RACHUNKOWOŚĆ

ZARZĄDCZA

(MATERIAŁY POMOCNICZE DO ZAJĘĆ)

OPRACOWAŁ: JAN TURYNA

WARSZAWA, 1999

KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM

1. Czym jest koszt?

Koszty własne firmy stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie różnych czynników produkcji (lub zasobów firmy) prowadzące do osiagania współmiernych z nimi przychodów oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, ale związane z normalną działalnością firmy w określonej jednostce czasu.

Koszty zatem:

1. dotyczą określonej jednostki czasu (tak jak przychody)

2. są kategorią memoriałową

3. są współmierne z przychodami, do powstania których prowadzą; koszty i przychody są przysłowiowymi „dwiema stronami tego samego medalu”

4. wyrażają zużycie zasobów firmy (aspekt ekonomiczny) lub ilustrują rozmaite wydatki wynikające m.in. z regulacji prawnych (aspekt prawno - administracyjny)

2. Wydatki a koszty

Wydatek jest pojęciem szerszym niż koszt, oznacza wszelkie wydatkowanie środków. Jest zatem ujęciem kasowym Przykład:

spłata raty kredytu zmniejszenie zasobu środków pieniężnych

spłata odsetek od kredytu koszty finansowe

spłata odsetek karnych pozostałe koszty operacyjne

Koszty w świetle przepisów: ustawa o rachunkowości, ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych

KONCEPCJE KOSZTÓW

1. Koncepcja „kosztów historycznych” istnieje tylko jeden rzeczywisty koszt poniesiony na wytworzenie produkcji wycena produkcji, pomiar zysku, sprawozdawczość finansowa

2. Koncepcja według modelu decyzyjnego są różne koszty dla różnych celówpodejmowanie decyzji, planowanie.

3. Koncepcja narzędzi kontroli i oceny pracy menedżerów menedżerowie są oceniani przez pryzmat poniesionych wydatków

KONCEPCJA WEDŁUG "KOSZTU HISTORYCZNEGO"

KONTROLA I WYCENA PRODUKCJI, POMIAR

ZYSKU ODPOWIEDZI NA PYTANIA:

1. Przedmiotem są koszty podstawowej działalności operacyjnej

1. Typowe pytania:

1. ile kosztowało wytworzenie wyrobów, robót, usług itp. w danym okresie sprawozdawczym ?

2. CZY KOSZTY PONIESIONO W RACJONALNEJ WYSOKOŚCI I CZYJA TO ZASŁUGA lub wina ?

3. JAKI WYNIK FINANSOWY UZYSKANO Z TEJ DZIAŁALNOŚCI ?

KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZTÓW:

1. RODZAJOWE;

2. WEDŁUG FAZ DZIAŁalności

3. WEDŁUG POZYCJI KALKULACYJNYCH

4. WEDŁUG CZASU.

KOSZTY WEDŁUG RODZAJÓW:

1. amortyzacja majątku trwałego (tj. części środków trwałych oraz wszystkich wartości niematerialnych i prawnych).

2. zużycie materiałów i energii tj.: zużycie materiałów podstawowych, opakowań, części zapasowych, paliw i energii, materiałów biurowych itp.

3. USŁUGI OBCE - koszty robót, usług itp. świadczonych przez inne jednostki (transport, remonty, obróbka obca itd.).

4. WYNAGRODZENIA - koszty wszelkich wynagrodzeń, niezależnie od formy zatrudnienia pracownika

5. PODATKI I OPŁATY - podatki obciążające koszty działalności (gruntowy, od środków transportu itp) opłaty notarialne,i sądowe, opłaty na rzecz administracji państwowej i inne.

6. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I INNE ŚWIADCZENIA - odpisy na zakładowy fundusz socjalny, Fundusz Pracy, zakładową służbę zdrowia itp

7. POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE np. koszty delegacji służbowych, ryczałtu za używanie samochodów prywatnych dla celów służbowych, ubezpieczenia rzeczowe i inne.

KOSZTY WEDŁUG FAZ DZIAŁALNOŚCI

1. KOSZTY FAZY ZAOPATRZENIA

2. KOSZTY FAZY PRODUKCJI

3. KOSZTY FAZY ZBYTU

4. KOSZTY OGÓLNE FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA (ZARZĄDU)

MIEJSCE POWSTAWANIA KOSZTÓW (M.P.K.)

Komórki organizacyjne odpowiedzialne za wykonywanie określonych czynności, a zatem za ponoszone koszty.

Najprostsze m.p.k. to pojedyncze stanowisko pracy np. obsługa komputera. Koszty według m.p.k. to np. wynagrodzenie + narzuty na wynagrodzenie osoby obsługującej komputer, zużycie energii (zasilanie komputera)¸ amortyzacja, materiały eksploatacyjne itp.

KOSZTY WEDŁUG UKŁADU KALKULACYJNEGO

Podstawowy sposób podziału kosztów to podział na:

• KOSZTY PRODUKTU (tworzące wartość produktu)

• KOSZTY OKRESU (nie tworzące wartości produktu, odnoszone na wynik finansowy)

Według kryterium związku kosztu z produktem koszty dzielimy na:

a) KOSZTY BEZPOŚREDNIE

- materiały bezpośrednie;

- płace bezpośrednie;

- inne koszty (np. zużycie narzędzi specjalnych, koszty nowej produkcji i inne).

b) KOSZTY POŚREDNIE

- produkcji (WYDZIAŁOWE)

- ogólne (ZARZĄDU)

- sprzedaży

KOSZTY BEZPOŚREDNIE + KOSZTY WYDZIAŁOWE = PEŁNE KOSZTY WYTWORZENIA

Według ustawy o rachunkowości z 29 września 1994 r., koszt wytworzenia obejmuje *...koszty bezpośrednie produkcji... oraz przypadająca na okres wytworzenia produktów uzasadniona część kosztów pośrednich produkcji; do kosztów wytworzenia... nie zalicza się kosztów ogólnych zarządu... kosztów sprzedaży, jak i pozostałych kosztów operacyjnych...”

KONCEPCJA WEDŁUG MODELU DECYZYJNEGO
PODEJMOWANIE DECYZJI, PLANOWANIE,
ODPOWIEDZI NA PYTANIA (PRZYKŁADOWO)

a) JAKI BĘDZIE KOSZT WYPRODUKOWANIA WYROBU "A", A JAKI - WYROBU "B"?

b) JAKI WYNIK FINANSOWY PRZYNIESIE SPRZEDAŻ WYROBU "A", A JAKI - WYROBU "B"

c) Jaka powinna być Wartość sprzedaży, wyrobu "c", aby przy określonym poziomie kosztów osiągnąć zysk ? itp.

TYPOLOGIA KOSZTÓW W MODELU DECYZYJNYM

1. koszty stałe i zmienne

2. koszty istotne (relewantne) I nieistotne dla podejmowania decyzji

3. koszty utracone

4. koszty utraconych korzyści

e. Koszty krańcowe (marginalne)

Koszty stałe - to koszty, które niezależnie od zmian wielkości produkcji mierzonej ilością produkcji, czasem pracy itp. pozostają w pewnych granicach na tym samym poziomie lub zmieniają się, ale minimalnie.

K K

K¹¹

K¹

10 20 1000

x x

Koszty stałe koszty skokowo - stałe

Koszty zmienne - to koszty zmieniające się wraz ze zmianą wielkości produkcji

K K

KOSZTY KOSZTY

PROPORCJONALNE PROGRESYWNE

x (ilość) x (ilość)

K

KOSZTY

DEGRESYWNE

x

Względny charakter podziału kosztów na stałe i zmienne; np. uwzględniając sytuacje ekstremalne:

a). w ciągu 1 - 2 dni - praktycznie wszystkie koszty są stałe;

b) w ciągu 5 i więcej lat - wszystkie koszty są zmienne.

KRYTERIUM: WPŁYW PRZYSZŁEGO KOSZTU NA DECYZJĘ

KOSZTY

ISTOTNE NIEISTOTNE

(RELEWANTNE) (NIERELEWANTNE)

JAKIE KOSZTY SĄ ISTOTNE DLA PODEJMOWANIA DECYZJI?

1. Jednostkowe koszty przyszłe (typu EX-ANTE); żadne koszty minione nie mają wpływu na proces decyzyjny

1. Koszty różniące się pomiędzy sobą w różnych wariantach działania.

PRZYKŁAD: wybór środka komunikacji

SAMOCHÓD KOMUNIKACJA

MIEJSKA

Ubezpieczenia 50/mc

Czynsz za garaż 100/mc

Okresowy

przegląd 100/mc

Benzyna 150/mc

Bilet 200/mc

400/mc 200/mc

Koszty istotnymi dla podjęcia decyzji spośród wyżej wymienionych są: benzyna i bilet. Inne koszty są nieistotne dla decyzji
nie wpływają na wybór (bo i tak je poniesiemy)

Zatem:

- bilet > benzyna
samochód

- bilet < benzyna
komunikacja miejska

INNE KATEGORIE KOSZTÓW W MODELU DECYZYJNYM

1. KOSZTY UTRACONE (ang. SUNK COSTS)

Są to koszty już poniesione lub, które musimy ponieść i nie mogą być one zmienione przyszłymi decyzjami. Przykłady:

- obowiązkowe ubezpieczenie samochodu

- zużyta ekonomicznie maszyna (konieczność kupna nowej) itp.

KOSZTY UTRACONE SĄ ZAWSZE NIEISTOTNE

2. KOSZTY UTRACONYCH KORZYŚCI (ang. OPPORTUNITY

COSTS)

Są to koszty, które ponieśli byśmy w wyniku zaniechania jednego działania na rzecz innego działania; muszą one być zatem włączone jako dodatkowa pozycja kalkulacyjna w drugim wariancie. Jest to w gruncie rzeczy ABSTRAKCYJNA KATEGORIA, JEDNAK WAŻNA W PROCESIE DECYZYJNYM

PRZYKŁAD: MAMY OKAZJĘ ROZPOCZĄĆ PRODUKCJĘ NOWOCZESNEGO PÓŁFABRYKATU, CO WYMAGAŁOBY 100 GODZ. PRACY MASZYNY "X" W SKALI MIESIĄCA. AKTUALNIE CZAS PRACY MASZYNY "X" JEST W CAŁOŚCI PRZEZNACZONY NA PRODUKCJĘ WYROBU "A". ZATEM PRZYJĘCIE ZLECENIA NA WYTWARZANIE PÓŁFABRYKATU OZNACZAŁOBY OGRANICZENIE PRODUKCJI "A", A WIĘC - PRZYCHODÓW Z JEGO SPRZEDAŻY O 200,-. KOSZTY ZMIENNE WYKONANIA NOWEGO ZLECENIA W SKALI I MIESIĄCA WYNIOSĄ WG. WSTĘPNYCH SZACUNKÓW 1000,- CZY POWINNIŚMY PRZYJĄĆ NOWE ZLECENIA?

ROZWIĄZANIE

PRZYJĘCIE ZLECENIA = UTRATA PRZYCHODÓW ZE SPRZEDAŻY "A" O 200,-

TA KWOTA TO WŁAŚNIE KOSZT UTRACONYCH KORZYŚCI I POWINNA BYĆ WŁĄCZONA. JAKO DODATKOWY KOSZT DO NOWEGO ZLECENIA. ABY WIĘC ZLECENIE MOGŁO BYĆ PRZYJĘTE TO PRZYCHÓD Z NIEGO MUSI BYĆ PRZYNAJMNIEJ =

1000,- + 200,- = 1200,-

3) KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE)

Są to koszty, które musimy ponieść na wytworzenie na wytworzenie dodatkowej jednostki produktu. Zatem:

gdzie:

K_M - koszt krańcowy

K - przyrost kosztów produkcji

x - przyrost ilości produkcji

Przykład: Plan zakłada wytworzenie 100 sztuk wyrobów, zaś koszty na ich wytworzenie = 1000,-, w tym:

- 500,- - materiały bezpośrednie

- 200,- - płace bezpośrednie

- 300,- - koszty zarządu (ogólnoadministracyjne).

Ile wyniesie koszt krańcowy ?

ODP. Wyniesie on 7,- ; należy pamiętać iż koszty zarządu nie mają związku ze zmianą wolumenu produkcji.

KOSZTY JAKO NARZĘDZIA KONTROLI

KOSZTY MOGĄ BYĆ WYKORZYSTYWANE JAKO NARZĘDZIE KONTROLI KADR KIEROWNICZYCH LUB MENEDŻERSKICH PONOSZONE KOSZTY.

UZYSKIWANE WYNIKI FINANSOWE W PRZEKROJU TZW. CENTRÓW ODPOWIEDZIALNOŚCI.

CENTRUM (OŚRODEK) ODPOWIEDZIALNOŚCI

1. OŚRODKI KOSZTÓW ICH KIEROWNICY SĄ ODPOWIEDZIALNI JEDYNIE ZA PONOSZONE KOSZTY, BĘDĄCE W ICH GESTII (TZW. KOSZTY KONTROLOWANE)

1. OŚRODKI ZYSKU ICH KIEROWNICY SĄ ODPOWIEDZIALNI ZA KOSZTY, PRZYCHODY A ZATEM ZA WYNIKI FINANSOWE.

1. OŚRODKI INWESTOWANIA ICH KIEROWNICY SA ODPOWIEDZIALNI ZA KOSZTY, WYNIKI FINANSOWE, ALE TEŻ ZA SKUTKI FINANSOWE DECYZJI INWESTYCYJNYCH PRZEZ NICH PODJĘTYCH.

KOSZTY WEDŁUG OŚRODKÓW ODPOWIEDZIALNOŚCI:

1. KONTROLOWANE - O ICH PONOSZENIU I WYSOKOŚCI W PEŁNI DECYDUJE KIEROWNIK KOMÓRKI:

2. NIEKONTROLOWANE - O ICH PONOSZENIU I WYSOKOŚCI DECYDUJĄ INNI, POZA DANYM OŚRODKIEM

METODY WYODRĘBNIANIA KOSZTÓW STAŁYCH I ZMIENNYCH

A) KSIĘGOWE

B) STATYSTYCZNE

- METODA DWÓCH PUNKTÓW

- METODA WIZUALNA

- ANALIZA REGRESJI LINIOWEJ

A) METODA KSIĘGOWA

"RĘCZNE" KWALIFIKOWANIE KOSZTÓW BAZUJĄCE NA DŁUGOLETNIM DOŚWIADCZANIU KSIĘGOWEGO

ZALETA: PROSTOTA

WADA: OCENA PRZYBLIŻONA, OBARCZONA SUBIEKTYWIZMEM

B) METODY STATYSTYCZNE

POLEGAJĄCE NA POSZUKIWANIU FUNKCJI OPISUJĄCEJ ZALEŻNOŚĆ KOSZTÓW WYTWORZENIA PRODUKTU OD WIELKOŚCI PRODUKCJI

NAJPROSTSZY PRZYPADEK: FUNKCJA LINIOWA

PRZYKŁAD:

MC	WIELKOŚĆ PRODUKCJI	ŁĄCZNY KOSZT PRODUKCJI (zł)
I II III IV V VI	80 90 100 80 120 110	10.200 10.900 12.100 10.800 13.700 12.500

Założenia:

1. ograniczenie do jednej zmiennej niezależnej (tj. jednego kosztu zmiennego)

2. gdyby były przypadki odbiegające od obserwowanej tendencji, należy je zbadać i ewentualnie pominąć (gdy są anomalie).

SZACUJEMY FUNKCJĘ KOSZTÓW CAŁKOWITYCH O POSTACI:

(1)

- koszt całkowity (zmienna zależna ) TEORETYCZNY

V - jednostkowy koszt zmienny

X - wolumen ilości produkcji

f - koszty stałe

Łączny koszt

produkcji

14 000

V

VI

12 000 III

II

IV

10 000 I

6 000

2 000

20 40 60 80 100 120 x (ilość)

METODA DWÓCH PUNKTÓW

1. WYRÓŻNIAMY 2 OBSERWACJE REPREZENTUJĄCE NAJWYŻSZY I NAJNIŻSZY KOSZT CAŁKOWITY (K)

2. PODSTAWIAMY DO RÓWNANIA (1) tj.

(maj) 13.700 = V 120 + f

(styczeń) 10.200 = V 80 + f

(-) 3.500 = V 40 + 0

3. OBLICZONE V PODSTAWIAMY DO JEDNEGO Z RÓWNAŃ NP.

13.700 = 87,5 * 120 +f

f = 3200

JEDNOSTKOWY KOSZTY

KOSZT ZMIENNY STAŁE

METODA WIZUALNA

1. RYSUJEMY "NA OKO" LINIĘ PROSTĄ TAK, ABY BYŁA NAJLEPIEJ DOPASOWANA DO DANYCH EMPIRYCZNYCH, ROZPOCZYNAJĄC JEJ KREŚLENIE OD PUNKTU REPREZENTUJĄCEGO NAJWYŻSZY KOSZT CAŁKOWITY (tj. maj)

2. SPRAWDZAMY I ODCZYTUJEMY PUNKT PRZECIĘCIA LINII Z OSIĄ Y; U NAS PRZETNIE SIĘ W PUNKCIE F = 3.400

3. PODSTAWIAMY OBLICZONE f DO DANYCH DLA MAJA:

JEDNOSTKOWY. KOSZTY

KOSZT ZMIENNY STAŁE

ANALIZA REGRESJI LINIOWEJ

1. Znajdujemy rozwiązanie układu równań normalnych

{ (2)

{ (3)

gdzie n = liczba obserwacji

2. Równania: (2) i (3) w postaci przekształconej

3.

Mc	x	K	xK	x2
I II III IV V VI	80 90 100 80 120 110	10200 10900 12100 10800 13700 12500	81600 98100 1210000 864000 1644000 1375000	6400 8100 10000 6400 14400 12100
suma	580	70200	6890000	57400

v = 78, f = 4160

JEDNOSTKOWY KOSZTY

KOSZT ZMIENNY STAŁE

PORÓWNANIE WYNIKÓW

- metoda dwóch punktów

- metoda wizualna

- analiza regresji liniowej

OSTATNIA METODA (ANALIZA REGRESJI) - NAJBARDZIEJ PRECYZYJNA.

METODA DWÓCH PUNKTÓW - NAJPROSTSZA

METODA WIZUALNA - "POŚREDNIA"

ANALIZA ZMIENNOŚCI KOSZTÓW

1. "Surowe dane nanosimy w układzie współrzędnych

2. „Dopasowujemy” funkcję regresji do danych empirycznych

3. Funkcja regresji pozwala na ustalenie:

a) jednostkowego kosztu zmiennego (V),

b) kosztów stałych (f),

c) kosztu krańcowego tj. o ile wzrośnie łączny koszt wytwarzania, gdy zwiększymy wolumen produkcji o 1 jednostkę.

Aby ustalić koszt krańcowy liczymy pierwszą pochodną wg. wzoru (POCHODNA SUMY = SUMIE POCHODNYCH):

gdy:	to:
- - -

np.

dla

Aby móc ocenić, czy dobrze "dopasowaliśmy" naszą funkcję liniową do wartości empirycznych, posłużymy się współczynnikiem zbieżności (²) w postaci:

gdzie: <0,100> przy czym im jest bliższe 0 tym "dopasowanie" jest lepsze.

Posłużymy się ostatnią z funkcji w postaci: =

Mc
I II III IV V VI	10.200 10.900 12.100 10.800 13.700 12.500	10.400 11.180 11.960 10.400 13.520 12.740	40.000 78.400 19.600 40.000 32.400 57.600	2.250.000 640.000 160.000 810.000 4.000.000 640.000
			268.000	8.500.000

= 3,15% DOBRE „DOPASOWANIE”

---