Badania profilaktyczne
Najważniejszą z form zdrowotnej opieki profilaktycznej są trzy rodzaje badań: wstępne, okresowe i kontrolne.Jest to badanie Pracownika pod kątem jego indywidualnych predyspozycji do pracy na określonym stanowisku w określonych warunkach, z uwzględnieniem czynników szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy i wpływających na stan zdrowia Pracownika. Pracodawca zobowiązany jest prawnie do posiadania umowy z wybraną placówką medyczną na zapewnienie opieki profilaktycznej swoim Pracownikom. Umowa taka powinna być zawarta na okres nie krótszy niż jeden rok.Badanie profilaktyczne ma na celu ocenę, czy cechy fizyczne i psychiczne pracownika pozwalają mu wykonywać pracę w takich warunkach, jakie istnieją na konkretnym stanowisku pracy. Badanie profilaktyczne ma też dać odpowiedź, czy stan zdrowia badanego nie stanowi zagrożenia dla jego życia lub osób z nim współpracujących w kontekście warunków stwierdzonych na stanowisku pracy.
Badanie wstępne
Wykonywane są przed podjęciem pracy, kieruje na nie pracodawca. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
• osoby przyjmowane do pracy,
• pracownicy młodociani (którzy nie ukończyli 18 lat) przenoszeni na inne stanowiska pracy,
• inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Badania wstępne mają na celu określenie, czy cechy fizyczne i psychiczne kandydata na pracownika umożliwiają mu wykonywanie danej pracy w warunkach, jakie zostały na określonym stanowisku stwierdzone, bez ryzyka wystąpienia niekorzystnych zmian w stanie zdrowia.Sprawdzają także czy u kandydata do pracy nie występuje choroba mogąca stanowić zagrożenie dla współpracowników lub w wyniku kontynuowania pracy w określonych warunkach środowiskowych mogłaby ulec zaawansowaniu. Każdy pracownik przed przystąpieniem do pracy musi okazać zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania określonej pracy. Z obowiązku tego nie zwalnia fakt posiadania ważnego zaświadczenia lekarskiego z poprzedniego zakładu pracy ani też poddanie się specjalistycznym badaniom lekarskim, stwierdzającym zdolność do wykonywania określonego zawodu.Badanie wstępne polega na ogólnej ocenie stanu zdrowia. Jeżeli kandydat do pracy będzie pracować przy komputerze co najmniej 4 godziny w ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy, powinien zostać skierowany przez lekarza na badanie wzroku. U osób, które mają zajmować stanowiska kierownicze lub których praca łączy się z narażeniem życia, a także u osób wykonujących pracę fizyczną, przy której wydatek energii wynosi 1000 kcal/8 godz., wykonuje się elektrokardiogram.Uwaga! Badania wstępne są obowiązkowe. Pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego: brak przeciwwskazań do pracy na wskazanym stanowisku.
Badania okresowe
Kieruje na nie pracodawca.Służą ocenie szybkości i kierunku zmian w stanie zdrowia pracownika w porównaniu z wynikami poprzednich badań profilaktycznych.Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy, jednak ich częstotliwość nie jest jednakowa dla każdego zatrudnionego i zależy przede wszystkim od rodzaju wykonywanej pracy. Pracownicy przechodzą badania okresowe z częstotliwością:
• co 2 lata, jeżeli pracownik jest narażony na wdychanie szkodliwych pyłów lub oparów,
• co 3 lata, jeżeli w zakładzie pracy panuje gorący mikroklimat (po 45. roku życia badania takie muszą być wykonywane co 2 lata),
• co 4 lata, jeżeli pracownik stale korzysta z komputera,
• co 5 lat - pracownicy biura nie korzystający z komputerów.
Lekarz może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, jeżeli uzna, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). Termin badania okresowego powinien zawsze zostać określony
w zaświadczeniu lekarskim wydanym po badaniu wstępnym lub poprzednim badaniu okresowym.
W przypadku zmiany pracodawcy termin ważności zaświadczenia wydanego w czasie zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy traci ważność.
Badania kontrolne
Wykonywane po chorobie, kieruje na nie pracodawca.
Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli niezdolni do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby. Pracodawca nie ma prawa dopuścić takiej osoby do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do ponownego zatrudnienia na określonym stanowisku. Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art. 53 § 5 k.p.). Z chorym pracownikiem można rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia bez jego winy tylko wtedy, gdy po upływie okresów zasiłkowych pracownik jest nadal niezdolny do pracy. To, czy pracownik odzyskał zdolność do pracy, stwierdza lekarz, wydając odpowiednie zaświadczenie (wydawane w związku z art. 229 § 2 k.p.).
A zatem, jeśli mimo upływu okresu ochronnego pracodawca nie rozwiązał z pracownikiem umowy o pracę, nie może tego zrobić, jeśli pracownik stawił się do pracy i jest zdolny do jej wykonywania. Zakaz rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art. 53 § 3 k.p.) nie ma zastosowania,
jeżeli pracownik jest nadal niezdolny do pracy wskutek choroby, a do pracy zgłasza się w celu przerwania biegu okresu uprawniającego pracodawcę do rozwiązania umowy (wyrok SN z 16 grudnia 1999 r.; I PKN 415/99, OSNAP z 2001/10/342).
Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy.
Uwaga! Za czas niewykonywania pracy, w związku z przeprowadzanymi badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługuje mu zwrot kosztów podróży.
Pracodawca musi pokrywać koszty badań, jakie zostały wykonane pracownikom, a także badań dodatkowych przeprowadzonych na zlecenie lekarza, jak również przechowywać w swoim archiwum orzeczenia lekarskie dotyczące zatrudnionych.
Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych (art. 229 § 3 i 7 k.p.). Pracodawca ma obowiązek przestrzegania orzeczeń lekarskich, które zalecają np. przeniesienie pracownika na inne stanowisko. Taka zmiana stanowiska, będąca następstwem orzeczenia lekarskiego, nie może być podstawą do zwolnienia pracownika.
Badania profilaktyczne powinny być przeprowadzone przez lekarza posiadającego odpowiednie uprawnienia zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. (Dz. U. Nr 69, poz. 332, paragraf 7).
Odpowiedzialność za dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnych badań lekarskich ciąży na pracodawcy, a nie na pracowniku.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.). Nie wywiązanie się z tego obowiązku stanowi naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy i jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, za które grozi grzywna do 5000 zł.
Pracodawca ma prawo - podobnie jak pracownik - wystąpić z wnioskiem o ponowne badanie zatrudnionego, jeżeli nie zgadza się z opinią lekarską. Musi to jednak uczynić w ciągu 7 dni od wydania orzeczenia, a badanie powinno być przeprowadzone w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy.
Badania wstępne, okresowe i kontrolne mają przede wszystkim na celu ustalenie, czy stan zdrowia danej osoby (kandydata na pracownika lub zatrudnionego pracownika) pozwala jej na wykonywanie określonej pracy. Zadbanie o przeprowadzenie takich badań należy
do podstawowych obowiązków pracodawcy, zaś do podstawowych obowiązków pracownika z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy należy poddawanie się profilaktycznym badaniom lekarskim. Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może poszerzyć ich zakres
o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe (zob. § 2 ust. 2 i 3 powołanego wcześniej rozporządzenia). Jest to możliwe w przypadku, gdy lekarz stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego.
Pracownik podlega wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 k.p.).
Każdy pracownik musi mieć wystawione przez pracodawcę skierowanie na badania, dokładnie opisujące warunki i zagrożenia związane ze stanowiskiem pracy.
Pracownik zgłaszając się na badania, powinien mieć ze sobą skierowanie ważne 3 miesiące od daty wystawienia.
Pracownik ze swej strony ma obowiązek poddawania się kontrolnym badaniom lekarskim (art. 211 pkt 5 k.p.).
Wobec pracownika, który odmawia poddania się badaniom kontrolnym, a tym samym narusza przepisy bhp, pracodawca może zastosować kary porządkowe.
A jeśli pracownik odmawia poddania się badaniom z winy umyślnej - nawet zwolnić go dyscyplinarnie.