LEKCJA

W systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, najbardziej znana, powszechnie obowiązująca forma organizacyjna procesu kształcenia (nauczania).

Jedną z form nauczania zbiorowego jest system klasowo-lekcyjny. Charakteryzuje się tym, że:

• pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia postępy w nauce oraz decyduje o promowaniu lub nie promowaniu poszczególnych uczniów do następnej klasy;

• uczniowie podzieleni są na grupy 25-30 osobowe i w tych grupach nauczyciel prowadzi zajęcia trwające 45 minut;

• w grupach uczniowie są w zbliżonym wieku, na podobnym poziomie rozwoju intelektualnego;

• treści kształcące ujęte są w przedmiotach;

• każda lekcja poświęcona jest w zasadzie jednemu przedmiotowi z wyjątkiem klas najniższych.

Lekcja to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.

Lekcja stanowi integralną całość, która określa temat i czas jego opracowania. To, jaki temat mamy zrealizować, narzucony jest przez program, który nauczyciel może sam skonstruować.

Budowa lekcji wg Półturzyckiego

Każda lekcja trwa 45 minut. Powinna składać się ze stałych elementów - są to tzw. określone części:

• część przygotowawcza - wprowadzenie (powtórzenie)

• część podstawowa (główna) - opracowuje (tu ma nastąpić realizacja celu)

• część końcowa - utrwala nowy materiał lekcyjny

Część podstawowa (główna) jest najważniejsza, najistotniejsza. Tak powinniśmy planować lekcję, aby na tę część poświęcać jak najwięcej czasu.

Taka trójczłonowa struktura lekcji nie jest całkowicie zamknięta, ponieważ w każdej z tych części znajdują się malutkie elementy tzw. sytuacje dydaktyczne.

Każda część składa się z sytuacji dydaktycznych:

• część przygotowawcza składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:

• czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;

• kontrola pracy domowej* polega na ogólnym sprawdzeniu wykonania pracy pisemnej w postaci zadań, ćwiczeń, wypracowań, a następnie przedstawienie konkretnych rezultatów pracy przez jednego z uczniów;

• wprowadzenie do nowego tematu

• część podstawowa (główna) składa się z różnej liczby sytuacji dydaktycznych, w zależności od rodzaju prowadzonej lekcji

• Część końcowa składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:

• Powtórzenie i utrwalenie

• Zadanie i omówienie pracy domowej

• Czynności porządkowe

Rodzaje lekcji:

Lekcja problemowa - ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Część podstawowa:

• Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie (stworzenie problemu)

• Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień (rozwiązywanie problemu)

• Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia (rozwiązywanie problemu)

• Wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie i ocenę (dawanie i weryfikacja pomysłów)

• Sprawdzanie poprawności rozwiązania

Lekcja podająca - ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów. Część podstawowa to:

• Podanie nowych treści

• Zrozumienie

• opracowanie i zebranie

Lekcja eksponująca - ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne. Część podstawowa:

• ekspozycja utworu np. projekcja filmu, nagranie z płyt, magnetofonowe, magnetowidowe, przezrocza, program komputerowy

• analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze) - dyskusja, interpretacja

• podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów

• ponowna ekspozycja całości lub fragmentu

Lekcja ćwiczeniowa - ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Część podstawowa:

• uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu

• wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł

• pokaz czynności z objaśnieniem

• próbne ćwiczenia uczniów

• korekta i dodatkowe objaśnienia

• ćwiczenia wdrażające

• kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń

Lekcja mieszana - może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.

Rodzaj lekcji to taka jej odmiana, której układ odpowiada ogólnym zasadom systemu dydaktycznego lub określonym przez Okonia strategiom dydaktycznym.

Strategie Okonia:

• A - podająca

• P - problemowa

• E - emocjonalna

• O - ćwiczeniowa

Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.

Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:

• lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem

• lekcje utrwalające - utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków

• lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału

• lekcja powtórzeniowo-systematyzująca - powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności

• lekcja korektywno-uzupełniająca - korekta błędów i uzupełnienie braków

• lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się

• lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się

• lekcja sprawdzająca postępy uczniów

• lekcja służąca ukształtowaniu pojęć

Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji:

• lekcja dyskusyjna

• lekcja wycieczka

• lekcja z wykorzystaniem komputera

• lekcja z wykorzystaniem filmu

• lekcja w laboratorium

• lekcja pracy zespołowej

• lekcja uczenia się pod kierunkiem

• lekcja referatowa

• lekcja samodzielnej pracy uczniów

• lekcja w warsztatach szkolnych

• lekcja łączona

Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.

Od czego zależy typ, rodzaj i budowa lekcji:

• przedmiotu nauczania, czyli treści

• wieku ucznia, roku nauczania, wykorzystywanego dotychczas poziomu wiedzy

• systemu dydaktycznego, który przyjął nauczyciel (herbartowski, deweyowski, wielostronnego nauczania wg Okonia, systemu łączenia teorii z praktyką)

• kolejnego ogniwa (elementu) realizowanego w procesie kształcenia

• możliwości organizacyjnych

• środków dydaktycznych, jakimi dysponuje nauczyciel

• dojrzałości uczniów do samodzielnej realizacji zadań dydaktycznych

Przygotowanie nauczyciela do lekcji składa się z 3 zakresów:

1. przygotowanie merytoryczne - zwane przedmiotowym, związane z treściami - znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści, w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował

2. przygotowanie metodyczne - jest odpowiedzią na pytanie 'jak poprowadzić przygotowaną lekcję?'. Podstawowe zadania to:

1. określić rodzaj lekcji

2. określić typ lekcji

3. określić metody nauczania

4. przegląd środków dydaktycznych

5. ustalić czynności nauczyciela i ucznia

6. ustalić formy i metody kontroli

7. ustalić zakres pracy domowej

3. przygotowanie organizacyjne, - czyli sprawy, które należy przewidzieć poza treścią przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych

Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do wykorzystania w toku pracy.

Konspekt lekcji

Konspekt to inaczej plan podróży. Tak, tak nie pomyliłem się podróży, którą trzeba bardzo dobrze zaplanować by się nie zgubić w gąszczu możliwości i co najważniejsze dotrzeć do celu!

4

---