36. Opozycja parlamentarna w Królestwie Polskim
Ferment jaki ogarnął Europę w drugiej i trzeciej dekadzie XIX wieku, wpłynął również na opinię publiczną w Królestwie Polskim. Mimo wprowadzenia cenzury była ona stosunkowo dobrze informowana przez prasę o wydarzeniach w Europie i na świecie, a szczególnie wpływała na elitę intelektualną. Bezpośredni wpływ na nastroje społeczne miała również sytuacja gospodarcza i polityczna Królestwa. Przyczyny powstania opozycji parlamentarnej:
- trudności gospodarcze,
- brutalne i niezrównoważone zachowanie wielkiego księcia Konstantego,
- nie spełnienie carskich obietnic dotyczących przyłączenia do Król. Pol. „ziem zabranych”,
- łamanie konstytucji,
- zmiana nastawienia Aleksandra wobec światowego liberalizmu, reform i swobód demokratycznych, a także samego istnienia Król. Pol.
Pierwsze słowa krytyki wobec rządu padły już na sejmie 1818 roku. Izba przyjęła wprawdzie zaostrzony kodeks karny jednak odrzuciła projekt zmiany prawa małżeńskiego. Opozycja w królestwie Polskim opierała się na panującej klasie ziemiańskiej. Wincenty i Bonawentura Niemojowscy reprezentowali grupę posłów z rejonu Kalisza, która starała się bronić liberalnej konstytucji i przeciwstawiała się wszelkim próbom jej naruszenia. „Kaliszanie”- do których oprócz braci Niemojowskich należeli: Alojzy Biernacki, Stanisław Kaczkowski, Teodor Morawski- powoływali się na poglądy ideologa Benjamina Constanta (monarchia konstytucyjna, wolność osobista, wolność słowa, wyznania, prawo do wolnej działalności gospodarczej, nie krępowanej przez rząd, organizacje cechowe lub monopole) i Adama Smith'a (państwo regulatorem życia społecznego i gospodarczego, nie przeszkadza obywatelom w działalności gospodarczej na zasadzie wolnej konkurencji). W sprawie chłopskiej polscy liberałowie proponowali stopniową zmianę pańszczyzny na czynsz i stosowanie wolego najmu. Niekiedy wprowadzali taki system we własnych folwarkach, nie oczekując na oficjalną aprobatę sejmu. „Kaliszanie” tworzyli stosunkowo zwartą i zdyscyplinowaną grupę, skupioną wokół założonego w 1820 roku Towarzystwa Czytelniczego. Na sejmie w 1820 r. wystąpili oni z oskarżeniem rządu o łamanie konstytucji, a zwłaszcza o bezprawne ustanowienie cenzury. Oprócz tego, doprowadzili do odrzucenia projektu rządowego zakładającego wprowadzenie nowej procedury karnej (ograniczenie jawności działania sądów, wprowadzenie Statutu Organicznego dla senatu, pozbawiającego izbę prawa stawiania w stan oskarżenia ministrów). Proponowali wprowadzenie ławy przysięgłych. Aleksander I nie ukrywał oburzenia na sprzeciwianie się jego woli, wyjeżdżając z Warszawy oświadczył Konstantemu, że może on nie liczyć się z konstytucją. Za karę sejm nie był zwoływany przez cztery lata i jego kolejna sesja odbyła się w 1825 r. Zawieszono jawność obrad („artykuł dodatkowy” od cara), braci Niemojowskich nie dopuszczono do obrad, co doprowadziło do osłabienia opozycji i jej marginalizacji. Mimo to krytyce poddano projekty działalności cenzury, Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, tajnej policji oraz politykę podatkową Lubeckiego. Polepszająca się kondycja finansowa Król. Pol. wyciszyła opozycję i skierowała ją do organizacji podziemnych.
52. Romuald Traugutt w powstaniu styczniowym
W Warszawie we wrześniu 1864 r. upadł rząd Majewskiego przez opozycję czerwonych oraz żandarmerię narodową (Lempke, Landowski). Oskarżani o klęski wojenne, brak pospolitego ruszenia, fiasko dyplomacji. Biali zaczęli odsuwać się od ruchu. W nowym rządzie byli wybitni czerwieńcy: Ignacy Chmieleński, Stanisław Frankowski, Lempke, Landowski. Urządzono zamachy bombowe na Berga i Trepowa- bezskutecznie. Ograniczył rząd autonomię władz w Poznańskiem i Galicji, a Czartoryskiego usunął ze stanowiska agenta dyplomatycznego. Zapowiedział pospolite ruszenie. Nie spodobało się to elementom millenerskim- zastąpienie ich przez Dobrowolskiego, Janowskiego i Ansyka (umiarkowani). Biali poprzez hotel lambert chcieli przetrwać zimę, bo na wiosnę znów wzrosła szansa na wojnę. Wysunęli przeciw czerownym Traugutta.
Miał 38 lat i był właścicielem niewielkiego majątku na Białorusi. Był dymisjonowanym oficerem armii rosyjskiej. Do powstania przystąpił 3 miesiące po wybuchu, od maja do lipca dowodził oddziałem na Polesiu. Majewski wysłał go za granicę w celu misji inspekcyjnej, która otworzyła mu oczy na wady dyplomacji i sposoby prowadzenia wojny. Postanowił utrzymać powstanie do wiosny , stosownie do obietnic jakie usłyszał w Paryżu. Z poparciem Białych odebrał pieczęcie członkom rządu (18 X) i nikogo nie powołał do jego składu- DYKTATOR.
Powstanie było w wielkim kryzysie. Trzymało się jedynie Sandomierskie i Lubelskie. Traugutt postanowił zreorganizować wojska. Naczelnikom wojskowym podporządkował administrację cywilną. Dekretem z 15 XII ustanowił regularne i stałe kampanie, bataliony, pułki, aż do korpusów włącznie. Dotychczasowe „partie” powstańcze nie miały być jak dotąd, dowolnie formowane i rozpuszczane, stawały się składnikiem większej siły.
- Chcąc zwiększyć efektywność pospolitego ruszenia Traugutt zwrócił większą uwagę na realizację dekretów uwłaszczeniowych. Wyznaczył delegatów powiatowych, dla czuwania nad tą sprawą i sądy doraźne (z udziałem chłopów) dla rozsądzenia sporów między dworem a wsią. Za przymuszanie chłopów do pańszczyzny przewidziana była kara śmierci!
- Politykę zagraniczną prowadził bardziej elastycznie wobec II Cesarstwa. Czartoryskiego utrzymał ale ograniczył mu kompetencje. Widząc, że Austria zbliża się ku Rosji i Prusom, nawiązał znów stosunki z Garibaltim i emigracją węgierską dla wspólnego działania przeciw Austriakom. Prawdopodobna była wojna niemiecko-duńska o Szlezwik i Traugutt myślal o rozszerzeniu powstania na inne zabory.
- próbował porozumieć się z czerwonymi, ale siły w kraju były już na wyczerpaniu i nie miał oparcia wśród czerwonych dla realizacji ich polityki. Broniąc się przed opozycją lewicową rozwiązał organizację warszawską, urządzając w zamian nową, szczuplejszą, przeważnie inteligencką, jako organ wykonawczy. Na jej czele postawił naczelnika miasta Aleksandra Waszkowskiego związanego z millenerami. Nie potrafili jednak realizować programu i powoli się wykruszali. Do wyjątków należał gen. Józef Hauke (pseud. Bosak) dowódca korpusu krakowskiego. Zdobył zaufanie ludu, gdy z kilku tysięcznym wojskiem przetrwał zimę, prowadził działania zaczepne i zniszczył księgi urzędów leśnych, które uniemożliwiały chłopom swobodnie wypasać i rąbać drzewo. Wytyczne Traugutta „działać z ludem i przez lud”, wtedy gdy szlachta ziemiańska przeszła na stronę carską.
- Wiosna i pospolite ruszenie- nieudane. Wojna GER-DEN nie poniosła za sobą oczekiwanych skutków. Austria związała się z Prusami i Rosją (29 II 1864) i obległa Galicję. Szlachta zlikwidowała bazy zaopatrzeniowe, a armia Bosaka poległa pod Opatowem (21 II). Próba wkroczenia w Kaliskie i Płockie oddziałów, które przezimowały w Poznańskiem i na Pomorzu, została udaremniona przez białych. Wiosna zastała powstańców rozbrojonych.
- 11 IV 1864 aresztowany Traugutt
- 5 VIII 1864 Traugutt stracony na stokach cytadeli w-skiej (z nim Krajewski, Toczyński, Żuliński, Jeziorański)