4. Pomoc społeczna dla byłych przestępców.

• Geneza pomocy społecznej dla osób opuszczających zakłady karne.

W działalności dobroczynnej przez długi czas pomijano byłych więźniów.

Początki pomocy postpenitencjarnej można umiejscowić w XVIII w. kiedy w USA założono stowarzyszenie pomocy więźniom. (Stępniak 2007b s.200 ; Musidłowski 2003, s.276) W XIX w. podobne stowarzyszenia zaczęły powstawać w Europie i Polsce. W 1909 w Warszawie utworzono "Patronat Opieki nad Więźniami", który zajmował się przede wszystkim pomocą zwalnianym z zakładów karnych.

W okresie międzywojennym w niektórych więzieniach funkcjonowały komitety więzienne, współdziałające z opieką społeczną i Patronatem. (Stępniak 2007b s.200; Musidłowski 2003, s.276) Zwalnianym, których nie było stać na zakup odzieży, wydawano ją z zasobów więzienia.

W 1956 więziennictwo przeszło z resortu spraw wewnętrznych do resortu sprawiedliwości. W nowych uregulowaniach zaakcentowano obowiązek udzielania byłym więźniom i ich rodzinom wsparcia przez pomoc społeczną. W 1959 utworzono działy penitencjarne i stanowisko referenta socjalnego zajmującego się pomocą postpenitencjarną. Powstał fundusz samopomocy więźniów, do dziś nie mający odpowiednika w innym kraju. (Musidłowski 2003, s.278)

W roku 1969 Prezes Rady Ministrów powołał organ doradczy przy Ministrze Sprawiedliwości - Radę ds.Pomocy Postpenitencjarnej, w której skład weszli przedstawiciele organów i organizacji społecznych zajmujących się taką pomocą. (Stępniak 2007b, s.201) W uchwalonym w tym samym roku kodeksie karnym wykonawczym poświęcono jeden rozdział pomocy postpenitencjarnej, która miała polegać na ułatwianiu zdobywania pracy, zapewnianiu, w razie potrzeby, mieszkania i gromadzeniu funduszu (potrącano 5% z dochodów skazanych) na zapobieganie przestępczości i pomoc postpenitencjarną. (Stępniak 2007b, s.201; Musidłowski 2003, s.279-280)

Rozporządzenie prezesa RM z 29 maja 1974 określiło warunki otrzymania pomocy postpenitencjarnej - nie mogli jej otrzymać więźniowie nieprzestrzegający porządku prawego czy niewypełniający nałożonych obowiązków, a podstawową przesłanką jej otrzymania była zła sytuacja majątkowa i rodzinna. Określono formy pomocy (pomoc w otrzymaniu dowodu tożsamości, pracy i zakwaterowania, odzieży, biletów i żywności na przejazd) i zobowiązano wychowawcę do rozmowy ze skazanym przed zwolnieniem. (Stępniak 2007b, s.201 - 202)

Obecnie byli więźniowie uzyskują świadczenia z pomocy społecznej, jeśli spełniają kryteria do jej uzyskania. Art. 7 pkt 12 ustawy z 12 marca 2004 o pomocy społecznej jako podstawę uzyskania świadczeń wymienia trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego. Osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a także ich rodzinom, pomocy udziela się na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące od dnia zwolnienia, chyba że konieczność przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy. (Stępniak 2007a, s.212)

• Pomoc asystencka - nowość w pomocy społecznej

W Polsce pomoc asystencka nie cieszy się dużym zainteresowaniem ale w praktyce występuje stosunkowo rzadko. Jest to relacja o charakterze przyjacielskim, społecznym oraz ludzkim, jednocześnie zawierająca elementy relacji formalnej. Asystowanie byłemu skazanemu powinno polegać na wspieraniu go w motywowaniu do osiągnięcia samodzielności Życiowej, zgodnie z obraną przez niego drogą dochodzenia do tego celu. Działania asystenta powinny koncentrować się na ścisłej współpracy z osobą w pięciu, wzajemnie ze sobą powiązanych sferach:

1) Sfera psychologiczna - praca asystenta polega na indywidualnych spotkaniach i rozmowach, podczas których wzmacniane jest zaufanie. Celem indywidualnych kontaktów jest podtrzymywanie motywacji do zmian podnoszenie poczucia własnej wartości, skłanianie do długofalowego planowania przyszłości, wspieranie w momentach trudnych, próba przełamania poczucia samotności, zagrożenia czy bezradności. Sfera to obejmuje również działania w zakresie nawiązania i wzmocnienia relacji z najbliższymi członkami rodziny.

2) Sfera socjalno-bytowa - praca asystenta w tej sferze to pomoc w znalezieniu miejsca zamieszkania (jeżeli przebywa poza rodziną np. w hotelu dla bezdomnych), pomoc w podniesieniu standardu miejsca zamieszkania, pomoc w zdobyciu zasiłków celowych. Podejmując działania w tej sferze, asystent współpracuje z kuratorem, pracownikiem socjalnym.

3) Sfera zdrowotna - praca asystenta w tej sferze polega na motywowaniu do uczestnictwa w spotkaniach terapeutycznych (w przypadku osób uzależnionych), do wizyt w poradni uzależnień i spotkaniach grup AA, konsultacjach lekarskich, wskazywaniu potrzeby zmiany trybu życia na bardziej higieniczny, dbaniu o wygląd zewnętrzny itp.

4) Sfera zawodowa - praca asystenta w tej sferze polega na wspieraniu podopiecznego w poszukiwaniu pracy, kontakcie i współpracy z pracodawcą, monitorowaniu postępów w pracy zawodowej, motywowaniu do utrzymania się w miejscu pracy.

5) Sfera społeczna - obejmuje działania nad przełamywaniem stereotypów

osoby z przeszłością przestępczą w społeczeństwie i w niej samej. Aktywność asystenta w tej sferze może polegać na wspólnych wyjściach w różne miejsca publiczne, bądź na motywowaniu i organizowaniu wspólnych wyjść z rodziną. Asystent powinien umożliwić swojemu podopiecznemu aktywne uczestnictwo w życiu społecznym i pomagać byłemu skazanemu i jego rodzinie w zaakceptowaniu nowej sytuacji, w jakiej się znaleźli.

Celem asystentury jest pomoc byłym pensjonariuszom zakładów karnych w aktywnym udziale w życiu społecznym, wspieranie ich w realizacji dążeń,

pełnienie roli jej przewodnika poprzez:

- poprawne diagnozowanie potrzeb i problemów byłego skazanego i jego rodziny;

- pełnienie funkcji partnera w rozwiązywaniu problemów podopiecznego oraz pobudzanie jego aktywności w celu zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych;

- inicjowanie pozytywnych relacji międzyludzkich w najbliższym otoczeniu

podopiecznego, a zwłaszcza między nim a członkami jego rodziny;

- współpraca ze specjalistami, rodziną i środowiskiem lokalnym w realizacji

zadań ustalonych np. w kontrakcie readaptacyjnym;

- mobilizowanie podopiecznego do aktywnego spędzania czasu wolnego,

również z rodziną, rozwijanie jego zainteresowań;

- motywowanie do poszukiwania i podjęcia pracy zawodowej

- aktywizowanie podopiecznego do zwiększania jego samodzielności życiowej.

Literatura:

• Stępniak Piotr: Pomoc postpenitencjarna i społeczna readaptacja w świetle rozwiązań prawnych. W: Urban Bronisław, Stanik Jan (red.): Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna. T. 2. PWN. Warszawa 2007a

• PREWENCJA W SYSTEMIE PROBACJI , A. Fidelus -Integracja społeczna podstawą procesu readaptacji byłych przestępców

---