PARADYGMAT gr. parádeigma `wzór'
PARADYGMAT (słownik synonimów) = pogląd na świat, punkt widzenia, światopogląd, zespół przekonań.
Twórcą początkowym tej teorii jest profesor University of California Thomas Kuhn (1962). Zauważył on, że tak jak w rozwoju człowieka, rozwój każdej dyscypliny naukowej przebiega pewnymi etapami, schematami czy regułami.
Według Encyklopedii Multimedialnej WIEM Pojęcie takie rozumiane jest jako wzorzec postępowania. Oznacza również model. Traktowany jest jako matryca dyscyplinarna, przez którą rozumie się uporządkowany zbiór przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę. Paradygmatem może być zarówno podzielane przez daną wspólnotę naukową wzorcowe odkrycie naukowe, jak i sam proces naukowego poznania, czyli przyjęte przez daną wspólnotę wzorcowe, wielomodalne podejście metodologiczne.
Schemat rozwoju nauki jest czteroetapowy:
I Etap prenaukowy - tzw. „narodziny nauki”, jej twórcy nie zdaja sobie sprawy, czym tak naprawdę się zajmują, brak świadomości, nie istnieje jeszcze jeden paradygmat, który pozwala na wskazanie najistotniejszych problemów oraz sposobów ich rozwiązywania. Występuje pełna swoboda.
II Etap nauki normalnej/dojrzałej - tzw „szczyt badań”. Wykształcenie paradygmatu takiego, który umożliwiał będzie rozwiązywanie łamigłówek, czyli normalną działalność naukową. Stanowi on pewną linię myślenia wyznaczającą określoną tradycję badawczą dla wspólnoty uczonych, dzięki której wiedzą, w jaki sposób podchodzić mają do określonych zjawisk, jak wykonywać eksperymenty, jakie metody stosować.
Paradygmat nie zawsze pozostaje w zgodzie ze znanymi wynikami eksperymentalnymi, rozbieżności pomiędzy nimi zwane są anomaliami. Określa je Kuhn następująco: Zajmując się ... poszczególnymi odkryciami, przekonamy się szybko, że nie są one izolowanymi zdarzeniami, lecz rozciągłymi w czasie epizodami o regularnie powtarzalnej strukturze. Początek swój biorą one ze świadomości anomalii, tj. z uznania, że przyroda gwałci w jakiejś mierze wprowadzone przez paradygmat przewidywania rządzące nauką normalną. ... Epizod zamyka się wówczas, gdy teoria paradygmatyczna zostaje tak dopasowana do faktów, że to, co dotąd było anomalią, staje się czymś przewidywalnym.
III Etap kryzysu - zwątpienie ogarnia wszystkich, niepowodzenie w wyjaśnianiu anomalii obciąża uczonego a nie paradygmat
IV Etap Rewolucji - ma miejsce wtedy, gdy nagromadzenie anomalii staje się tak znaczne, że uniemożliwia pracę w ramach danego paradygmatu - nierozwiązane łamigłówki czyli anomalie stają się argumentem na rzecz jego porzucenia i sformułowania kolejnego, będącego albo ulepszeniem poprzedniego, albo zupełnie nowym spojrzeniem na daną dziedzinę. Argumenty przemawiające przeciwko paradygmatowi pojawiają się wtedy, gdy negatywne wyniki eksperymentalne zaczynają się mnożyć do tego stopnia, że w ramach wspólnoty uczonych pojawiać się zaczynają opinie o wadliwości paradygmatu. W tym momencie właśnie rozpoczyna się okres nauki nadzwyczajnej, innymi słowy mówiąc rewolucja naukowa.
W stosunku do okresu w jakim funkcjonuje paradygmat, rewolucja trwa krótko i kończy się na dwa sposoby: powrotem do dawnego, lecz udoskonalonego paradygmatu albo naukowym przewrotem prowadzącym do nowego paradygmatu.
Dla Kuhna rewolucje nie są głównymi zdarzeniami w rozwoju nauki. Opierając się na materiale faktograficznym wykazuje, że zwłaszcza w odniesieniu do okresów przełomowych w nauce, istnieją zasadne argumenty powalające zarówno na wątpienie w stary jak i w nowy paradygmat, innymi słowy mówiąc fakty nigdy nie są nieodparte, zawsze można w nie racjonalnie zwątpić.
Paradygmat określa:
• co ma być badane i analizowane;
• rodzaj pytań, które można zadawać;
• sposób w jaki te pytania powinny być konstruowane;
• jakie narzędzia badawcze należy stosować w praktyce naukowej;
Wymogi Paradygmatu:
• spójność logiczna i pojęciowa;
• prostota i zawieranie tylko tych pojęć i teorii, które są dla danej nauki rzeczywiście ważne;
• możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.
Przykłady:
P. w naukach społecznych(socjologii i antropologii) przyrodniczych, ścisłych
P. konfliktu
Kopernikańska koncepcja Ziemi poruszającej się wokół Słońca;
Teoria ewolucji Darwina;
Mechanika newtonowska;
Teoria względności Einsteina
Zaletą wiedzy o paradygmatach jest przede wszystkim możliwość łatwego zrozumienia na pozór dziwne poglądy i działania tych, którzy funkcjonują w ramach innego paradygmatu
Wybór paradygmatu badawczego ma ogromny wpływ na dobór metod badawczych, a także istotnie wpływa na preferencje dotyczące metod ilościowych i metod jakościowych - trudno wyobrazić sobie badacza wyznającego paradygmat funkcjonalistyczny, a zarazem stosującego teorię ugruntowaną.
Struktura rewolucji naukowych” Tomasz Kuhn,1962r.
R.W. Griffin - Podstawy zarządzania organizacjami. WN PWN. W-wa . 96
L.J. Krzyżanowski - O podstawach zarządzania inaczej: paradygmaty, modele, metafory, filozofia, metodologia, dylematy, trendy. WN PWN W-wa 99.
Jak wytłumaczyć Paulinie co to jest paradygmat, PWN, 2008.
Metedologia badań społecznych S. Nowak
Encyklopedia multimedialna WIEM
Multimedialny słownik synonimów
Notatki z wykładu dr M. Podgórny
PORADNIK e-skrypt http://neur.am.put.poznan.pl/skrypty.htm;Poznań, kwiecień 2002 Nowoczesne Zagadnienia Metodologii i Filozofii Badań (wybrane zagadnienia dla studiów doktoranckich i podyplomowych)