Skutki nieprawidłowego wychowania w rodzinie

Autorki: Joanna Ślimak.  

Rzeszów, 12.2002

Rodzina stanowi dla dziecka najlepsze, naturalne środowisko rozwojowe dzięki możliwości otoczenia go indywidualną opieką i zaspokojenia jego potrzeb. Wpływ środowiska rodzinnego na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka przebiega dwoma torami: jako świadoma praca wychowawcza oraz jako oddziaływanie nie zamierzone. To drugie, to oddziaływanie poprzez tok czynności i zdarzeń zachodzących w rodzinie, poprzez sposób ustosunkowanie się dorosłych do tych zdarzeń i czynności oraz postępowanie dorosłych członków rodziny czy ewentualnie rodzeństwa, a szczególnie przez sposób wzajemnego odnoszenia się członków rodziny do siebie i ich stosunek do dzieci.

Można wymienić szereg potrzeb psychospołecznych dziecka. Pierwsza z nich to potrzeba miłości, życzliwości i ciepła uczuć, nazywana też potrzebą kontaktu emocjonalnego. Po to, by móc osiągnąć stan dobrego samopoczucia, które jest katalizatorem rozwoju psychicznego i społecznego, dziecko musi czuć, że osoby wychowujące go cieszą się nim, akceptują je, przyjmują takim, jakie jest i odnoszą się do niego serdecznie. Dziecko doznając życzliwych uczuć ze strony najbliższych mu osób, czuje się pewnie i bezpiecznie. Jeśli zaś kontakt emocjonalny dziecka z bliskimi mu osobami nie jest dostateczny lub zostaje zerwany to skutkiem tego jest utrata przez dziecko poczucia bezpieczeństwa. Ponadto dziecku potrzebny jest częsty kontakt z rodzicami, ich czynna obecność, co określa się potrzebą kontaktu społecznego. W rodzinie, w której dziecko nie czuje zainteresowania swoją osobą ze strony rodziców, zainteresowania się tym, co ono robi, nie nawiązuje się współdziałanie między rodzicami a dzieckiem, w efekcie, czego zaburzony zostaje jego rozwój umysłowy, uczuciowy i społeczny.

Następną potrzebą dziecka jest potrzeba samourzeczywistnienia, potrzeba własnego rozwoju jako jednostki niepowtarzalnej, jedynej w swoim rodzaju,

potrzeba własnych uzdolnień i realizowania odpowiednich do nich zamierzeń. Rodzice umożliwiają dziecku jej zaspokojenie, dając mu swobodę działania i dostarczając bodźców rozwojowych. Oczywiście ta swoboda w różnym wieku będzie różna i nie będzie równoznaczna z brakiem opieki czy kontroli. Dzieci wychowywane w rodzinie, gdzie nie zaspokojona jest ta potrzeba bywają niesamodzielne, brak im aktywności. Każde dziecko posiada również potrzebę szacunku. Gdy jest ona zaspokojona, wyrabia ono w sobie wiarę w siebie oraz zdolność zdrowej samooceny. Jeśli zaś rodzice uważają je za "niedojdę", to może ono zawsze czuć się "niedojdą", a jeśli jest krytykowane, to będzie miało poczucie mniejszej wartości i nie będzie wierzyć we własne siły.

Reasumując, skutkami nieprawidłowego wychowania związanego z niedostatecznym zaspokojeniem potrzeb dzieci są zaburzenia w ich zachowaniu, przechodzące po pewnym czasie w trwałe, ujemne rysy osobowości.

Omawiając temat skutków nieprawidłowego wychowania w rodzinie wspomnieć należy również o wpływie negatywnych z wychowawczego punktu widzenia postaw rodziców wobec swoich dzieci na ich zachowanie, kształtowanie się tego zachowania i pewnych rysów osobowości. W literaturze wyróżnia się cztery negatywne postawy rodzicielskie:

• unikanie

• odtrącenie

• nadmierne wymaganie

• nadmierne chronienie

Gdy rodzice wykazują postawę unikającą kontaktu z dzieckiem, może ono być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, zmienne w swych planach, niezdolne do obiektywnych ocen. Może nawet czuć się prześladowane i użalać się nad sobą. Bywa też niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce, nieufne i bojaźliwe lub wchodzące w konflikt z rodzicami i ze szkołą. Jeśli zaś ich postawa w stosunku do dziecka jest odtrącająca, to powodują kształtowanie się u niego takich cech jak agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamliwość, zahamowanie uczuć wyższych. Często występuje u dziecka zastraszenie, bezradność a nawet reakcje nerwicowe. Nadmierne wymaganie kształtuje u dziecka brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, brak zdolności do koncentracji. Sprzyja występowaniu trudności szkolnych i trudności w przystosowaniu społecznym. Natomiast nadmiernie chroniąca powoduje opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość. Może również wystąpić nadmierna pewność siebie, poczucie większej wartości, zarozumiałość, tyranizowanie matki, nastawienie egoistyczne i wygórowane wymagania wzglądem rodziców. Gdy zaś dziecko znajdzie się samo, będzie odczuwać niepewność, niepokój i złe samopoczucie psychiczne.

Duże znaczenie dal kształtowania wartościowych form aktywności ma właściwy podział ról wewnątrz rodziny. Gdy są one dzielone na zasadach równości i wzajemnego poszanowania, to warunki przeciwdziałające żywiołowemu i przypadkowemu oddziaływaniu różnych wpływów wychowawczo ujemnych. Niedemokratyczny podział ról rodzinnych jest często przyczyną nieporozumień i konfliktów w rodzinie. Jednocześnie wpływa bezpośrednio w kierunku kształtowania się podobnych postaw u dzieci i może przyczynić się do ich nieprzystosowania się społecznego w późniejszym życiu.

Reasumując w zdrowym środowisku rodzinnym kształtują się wszelkie pożądane cechy psychofizyczne dziecka. Ważą się jego losy i decyduje się to, czy stanie się jednostką silną, odporną psychicznie i fizycznie, czy też słabą, niedojrzałą emocjonalnie i społecznie. Rodzina stymuluje rozwój intelektualny i przygotowuje nowego członka do udziału w życiu społecznym. Warunkiem pełnego zapewnienia w rodzinie sytuacji sprzyjającej psychospołecznemu rozwojowi dziecka jest miłość otoczenia, akceptacja ze strony rodziców i zwartość rodziny, które kształtują u dziecka poczucie bezpieczeństwa. Małe dziecko ma uczyć się kochania innych, satysfakcji z pracy, społecznej odpowiedzialności. Musi się nauczyć dostosowania własnego postępowania do warunków otoczenia i stopniowo krok po kroku kształcić zdolności do tworzenia własnych sądów. Nauczycielami jego są, najpierw ojciec, matka, brat i siostra, nierzadko dziadkowie. Wspólne życie w rodzinie jest nie tylko zaspokojeniem fizycznym potrzeb dziecka, ale przede wszystkim pierwszą jego szkołą uczuć i w tej roli jest ona nie do zaspokojenia.

 

Bibliografia:

1. Rodzina i dziecko - Praca zbiorowa pod redakcją Marii Ziemskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.

2. Ziemska M. Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973.

3. Ziemska M. Rodzina a osobowość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977

---