Pojęcie i cele polityki pieniężnej
Pojęcie
Cele
Finalne
Operacyjne
Pośrednie
Podmioty i instrumenty polityki pieniężnej.
Podmiot - Bank Centralny
Wpływ Banku Centralnego na politykę pieniężną
Regulowanie podaży pieniądza
Regulowanie stopy procentowej
Regulowanie stopy dyskontowej
Instrumenty
Oddziałujące na płynność bankową
Stopa dyskontowa
Operacje otwartego rynku
Rezerwy obowiązkowe
Bezpośrednio kontrolujące działalność kredytową
Typy polityki pieniężnej
Ekspansywna
Restrykcyjna
Realizacja polityki pieniężnej
Wstęp
Aktywność państwa w sferze gospodarki wynikająca z niedoskonałości rynku jest cechą charakterystyczną obecnych gospodarek rynkowych. Państwo może oddziaływać na gospodarkę poprzez instytucje na różnym poziomie - lokalnym, regionalnym i krajowym za pomocą dwóch rodzajów polityki: fiskalną i monetarną.
Polityka fiskalna oddziaływuje na gospodarkę za pomocą metod bezpośrednich poprzez kształtowanie wydatków i dochodów czyli wpływa ona na zmiany w zakupach rządowych, płatnościach transferowych dla sektora prywatnego i odsetkach od długu państwowego.
1.1 Pojęcie
Natomiast polityka pieniężna -polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia.
W naszym referacie zajmiemy się polityką pieniężną.
1.2 Cele polityki pieniężnej
Głównym celem polityki pieniężnej, podobnie jak polityki gospodarczej, jest zapewnienie wzrostu gospodarczego bez inflacji.
W praktyce cele polityki monetarnej związane są z:
regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;
ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;
zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.
Cele polityki pieniężnej są związane ze stabilnością gospodarki, tj. przede wszystkim z ograniczeniem inflacji, pobudzeniem inwestycji i wzrostu gospodarczego, ochroną kursu waluty oraz finansowaniem długu publicznego.
Problem celów polityki pieniężnej do lat dziewięćdziesiątych był rozpatrywany w formie triady celów polityki pieniężnej, w której skład wchodziły cele: finalne, pośrednie, operacyjne.
1.2.1 Cele finalne
Cele finalne (ostateczne) wyznaczane są często na płaszczyźnie prawno-politycznej w postaci:
działań antycyklicznych,
stabilizacji,
wzrostu gospodarki,
likwidacji bezrobocia,
pobudzania inwestycji,
stabilizacji cen,
ochrony kursu waluty,
stabilnego rynku finansowego,
finansowania długu publicznego,
osiągania realnej wielkości PKB,
pożądanego stanu bilansu płatniczego.
Powyższe cele można ująć w dwóch podstawowych grupach jako:
(1) związane ze sferą realnej gospodarki np. wzrost gospodarczy;
(2) powiązane ze zjawiskami pieniężnymi, np. inflacja.
Cele finalne zmieniające się w czasie są zazwyczaj traktowane jako
oczekiwane pozytywne wartości. Trzeba zauważyć, że Bank Centralny
nie kontroluje celów finalnych w sposób bezpośredni. Bank Centralny
może mieć na nie wpływ poprzez różnego rodzaju instrumenty polityki pieniężnej takie jak, operacje otwartego rynku, stopa kredytu refinansowego czy inne, które będą wyjaśnione w dalszej części referatu.
1.2.2 Cele operacyjne
Cele operacyjne polityki pieniężnej są wielkościami bezpośrednio uzależnionymi od poczynań Banku Centralnego.
Cele operacyjne są łatwo kwantyfikowalne i obserwowalne statystycznie, czyli ilościowo wymierne i dostępne dla władz monetarnych (dzięki tym właściwościom można przewidzieć ich wielkość w przyszłości). Jednak cele operacyjne takie, jak utrzymywanie określonego poziomu krótkoterminowej stopy procentowej od depozytów międzybankowych, kształtowanie bazy monetarnej, czy wolnych rezerw w banku nie dają odpowiedzi na pytanie, jaki jest ich wpływ na cele finalne np. na nominalny produkt globalny, ponieważ nie ma między nimi bezpośredniego związku. Stąd w latach siedemdziesiątych wprowadzono pojecie celów pośrednich.
1.2.3 Cele pośrednie
Cele pośrednie mają być związane z celami finalnymi o których mowa była wcześniej i instrumentami polityki pieniężnej.
Informacje na temat ich wielkości powinny być dobrej jakości i dostępne z niewielkim opóźnieniem.
W zakresie wyboru celów pośrednich polityki pieniężnej wyróżnia się dwa zasadnicze podejścia. W pierwszym przypadku wychodzi się z założenia, że inflacja w długim i średnim horyzoncie czasowym jest w znacznej mierze zdeterminowana przez procesy monetarne, stąd polityka pieniężna dążąca do ograniczenia inflacji powinna realizować jako cel pośredni w miarę szeroki agregat monetarny, a jako cel operacyjny agregat monetarny poddający się bezpośredniej kontroli banku centralnego. Ten tok rozumowania jest wynikiem koncepcji relatywnie stabilnego mnożnika pieniężnego, wiążącego wielkość pieniądza kreowanego bezpośrednio przez bank centralny z całością zasobów pieniężnych wykreowanych przez system bankowy.
W drugim podejściu wychodzi się z założenia, że gdy sektor gospodarczy jest stabilny i nie stanowi źródła zaburzeń, to bardziej skuteczne dla stabilizowania gospodarki jest wykorzystanie jako celów pośrednich i (lub) operacyjnych stóp procentowych. Natomiast w przypadku, gdy finansowa część gospodarki charakteryzuje się większą stabilnością (w tym popytu na pieniądz), to bardziej efektywne będzie wykorzystanie w tej roli agregatów monetarnych. W tym podejściu uważa się zatem, że wybór, czy stopa procentowa, czy podaż pieniądza, zależy od porównania niestabilności na rynku towarowym i pieniężnym. I tak, gdy bardziej rozchwiany jest rynek towarów, to celem polityki pieniężnej będzie stabilizacja cen poprzez określenie wzrostu rodzaju pieniądza.
Gdy większą niestabilność wykazuje rynek pieniężny, to powinno się preferować jako cel wybór stopy procentowej.
2 Podmioty i instrumenty polityki pieniężnej.
Polityka pieniężna jest realizowana głównie przez bank centralny, który w gospodarce rynkowej powinien oddziaływać na system bankowy(tj. na banki komercyjne) i na gospodarkę metodami pośrednimi.
2.1 Podmiot - Bank Centralny
Instytucją publiczną za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężną, jest bank centralny.
Początkowo banki centralne był instytucją prywatną nastawioną na zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa, oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu, ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.
Bank centralny spełnia trzy podstawowe funkcje:
• jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy
• jest bankiem banków
• jest bankiem państwa
Bank Centralny jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli systemu kredytowego.
Ponadto może on:
• kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów;
• udzielać pożyczek bankom komercyjnym;
• kierować strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów i pożyczek;
• przeprowadzać operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do centralnych banków innych krajów.
Bank centralny, wykonując swoje funkcje, powinien zmierzać do osiągnięcia określonych celów ekonomicznych i społecznych. Są one na ogół sformułowane w ustawach. Z analizy tych aktów wynikają trzy zasadnicze zadania:
• utrzymanie równowagi pieniężnej (walutowej);
• zapewnienie wzrostu stopnia pełnego zatrudnienia i dochodów;
• podnoszenie poziomu gospodarczego i dobrobytu społeczeństwa.
Obecnie NBP wykonuje takie typowe czynności bankowe, wymienione w art. 11 prawa bankowego:
• prowadzenie rachunków bankowych,
• przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych,
• udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych,
• operacje czekowe i wekslowe,
• przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,
• udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,
• obrót wartościami dewizowymi,
• prowadzenie obsługi finansowej obrotów za granicą,
• obsługa pożyczek państwowych,
• emitowanie papierów wartościowych i obrót nimi,
• dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych,
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,
• udostępnianie skrytek sejfowych.
Podstawą prawną działania banków centralnych są odrębne ustawy. Obok ustaw mogą być statuty. Banki centralne są spółkami prawa handlowego lub instytucjami (korporacjami) prawa publicznego. NBP prowadzi rachunki budżetu i jednostek budżetowych;
określa również, w porozumieniu z ministrem finansów, zasady obsługi kasowej budżetu państwa.
Bank centralny, oprócz wymienionych już czynności, administruje rezerwą dewizową, która stanowi wyrównawczy lub stabilizacyjny fundusz walutowy.
2.1.1.1 Regulowanie podaży pieniądza
Władze publiczne usiłują, najogólniej rzecz biorąc, dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen.
Istnieje wiele definicji ilości pieniądza w obiegu. W praktyce można je sprowadzić do dwóch kategorii: definicji ilości pieniądza w wąskim rozumieniu oraz definicji ilości pieniądza w szerszym rozumieniu. Ilość pieniądza w wąskim rozumieniu, określana symbolem M1, obejmuje gotówkę oraz depozyty płatne na żądanie. To właśnie do tego agregatu odwołują się generalnie ekonomiści, mówiąc o pieniądzu. Przede wszystkim bank centralny, spełniając funkcje emisyjne, może w sposób bezpośredni regulować ilość pieniądza gotówkowego, tzn. zwiększać lub ograniczać jego emisję.
Szersze agregaty pieniężne, poza gotówką i depozytami płatnymi na żądanie, obejmują także quasi-pieniądz, czyli pewne substytuty pieniądza.
Na przykład M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe w bankach komercyjnych, a M3 zawiera M2 oraz depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych.
Prawidłowe określanie podaży pieniądza komplikują także innowacje finansowe, które zwiększyły znacznie ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w charakterze pieniądza lub jego substytutu. Zmieniają one skład agregatów pieniężnych oraz stosunki między nimi a celami ostatecznymi polityki pieniężnej.
W związku z tym pojawia się nawet obawa, że z powodu tych nowych form pieniądza lub quasi-pieniądza skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona.
2.1.1.2 Operowanie zmianami stopy procentowej
Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował swój pieniądz. Ta cena, ogólnie wyrażona w procencie kapitału pożyczkowego, jest skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu, zwykle rocznego, chociaż można stosować również inne okresy, np. kwartalne i miesięczne. We współczesnej gospodarce stopa procentowa może pełnić dwie funkcje: - funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej oraz funkcję bodźca. Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, np. o tym, jaką będzie prowadził politykę (ekspansywną czy restrykcyjną). Stopa procentowa jako bodziec może wpływać na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Faktycznie wpływ stopy procentowej na realne procesy gospodarcze jest ograniczony, ponieważ:
Poszczególne sektory gospodarki w zróżnicowany sposób reagują na wzrost czy obniżenie stopy procentowej. Najmniejszy wpływ zmiana stopy procentowej wywiera na działalność wielkich korporacji, charakteryzujących się wysoką zdolnością do samofinansowania. Wpływ największy ma ona natomiast na małe przedsiębiorstwa, opierające swoją działalność na funduszach pochodzących z kredytów.
Pewne inwestycje mają podstawowe znaczenie dla przetrwania przedsiębiorstwa, np. inwestycje modernizacyjne, niezbędne do sprostania konkurencji na rynkach, lub inwestycje umożliwiające dostosowanie struktury produkcji do zmian w strukturze popytu, prowadzone niezależnie od zmian oprocentowania kredytu.
Przedsiębiorstwo może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej, gdy może przerzucać wzrost kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu.
Władze publiczne starają się ograniczać wahania stopy procentowej. Aby to uczynić, muszą mieć możliwość elastycznej kreacji pieniężnej. Muszą jednak zwracać uwagę, aby tego rodzaju działania nie naruszały globalnej równowagi pieniężnej.
2.1.1.3 Oddziaływanie na kurs walutowy
Celem pośrednim polityki pieniężnej może być także stabilizacja kursu walutowego, zwłaszcza w krajach, w których udział handlu zagranicznego w produkcie narodowym jest bardzo duży. Orientowanie się więc w polityce pieniężnej na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.
Kurs walutowy jako wskaźnik sygnalizuje zmiany w tej dziedzinie. Spadek płynnego kursu walutowego wskazuje, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i że nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz towarzyszącą temu deprecjację waluty krajowej. Odwrotnie, nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje nadwyżkę eksportową i aprecjację waluty krajowej.
Kurs walutowy nie w pełni jednak wyraża zmiany w sytuacji i polityce pieniężnej, ponieważ:
1. Nie tylko wpływa na poziom cen krajowych, ale i jest przez nie
determinowany. Jeśli kurs walutowy i ceny krajowe wzajemnie na siebie oddziałują, to trudno uznać, że kurs walutowy sygnalizuje w sposób dokładny zmiany w podaży pieniądza i w poziomie inflacji lub deflacji w gospodarce narodowej.
2. Wahania kursu walutowego, zwłaszcza w krótkich okresach, są wywoływane nie tylko przez zmiany w stopie inflacji w kraju i za granicą, ale także przez przepływy kapitału, interwencje walutowe władz, koniunkturalne zmiany w gospodarce światowej. Stosunkowo najbogatsze doświadczenia w posługiwaniu
2.2 Instrumenty
2.2.1 Oddziałujące na płynność bankową
2.2.1.1 Rezerwy obowiązkowe
Ze względu na to, że na ogół rezerwa nie jest oprocentowana jest faktycznie formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne rzecz banku centralnego, a ponieważ jest nim na ogół bank państwowy, to pośrednio jest to dochód budżetu. Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady niebanków w bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa, jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku. W ten sposób banki dysponują dodatkowym instrumentem sprzyjającym utrzymaniu ich płynności w krótkim czasie.
Przy ustalaniu wielkości stopy obowiązkowej rezerwy mogą być stosowane różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. I tak, zróżnicowanie może zależeć od:
terminów zobowiązań, a więc od tego, czy są to wkłady a vista, czy terminowe;
osoby właściciela, a więc od tego, czy są to wkłady osób fizycznych o charakterze oszczędności czy wkłady osób prawnych;
wielkości wkładu, zwłaszcza wkładów a vista;
miejsca zamieszkania tych, którzy mają wkłady w banku.
Polityka obowiązkowych rezerw może także służyć określonej redystrybucji środków między bankami. Wysokość stopy obowiązkowej rezerwy, pozwalająca nagromadzić bankowi centralnemu poważne środki pieniężne, a pozbawić ich bogate banki, stwarza możliwość uruchomienia większego kontyngentu kredytu redyskontowego czy lombardowego, ale na ogół w większym stopniu nie dla tych banków, które muszą utrzymać największe obowiązkowe rezerwy. Może to także nastąpić przez większy skup papierów wartościowych. Celowe jest ustalenie przez Parlament lub Radę Banków maksymalnej wysokości obowiązkowej rezerwy. Natomiast wysokość tej rezerwy dla poszczególnych rodzajów wkładów i ewentualnie banków ustala już prezes banku centralnego
Funkcją obowiązkowej rezerwy jest tworzenie stabilnego popytu na pieniądz banku centralnego. Z drugiej strony rezerwy te spełniają rolę „zderzaka płynności", jeżeli mogą wykonywać swój obowiązek rezerw nie w odniesieniu do każdego dnia, lecz do przeciętnej miesięcznej. Pozwala to bankom neutralizować nieoczekiwaną zmianę płynności, dzięki możności elastycznego wykorzystania swoich zasobów rezerw obowiązkowych.
2.2.1.2 Operacje otwartego rynku
Polityka otwartego rynku polega na tym, że bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te papiery wartościowe według stopy zakupu (odebranie), a sprzedaje według stopy sprzedaży (doręczenie). Zakup papierów wartościowych z jednej strony powiększa aktywa banku centralnego, z drugiej zaś zwiększa obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela przez bank centralny zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie - zmniejsza obieg pieniężny.
W wielu krajach przy operacjach otwartego rynku banki mają tzw. Depozyty dyspozycyjne papierów wartościowych w banku centralnym, tak że nie jest potrzebne czasochłonne przenoszenie papierów wartościowych na bank centralny.
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg ilościowy bądź procentowy.
W pierwszym przypadku bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stalą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
W przetargu procentowym banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.
Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede wszystkim operacje repurchase agreement {repo) i reverse repurchase agreement (reverse repo), będące umowami odkupu.
Operacja repo polega na kupnie papierów wartościowych po określonej enie z jednoczesnym odkupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).
Operacja reverse repo polega na sprzedaży papierów wartościowych, z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości .Operacje te są krótkoterminowe (jeden dzień — 6 miesięcy), a ich
przedmiotem są na ogół papiery wartościowe skarbu państwa, dzięki czemu ryzyko kredytowe faktycznie nie istnieje.
Bank centralny ma możliwość oddziaływania poprzez operacje otwartego rynku na krótkoterminowe stopy procentowe dzięki temu, że różnica między ceną rynkową, po jakiej bank centralny kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe oraz ceną, po jakiej je następnie odsprzedaje lub odkupuje jest faktycznie wielkością oprocentowania kredytów, których bank centralny udziela lub które zaciąga w rezultacie przeprowadzenia operacji otwartego rynku. Bank centralny może bowiem wpływać na wysokość ceny, po jakiej przeprowadza operacje repo i reverse repo. Stopa repo stanowi dla banków cenę pozyskiwania środków (przy transakcji repo) oraz dochód przy ich lokowaniu (przy transakcji reverse repo).
W ramach polityki otwartego rynku banki centralne prowadzą operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na
czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży — zabiera pieniądz bankom operacyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów wartościowych czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi. Tak więc warunkami efektywności operacji otwartego rynku są:
odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego;
budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe).
2.2.1.3 Stopa kredytu dyskontowanego i lombardowego
Kredyt lombardowy jest wykorzystywany do finansowania banków, jeżeli powstaje wyjątkowo trudna sytuacja na rynku pieniężnym. Udziela się go pod zastaw papierów wartościowych (obligacje, weksle skarbowe," weksle przedsiębiorstw) na następujących warunkach:
udziela się go w przypadku, gdy dany bank komercyjny ma trudności w utrzymaniu płynności;
powinien być spłacony w terminie w zasadzie do 3 miesięcy (ma on tylko przejściowo pomóc w utrzymaniu płynności przez bank komercyjny);
stopień sfinansowania złożonych papierów za pomocą kredytu jest zróżnicowany w zależności od rodzaju tych papierów (2/3, 3/4, 4/5).
Istnieją trzy rodzaje pożyczek udzielanych przez bank centralny w formie kredytu lombardowego, zabezpieczonych odpowiednimi papierami wartościowymi:
kredyt płatniczy (korekcyjny), udzielany na kilka dni w celu pokrycia nagłego zapotrzebowania na środki (np. aby utrzymać wymagany poziom rezerwy obowiązkowej);
kredyt sezonowy, udzielany na kilka miesięcy, na pokrycie sezonowych wahań w kształtowaniu się wysokości depozytów i pożyczek;
kredyt długoterminowy, udzielany dla banku, który np. poniósł straty.
Oprocentowanie tych kredytów jest zróżnicowane, wyżej oprocentowane są kredyty długoterminowe.
Reglamentacja kredytu refinansowego (redyskontowego, lombardowego) przez bank centralny może mieć charakter ilościowy lub jakościowy. Reglamentacja ilościowa stosowana jest wówczas, gdy bank centralny określa ogólną wysokość zarówno redyskonta weksli, jak i kredytu refinansowego dla danego banku. Reglamentacja jakościowa polega na stosowaniu przy udzielaniu kredytu warunków ograniczających jego wykorzystanie na określone cele, np. na kontraktację płodów rolnych.
Bank centralny może udzielać bezpośredniego kredytu dla budżetu państwa na pokrycie przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu budżetu, tzn. po pierwsze — na określony krótki czas i po drugie — do wysokości, która powinna być określona ustawą (kwotowo lub też przez odpowiedni procent). Długoterminowy deficyt powinien być pokryty oprocentowanymi obligacjami, a krótkoterminowy— przez 3-miesięczne oprocentowane weksle skarbowe.
Istnieją następujące formy finansowania budżetu przez bank centralny:
a) finansowanie bezpośrednie:
— kredyt w rachunku otwartym,
— zakup obligacji krótkoterminowych;
b) finansowanie pośrednie:
— zakup obligacji skarbowych w trakcie operacji otwartego rynku,
— redyskonto weksli skarbowych,
— udzielenie kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych.
Bank centralny wykorzystuje przedstawione instrumenty na ogół kompleksowo: w działaniach restrykcyjnych bądź ekspansywnych.
Polityka restrykcyjna polega na:
— podwyższaniu stopy dyskontowej i stopy lombardowej;
— podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych;
— sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku.
Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych, zabierając im pieniądz banku centralnego, bądź też czyniąc go bardziej drogim. Efektywność działania poszczególnych instrumentów jest zróżnicowana. I tak np. podwyższenie stopy redyskonta ma mały wpływ na banki, jeżeli są one tak płynne, że nie muszą się zadłużać w banku centralnym. Dlatego też bank centralny stosuje wówczas politykę otwartego rynku i sprzedaje weksle skarbowe, oferując odpowiednio wysokie odsetki. W tej sytuacji bankom bardziej się opłaca zakupić te weksle, niż udzielać kredytu. Gdy takie działanie nie prowadzi do podwyższenia stopy procentowej przez banki komercyjne, bank centralny może rozpocząć sprzedaż weksli skarbowych także dla niebanków, a to może już spowodować wzrost stopy procentowej na rynku pieniężnym.
Natomiast gdy bank centralny stosuje politykę ekspansywną, to obniża stopę redyskontową i lombardową, a także stopę rezerwy obowiązkowej. Jeżeli i to nie powoduje znacznego zwiększenia na rynku pieniądza banku centralnego, to bank ten rozpoczyna skup weksli skarbowych (polityka otwartego rynku).W ten sposób bank centralny zwiększa płynność banków komercyjnych, co powinno także doprowadzić do spadku stopy procentowej.
2.2.2 Bezpośrednio kontrolujące działalność kredytową
Gdy inflacja jest relatywnie wysoka i gdy przedsiębiorstwa nie odmawiają płacenia wyższych odsetek od zaciągniętych kredytów (ponieważ mogą przenosić wzrost swych kosztów finansowych na ceny swoich produktów), władze monetarne muszą oddziaływać bardziej bezpośrednio na dystrybucję kredytów bankowych, aby opanować wzrost różnych agregatów monetarnych. Służy temu racjonowanie kredytów, polegające na ograniczaniu sposobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza, tzn. wzrostu kredytów banków i innych instytucji finansowych.
Racjonowanie kredytów ma zarówno zalety, jak i wady. Jego wielką zaletą jest to, że umożliwia skuteczną kontrolę podstawowego źródła kreacji pieniądza. Jeżeli zaś chodzi o jego niedogodności, to w literaturze podkreślano, że:
szkodzi ono konkurencji między bankami;
różnicuje przedsiębiorstwa wobec ograniczeń kredytowych, uprzywilejowuje duże przedsiębiorstwa kosztem małych i średnich, utrudnia rozwój przedsiębiorstw nowych;
szkodzi utrzymaniu równowagi za pomocą stopy procentowej i przeszkadza w ukształtowaniu się jej na poziomie zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.
3 Typy polityki pieniężnej
3.1 Ekspansywna (miękka)
Ten rodzaj polityki podejmowany jest przez bank centralny gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyspieszony oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów działań:
1) obniżenie stopy dyskontowej w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym;
2) zakupienie wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym rynku;
3) obniżenie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Mówiliśmy, że bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego. W okresie recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia, jest zwykłe zalecana polityka pieniężna ekspansywna.
Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie, przynajmniej w krótkich okresach, stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej zwiększają popyt globalny, a w konsekwencji - inwestycje, zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej.
3.2 Restrykcyjna (twarda)
Bank prowadzi ten typ polityki kiedy podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo jego wzrostu spada oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów poniższych działań:
l) ograniczenie ogólnej sumy pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej;
2) sprzedawanie publicznych papierów wartościowych posiadanych przez bank centralny;
3) podwyższanie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Bank centralny decyduje się na tę politykę gdy inflacja osiąga wysoki poziom. Uznając, że jest ona spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym, bank centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza, stosując restrykcyjną politykę pieniężną. Jej konsekwencją jest jednak także obniżenie rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia.
4. Realizacja polityki pieniężnej
Władze publiczne napotykają często, mimo uruchomienia stosownych instrumentów, trudności w osiąganiu celów pośrednich polityki pieniężnej.
W polityce pieniężnej określa się konflikt celów polityki ekonomicznej. Zmuszają one do przyjęcia określonej hierarchii, tj. do uprzywilejowania jednych celów kosztem innych. Cele do których powinna się przyczyniać polityka pieniężna nie zawsze są zgodne szczególnie w krótkich okresach.
A. Konflikty między celami wewnętrznymi a celami zewnętrznymi
Powiedzieliśmy już, że polityka pieniężna powinna się przyczynić do zapewnienia równowagi bilansu płatniczego i do rozwoju działalności gospodarczej. Jeżeli jednak np. stopa procentowa na rynkach międzynarodowych wzrasta, to w celu przeciwdziałania odpływowi kapitałów za granicę trzeba także w kraju utrzymywać stopę procentową relatywnie wysoką, i to nawet wówczas, gdy sytuacja na rynku pracy i rynku kapitałowym wymaga jej obniżenia. Trzeba wtedy dokonać wyboru jednego spośród różnych celów, z sobą niespójnych.
B. Konflikty celów wewnętrznych: przykład inflacji i bezrobocia
Inny konflikt celów dotyczy zwalczania inflacji i bezrobocia. Wymaga ono stosowania odmiennych strategii polityki pieniężnej. Do ograniczenia inflacji niezbędna jest polityka restrykcyjna, mimo że ubocznym Jej skutkiem jest zwiększenie stopy bezrobocia w następstwie recesji wywołanej spadkiem popytu globalnego; natomiast zmniejszenie bezrobocia można osiągnąć przez stosowanie polityki pieniężnej ekspansywnej, służącej ożywieniu produkcji, inwestycji i zatrudnienia, aczkolwiek pociągającej za sobą często także wzrost cen i nasilenie się zjawisk inflacyjnych.
Jak już mówiliśmy wcześniej ogromne znaczenie dla osiągnięcia celów polityki pieniężnej ma bank centralny. Ma on duży wpływ na banki komercyjne. Jednak banki komercyjne nie zawsze akceptują i właściwie interpretują posunięcia władz monetarnych - rozluźnienie polityki pieniężnej mogą na przykład traktować jako sygnał do odstąpienia od walki z inflacją lub przynajmniej do jej odroczenia. Ważną sprawą jest w związku z tym koordynacja działań pomiędzy bankiem centralnym a wszystkimi pozostałymi ogniwami i elementami systemu bankowego. Tylko w tym przypadku realizacja polityki pieniężnej jest możliwa i odniesie pożądany skutek.
Duży wpływ na realizację polityki monetarnej ma także elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych.
Do czynników sztywności struktur ekonomicznych i społecznych, ograniczających w sposób szczególny skuteczność polityki pieniężnej, można zaliczyć:
- współzależność między układami cen i dochodów,
- zadłużenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,
- rozmiary sektora publicznego oraz sztywność jego potrzeb finansowych,
- wysoki poziom świadczeń socjalnych.
Inflacja umocniła występującą w większości krajów tendencję do zwiększania dochodów w miarę wzrostu cen.
Sama polityka pieniężna nie może zmniejszyć oczekiwań inflacyjnych, zwłaszcza że nie sprzyja temu zadłużenie przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. Korzystają one z inflacji, gdyż obniża ona realną wartość ich długu.
Ponadto znaczna część wydatków sektora publicznego nie podlega wpływom polityki pieniężnej. Z natury rzeczy zasady określania wysokości wydatków publicznych, np. wynagrodzeń pracowników sektora publicznego, chronionych statusem funkcji publicznej oraz wydatków na obronę narodową, oświatę, ochronę zdrowia, administrację, są dość sztywne.
Rozbudowany system ochrony socjalnej utrudnia przemieszczanie zasobów siły roboczej i ogranicza reakcje gospodarki na impulsy pieniężne.
Jak już mówiliśmy wcześniej Rada Polityki Pieniężnej ustala w swoich uchwałach strategie dla polityki pieniężnej.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej:
Prezes NBP - Leszek Balcerowicz
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej :
Marek Dąbrowski
Bogusław Grabowski
Cezary Józefiak
Janusz Krzyżewski
Wojciech Łączkowski
Jerzy Pruski
Dariusz Kajetan Rosati
Grzegorz Wójtowicz
Wiesława Ziółkowska
UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ z dnia 23 września 1998 r. w sprawie średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003. (M.P.Nr 36, poz.500 z dnia 21 października 1998 r.)
I. Wprowadzenie
Rosnący stopień urynkowienia polskiej gospodarki i rozwój instytucji z tym związanych (w tym rynku pieniężnego, walutowego, kapitałowego oraz liberalizacja prawa dewizowego) zwiększają stopień zależności podmiotów gospodarczych od krajowych i międzynarodowych rynków finansowych oraz prowadzonej polityki makroekonomicznej. Wydłuża się jednocześnie horyzont podejmowania decyzji przez te podmioty. Dlatego Rada Polityki Pieniężnej uznała za swój obowiązek opracowanie Strategii, przedstawiającej zamierzenia Rady w zakresie kształtowania polityki pieniężnej w horyzoncie dłuższym niż jeden rok, aby przyczynić się w ten sposób do zwiększenia stopnia przewidywalności polityki pieniężnej.
Strategia określa sposób postępowania banku centralnego w zakresie realizacji jego konstytucyjnych i ustawowych celów w średnim horyzoncie. Celem podstawowym polityki pieniężnej banku centralnego jest kontynuowanie procesu obniżania inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen Z uwagi na nie dokończony jeszcze proces przekształcania gospodarki polskiej w rozwiniętą gospodarkę rynkową dodatkowym celem banku centralnego jest wsparcie rozwoju nowoczesnego rynku finansowego.
Strategia prezentuje najistotniejsze zamierzenia Rady w zakresie realizacji powyższych celów w latach 1999-2003. Ramy czasowe Strategii nie tylko odpowiadają okresowi pierwszej kadencji Rady, ale - co istotniejsze - pokrywają się z okresem przygotowania gospodarki polskiej do jej integracji (do końca 2002 r.) z Unią Europejską (UE), a następnie Europejską Unią Gospodarczą i Walutową (EMU).
II. Polityka pieniężna na tle procesów makroekonomicznych i perspektywy integracji z Unią Europejską
Strategicznym celem Polski jest integracja naszej gospodarki ze strukturami UE i w dalszej perspektywie z EMU. Dla realizacji tego celu gospodarka polska spełnić musi w ciągu najbliższych kilku lat szereg kryteriów makroekonomicznych, z których wiele stanowi poważne wyzwania dla polityki pieniężnej. Kryteria monetarne dotyczą stabilności cen, kursu walutowego i długookresowych stóp procentowych.
Kryterium stabilności cen oznacza dzisiaj, że Polska musi stosunkowo szybko obniżyć inflację do poziomu nie wyższego niż 3-4% w skali roku.
Zgodnie z kryterium kursu walutowego kraj aspirujący do unii walutowej będzie zobowiązany do przynależności przez dwa lata do Europejskiego Mechanizmu Kursowego (ERM2). Złoty musi być powiązany w tym systemie sztywnym parytetem z euro. Kurs rynkowy złotego będzie mógł wahać się w stosunku do tego parytetu prawdopodobnie w granicach 15%.
Z kolei kryterium stopy procentowej zakłada, że stopa długoterminowa nie powinna przekraczać więcej niż o dwa punkty procentowe referencyjnej stopy procentowej z obszaru EMU.
Dla przeciwdziałania powyższym tendencjom bank centralny od IV kwartału 1996 r. konsekwentnie zaostrzał politykę pieniężną, podnosząc stopy procentowe i stopy rezerw obowiązkowych. Opóźnione i niewystarczające wsparcie polityki pieniężnej wzrostem stopnia restrykcyjności polityki fiskalnej ukształtowało jednak niewłaściwą kombinację obu tych polityk, której kontynuacja podważałaby proces stabilizowania gospodarki.
Począwszy od 1998 r. zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i ustawy o Narodowym Banku Polskim (NBP) została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład Rady wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Rada ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i kierując się nimi podejmuje decyzje w zakresie podstawowych instrumentów banku centralnego: stóp procentowych, rezerwy obowiązkowej, operacji otwartego rynku, zobowiązań NBP z tytułu kredytów i pożyczek oraz polityki kursowej. Już na pierwszych swoich posiedzeniach Rada podjęła bardzo istotne decyzje, które wpłynęły na charakter polityki pieniężnej.
Były to:
rozszerzenie pasma wahań kursu złotego oraz dopuszczenie do swobodnego, rynkowego kształtowania się kursu w ramach tego pasma, co spowodowało istotne jego upłynnienie, tworząc warunki do bardziej skutecznej polityki pieniężnej,
obniżenie tempa dewaluacji złotego, co stworzyło warunki do dalszego obniżania inflacji,
przeniesienie punktu ciężkości przy kontroli podaży pieniądza z pieniądza rezerwowego na stopy procentowe,
zmiana zasad prowadzenia operacji otwartego rynku: przyjęcie jako stopy referencyjnej NBP stopy rentowności 28-dniowych operacji otwartego rynku oraz skrócenie najdłuższego terminu zapadalności bonów pieniężnych NBP z 270 do 28 dni.
III. Bezpośredni cel inflacyjny - zasadą polityki pieniężnej w latach 1999-2003
Podstawowym celem banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Można to osiągnąć, stosując strategię pośredniej lub bezpośredniej realizacji celu inflacyjnego.
Strategia pośredniej realizacji celu inflacyjnego zakłada istnienie stabilnych związków między wielkościami, na które bank centralny stara się wpływać (pełniącymi funkcję tzw. celów pośrednich), a celem finalnym, czyli inflacją. Dwie odmiany strategii pośredniej - to: strategia utrzymywania stałego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o niskiej inflacji oraz strategia zakładająca kontrolę przyrostu podaży pieniądza.
Są o podstawowe cele jakie przyjęła Rada Polityki Pieniężnej na wyżej wymienione lata.
Przedstawimy teraz przykładowe wartości podaży pieniądza dla wybranych lat. Obliczane według M2, czyli zasoby pieniądza gotówkowego w obiegu oraz zobowiązania systemu bankowego.
Dla roku 1996(w mln zł): 136662,4
Dla roku 1998(w mln zł): 220779,8
Dla roku 1999(w mln zł): 263498,7
Dla roku 2000(w mln zł): 294478,4
Jak widzimy podaż pieniądza w przedstawionych wyżej latach ma tendencję rosnącą.
Bibliografia
D. Begg Makroekonomia Wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998
E. Drabowski, Stabilizacja pieniądza., Warszawa 1991
D. Czechowska, Rynek pieniężny, Absolwent, Łódź 1997
W. L. Jaworski, Z. Krzyszkiewicz, B. Kosiński Banki- rynek,operacje,polityka, Warszawa 1997
B.Winiarski Polityka ekonomiczna, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1996
Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1985
B. Winiarski „Polityka ekonomiczna”
J.Czechowska „Rynek Pieniężny”
J.Czechowska „Rynek Pieniężny”
B. Winiarski „Polityka ekonomiczna”
D. Begg „Ekonomia”
1