (233 - 304) - swój negatywny stosunek do chrześcijan ujawnił w swym pierwszym dziele „Filozofia wyroczni” (ok. 268r.). Napisał 15 ksiąg przeciw chrześcijanom. Jego wywody znalazły uznanie u wielu wykształconych pogan.

INSTYTUCJONALNA FORMA KOSCIOŁA

2.1. Biskupi, kler i majątek kościelny

Biskup jest bezsprzecznym zwierzchnikiem Kościoła lokalnego. Z czasem nastąpiło teologiczne pogłębienie funkcji biskupa i wzrost znaczenia jego działalności nie tylko w Kościele lokalnym, ale i w powszechnym. Urzędowi biskupa zostało poświęcone duże refleksji teologicznych. Najwięcej miejsca poświęcił tej sprawie Orygenes i biskup Cyprian. Prezbiterzy są uważani, jak u św. Ignacego, za doradców i współpracowników biskupa. Wzrastało jednak ich znaczenia na terenach świeżo schrystianizowanych, szczególnie zaś na wschodzie.

Jednak na czele wiejskiej wspólnoty nie stali biskupi, ale kapłani, jak świadczy o tym Dionizy Aleksandryjski. Trzeba było jednak zwiększać liczbę kapłanów i ich zakres obowiązków w Kościele lokalnym, gdyż wzrastała ciągle liczba chrześcijan.

Diakoni pozostawali nadal głównymi współpracownikami biskupa w pełnieniu opieki nad biednymi i w zarządzaniu majątkiem kościelnym. W Rzymie, biskup Fabian ustanowił dla każdego diakona odrębny okręg, a było ich siedem, w których spełniali opiekę nad biednymi. Istniał też urząd tzw. Diakonis, które były powoływane z wdów i kobiet niezamężnych, które pełniły poza obowiązkiem opieki na biednymi również posługę przy chrzcie kobiet i udzielaniu im Komunii.

Niższe od diakonatu stanowisko kleru wzrosło w III w., ze względu na liczne potrzeby Kościołów lokalnych. Posługi te wymienia biskup Korneliusz w Liście do Kościoła w Antiochii:

Przeszkody do święceń znano w III w. niezdolnym do przyjęcia funkcji kapłańskiej był ten, kto raz odprawił pokutę publiczną, kto przyjął chrzest na łożu śmierci lub kto okaleczył samego siebie.

Istniało w pewnej formie i zakresie kształcenie kleru. Teologiczne wykształcenie zdobywano w katechumenacie lub na prywatnym studium u wykształconego chrześcijanina.

Utrzymanie biskupa i diakonów, którzy mieli wiele obowiązków, spoczywało na całej wspólnocie kościelnej. Inni duchowni korzystali z prywatnych majątków lub z dochodów za wykonywanie zawodów poza kościelnych. Biskup Cyprian użalał się nad faktem nadmiernej działalności zarobkowej duchowieństwa, a także namawiał biskupów na synodzie w Elwirze by zmuszali duchowieństwo do nie zajmowania się handlem. Majątek Kościołów, z których korzystali biskupi i diakoni składał się z ofiar pieniężnych, ale i również z darowanych domów i gruntów.

Władza państwowa przed Edyktem Mediolańskim nie ingerowała zazwyczaj w majątki kościelne poza okresami prześladowań. W Edykcie Mediolańskim uznano istnienie majątków kościelnych za legalne.

2.2. Umocnienie instytucjonalne - metropolie i podział na diecezje i patriarchaty.

Pierwsze chrześcijańskie gminy powstawały w większych miastach i pozostawały one pod zarządem miejscowych biskupów. W miarę powiększania się liczby wiernych musiano dzielić miasta biskupie na kilka ośrodków, ale i na prowincjach trzeba było ustanawiać biskupów, kapłanów i diakonów, którzy opiekowali się wiernymi. Pasterze nowych biskupstw pozostawali w zależności od biskupa macierzystej diecezji. Z czasów tego podziału wywodzą się również prowincje. Zmiany instytucjonalne dokonywały się na wschodzie w II w., a na zachodzie stosunkowo później, a granice nowych diecezji zgadzały się z granicami państwa rzymskiego.

Biskup miasta metropolitalnego otrzymał nazwę metropolity. Do Jego obowiązków należało:

Najwybitniejsze stanowisko zajmowali biskupi: Efezu, Aleksandrii i Cezarei Kapadockiej. Wymienione prowincje wchodziły w skład większych patriarchatów:

2.3. Prymat rzymski.

Pryncypialne stanowisko Rzymu. Do 140r. miał Rzym 8 biskupów po Piotrze. Trzech z nich było Grekami z pochodzenia. Ich imiona i lata biskupstwa w Rzymie podał ok. 180r. Ireneusz biskup Lyonu w Galii. Kościół rzymski posiadał wpływ na sprawy i wydarzenia nie tylko w Italii, ale i w całej chrześcijańskim świecie. Cieszył się poważaniem w Kościele Powszechnym. Świadomość swego pierwszeństwa ujawnia bp rzymski Wiktor (179 - 188) podczas sporu o czas trwania Wielkanocy. Biskupi w innych Kościołach lokalnych również uznają pryncypialne stanowisko Rzymu. Bazylides, hiszpański biskup podaje, że udał się do Rzymu i przedstawił biskupowi Stefanowi (254 - 257) sprawę swego złożenia z urzędu przez synod. Jest on przekonany o prymacie biskupa Rzymu, podobnie jak biskup kartagiński św. Cyprian.

Prymat daleki był od pierwotnej nauki na ten temat. Jego znaczenie ograniczało się do utrzymania jedności Kościoła. Prowincje własne sprawy rozwiązywały samodzielnie. Biskupi rzymscy w latach 140 - 258 są przeważnie rzymianami. Na liczbę 15: z tego 3 Greków, 2 Italczyków, 1 Afrykańczyk z rodziny rzymskiej. Wszyscy 15 doznają w Kościele czci świętych. Męczennikami zostało 5 z nich. 3 cierpiało prześladowania i zmarło na wygnaniu: Poncjan (230-235), Korneliusz (251 - 253), Lucjusz I (253 - 254). Fabian (236 - 250) i Sykstus II (257 - 258) ponieśli śmierć męczeńską. Prześladowanie za czasów Decjusza spowodowało, że po Fabianie nie było można przez rok obsadzić biskupstwa rzymskiego. Podobnie po śmierci Sykstusa II przez rok trwał wakat na stolicy apostolskiej.

SŁUŻBA BOŻA, POKUTA, POBOŻNOŚĆ

3.1. Chrzest - spór o ważność chrztu heretyków.

Chrztu za czasów apostolskich udzielano każdemu, kto wierzył w Chrystusa (czego dowody mamy w Dziejach Apostolskich). W II w. przyjęcie sakramentu poprzedzało dłuższe pouczenie. W przygotowaniu korzystano z prywatnego nauczania. Zinstytucjonalizowany katechumenat znany jest od III wieku, a pisze o nim Hipolit i Tertulian. Katechumenat rozwijał się w instytucję, bo Kościół był bardzo ostrożny w dopuszczaniu do chrztu, zwłaszcza, gdy nabył bolesnego doświadczenia z odstępcami. Katechumenat trwał 3 lata, wypełniony był nauczaniem i pobożnymi ćwiczeniami. Decydujący o dopuszczeniu do chrztu egzamin przeprowadzał biskup w obecności świadka i miał miejsce zwłaszcza przed Wielkanocą. Chrzest odbywał się po całonocnej wigilii, zwykle Wielkanocnej, o brzasku dnia i zesłaniu Ducha Św. Chrzcił biskup lub z jego polecenia kapłan lub diakon. Chrztu udzielano przez trzykrotne zanurzeniu. Chorym zaś lub gdy zanurzenie nie było możliwe udzielano przez polanie lub pokropienie wodą. Nowo ochrzczeni otrzymywali białą szatę. Zaraz po chrzcie następowało bierzmowanie i uczestniczyli w Eucharystii. Jeżeli katechumen bez chrztu poniósł śmierć męczeńską, uznawano, że został ochrzczony we własnej krwi. Ważność chrztu stała się problemem w III w. Gdy do Kościoła zaczęli się zgłaszać ludzie ochrzczeni przez heretyków lub schizmatyków. Zastanawiano się nad ważnością, czy też przypadkiem nie należy go powtórzyć. Za ponownym chrztem opowiedział się Tertulian, jak również biskupi afrykańscy, którzy żądali od nawróconych heretyków powtórnego chrztu. Papież Stefan I poinformowany przez biskupa Cypriana, zarządził, że nie należy powtarzać chrztu i żądał stosowania polecenia zarówno w Afryce jak i w Azji Mniejszej. Jednak obie te praktyki istniały obok siebie przez dziesiątki lat.

3.2. Liturgia Eucharystyczna, Objawienie Tajemnicy i Agapy.

W obrzędach Eucharystii występowały w Kościołach lokalnych podobieństwa i różnice, co sprawiało, że na zachodzie można mówić o liturgii zachodniej - rzymskiej, afrykańskiej, mediolańskiej czy też o galijskiej.

Dniem sprawowania liturgii według Tertuliana była nie tylko niedziela, ale także środa i piątek, jak również dzień pogrzebu i rocznicy śmierci. Eucharystia była sprawowana zazwyczaj wczesnym rankiem a agapy wieczorami. Na nich biskup lub kapłan przewodniczący odmawiał dziękczynienie za cały dzień i wymawiał błogosławieństwo nad posiłkiem, a wierni śpiewali psalmy i hymny.

Pierwszym elementem obowiązku tajemnicy zwanym przez historyków od XVIII w. występują w III w. Tajemnica obowiązuje co do obrządku i tekstów liturgicznych: Chrztu, Eucharystii, Symbolu Wiary, Modlitwy Pańskiej, nauki o Trójcy Świętej, a także czasu i miejsca sprawowania liturgii. Przekazywanie poganom tych wiadomości uważano za zdradę, ze względu na grożące szyderstwa i prowokacje. Tajemnicę stosowano również w stosunku do katechumenów. Stosowano ją do V w.

Agapy, inaczej zwane ucztami miłości, była najwcześniejszą formą działalności charytatywnej. Były urządzane w domach lub zabudowaniach kościelnych pod przewodnictwem biskupa. Zamożniejsi chrześcijanie zapraszali osoby potrzebujące do swoich domów na posiłki.

3.3. Święci i Pokutnicy.

Ideałem uzasadnionym przez teologów był Święty Kościół, którego członkowie żyją do śmierci w łasce chrztu. Wypadki wykroczeń stanowiły konkretny problem, czy chrzcić po utraceniu łaski. najbardziej dręczącym problemem był sprawa grzechu ciężkiego., kiedy wydawało się, że żadna pokuta nie może być wystarczająca by uzyskać darowanie win i powrót do łaski chrztu. Spór osiągnął swój punkt szczytowy w III w. Praktykę tę omawiał Hermasa, który dopuszczał po chrzcie jeszcze jedną pokutę. W II i III w. ta praktyka i nauka o pokucie była zróżnicowana na wschodzie i w Rzymie. Powszechnie przyjmowało się konieczność surowej pokuty publicznej za grzechy ciężkie, zwłaszcza za trzy - tria pecata capitalis: powrót do bałwochwalstwa, morderstwo, cudzołóstwo

W odbywaniu pokuty występowały trzy elementy.

Z tego powodu powstała pod wpływem montanizmu schizma np.: Tertuliznizm, gdy opublikował on pismo „O Wstydliwości”, w którym rygorystycznie odmawiał prawa odpuszczanie grzechów ciężkich.

3.4. Uroczystość. Spór o czas trwania Wielkanocy.

Za przykładem Żydów i pierwsi chrześcijanie w szczególny sposób poświęcali jeden dzień w tygodniu na słuchanie Słowa Bożego, lecz nie była to sobota, ale niedziela, dzień w którym Chrystus Zmartwychwstał. Stąd dzień ten nazywany jest Dies dominica. Na wschodzie i gdzieniegdzie na zachodzie obchodzono jako święto także sobotę. Chrześcijanie przejęli od Żydów Wielkanoc i Pięćdziesiątnica. Zmieniono jednak motywy świętowania.

Wielkanoc - pascha od początku Kościoła zajmowało centrum w życiu liturgii. W II i III w. rozbudowano wszakże liturgię przed i po tym święcie, oraz związano z Paschą obrzęd udzielania Chrztu Świętego. Teologicznie łączono z nią najważniejsze prawdy wiary o zbawieniu człowieka przez cierpienie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Według tradycji przypisanej św. Janowi Apostołowi obchodzono też pamiątkę męki 14 nizan, czyli w dniu, w którym przypadała Żydowska Pascha uświęcona cierpieniami Chrystusa. W tym dniu zachowywano ścisły post, a dopiero o brzasku następnego dnia radośnie świętowano Eucharystię i Agapę. Zwolenników tej praktyki nazywano od daty 14 chwartodecymanami. W Syrii, Egipcie i na zachodzie przyjęła się odmienna praktyka, która wysuwała na czoło przeżyć paschalnych radość ze Zmartwychwstania Chrystusa i urządzali Wielkanoc w niedzielę po 14 nizan. Nie zapomniano w tej praktyce o cierpieniach Chrystusa. Odbywano surowy post, ale kończono go w wigilię wielkanocną.

Spór o Wielkanoc dotyczył czasu jej obchodzenia, ale także rodzaju postów nim związanych. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z 120r., ale stał się przyczyną poważnego zatargu w Rzymie, za panowania biskupa Wiktora (189 - 199), gdy kapłan Blastor chciał wprowadzić praktykę chwartodecymanów. Wiktor zabronił odbywania tych praktyk, a na ich miejsce wprowadził rzymską związaną z radosnym przeżywaniem dnia Zmartwychwstania Pańskiego. Dopiero synod w Ares (314) nakazał świętowanie Wielkanocy w niedzielę, a sobór w Nicei (325) zagroził chwartodecymanom ekskomuniką, jeśli nie porzucą swej praktyki. W III w. powstaje w liturgii Okres Wielkanocny będący zalążkiem roku kościelnego. Przez 50 dni zachowywana była radość paschalna. Nie odbywano postów i nie modlono się na kolanach.

Posty - ascetyczny entuzjazm III w. przyczynił się do rozpowszechnienia się postów w Kościele. Umocniła się praktyka postów w środę i piątek, a w Kościele Afrykańskim łączono ją z liturgią Eucharystyczną i wspólnymi modlitwami co dało początek tzw. stacjom. W tym Kościele lokalnym rozciągnięto post również na sobotę. Wkrótce to samo uczyniły kościoły w Italii, Rzymie i Hiszpanii. Pojawiła się praktyka postu, jako przygotowanie do Wielkanocy, ale w poszczególnych Kościołach lokalnych miał on różny czas trwania. Różny był czas trwania postu przed przyjęciem chrztu. Teologowie uczyli, że od duchowego nastawienia zależy wartość postu, który stanowi skuteczny środek do osiągnięcia wyższej doskonałości

3.5. Modlitwa, pobożność i obyczajowość chrześcijańska

Życie religijne chrześcijan dostosowane w modlitwie liturgicznej, prywatnej, w uczynkach miłosierdzia, a powszechnie w miłości bliźniego było największym środkiem oddziaływania na pogan. W praktykach religijnych i codziennych postach widać było jedność między wiarą a życiem. W psałterzu widzimy zbiór modlitw nie tylko dla liturgicznego, ale i prywatnego odmawiania. Za najlepszą postawę modlitewną uważano wyciągnięte i rozłożone ręce, bo przypominają postawę Chrystusa na Krzyżu. Jak pisze Tertulian powszechnie czyniono znak krzyża na sobie, gdy np.: wychodzono i chodzono do domu i spełniano inne codzienne czynności. Tertulian uważał, że chrześcijanie nie różnią się od innych ludzi w zewnętrznym postępowaniu, lecz różni ich postępowanie wewnętrzne.

ROZWÓJ NAUKI KATOLICKIEJ, HEREZJE

4. Herezje i błędy teologiczne

4.1. Piśmiennictwo Starochrześcijańskie

Najstarszym dokumentem literatury chrześcijańskiej jest Didache, czyli „Nauka Dwunastu Apostołów”. Można ją nazwać najstarszym podręcznikiem do nauczania prawd wiary. W tym okresie powstały pisma Ojców Apostolskich:

W II w. nastąpił rozwój apologii, a najbardziej znanym apologetą tego okresu był Justynian. zachowały się takie jego dzieła jak: apologia przeznaczona dla cesarza Antoniusza, antologia przeznaczona dla senatu rzymskiego, dialog z Tryfonem.

Do 180r. pisarze ci pisali swoje dzieła w języku greckim. później na wschodzie zaczęto pisać w językach narodowych, szczególnie w Syrii. Na zachodzie od 180r. Zaczęto pisać po łacinie, a od IV w. Pisali w tym języku prawie wszyscy pisarze chrześcijańscy. Pierwszymi apologetami piszącymi w zachodniej części cesarstwa po łacinie byli dwaj uczeni afrykańscy Minucjusz Felix i Tertulian. Natomiast pisarzem chrześcijańskim w następnym pokoleniu po Tertulianie był biskup kartagiński św. Cyprian (+ 258).

Na rozwój piśmiennictwa starochrześcijańskiego miały wpływ również pisma heretyków, jak np. literatura gnostycka, która w II w. była bogatsza od chrześcijańskiej. Z nimi polemizowali zwłaszcza Tertulian i św. Ireneusz. Od II - V w. powstawały apokryfy, które nie były pewne co do autorstwa ich pochodzenia, oraz zmieszana była w nich prawda z błędami.

Na rozwój nauki chrześcijańskiej, a także literatury wpłynęło założenie szeregu szkół tzw. katechetycznych. Początkowo nauczano w nich katechumenów, później jednak stały się miejscem dla uczonych. W II w. powstała szkołą katechetyczna w Aleksandrii. Do największego rozwoju tej szkoły doszło jednak za czasów Orygenesa. To właśnie z niej wywodzą się m.in.: św. Dionizy Aleksandryjski czy też św. Atanazy. W III w. w Antiochii została założona przez Lucjusza z Antiochii taka właśnie szkoła. W późniejszych latach swego życia Orygenes założył takie szkoły w Cezarei.

To właśnie, Orygenes, uchodzi za jednego z najwybitniejszych wschodnich pisarzy starochrześcijańskich. Popadł on jednak w herezję. Na zachodzie zaś za najbardziej znanych pisarzy starochrześcijańskich uchodzą św. Cyprian, św. Hipolit, czy też Laktancjusz.

Po ogłoszeniu przez Karola Wielkiego Edyktu Mediolańskiego nastąpił gwałtowny rozwój literatury patrystycznej.

4.2. Kościelne spory religijno - moralne w II i III w. oraz herezje

Chrześcijaństwo przyjmowali w większości ludzie dorośli o wiadomościach i wiedzy ukształtowanej bądź przez mozaizm i kulturę żydowską, bądź też przez politeizm i kulturę helleńską. Wprowadzono wtedy dłuższy okres przygotowania do chrztu z wyjaśnieniem symbolu wiary, co nie usuwało swoistych interpretacji prawd wiary. Najwcześniej zauważa się trudności u nawróconych z mozaizmu, dla których centralnym problemem pozostawała relacja Prawa Mojżeszowego do Ewangelii i relacja Jezusa Mesjasza do Jahwe. Różnice dotyczące prawd wiary prowadziły do błędów i rozłamów powodujących powstawanie herezji. Różnice w dziedzinie prawa, praktyk religijnych i i życia kościelnego prowadziły do powstawania schizmy.

Pierwsza znana schizma wystąpiła w Kościele Jerozolimskim po śmierci Jakuba Młodszego, gdy grupa Żydów zachowujących z ogromnym rygoryzmem przepisy Prawa Mojżeszowego nie uznała prawowitego biskupa Symeona, lecz wybrała własnego.

Elkazaici

Mieli w swojej nauce mało chrześcijańskich elementów. Swoją nazwę biorą oni od Elkazai, który żył na początku II w. Zaś źródłem ich nauki była Święta Księga boskiego pochodzenia, którą anioła wręczył Elkazai.

Hiljazm - (Milenaryzm)

oczekiwał tysiącletniego Królestwa Jezusa Chrystusa na ziemi. Zarówno Apostołowie, jak i pierwsi chrześcijanie wierzyli w rychłe przyjście Chrystusa na ziemię. W oparciu o przytoczone przekazy świętej Księgi i tradycji powstał system teologiczny, lecz nie herezje, zwany hiljaryzmem, czyli wyczekiwanie tysiącletniego królestwa Jezusa Chrystusa. Według doktryny tego systemu szatan po walkach stoczonych z Kościołem będzie uwięziony. Po jego zwyciężeniu i uwięzieniu zmartwychwstaną sprawiedliwi i święci. Przez tysiąc lat będą królować z Chrystusem w nowo zbudowanej Jerozolimie. Po tysiącu lat szatan zostanie znów zwolniony i rozpocznie nową walkę z Kościołem, po której nastąpi powtórna jego klęska. Szatan zostanie pobity całkowicie i nastanie nowe i powszechne zmartwychwstanie wszystkich. Sąd powszechny i nowe urządzenie nieba i ziemi.

Schizma Hipolita

spór rzymski na temat pokuty wywołał kapłan Hipolit. Żądał surowej pokuty trwającej całe życie od biskupa Rzymu Kaliksta (217 - 222). Miał pretensje, że papież jest zbyt łagodny w sprawie pokuty i dopuścił do rozluźnienia karności Kościoła w innych dziedzinach. Kalikst nie wydał żadnego rozporządzenia. Kontynuował politykę swego poprzednika Zefiryna (197 - 217).

Odstępcy od wiary podczas prześladowań za cesarzy Decjusza i Waleriana, spowodowali, że nowy problem pokuty powstał w Kościele Afrykańskim. Biskup Cyprian ukrywający się przed prześladowcami zaniepokoił się wieścią, że niektórzy kapłani przyjmują odstępców bez żadnej dłuższej pokuty, zwłaszcza, gdy przedstawiają wstawiennictwo tych, którzy zostali męczennikami i wyznawcami. Surowo zakazał im tego. Pisemne zaś wstawiennictwo swoim listem pokoju uznał jedynie za prośbę do władzy kościelnej, nie za coś obowiązującego. Część upadłych spowodowała rozłam. Na czele opozycji stanął Felicisimus. Cyprian po powrocie z ukrycia wyjaśnił w piśmie „De Lapsis” stanowisko Kościoła na temat odstępców, a na synodzie kartagińskim (251r.) żądał od nich pokuty.

Schizma Nowacjana

zrodziła się w Rzymie z krańcowo przeciwnego niż w Kartaginie stanowiska wobec odstępców. Wyrażał się w nich rygoryzm, który zwalczał ich pojednanie z Kościołem, gdyż nie godzi się z ich świętością. Rygoryzm ujawnił się wcześniej, gdyż Nowacjan był niezadowolony z wyboru Korneliusza., swego przeciwnika, na biskupa Rzymu pozwolił rygorystom wybrać się antypapieżem.

Papież znalazł poparcie u prezbitera Nowatusa przybyłego z Kartaginy. Synod rzymski ogłosił ekskomunikę na Nowacjana. Zachował się dokument nowacjański z IV w., który podawał trzy zasady:

Spór o pokutę odstępców spotęgował się po prześladowaniach Dioklecjana. Wtedy synowie Kościoła wydali szereg kanonów, które stały się praktyką pokutną Kościoła.

Gnostycyzm

gnostykami nazywano chrześcijan, którzy usiłowali uzgodnić i dopasować religię chrześcijańską do wierzenia i kultury greckiej i ludów wschodu, ze szkodą dla nauki Kościoła. Główne zasady gnostycyzmu powodowały, że oprócz Boga źródła Wszelkiego Dobra istnieje materia, która jest źródłem wszelkiego zła. Od Boga wywodzą się eony, czyli tzw. duchy istniejące, które im bardziej są oddalone od Boga tym mniej są doskonałe. Jeden z niższych Eonów, Demiurg - Jehowa utworzył świat z materii i zamknął iskrę boskiego światła w ludzkim ciele. Dla uwolnienia tej iskry zesłał Bóg na ziemię swego Syna Jezusa Chrystusa, jednego z najwyższych Eonów. Ten w pozornym ciele zstąpił na ziemię, pozornie umarł na krzyżu, a świat odkupił przez to, że nauczał jak mają się ludzie uwolnić z więzów materialnych.

Dla uzasadnienia swych fantastycznych teorii, powoływali się gnostycy albo na wiedzę tajemną, jaką Apostołowie mieli rzekomo przekazać swoim uczniom. Gnostycyzm powstał w I w, a już w III w. upadł.

Montanizm

był on początkowo związany z herezją frygijczyków, bo powstał jako ruch religijny ok. 150r. we Frygii. Od IV w. nosił imię najsłynniejszego swego propagatora Montana. Nauczał on, że obiecany przez Chrystusa Paraklet polecił mu udoskonalić naukę Chrystusa. Żądali oni surowego postu, zabraniali zawierania powtórnego małżeństwa, ucieczek przed prześladowaniami, a splamionych ciężkim grzechem wyłączali ze wspólnoty kościelnej na zawsze. Kościół jego naukę potępił, a biskupi Azji Mniejszej wyłączyli go z Kościoła. Montanizm utrzymał się do IV w. Najsilniejszy ośrodek miał on w Kartaginie, gdze ich propagatorem stał się Tertulian.

Monarchianizm (antytrynitaryzm)

ruch ten zwalczał naukę o Trójcy Świętej. W II w., niektórzy chrześcijanie starali się rozumowo wyjaśnić tajemnicę Trójcy Świętej. Wysiłki te doprowadziły do szeregu błędów antytrynitarnych. Głównym krzewicielem jednego z tych kierunków był Paweł z Samosaty, biskup Antiocheński. Nauczał on, że Jezus był człowiekiem, w którym mieszkała mądrość Boża. W jego dziele „Ojciec, Syn i Duch Święty” są tylko nazwane doskonałości jednego Boga:

Przeciwko nauczania Pawła wystąpili okoliczni biskupi. Ekskomunikowali Pawła i pozbawili stanowiska biskupa na synodzie w Antiochii (269r.). Na nowo problem Trójcy Świętej ożył w późniejszych latach przy sporze ariańskim.

OKRES II : OD EDYKTU MEDIOLAŃSKIEGO 313

DO ZAŁOŻENIA PAŃSTWA KOŚCIELNEGO 754

1.Chystianizm a Cesarze

Na mocy Edyktu mediolańskiego (313r.) chrześcijaństwo zdobyło prawny status w państwie rzymskim. Chrześcijański cesarz rzymski Konstantyn Wielki (306 - 337) wzbudza nieustannie zainteresowanie historyków i publicystów.

Dzieciństwo i młodość oraz religijne wychowanie Konstantyna jest mało znane. Jego rodzicami byli Konstancjusz i Helena, oboje poganie, gdy Konstantyn urodził się około 285r. Konstancjusz generał legionów nie mógł zaślubić Heleny córki oberżysty. Helena została porzucona, a Konstancjusz zawarł małżeństwo z Teodorą. Helena początkowo wychowywała syna w kulturze greckiej. Chrześcijanką stała się 315r. ojciec jeżeli miał jakiś wpływ na wychowanie syna, mógł mu przekazać życzliwość do chrześcijan, którą sam posiadał.

Wyprawa przeciw uzurpatorowi Maksencjuszowi władcy Hiszpanii i Afryki zapoczątkowała drogę Konstantyna do jednowładztwa. Po opanowaniu górnej Hiszpanii, Konstantyn stanął pod Rzymem. Zanim doszło do walnej bitwy, cesarz dokonał zdecydowanego zwrotu ku chrześcijaństwu. Świadczą o tym pisarze chrześcijańscy. Według świętych przyczyną przemiany było widzenie Konstantyna. Podaje się, że Konstantyn został upomniany podczas snu, aby umieścił niebieski znak na swoich sztandarach. I wtedy wygra bitwę. Euzebiusz pisze, że Konstantyn zwrócił się przed bitwą do bóstwa opiekuńczego Apolla, lecz ze swoim wojskiem późnym popołudniem zobaczył na niebie znak Krzyża na słońcu z napisem „W tym znaku zwyciężysz”. Cesarz od tego momentu za swego Boga opiekuńczego uznał Chrystusa, którego monogram zaczął nosić na hełmie.

Edykt Mediolański opublikowany został dla wschodu 15.VI. 312r. przez Licyniusza, gdzie postanowiono, że wszyscy ludzie w cesarstwie mają posiadać wolność religijną i mogą wyznawać tę religię, która im odpowiada. Następnie w Edykcie podano postanowienie odnośnie chrześcijan. Zarządzili oni, że chrześcijanom będą zwrócone wszelkie świątynie i cmentarze. Będą one przekazana na własność Kościołom lokalnym.

Długa była droga Konstantyna Wielkiego od widzenia w 312r. do chrztu w 337r. Przychylność cesarza ujawniła się w jego działalności państwowej i religijnej. Zastanowieniu poddaje się jednak, czy w prywatnym życiu był również chrześcijaninem. Zarzuca mu się okrutne postępowanie ze swoim synem Kryspusem i żoną Faustą, których kazał stracić w 326r. Usprawiedliwiające go relacje podają, że zareagował gwałtownie, gdyż dowiedział się o niemoralnym związku syna z macochą. Odkładanie chrztu do śmierci można uznać za trwanie przy wierze pogańskiej. Euzebiusz podaje, że jego słowa po chrzcie brzmiały następująco: „teraz jestem naprawdę szczęśliwy”. Działalność Konstantyna w duchu chrześcijaństwa ujawniła się dopiero po 324r. Kiedy wydał prawa:

Stosując przywileje wobec chrześcijan cesarz wykluczał heretyków, którym zakazał odbywania zebrań nawet w prywatnych mieszkaniach. Sakralne budownictwo chrześcijańskie zawdzięcza mu dużą liczbę budynków kościelnych, wznoszonych przy współudziale jego matki Heleny. Należą do nich Bazylika Grobu Pańskiego, Wniebowzięcia na górze Oliwnej i Narodzenia Pańskiego w Betlejem. Szczególnie patronował budowie kościołów w Rzymie, gdzie wzniesiono między innymi Bazylikę Zbawiciela, później nazwaną Bazyliką św. Jana na Lateranie. Jego inicjatywie przypisuje się budowę Bazyliki na wzgórzu Watykańskim nad grobem świętego Piotra, jak również Bazylikę św. Pawła za Murami. Podjął budowę kościoła w Trewirze w dawnych rezydencjach cesarskich.

Konstantynopol, nowa stolica cesarstwa swoją nazwę zawdzięcza jego imieniu. Była ona największym przedsięwzięciem Konstantyna. Cesarz Konstantyn nie uprawiał cezaropapizmu, a ścisła więź Kościoła i państwa była w tym czasie czymś naturalnym. Nie myślano wtedy o jakiś ujemnych skutkach, jednak inni historycy widzą zarówno pozytywne jak i negatywne strony tego następstwa. Do pozytywnych następstw można zaliczyć nieograniczoną możliwość działalności misyjnej Kościoła, swobodę w budowaniu Kościołów, w których mogła się rozszerzać liturgia i nauczanie. Nastąpiło dzięki temu przejście od nie potrzebnej apologii do teologii, której rozkwit przypada na przełom IV i V w. Nastąpiła wtedy skuteczna chrystianizacja, rozwój kultu świętego i życia publicznego.

Do negatywnych zaś cech ścisłej więzi Cesarstwa i Kościoła należał zanik naturalnej selekcji chrześcijan, która istniała za czasów prześladowań cesarskich w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Uzyskanie przez biskupów łask cesarskich i pomocy materialnej powodowało uzależnienie się niektórych z nich od działalności dworu cesarskiego. Nastawała również tendencja wśród urzędników cesarskich by funkcję cesarza jako najwyższego kapłana pogańskiego przenieść na płaszczyznę Kościoła.

Po śmierci Konstantyna Wielkiego synowie jego Konstantyn I, Konstancjusz i Konstans otrzymali w spadku od ojca podzielone cesarstwo. Podział ten doprowadził w kilka miesięcy do wymordowania męskich krewnych z wyjątkiem kuzynów Gallusa i Juliana. W wyniku walk Konstancjusz stał się jednowładcą (350 - 361). Wobec pogaństwa zachowali synowie Konstantyna Wielkiego względną tolerancję, jednak w 341r. Konstancjusz wydał edykt, który rozpoczynał się od słów: „Niech ustanie zabobon”. Wrogość cesarza wobec pogan podburzyła chrześcijan do tego stopnia, że zaczęli niszczyć pogańskie świątynie. Cezaropapizm cesarza ujawnił się dopiero w sporze ariańskim, w którym stanął po stronie Kościoła, ale po synodzie w Ardyce (342r.) opowiedział się po stronie arian. Na uczestnikach synodu w Mediolanie (365r.) wymógł groźbami uchwały dyscyplinarne zgodne z jego wolą. Papieżowi Liberiuszowi dał trzy dni do namyślenia, a gdy odmówił wysłał go na wygnanie. Starał się o załamanie oporu największego przeciwnika herezji ariańskiej, biskupa Atanazego Aleksandryjskiego.

  1. Państwo Juliana Apostaty

Julian, kuzyn cesarza Konstancjusza, długi czas przez niego tolerowany stał się Jego współregentem. Wezwany w 360r. na wschód do walki z Persami został przez swój legion obwołany Augustusem. Kiedy wyruszył do Konstantynopola latem 361r. zamierzał rozprawić się z Konstancjuszem, ale tamten zmarł przyjmując chrzest na łożu śmierci. Julian obwołany w Konstantynopolu cesarzem przestąpił do jednowładztwa (361-363). Choć był ochrzczony, był przeciwny chrześcijaństwu. Wśród czynników, które oderwały Go od wiary chrześcijańskiej było morderstwo brata i ojca. Jako dziecko był wychowywany jako poganin. Na początku swych rządów ogłosił edykty tolerancyjne, które miały na celu przywrócenie kultu i religii pogańskiej.

Zastrzegał się sam, że nie pragnie prześladować religii chrześcijańskiej, zaś pogaństwu przywrócił charakter religii narodowej. Przeciw chrześcijaństwu był skierowany edykt o szkołach. Żądał w nim od nauczających zgody władz miejskich, zatwierdzonej przez cesarza. Przy czym zalecał badanie moralne i kwalifikowanie religijne nauczycieli. Chrześcijan wykluczono z wyższych stanowisk administracji państwowej. Cesarz planował totalną rozprawę z chrześcijanami po zakończeniu wojny z Persją, która miała mu przynieść sławę, a przyniosła śmierć w VI. 363r. W nagłej śmierci Juliana widzieli chrześcijanie karę Bożą. Zrodziła się podwójna legenda, że kiedy konał miał powiedzieć „Galilejczyku zwyciężyłeś”. Jego śmierć spowodowała kryzys władzy. Państwowe krótkie rządy Jowiana (363 - 364) przyniosły jednak odwołanie wrogich chrześcijanom zarządzeń. Przychylną zaś politykę chrześcijanom rozwinął cesarz Walentynian I (365 - 375) i jego brat Walens na zachodzie. Walentynian I mniej zajmował się kwestiami teologicznymi, bardziej zajęty obroną cesarstwa przed barbarzyńcami. Walens zaś dał się wciągnąć w kontrowersje teologiczne i opowiedział się po stronie arianizmu. Po Walentynianie I Augustem zachodu został jego syn Gracjan (375 - 383), który po śmierci Walensa przyjął na współaugusta wschodu wodza doskonałego Teodozjusza. Obaj władcy popierali chrześcijaństwo i zajęli wrogie stanowiska przeciw Arianom. Historycy uznają Teodozjusza Wielkiego za faktycznego władcę Kościelnego Państwa, rozumiejąc przez to współpracę Kościoła i państwa. Wobec pogaństwa powściągliwy w początkach swego panowania Teodozjusz zastosował w 383r. surowy kierunek działania wobec pogaństwa poprzez zamykanie świątyń pogańskich, a wszelki opór w tym okresie tłumiono naciskami administracji państwowej. Zarządzenie obu Augustów Tedozjusza na wschodzie i Walentyniana II na zachodzie zakazywało składać ofiar bóstwo i oddawania czci ich posągom, jak również uczęszczania do pogańskich świątyń. Synowie Teodozjusza Honorius August na zachodzie i Arkadiusz na wschodzie prowadzili dalej jego politykę tępienia pogaństwa. Jego syn Arkadiusz i następca Teodozjusza I (408 - 450) zadał pogaństwu ostatni cios. W 416r. wykluczył pogan z pełnienia państwowych urzędów. Kazał spalić wrogie chrześcijaństwu pisma.

SPORY DOKTRYNALNE

  1. Formowanie się katolickiej nauki trynitarnej i chrystologicznej

Nauka Jezusa Chrystusa miała w tym okresie wielu przeciwników, którzy zapominając o nadrzędnym pochodzeniu religii chrześcijańskiej, chcieli jej prawa wytłumaczyć i zgłębić własnym rozumem. W skutek tego tworzyli nowe herezje, albo odnawiali dawne. Walka z herezjami wypełniała cały okres historyczny i przyczyniała się do lepszego wyjaśniania dogmatów wiary oraz do powstania bogatej literatury religijnej.

  1. Arianizm i pierwszy Sobór Powszechny w Nicei w 325r.

Jedną z zasadniczych prawd wiary chrześcijańskiej jest Bóstwo Chrystusa. Przeciw tej prawdzie wystąpił Ariusz pochodzący z Libii, kapłan Aleksandrii. Miał wysokie wykształcenie i szczególne uzdolnienia do dialektyki. Przez to pozyskał wielu pogan w Aleksandrii, gdzie w jednym kościele pełnił obowiązki. Ariusz twierdził, że Jezus Chrystus nie jest Bogiem współistotnym Bogu Ojcu, ale najdoskonalszym stworzeniem Boga. Nauczał, że Jezus Chrystus będąc tylko człowiekiem przy pomocy wolnej woli doszedł do takiej doskonałości, iż przez boga Ojca został przyjęty za Syna. Stał się Bogiem i słusznie jest czczony jako Bóg. Biskup Aleksandryjski Aleksander przestrzegał go przed tym błędem, a gdy upomnienia nie odnosiły skutku ekskomunikował go. Ariusz opuścił Aleksandrię i osiadł w Nikomeii, gdzie napisał swe dzieło „Uczta”. Cesarz Konstntyn pragnął jedności . nie wnikając w sedno sporu, polecił Ariuszowi i biskupowi Aleksandrowi pojednać się. Gdy do pojednania nie doszło wysłał zaproszenie na zjazd do Nicei w V. 325r. Biskupi przybyli ze wszystkich prowincji cesarstwa. Najwięcej zaś z terenów Azji Mniejszej, z zachodu było zaś tylko siedmiu biskupów, a na ich czele stał biskup Kozjusz zaufany cesarza i zajmował on miejsce obok Niego jako legat papieża Sylwestra. Ariusz był na soborze i mógł bronić swoich twierdzeń. Jednak główny biskup skłonił sobór do potępienia nauki Ariusza i orzeczenia, że Jezus Chrystus jest Bogiem i Jemu Współistotnym. Naukę tę zawarto w Wyznaniu Wiary tak zwanym Nicejskim. Ariusza z dwoma biskupami wyłączyli z Kościoła, a cesarz skazał go na wygnanie. Przez obsadzanie biskupstw jego zwolennikami powstał Kościół Ariański, a cesarz różnie się do nich ustosunkowywał. Jego zwolennikami stali się Konstantyn i Euzebiusz. Wówczas wezwał z wygnania Ariusza, a na wygnanie do Trewiru skazał jego głównego przeciwnika św. Atanazego biskupa kartagińskiego. Po jego śmierci dalej istniała jego nauka.

Papież Liberiusz (325 - 366) zajmował stolicę biskupią w okresie największego nasilenia Arianizmu. W pierwszych latach pontyfikatu bronił on Wyznania Wiary. Gdy cesarz wymógł potępienie Atanazego, papież nie przyłączył się tego nawet gdy ściągnięto go do Mediolanu do cesarza. Skazany na wygnanie po dwóch latach poszedł na ustępstwa i wrócił do Rzymu i zlikwidował schizmę, gdyż na antypapieża wybrano w czasie Jego nieobecności w Rzymie Felixa II (355 - 356). W liście do Cesarza opowiedział się przeciw Atanazemu i przyjął ariańską formułę, lecz wyjaśnił zagadnienie co do Bóstwa Jezusa i poprzez to nie popadł w herezję jak zarzucał mu św. Hieronim. Po śmierci cesarza Konstancjusza biskupi powrócili do swych Kościołów. Wielkim obrońcą kościoła przed arianizmem stał się cesarz Teodozjusz Wielki, który nakazał wszystkim wyznawać tę religię, którą nauczał biskup rzymski. Mimo to arianizm miał nadal swoich zwolenników i utrzymał się do VIII w. głównie wśród plemion germańskich.

Z Arianizmu wyłoniło się inna herezja nie uznająca Bóstwa Ducha Świętego. Duchoburstwa dopuścił się biskup Konstantynopola Macedoniusz. W celu rozwiązania tego problemu zwołano do Konstantynopola sobór w 381r. gdzie potępiono Macedoniusza i uzupełniono Credo Nicejskie: „Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę, który mówił przez proroków…”. W ten sposób sobór Konstantynopolitański I stwierdzono naukę o Duchu Świętym, ale nie wyjaśnił relacji Ducha Świętego do Syna. Z biegiem czasu pytanie to zostało rozwiązane odmiennie na wschodzie, a jeszcze inaczej na zachodzie. Odmiennie co do formy, ale nie co do treści. Na wschodzie twierdzono, że „Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna”, a na zachodzie twierdzono zaś, że „Od Ojca i Syna”. Ostatnia wypowiedz, jako zgodna z nauczaniem Pisma Świętego i nauką Ojców Kościoła weszła w skład Katechizmu kościoła Łacińskiego i do symbolu wiary, wskutek czego prawosławni oskarżają chrześcijan o sfałszowanie nicejskiej „Credo”.

  1. Herezje Chrystologiczne

Po wyjaśnieniu nauki o bóstwie i człowieczeństwie Jezusa Chrystusa, Kościół określił wzajemne stosunki bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie. Od początku Kościół nauczał, że w jednej boskiej osobie Chrystusa są dwie natury, ściśle z sobą złączone, ale nierozdzielne, i każda z tych natur, zarówno boska jak i ludzka ma swą własną wolę. Przeciw tej nauce wystąpili nestorianie, monofizyci i monoteleci.

    1. Nestorianizm, Monofizyci i Monoteleci

Nestoriusz

był mnichem z klasztoru pod Antiochią, potem kapłanem i kaznodzieją w Antiochii. Od Teodozjusza II otrzymał stolicę biskupią w Konstantynopolu. Rozróżniał on w Jezusie Chrystusie nie tylko dwie natury, ale również dwie osoby: boską i ludzką. Nauczał, że Syn Boży nie stał się prawdziwym człowiekiem, ale połączył się z człowiekiem Jezusem. Jezus był tylko człowiekiem, w którym zamieszkał Syn Boży. Maryję nazywał nie Bogurodzicą, ale matką człowieka Jezusa.

Już przy końcu 428r. biskup patriarcha Aleksandrii Cyryl, w listach do innych biskupów i mnichów bronił tytułu Bogurodzicy. W sprawie Nestoriusza rozwinął korespondencję z papieżem Celestynem I. Papież powiadomił Nestoriusza i Cyryla o orzeczeniu Synodu Rzymskiego, od pierwszego żądając odwołania błędnej nauki w ciągu 10 dni. Cyryl niezależnie od Rzymu potępił Nestoriusza na synodzie w Aleksandrii w XI. 430r. Cesarz zaś Teodozjusz II w tej sprawie zwołał sobór do Efezu w 441r.. Nestorian został skazany na wygnanie, a jego stronnicy przenieśli się do Persji i Mezopotamii. Resztki nestorianizmu istnieją po dziś dzień jako Chalcedejczycy. Ich zwalczanie spowodowało powstanie nowej herezji, jaką był monofizytyzm.

Monofizytyzm.

Jej twórcą był Eutychez, który opuścił klasztor wraz z 300 mnichami. Nauczał, że w Jezusie Chrystusie jest jedna osoba Boska. Patriarcha Konstantynopola Flawian w XI. 448r. zajął się na synodzie nauką Eutycheza. Eutychez obecny na nim wypowiedział się, że nie ma w Chrystusie dwóch natur. Został ekskomunikowany i pozbawiony godności opata i kapłana. Eutychez słał listu do papieża Leona Wielkiego i cesarza Teodozjusza, jak również wielu biskupów.

Podjęto myśl zwołania soboru do Efezu na 1. VIII. 449r. Obrady rozpoczęły się rozpoczęły się od wystąpienia Eutycheza, po czym przystąpiono do głosowania nad jego ortodoksyjnością. 113 na 140 biskupów wypowiedziało się za jego rehabilitacją. Gdy Flawian i jego legaci protestowali wtargnęli na salę żołnierze. Gdy znieważony Flawian zmarł w drodze wysłany przez cesarza na wygnanie papież Leon Wielki powiedział, że nie był to sobór, ale rozbój efeski. Po śmierci Teodozjusza II w VI. 450r. zwołano nowy sobór do Chalcedonu XI. 451r. gdy na nim odczytano list papieża do Flawiana biskupi zawołali „Ta jest wiara Ojców naszych, Apostołów i nasza. Piotr przemówił przez Leona”. Sobór potępił naukę Eutycheza, ale nie przywrócił spokoju. Powstały nowe spory, które prowadziły do krwawych walk. Dopiero sobór Konstantynopolitański II (553r.) zaprowadził spokój, a monofizyci zostali po raz drugi potępieni. Przetrwali oni do naszych czasów i nazywają się Jakobitami i istnieją na terenia Armenii i Syrii. Inni są znani jako Koptowie i mieszkają na terenie Egiptu i Abisynii. Potępiono również „3 rozdziały”. Pod nazwą tą rozumiano dzieło biskupa Teodora, Teodora biskupa Cypru i listy Ibasa z Edessy. Chęć pogodzenia monofizytów z Kościołem przyczyniło się do powstania monoteletyzmu.

Monotelytyzm.

Nauczali oni, że w Chrystusie są dwie natury, ale jedna wola, jedno działanie. Jego twórcą był patriarcha bizantyjski Sergiusz (610-638). Wśród oponentów teologów wyróżniał się mnich Sofroniusz, którego autorytet wzrósł gdy został patriarcha Jerozolimy. Jego poglądy popierał cesarz Honoriusz. Niebezpieczeństwo monoteletymu nie rozeznał jednak papież Honoriusz, a w opozycji stanął papież Marcin I. Na soborze Konstantynopolitańskim III (680) odrzucono błędy monoteletyzmu i zdefiniowano naukę o dwóch działaniach i dwóch wolach w Chrystusie. Twórców i zwolenników monoteletyzmu sobór obłożył klątwą Sergiusza z Konstantynopola i papieża Honoriusza I, jako poplecznika błędu, gdyż znaleziono w jego listach, że we wszystkim uległ nauce Sergiusza i ją potwierdził).

  1. Herezje Antropologiczne - człowiek i łaska

Z Kościoła zachodniego mała liczba biskupów uczestniczyła w obradach soboru Efeskiego i Chalcedońskiego, na co wpłynęła mniejsze nasilenie w Nim nestorianizmu i monoteletyzmu, jak również duża odległość geograficzna, ale również i własne problemy kościelne. Teologia katolicka zyskała teraz jasne określenie między sakramentem a szafarzem oraz pogłębiono zrozumienie istoty Kościoła i jego posłannictwa. Zrodziły się nowe problemy teologiczne z zakresu antropologii, poprzez naukę Celestiusza i Pelagiusza. Pelagiusz był mnichem z Brytanii, prowadzącym ascetyczny tryb życia. Opuścił on ojczyste strony i przybył do Rzymu ok. 390r. Do grona ludzi, którzy poddali jego duchowemu kierownictwu przyłączył się Celestiusz pochodzący

z Rzymskiej rodziny. Przeceniając materialne siły człowieka głosił od 410r. w Rzymie, a potem w Kartaginie i Konstantynopolu błędną naukę o łasce. Głosił, że:

Przeciw błędom Pelagiusza wystąpił św. Augustyn. Pod jego wpływem naukę Pelagiusza, jako niezgodną z nauką Apostołów. Potępiono go na synodach Afrykańskich poprzez przesłanie do papieża Innocentego I uchwał synodu, który potępienie potwierdził. Na wieść o tym św. Augustyn powiedział: „Rzym przemówił, sprawa skończona” uroczyste potępienie błędów Pelagiusza nastąpiło na soborze Efeskim w 430r. Herezja ta dała powód do tzw. semipelagianizmu podważającego tezy św. Augustyna o predystnacji człowieka i zbawczej woli Boga.

ARABOWIE MACHOMETAŃSCY - ISLAM

W Arabii ukształtował Mahomet nową religię, która stała się fundamentem Arabskiego Imperium. Nie tylko zahamowało to misję kościoła poza granicami Bizantyjskiego Cesarstwa, ale również oderwało się wiele prowincji chrześcijańskich. Islam prze hasła „Świętej Wojny z niewierzącymi” stał się nie pojednanym wrogiem chrześcijaństwa przez wiele stuleci.

Jej twórcą był Mahomet. Urodził się w Mekce z ojca poganina i matki żydówki. W młodych latach zajmował się handlem. W licznych podróżach poznawał żydowską i chrześcijańską kulturę i ich religię. Monoteizm trafił do jego przekonań i postanowił zaprowadzić go wśród Arabów, a plemiona Arabskie zaprowadzić w naród. Z zamiłowaniem oddawał się rozmowom religijnym. Na podstawie rzekomych objawień ogłosił się z proroka, któremu Gabriel kazał przywrócić pierwotną religię Abrahama - Islam (poddanie się Bogu). Najbliżsi mu uwierzyli. Ogół zaś z powodu nietolerancji do innych religii odniósł się do niego wrogo. W skutek tego nie czując się bezpiecznie w Mekce uszedł do Medyny, gdzie został przyjęty. Ta ucieczka stała się początkiem ery Mahometańskiej (622r.). Odtąd Mahomet zaczął szerzyć religię, a układami i orężem zmuszał do jej przyjmowania. Uznany przez Arabów, szykował się do nawrócenia sąsiednich narodów. Nagła śmierć w 632r. zaprzepaściła jego plany.

Księgą Świętą Islamu jest Koran zawierający objawienia spisane przez jego następcę. Natomiast wyjaśnieniem Koranu jest Sunna. Jednak nie wszyscy ją przyjęli i powstał wśród Mahometan podział na Sunitów i Szyitów. Głównym argumentem ich religii jest wiara w Boga Allacha, którego prorokiem był Mahomet. Jako proroków czczą również Abrahama i Jezusa. Wierzą w zmartwychwstanie, przyjmują również istnienie aniołów i uznają biblijny początek świata. Prawo moralne ma na uwadze stronę zewnętrzną, a głównymi obowiązkami mahometan jest:

Uznają oni naukę o przeznaczeniu i tolerują monogamię. Natomiast jako dzień święty czczą piątek. Za swego życia Mahomet zobowiązał swoich wyznawców do „świętej wojny” z niewierzącymi i zapowiedział nagrodę z fanatyczną walkę z niewierzącymi - giaurami. Dlatego sfanatyzowani Arabowie zdobyli Palestynę, Syrię i Egipt (640r.), a następnie Persje i wreszcie północną Afrykę w 700r., które doszczętnie spustoszyli. Pochód ich został zatrzymany, kiedy to Arabowie w 711r. wdarli się do Hiszpanii. Karol Martel w 732r. w bitwie pod Poitiers położył kres dalszemu pochodowi ku Europie. Na wschodzie Muzułmanie rozszerzali swe panowanie. Zajęli oni półwysep Bałkański, zdobyli Konstantynopol w 1453r., a nawet dotarli pod Wiedeń. Zostali tam jednak pobici przez Jana III Sobieskiego 12. IX. 1683r.

ROZSZERZANIE SIĘ CHRZEŚCIJAŃSTWA

  1. Kościoły narodowe

Spory religijne dokonywały się w Cesarstwie Rzymskim wśród napięć politycznych i społecznych. Tendencje odśrodkowe prowincji egipskiej i syryjskiej ułatwiały powstawanie Kościołów narodowych, gdyż ludność stała od dawna do cesarskich urzędników przysłanych do piastowania wyższych stanowisk z innych prowincji w opozycji. Przyczyną do ich powstawania była opozycja do uchwał Soboru Efeskiego i Chalcedońskiego. Nestorianie nie uznawali uchwał pierwszego z nich, natomiast monofizyci drugiego. Mówi się o nich jako o Kościele Przedchalcedońskim, a o nestorianach, że są chrześcijanami Przedefeskimi.

Kościół Koptyjski

monofizyci zorganizowali się najsilniej w Egipcie. Należała do niego autochtoniczna ludność Koptyjska.

Kościół Jakobicki

został zorganizowany na podstawie poglądów monofizyckich. Rozwinął się w Syrii i przyległych krajach. Nie różnił się od kościoła Katolickiego przez dłuższy czas ani obrzędami, ani kanonami, ale tylko chrystologią i posługiwaniem się w dziełach teologicznych językiem syryjskim.

Kościół Armeński

granice Cesarstwa Rzymskiego przebiegała przez piątą część kraju Ormian, obejmując Armenię Mniejszą. Dopiero walki z Persami przyniosły w VI w. powiększenie cesarstwa w Armenii. Jej mieszkańcy dążyli do politycznej kościelnej samodzielności co stało się w 590r.

Kościół Perski

pod panowaniem Perskim rozwinął się Kościół Nestoriański, na którego czele stał Wielki Metropolita zwany inaczej Katolikos. Nestoriańską formułę wiary przyjęto w 512r. na synodzie. Mnisi objęli misyjną działalnością Tybet i Chiny.

  1. Misje - nawracanie Celtów i Germanów.

Misje prowadził Kościół w różnym stopniu. Mniej interwencji misyjnej podjęto na wschodzie, a więcej na zachodzie. Objął mniejszym stopniem działalności misyjnej ludy, które znajdowały się poza granicami Cesarstwa Rzymskiego. Na zachodzie Kościół zajął się nawracaniem, ludów Celtyckich i Germańskich. Z czego chrzest Franków doprowadził do chrystianizacji ościennych ludów zwłaszcza w Hiszpanii. Coraz wyraźniej zaznaczała się inicjatywa papieża.

W III w. po Chr. pod wpływem warunków ekonomicznych w środkowej Azji, zrodził się wielki ruch ludów. Różne plemiona dążyły na zachód i południe i łączyły się z innymi plemionami. W ten sposób został wywołana Wielka Wędrówka Ludów. Cesarstwo Rzymskie i chrześcijaństwo stanęło w obliczu niebezpieczeństwa. Jednak przed Kościołem otwarła się również nowa perspektywa pracy misyjnej wśród tych ludów. Kościół nie tylko nie uchylał się od tej pracy, ale i wyszedł im naprzeciw zjednał ich dla Kościoła, a życie Europy wprowadził na nowe tory. Kościół łagodził ich obyczaje i w ten sposób pozyskał ludy pogańskie dla wspólnoty, i kultury chrześcijańskiej.

  1. Nawrócenie ludów Germańskich.

Pierwszymi, którzy przyjęli Ewangelię byli Goci. Już w poł. III poznali chrześcijaństwo od jeńców rzymskich. Podzielili się na dwa szczepy wschodnich Ostrogotów i zachodnich Wizygotów. Podczas pobytu nad Dunajem ulegli wpływem Cesarstwa Rzymskiego i częściowej chrystianizacji. Na soborze Nicejskim wystąpił ich biskup Teofil. Właściwym krzewicielem chrześcijaństwa był biskup Ulfilas (+ 383). Stworzył on alfabet gotycki, przetłumaczył biblię na język Gotów. Jednak stykając się z Konstantynopolem, zetknął się z Arianizmem i stał się ich zwolennikiem, a następnie utrwalił go wśród Gotów. Za jego pośrednictwem Arianizm rozprzestrzenił się wśród plemion Germańskich.

Wizygoci na początku V w. opuścili siedziby nad Dunajem i pod wodzą Alaryka napadli na Italię i zdobył Rzym w 410r., a stamtąd udali się do południowej Francji i Hiszpanii.

Walendowie, Alanowie i Sfebowie po przekroczeniu rzymskich granic na Renie zalali w 406r. południowo - zachodnie połacie cesarstwa. Od 409r. przybliżali się do półwyspu Pirenejskiego. Walendowie pozostając Arianami przeprawili się w 429r. przez cieśninę Gibraltarską i podbili Afrykę. Dalej prześladowali kościół, aż do 548r., kiedy to rozpoczął swe panowanie cesarz bizantyjski Justynian I.

Pierwszy król Wizygotów Erich nie pozwalał utrzymywać swojemu Kościołowi łączności z Rzymem. Inne stanowisko przyjął jego syn Alaryk II. Ostatecznie sprawa wiary i jedności umocniła się dopiero za panowania Leowigita (568 - 586). Oparł ją jednak na teorii ariańskiej. Dopiero Recar I (586 - 601) syn Leowigita opowiedział się za katolicyzmem w 587r. Ostrogoci w V w. z Panonii przeszli do Italii. Ich wódz Teodoryk Wielki, który pokonał Odoakra i ostatniego cesarza Rzymu Romulusa Augustusa i ogłosił się królem Italii. Mimo, że był Arianinem tolerował katolicyzm. W ostatnich latach wystąpił jednak przeciw papieżowi Janowi I (+ 526). Następnie Teodorykowi Wielkiemu nie udało się zachować jedności swojego państwa. Walki o tron spowodowały interwencję cesarza Justyniana I w 530r., który przy pomocy Bezyriusza i Narzesa położyli kres panowaniu Ostrogotów i wznowili bezpośrednią zależność od Bizancjum pod rządami cesarskiego namiestnika Egzarchy Raweńskiego.

Wkrótce potem do Italii wtargnęli ariańscy Longobardowie, niszcząc je i dotarli aż pod sam Rzym. W powstałym państwie Longobardów położenie Kościoła było bardzo ciężkie. Dopiero wstawiennictwo papieża Grzegorza Wielkiego, a także wpływy Teodolindy, żony króla Longobardzkiego wpłynęło na poprawienie się położenia Kościoła. Teodolina była córką bawarskiego księcia i była wychowana w religii chrześcijańskiej. Wewnętrzne walki nie zapewniły państwu trwałości. W 774r. Karol Wielki położył kres jego istnieniu.

Burgundowie w V w. założyli państwo nad brzegami Renu i Rodanu ze stolicą w Lyonie. Byli oni Arianami, który porzucili dopiero za rządów króla Zygmunta z Genewy, który zbudował m.in. kościół biskupi pw. św. Piotra.

Irlandia i Szkocja - kraj ten zwany Szkocjmajor, w odróżnienie od Szkocjminor stał się terenem misyjnym w I poł. V w. Głównym misjonarzem tych ziem był św. Patryk (390 - 450). Pochodził z Brytanii i wyrósł w religii chrześcijańskiej. Lecz nie chciał podjąć działalności chrześcijańskiej w Irlandii. Gdy miał 16 lat został uprowadzony do Iroszkotów, skąd po 6 latach uciekł. Postanowił jednak do niej wrócić i został jej misjonarzem. Nie wprowadził on tradycyjnej organizacji kościelnej poprzez tworzenie stolic biskupich, ale zakładał klasztory, w nich ustanawiał opatów i wyznaczał biskupa, którego jurysdykcja obejmowała najbliższe ziemie klasztorne. W klasztorze to właśnie biskup był od sprawowania funkcji sakramentalnych.

Piktowie - (Szkoci)

żyli on na północ od Wału Hadriana i byli wrogo nastawieni do rzymskiej prowincji, w której chrześcijanie zaczęli istnieć już w III w. nawróceni zostali przez mnichów z Irlandii. Jeden z nich opat Kolumban (521-597), stał się apostołem Szkocji. Gdy przyszedł tam z 12 mnichami według iroszkockiego zwyczaju. Kościół ten przyjął monastyczną administrację taką, jaka istniała w Irlandii.

Brytania

dawna prowincja rzymska z rozwiniętym chrześcijanizmem i kilkoma biskupstwami. Jednak od 457r. powraca do wiary pogańskiej w skutek najazdów Anglów, Judów i Sasów. Uciekający przed najeźdźcami chrześcijańscy Brytowie schronili się w Walii i Cornwalii. Odcięci tam od Kościoła powszechnego, ulegli tam nadmiernej partykularyzacji. Nawrócenie Anglii (Anglosasów) było dziełem papieża Grzegorza Wielkiego. Anglia dzieli się w tym czasie na osiem księstw utworzonych przez najeźdźców. Ich wrogość do Celtów, odnosi się wrogo do chrześcijaństwa, a przychylniej odnosili się do prowincja rzymskich. Przyjazne warunki stworzyło zawarte ok. 589r. małżeństwo Etelberta z merowińską księżniczką Bertą, która była katoliczką. Kościół Frankoński nie miał jednak możliwości podjęcia misji w Anglii, ale uczynił to papież Grzegorz Wielki. Misjonarzy znalazł Grzegorz Wielki w klasztorze na Monte Celio. Opat Augustyn z 39 zakonnikami przypłynął do wybrzeży królestwa Kentu wiosną 597r.. Augustyn przyjął święcenia biskupie i doprowadził do chrztu Anglii w 397r. i zbudował katedrę w Canterbury. Założył również klasztor św. Augustyna, a przy nim zbudował kościół, w podziemiach którego znajdują się szczątki królów angielskich i miejscowych biskupów. Z czasem Anglia stała się kolebką misjonarzy i wielu znanych uczonych, m.in. Bedy Czcigodnego.

  1. Chrzest Franków

Na kontynencie Europy znalazły się w granicach Cesarstwa rzymskiego liczne plemiona germańskie, niektóre przyjęły wiarę ariańską. Poganami zostawali dość długi czas Frankowie. Pod wodzą Chlodwiga w 496r. umocniło swe panowanie i zdobyli północną Galię. Galijscy biskupi (św. Tomasz z Tours) już wcześniej oddawali się misyjnej działalności. Szczególny wpływ na Chlodwiga miał biskup Remigiusz i jego żona Klotylda. Władca zgodził się na chrzest swoich synów. Jego osobiste nawrócenie łączyło się z wojną przeciw Alemanom w 497r. Podczas wojny wezwał pomocy Chrystusa i złożył obietnicę przyjęcia chrztu, który rzeczywiście przyjął w 498r. przyjął z rąk biskupa Remigiusza. Jego chrzest stał się nie tylko przyczyną nawrócenia Franków, lecz był zapoczątkowaniem nowego kształtu kultury.

  1. Nawrócenie Niemiec

Na ziemiach niemieckich chrystianizm miał wyznawców za czasów rzymskich, ale wędrówki ludów zniszczały jego struktury. Misję podjęli misjonarze z Irlandii i Anglii. Za właściwego apostoła Niemiec uchodzi Bonifacy Bendyty Angielski (Winfryd). W 5 roku życia został oddany na wychowanie do klasztoru. Zdecydował się zostać zakonnikiem, a gdy przyjął kapłaństwo był nauczycielem. W czterdziestym roku życia rozpoczął działalność misyjną. W 714r. znalazł się w okolicach Utrechtu, ale wkrótce wrócił do Anglii. Powtórnie i na zawsze opuścił Anglię w 718r. Od Karola Martelala otrzymał zapewnienie pomocy w misji. Następnie pojechał do Rzymu, gdzie Grzegorz II udzielił mu pozwolenia na misyjną działalność i zmienił mu imię na Bonifacius. Stamtąd udał się do Fryzji, gdzie pracował dwa lata. Hesja stała się krajem samodzielnej działalności misyjnej. Stamtąd udał się do Rzymu gdzie w XI. 720r. otrzymał sakrę biskupią. Kolejnym etapem jego misji była Frygia.

  1. Alemanowie i Bawarowie chrześcijańscy.

Pogański lud Alemanów opanował w V w. tereny środkowej Szwajcarii, lecz został pobity przez Franków w 476r. Misje wśród Alemanów rozpoczął Kolumban Młodszy i Galus, który odnowił biskupstwa w Konstancji i Bazylei.

Bawarowie - lud germański zajął w V w. terytorium rzymskie zwane Bawarią. Misje podjęli uczniowie Kolumbana. Niezależnie od nich do misji przyłączyli się św. Rupert i św. Konbirian. Filarami Kościoła bawarskiego był kler i biskupi z Regnesbergu, Salzubrgu i biskupi z Pasau.

  1. Poganie słowiańscy

Z czasem wzrastała ekspansja Słowian, którzy dotarli aż do łaby i do brzegów Dunaju. Tam, nad brzegami Dunaju, swoją organizację państwową tworzą Bułgarzy w VII w. oni zanim przybyli na półwysep Bałkański stanowili związek plemion, którego przywódca szukał oparcia w Bizancjum, gdyż tam przebywał w 619r. i przyjął chrzest, który jednak nie przyniósł chrześcijaństwa wśród jego ludów. Cesarz jednak bardzo zainteresowany chrystianizacją Chorwatów, którym pozwolił osiąść na Bałkanach. Styczność tych ludów skłoniła papieża Jana IV do podjęcia misji w Chorwacji. Mino wielu prób misyjnych lud ten pozostał w wierze pogańskiej do IX w.

ROZBUDOWA USTROJU KOŚCIELNEGO

  1. Duchowieństwo, hierarchia i struktura

Słowo duchowieństwo ma swe etymologiczne wytłumaczenie w nauce Nowego Testamentu, to jest o człowieku, który posiada Ducha Świętego, będący na służbie. Działa on w mocy Ducha Świętego Odnosi się jego działalność do spełniania publicznych funkcji sakralnych. Nazywano ich również klerem (gr. cleros) - część wyborcza, gdyż uważano ich za szczególną własność Boga.

Sposób kształcenia kleru pozostał taki jak w poprzednich stuleciach. Naukę pobierano u miejscowego kleru, co było ułatwione, gdyż duchowieństwo prowadziło wspólne życie przy kościele biskupim. W tym okresie do kapłaństwa przybywa wiele wolnych osób. Istnienie niewolników i wyzwolonych spowodowało, że Kościół nie chciał ich włączać do stanu duchownego, gdyż oni posiadali zobowiązania wobec swoich patronów.

Wyboru dokonywano przez aklamację całego Kościoła lokalnego. Ze względu na dużą liczbę wiernych często mniejszy ich krąg, razem z klerem uwzględniali kandydata zwłaszcza na biskupa, a ludzie aprobowali nowego kandydata poprzez aklamację. W granicach Kościoła lokalnego jedynie biskupi mogli udzielać święceń. Duchowieństwo przyjmowali, je na służbę swego Kościoła lokalnego. Dla innych Kościołów święceń udzielano wyjątkowo.

Celibat - bezżeństwo kleru nie stał się jeszcze nakazem, ale był coraz częściej polecanym na zachodzie już w 306r. na synodzie w Elwirze. Mówiono, że duchowni żonaci mieli po święceniach obowiązek zachowywania czystości małżeńskiej. Papieże od Damazego I 366 - 386 do Leona Wielkiego 440 - 461 popierali tę praktykę, którą rozpowszechniono na Kościoły lokalne. Synody tych Kościołów domagały się od kandydatów do święceń zobowiązania pod przysięgą całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej. Wschód wytrwał przy dawnych ustawach. Nie pozwalał wstępować w związki małżeńskie po przyjęciu święceń kapłańskich. Cesarz Justynian I podczas synodu w 692r. wstrzemięźliwość od pożycia małżeńskiego nałożył na biskupa jako warunek do święceń.

Kler zyskał od cesarza przywileje co do swego stanowiska, które urzeczywistniały się tylko wewnątrz ale i w stosunku do innych obywateli. Cesarz uwolnił kler od świadczeń wobec państwa. Konstancjusz zwolnił duchowieństwo od podatku gruntowego. Przywileje z biegiem czasu stały się pobudką do przyjmowania święceń kapłańskich, które gwarantowały nietykalność. Z tego powodu Konstantyn zabronił osobom piastującym ważne stanowiska do wstępowania w stan duchowny. Innym przywilejem był tzw.: privilegium fori, który sprawiał, że duchowni podlegali tylko pod jurysdykcję kościelną. Biskupi zostali obdarzeni funkcją sądowniczą, zarówno w sprawach świeckich jak i kościelnych, co zrównywało ich z wyższą warstwą urzędniczą.

  1. Urzędy kościelne, parafie i diecezje.

Wobec szybko wzrastającej liczby chrześcijan jak i innych następstw, które powstawały w Kościele, wIV w. wzrosła liczba biskupów. Jednak dla ich odciążenia powstały nowe urzędy, takie jak archiprezbiter i archidiakon, którzy byli pomocnikami biskupa w wykonywaniu jurysdykcji i zarządzaniu diecezją. O parafiach w znaczeniu współczesnym mówi się dopiero w VI w. Ich rozwój dokonywał się od połowy VI w. do II poł VIII w. Dość wcześnie wprowadzono rozróżnienie między kościołami katedralnymi, parafialnymi a kaplicami. Tylko w kościołach katedralnych i parafialnych można było odprawiać Msze św. W większe święta kościelne. Jednak dopiero stałe rozgraniczenie diecezji nastąpiło po rozgraniczeniu parafii.

  1. Prymat i papieże

Wschód w osobie biskupa Rzymu upatruje zachodniego patriarchę. Nie kwestionował jego, co podkreślał na soborze w Konstantynopolu i Chalcedonie. Uznawano też Rzymski prymat w kwestiach wiary. Od biskupa Rzymu oczekiwano podpisania formuły wiary, a cesarz się nawet tego domagał.

Wśród papieży końca VI w. na szczególną uwagę zasługuje św. Damazy I (366 - 84). Rozpoczął on swój pontyfikat podczas krwawych zamieszek. W tym czasie mniejszość wybrała antypapieża i doszło do starć między stronnikami obu papieży. Papież poparty przez cesarza uporządkował sprawy w Rzymie, gdzie troszczył się o groby wyznawców, ale i o sprawy Kościoła Powszechnego. Na Synodzie Rzymskim orzekł, że biskup rzymski jest metropolitą Zachodu.

Św. Innocenty I (402 - 17)

posiadał rozwiniętą świadomość prymatu rzymskiego i określał się jako główny episkop. Podkreślał, że biskup rzymski jest najwyższą instancją apelacyjną. Za jego pontyfikaty Alaryk zagroził Rzymowi

Św. Leon Wielki (440 - 461)

posiadał największą świadomość prymatu papieża. Uważał, że jego fundamentu należy upatrywać w tym, że papież jest spadkobiercą piotrowej spuścizny , co nakłada obowiązek czuwania nad czystością wiary i ustalenia takiej dyscypliny by odpowiadała dyscyplinie Ewangelii i wiary ojców. Na soborze Chalcedońskim ukazali legaci autentyczność nauczania Biskupa Rzymu. Na zachodzie zaś jego wystąpienie przeciwko Attyli w 452r. i Genzerykowi w 455r. w obronie Rzymu przyczyniło się do podniesienia autorytetu papieża.

Po dwudziestu jeden latach pontyfikatu Papieża Leona Wielkiego w trudnym okresie Soboru Chalcedońskiego Rzym miał 18 papieży (do Pelagiusza II 578 - 590) i dwóch antypaieży Wawrzyńca i Diaskura. 10 z nich doznaje czci świętych. Najdłużej panował papież Wigiliusz. Na jedenaście pontyfikatów siedmiu na dwóch papieży było rodowitymi Rzymianami. Jeden był z pochodzenia Gotem. Do najtrudniejszych problemów należało ustosunkowanie się do sprawy religijnych, a szczególnie do monoteletyzmu, oraz obrona autorytetu Chalcedonu.

Ustosunkowanie się do ludności i państwa wymagało powstania działalności misyjne. Obrony i rozwoju uprawnień prymacjalnych Rzymu, ukonstytuowania się apostolskich wikariatów generalnych. Ich ustanowienie służyło umocnieniu wiary katolickiej w krajach, w których odchodzono od arianizmu i starano się przezwyciężyć polityczne i gospodarcze skutki najazdów barbarzyńskich. Umocniło to papieską zwierzchność nad tymi krajami. Taki wikariat posiadała Sewilla. Szereg 21 papieży w latach 590-692 otwiera znakomity pontyfikat Grzegorza Wielkiego (590 - 604). Został On wybrany papieżem przez kler, senat i lud rzymski. Do pełnienia funkcji biskupa Rzymu był dobrze przygotowany. Wśród swoich przodków miał senatorów i papieża Felixa III. Wcześniej zaangażowany w działalność państwową pełnił w latach 571 -573 urząd prefekta Rzymu. Po śmierci ojca, na Monte Celio założył klasztor benedyktyński św. Andrzeja. Zrezygnował z pełnionego stanowiska i wraz z benedyktynami oddał się pobożnym praktykom religijnym i studiom. Papież Benedykt I wyświęcił go na diakona, a papież Pelegiusz II wysłał go jako legata do Bizancjum, gdzie przebywał w latach 579 - 585. W tym okresie poznał wzajemne stosunki państwa i Kościoła. Utrwalił się w przekonaniu, że cesarz jest namaszczony i posłany przez Boga. Zawarł pokój z Longobardami i podjął u nich misję, gdyż cesarski Egzarcha z Rawenny nie potrafił obronić przed nimi swojego kraju. Podobne względy skłoniły go do współpracy z Frankami. Bez ich zgody nie można było rozpocząć reformowania Frankonii. Wiele uczynił dla obrony prymatu papieskiego i jego teologicznych podstaw. Protestował przeciw tytułowi „patriarchy powszechnego”, którego używał biskup Konstantynopola, gdyż kierował się dobrem Kościoła i dlatego nie zerwał więzi z Konstantynopolem, ale posługiwał się wyrażeniem „Sługa Sług Bożych” - „Servus Servuorum Dei”. Wśród papieży stał się jednym z najwybitniejszych duszpasterzy. Rozwinął w Italii pomoc dla ludzi zubożałych w skutek najazdów. W trosce o podniesienie poziomu moralnego kleru napisał „Regułę Pastoralną” - „Duszpasterstwo jest w życiu Kościoła sztuką nad sztuki”. Akcentował konieczność ratunku sumienia w osobistym życiu kapłana , a w duszpasterstwie należytego przepowiadania Ewangelii. Sam głosił homilie, z których zachowało się 40. Starał się utrwalić życie chrześcijańskie, a życie zakonne znał według reguły benedyktyńskiej. Do mnichów zwrócił się w dziele „Moralista”, które opracował w 22 homiliach. Dla lektury w zakonach opracował dialogi. Za swoje pisma otrzymał tytuł Doktora Kościoła. Czytano je w średniowieczu i na ich podstawie kształtowały pobożność wciągu wieków.

Następcy jego poza sprawami Kościoła lokalnego zajmowali się rozwiązywaniem konfliktów z Bizancjum. Szczytowe napięcie wystąpiło za Konstansa II, który nie tylko osadził w więzieniu a następnie skazał na wygnanie papieża Marcina I, ale równocześnie wymógł wybranie przychylnego mu papieża Eugeniusza I. Marcin nie protestował przeciw decyzji cesarza dla dobra Kościoła. Konstans II nadał Rawennie niezależność od Rzymu. Jego syn Konstantyn IV musiał zmienić postępowanie wobec papieża, ze względu na sytuację na wschodzie. Napięcie nastąpiło za Justyniana II, który objął tron w 17 roku życia. Jego rządy przejawiały się w despotyzmie, chociaż w swym postępowaniu sprawiał pozory religijnego. Jako pierwszy umieścił na monetach postać Chrystusa.

  1. Służba Boża, święta kościelne i inne formy kultu religijnego.

Intensywny rozwój liturgii zauważa się nie tylko w Kościele Wschodnim, ale i w zachodnim. Na zachodzie wykazuje się troska o nauczanie prawd wiary i udzielenia sakramentów ludziom nawróconym. Pod wpływem mnichów iroszkockich rozpowszechniała się spowiedź uszna i cześć świętych.

Liturgia rzymska - jej rozwój dokonał się od papieża Leona wielkiego do Grzegorza wielkiego. Najtrwalszą formę nadały liturgii „Sakramentarze” papieża Grzegorza Wielkiego. Wiele jego elementów przyjęło

się w Kościele powszechnym i pozostało do reformy soborowej z 1963r. Osobnymi szatami do mszy świętej posługiwali się duchowni już w VII w. Istniały też inne rodzaje liturgii, takie jak hiszpańska czy mediolańska, które różniły się od rzymskiej rozbudowaną formułą błogosławieństw. W VII w. wprowadzano do liturgii śpiewy na wzór bizantyjski.

  1. Sprawowanie Sakramentów

W tym czasie rozpowszechnił się chrzest dzieci. Chrztu udzielano w baptysteriach, osobnych kapliczkach. Zanikał też dawny katechumenat. Wprowadzono dłuższe pouczenie przed chrztem dla rodziców, by mogli nauczać prawd wiary. Od VII w. wprowadzono w miejsce spowiedzi publicznej konfesjonały. Do tej pory duchowni nie mogli korzystać z pokuty. Teraz po wypełnieniu zadanej pokuty zarówno kapłan jak i biskup mogli wrócić do funkcji kapłańskich. W Viennie został ustanowiona posługa kapłana penitariusza.

Pobożność chrześcijańska doznaje zahamowania ale i przyjmuje nowe kształty. Na początku VI w. zauważono zahamowanie przystępowania do Komunii Świętej. przyczyną tego były surowe wymagania. Dlatego zaprzestanie uczęszczania ludzi do Komunii Świętej było powodem wprowadzenia innej praktyki. Ci, którzy nie komunikowali pod koniec Mszy otrzymali poświęcony chleb - eulogie. Pojawia się pobożność maryjna i świętych. Imię Maryi wprowadzono do Kanonu liturgicznego w VI w. pojawiły się święta ku czci NMP takie jak:

Kościoły pod wezwaniem NMP były znane wcześniej. Najbardziej znanym Rzymskim Kościołem ku czci NMP jest bazylika Santa Maria Magiore. Oprócz patronów lokalnych i krajowych, szczególnej czci doznawał w Kościele św. Piotr. Młode ludy przyjęły obok czci św. Piotra także zwyczaj pielgrzymek, które były modne zwłaszcza w Anglii. Żywoty świętych pojawiają się nie tylko jako wyraz czci, ale mają również na celu kształtowanie pobożności. Wpływa to na powstawanie nowej formy pisma jakimi były Żywoty hagiograficzne.

Moralność chrześcijańską kształtowano wiarą i pobożnością, ale nie pominięto pomocy w tym celu prawa, które było ustanowione na synodzie, jak również prawa państwowego, które uległo schrystianizowaniu.

Dobroczynna działalność Kościoła uwidoczniła się we wszystkich kierunkach życia. Powstawały szpitale, przytułki dla bezdomnych jak również domy dla podrzutków. Wiele ludzi świeckich złożyło dobrowolne świadectwo miłości bliźniego. Ok. 400r. św. Olimpia przeznaczyła ogromny majątek na pomoc ubogim i wystrój kościołów.

Pierwsze świątynie budowano w styli bazylik, a później w stylu bizantyjskim. Styl bazylikowy był powszechnie używany w budownictwie. Budowle w tym stylu charakteryzowały się kształtem wydłużonego czworoboku zakończonego półokręgiem zwaną apsydą. Otoczony był 2 lub 4 rzędami kolumn, które dzieliły kościół na pięć naw. Na środku kościoła umieszczano ołtarz. Ściany wykładano marmurem, a absydę i nawę środkową ozdabiano mozaiką. Przykładem takiej budowy są bazyliki św. Jana na Lateranie, św. Klemensa i św. Pawła za Murami. Styl bizantyjski powstał w VI w. dzięki cesarzowi Konstatynowi. Wyróżniał się on wielością kopuł, jednej wyższej i czterech niższych. Przykładem budowli w tym stylu jest Świątynia Mądrości (Hagia Sophia) zbudowana w Konstantynopolu przez cesarza Justyniana I. Obok kościołów budowano również baptysteria - chrzcielnice. W późniejszych czasach chrzcielnice zaczęto umieszczać w bocznych nawach kościelnych.

ŻYCIE ZAKONNE

  1. Monastycyzm wschodni

Motywem wyboru życia mniszego była chęć naśladowania Chrystusa. Asceci po ustaniu prześladowań odchodzili do miejsc samotnych, szczególnie na pustynię - gr. anachorea. Obok nazwy anachoreci istniała również druga monachoici, która oznaczała samotnicy. Występowała ona równolegle z anachoretami. Żyli oni w pustelniach albo eremach - eremici.

Egipt jest krajem, w którym najwcześniej spotyka się eremitów. Podejmowali oni surowy tryb życia zdala od ludzi Najbardziej znanym eremitą stał się Antoni Pustelnik (251 - 356). Uczniów miał za życia, a po śmierci zyskał naśladowców, głównie dzięki żywotowi napisanemu przez św. Atanazego. Pochodził On z religijnej rodziny.

Drugim pustelnikiem jest Paweł z Teb, który zmarł w 347r. Stał się on wzorem do naśladowania dzięki biografii napisanej przez św. Hieronima. Jego uczniowie przebywali samotnie w eremach nie tworząc pustelni.

Anachoretyzm jest to forma życia pustelniczego, która polegała na budowaniu pustelni blisko miejsca swego mistrza. Mnichowie z takich pustelni gromadzili się na wspólnej modlitwie a raz w tygodniu na wspólnej liturgii. Każdy z nich żył samotnie, pracował i modlił się.

Cenobityzm - jako nowa forma życia monastycznego rośnie równolegle do poprzednich. Jej twórcą był Pachoniusz (287 - 346). Pochodził on z Egiptu. Najpierw był anachoretą, który szybko uświadomił sobie konieczność więzi organizacyjnej wśród żyjących obok siebie eremitów. Wzrost liczby pustelników skłonił go w 320r. do zorganizowania wspólnego życia. W górnym Egipcie utworzył dla swych mnichów regułę. Kierownictwo sprawował wybrany ojciec - opat. Mnisi mieszkali w osobnych domkach zajmując je według zawodów. Poszczególne grupy miały swoich przełożonych. Wspólna była kaplica i refektarz. Teren domków otaczano murem, co oznaczało odsunięcie się od świata - claustrum.

Rozwój zakonów był widoczny za jego życia powstało dziewięć zakonów męskich i dwa żeńskie. Klasztory żeńskie miały za przełożoną jego siostrę Marię.

  1. Ławry i klasztory Palestyńskie.

Palestyna posiadała znaczną liczbę Anachoretów na Synaju, ale najbardziej znana była Lavra. Zachód poznał życie monastyczne z podania św. Atanazego i św. Hieronima. Chrześcijanie pociągnięci ideałami tego życia udawali się do Egiptu i Palestyny. Zakładano w Palestynie własne klasztory o specyfice zachodniej. Pierwszy klasztor na Górze Oliwnej powstał dzięki rzymiance Melanii 383r. i był to klasztor żeński. Dwa klasztory dla ludzi zachodu założył św. Hieronim z fundacji innej rzymianki Pauli Starszej. Na miejsce monasteru żeńskiego u męskiego wybrał Betlejem, gdzie również zbudował hospicjum dla pielgrzymów. Trzy inne klasztory były dziełem innej rzymskiej pary małżeńskiej Piniana i Melanii, którzy założyli go w 432r. w Jerozolimie.

  1. Mnisi Syryjscy - stylici.

Syria dzięki swojej pustyni i górom stała się krajem najbardziej bogatym w klasztory. Najbardziej specyficzną formą syryjskich pustelników była postawa św. Szymona Słupnika 430 - 459. Prowadził on życie eremity, ale postanowił zamieszkać na słupie i z niego nauczał. Wokół tego słupa po jego śmierci powstał kompleks klasztorny. Natomiast św. Bazyli Wielki napisał regułę dla klasztorów wschodnich.

  1. Życie zakonne na Zachodzie

W Kościele na zachodzie życie pustelnicze i zakonne nie było tak intensywne. Klasztory powstawały w mniejszej liczbie niż na wschodzie. Jednak były bardziej zróżnicowane i posiadały bardziej konkretną działalność. Na rozwój zachodniego monastycyzmu duży wpływ wywarł św. Augustyn. Założył klasztor w Hipponie.

Na piśmie pozostawiał dla nich wskazanie, stanowiły podstawę do późniejszej reguły życia zakonnego i reguły Augustiańskiej.

Św. Marcin z Torus

stał się propagatorem życia monastycznego w Galii. Specyfiką marcinowego monastycyzmu stało się ukierunkowanie na działalność pastoralno - misyjną. Jego uczniowie, którzy jako biskupi zakładali klasztory propagowali jego kult i życie monastyczne.

Św. Jan Kasjan

dał początek zachodniej teologii monastycznej. W Marsylii założył zarówno męski jak i żeński klasztor. Dla swoich mnichów napisał dwa dzieła O wschodnim monastycyźmie „Urządzenie Klasztoru” i „Rozmowy Ojców”.

Tak na wschodzie jak i na zachodzie starano się ująć życie zakonne w normy prawne, co słabo się przyjęło wschodzie, a na zachodzie zaś dokonał tego św. Benedykt z Nursji w szóstym stuleciu. Biskupi zachodni bardziej niż wschodni wykonywali jurysdykcję nad klasztorami. Widzieli oni chętnie spisane reguły, według których mogli oceniać życie klasztorne.

Św. Benedykt z Nursji (480 - 547) .

Jako młodzieniec rozpoczął studia w Rzymie, które szybko mu się znudziły i osiadł jako pustelnik w grocie Subiaco. Wkrótce zaczęli zgłaszać się do niego uczniowie, a mnisi z pobliskiego klasztoru zaproponowali mu funkcje opata. On jednak uciekł i powrócił do pustelni. Dla swoich mnichów zorganizował 12 osiedli, z których każde miało swego przełożonego. Jednak w osiedlu dla nowicjuszy sam objął przewodnictwo. Ok. 529r. przeniósł się na Monte Cassino. Tam zbudował klasztor i kościół. Tam również ułożył „Regułę” nazwaną później od jego imienia benedyktyńską. Uważał, że wspólna modlitwa jest służbą Bożą. Zajmowali się poza modlitwą praca dla własnej wspólnoty, ale i dla dobra duchowego. Już wówczas istniał roczny nowicjat. Uznani za godnych zobowiązywali się ślubem do zachowania Reguły i stałego życia w klasztorze. Za życia Reguła św. Benedykta nie była znana, ale dopiero pisma i działalność papieża Grzegorza Wielkiego przyczyniły się w szczególny sposób do jej powszechnej znajomości w Kościele. Obok męskiej gałęzi istniała również żeńska złożona przez siostrę św. Benedykta św. Scholastykę. Zakon benedyktynów wydał całą liczbę świętych i odegrał dużą dolę w dziejach cywilizacji.

Poza nurtem benedyktyńskim w VI w. rozwinęły się liczne klasztory w zachodniej Europie, w Italii propagatorem życia zakonnego stał się Castigor w założonym klasztorze w Vivarium zajmował się pracą umysłową. Kościół w tym czasie dzięki Konstantynowi Wielkiemu otrzymał wolność i przywileje. Kościół się swobodnie organizować.

W życiu Kościoła zamęt wprowadzały herezje, które jednak zmuszały wielu teologów do pracy nad obroną czystości wiary chrześcijańskiej.

Mimo rozszerzania się Kościoła w tym okresie nastąpił zanik życia kościelnego w niektórych krajach, które były uważane pierwotnie za chrześcijańskie. Należały do nich: Palestyna, Azja Mniejsza, Afryka Północna czy tez Persja. Zanik chrześcijaństwa był wynikiem najazdów mahometańskich. Kościół przed tym się bronił różnymi sposobami. Okres herezji najwybitniejszych Doktorów Kościoła i wielu soborów. Osobą, która odegrała dużą rolę w rozwój myśli religijnej i organizował życie klasztorne, jak również walczył z herezjami.

HISTORIA KOŚCIOŁA - ŚREDNIOWIECZE

Okres I: Od założenia Państwa Kościelnego do papieża Grzegorza VII - 1073

Po upadku Cesarstwa Zachodniego władza polityczna spoczęła w rękach ariańskich Ostrogotów, by w latach 552-553 powrócić znowu w ręce Cesarstwa Bizantyjskiego, a już po 568r. przejść pod władzę najeźdźców germańskich Longobardów. Ta ustawiczna fluktuacja władzy politycznej odbiła się ujemnie na papiestwie. Wprawdzie wśród szerzącej się z rozmachem kultury barbarzyńskiej papiestwo nie straciło swych żywotnych sił i pracowało nadal nad chrystianizacją narodów. Niemniej zmieniająca się sytuacja polityczna zadziałała negatywnie. Za czasów panowania Ostrogotów od Jana I (523-526), Felixa III (526-530) do Syweriusza (536-537) papieże byli wybierani pod naciskiem władcy ostrogockiego. Stolica Apostolska w VI i VII w. uzależniła się od Konstantynopola.

Człowiekiem, który przywracał blask papiestwa był Grzegorz Wielki. Jednak następcy jego nie potrafili utrzymać tego poziomu, na co wpłynęło miedzy innymi polityka wschodniego dworu cesarskiego. Dopiero jednak związek z cesarstwem zachodnim doprowadził do podniesienia znaczenia papiestwa i do odnowienia cesarstwa zachodniego. W momencie kiedy Longobardowie zajęli Północną Italię, odtąd panowanie bizantyjskie utrzymywało się tylko na południowych jej ziemiach. Namiestnik cesarski rezydował w Rawennie. W obliczu najazdów Longobardów ludność zrażona wielkimi podatkami i korupcją urzędników cesarskich zaczęła się zwracać w stronę papiestwa., które wobec egzarchy zajmowało coraz bardziej niezależne stanowisko. Papiestwu, które szukało poparcia na zachodzie zagrażało królestwo Longobardów. W szczególnie trudnej sytuacji znalazło się papiestwo za panowania Stefana III (752 - 757) Król longobardzki zajął Rawennę i wyruszył na zdobycie Rzymu. Kiedy cesarz Konstantynopola nie udzielił pomocy papieżowi, ten zwrócił się o pomoc do króla frankońskiego Pepina. Do spotkania między papieżem a Pepinem doszło w I. 574r. Pepin podjął decyzję o wyprawie do Italii. Na piśmie zaś dał zobowiązanie, że tereny, które odzyska przekaże papieżowi. Stefan III w katedrze w San Denis dokonał ponownego namaszczenia Pepina i jego synów na króla, co odsunęło boczne linie dynastyczne. Papież przyznał namaszczonym królom tytuł patrycjuszy Rzymu, czym zobowiązał ich do opieki nad miastem. Dotychczas tytuł ten przysługiwał tylko egzarchom. W sierpniu Frankowie wkroczyli do Italii o oblegali Pawię. Król Longobardzki podjął rokowania, uznając Pepina. Wtedy wojska Pepina wycofały się z Italii. Kiedy król Longobardzki mimo pokoju, który zawarł w XII. 755r. wyruszył na Rzym, frankowie po raz drugi zjawili się pod Pawią. Tam nastąpiło spotkanie Pepina z posłem bizantyjskim. Ostatecznie król longobardzki skapitulował w VI. 756r. wówczas Pepin przekazał obiecane tereny papieżowi. W ten sposób powstało Państwo Kościelne. Po śmierci Pepina Longobardowie, a zwłaszcza ich król Dezyderiusz. Próbował on zagrozić Stolicy Apostolskiej. Wówczas Papieżem był Hadrian I (772 - 792). Wezwał on pomocy króla frankońskiego Karola, który wkroczył z wojskiem do Italii i pokonał Dezyderiusza, króla Longobardzkiego. Wcielił on do swego państwa królestw longobardzkie, a ziemie zagarnięte oddał papieżowi, a przez to potwierdził darowiznę ojca.

synod - zjazd biskupów danego obszaru, ale nie pod przewodnictwem papieża, tak jak sobór

apologeta - znawca teologii fundamentalnej - obrońca wiary.

Historia kościoła ks. dr hab. Józef Kiedos .

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
historia Kościoła Powszechnego
Historia Kościoła Katolickiego
61 Ks Nunzio Galantino, Pięć ran Kościoła Świętego – historia, utopia, proroctwo
z historii kościoła
KOŚCIÓŁ KTÓRY WYZNAJEMY I NASZE PODZIAŁY HISTORYCZNE, apologetyka
opracowane tezy z historii Kościoła, 7
opracowane tezy z historii Kościoła, 18
opracowane tezy z historii Kościoła, 3
opracowane tezy z historii Kościoła, 3
Historia Kosciola skrypt semest Nieznany
HISTORYCZNE I TEORETYCZNE MODELE FUNKCJONOWANIA PAŃSTWO KOSCIOL, ADMINISTRACJA
opracowane tezy z historii Kościoła, 11
Kościół katolicki a holocaust, Ciemna strona historii chrześcijaństwa
Odkryto Ewangelię Judasza Judasz Ewangelia Apokryf Religia Biznes Żydzi Historia Kościół
kłopotliwe, historyczne błędy kościoła, HISTORYCZNE BŁĘDY KOŚCIOŁA: chodzi o decyzje na ogół kłócące

więcej podobnych podstron