Mięśnie wyrazowe twarzy- specyfikacja ich budowy i działania
Łukasz Krzyżanowski
gr.6 I rok fizjoterapii
Jako że tematem mojej pracy są mięsnie wyrazowe twarzy zacznę od opisania mimiki twarzy ponieważ te dwa pojęcia są ze sobą bardzo powiązane.
Mimika - są to ruchy mięśni twarzy, wyrażające myśli, emocje, przeżycia, nastroje, a także postawy wobec innych ludzi oraz bieżące komentarze do toczącej się komunikacji. W teatrze towarzyszy wypowiadanym słowom jako środek gry aktorskiej. W pantomimie jest najważniejszym obok ruchu środkiem wyrazu.
W badaniach nad mimiką podnoszono następujące kwestie:
w jakim stopniu jest ona zależna od środowiska - czy ludzie uczą się mimiki, czy raczej są to reakcje wrodzone
jak dalece zmienne kulturowo są schematy mimiczne
w jaki sposób, kiedy i jakie komunikaty przekazuje twarz.
W XIX wieku Karol Darwin interesował się wyrazami mimicznymi. Od tej pory analizowano mimikę przede wszystkim jako sposób wyrażania emocji. Dominowało przekonanie o wrodzonym podłożu wyrazów mimicznych i ich użytecznym charakterze. Na przykład uważano, że warczenie i szczerzenie zębów było komunikatem społecznym, pierwotnie związanym z submisją i groźbą (tak jak u psów, które łaszą się i warczą jednocześnie). U współczesnych ludzi te zachowania przerodziły się w uśmiech. Gdy dawni ludzie jedli coś niesmacznego, to rzekomo marszczyli nos i wypluwali jedzenie, dlatego te wyrazy mimiczne związane są z uczuciem wstrętu (marszczenie nosa, wydęte wargi, zmrużone oczy). Zdziwienie związane miało być z odruchem orientacyjnym, który polega między innymi na zwiększaniu się wrażliwości zmysłów. Objawia się to podniesieniem brwi, szerokim otwarciem oczu, nastawieniem uszu itp.
Darwin był zdania, że wyrazy mimiczne wykształciły się w toku ewolucji, bowiem były mechanizmami adaptacyjnymi, zwiększały szanse przetrwania. Gdy jeden osobnik zobaczył np. niebezpiecznego drapieżnika, jego wyraz twarzy mógł ostrzec innych przed niebezpieczeństwem. Gdy twarz przybierała wyraz gniewu, był to czytelny komunikat dla słabszych osobników, aby trzymali się teraz z daleka. Dzisiejsze badania potwierdzają przekonanie o biologicznym uwarunkowaniu wyrazów mimicznych podstawowych grup emocji. Są to:
strach , cierpienie
miłość, radość,
gniew, wściekłość, zdenerwowanie,
niesmak, wstręt, pogarda, lekceważenie,
Wszystkie one są rozpoznawane bezbłędnie przez członków różnych, także niestykających się z sobą kultur. Posiadają odmienne wzorce pobudzenia fizjologicznego, występują również u innych naczelnych, osób niewidomych oraz niemowląt. Wszystko to skłania do twierdzenia o wrodzonym uwarunkowaniu wyrazów mimicznych, związanych z podstawowymi emocjami. Przyjmuje się w związku z tym, że kultura ma wpływ nie na to, jakie wyrazy mimiczne przyjmujemy, gdy przeżywamy emocje, ale na to kiedy je ujawniamy i jak je kontrolujemy. Na przykład w naszej kulturze mężczyzna nie może publiczne okazywać smutku czy płaczu, kobieta natomiast może. Jednak zarówno u mężczyzn jak i kobiet wyrazy mimiczne związane ze smutkiem są podobne.
Twarz i wyrazy mimiczne
Twarz możemy opisywać jako układ części anatomicznych, których wzajemny stosunek i współdziałanie nadaje jej odpowiedni wyraz. Uszkodzenie nerwów, niedowład mięśni, sprężystość skóry, indywidualne różnice w budowie mięśni wyrazowych wpływają na wygląd twarzy. Taki sposób opisu twarzy jest domeną anatomii. Twarz jest opisywana także jako obszar komunikacji, wyrażający stany wewnętrzne, relacje i informacje społeczne. Taki sposób traktowania mimiki jest domeną psychologii.
W dalszej części pracy zajmę się już głównym tematem.
Mięśnie wyrazowe twarzy
Mięśnie wyrazowe twarzy unerwiane są przez nerw twarzowy (VII nerw czaszkowy). Jest to nerw mieszany, zawierający zarówno włókna ruchowe jak i czuciowe (smak) oraz wydzielnicze związane m.in. gruczołami łzowymi i śliniankami. Ma on swój początek w jądrze początkowym nerwu twarzowego zlokalizowanym w moście. Nerw ten może być aktywizowany zarówno przez ośrodki związane ze świadomą kontrolą - kora ruchowa płata, jak i przez starsze ewolucyjnie ośrodki, niepodlegające świadomej kontroli. Z nich wyróżnić należy jądra wzgórza zaliczane do układu limbicznego oraz podwzgórze.
Charakterystyczną cechą mięśni wyrazowych jest to, że w większości przypadków przyczepione są one do skóry przynajmniej jednym końcem. W związku z tym tonus tych mięśni (także spoczynkowy) w połączeniu z naturalną dla danego wieku sprężystością skóry nadaje twarzy odpowiedni wygląd. Anatomicznie wyróżnia się pięć grup mięśni wyrazowych:
Mięśnie sklepienia czaszki. Ich wzajemna praca wywołuje podciąganie brwi i górnej powieki ku górze oraz skutkuje pojawieniem się poprzecznych fałd na czole.
Mięśnie otoczenia szpary ust. Dzieli się je na dwie grupy - mięśnie biegnące wokół ust oraz rozchodzące się od ust promieniście bądź to ku górze bądź ku dołowi. Praca tych mięśni wywołuje m.in. ruchy brody, warg, skrzydełek nosa, pociąganie kątów ust ku górze lub ku dołowi, wydęcie policzków. Ich działanie związane jest z uśmiechaniem się, nadawaniem twarzy wyrazu niesmaku, pogardy, czerwienią warg, pojawieniem się dołków śmiechowych na policzkach, bruzd biegnących od nosa w kierunku kącików warg,
Mięśnie otoczenia szpary powiek. Ich działanie polega na wywoływaniu mrugania, zaciskaniu powiek, ochronie oka i marszczeniu brwi. Efektem działania tych mięśni jest pojawienie się pionowych zmarszczek pomiędzy brwiami, poprzecznych fałdek u nasady nosa, wygładzenie czoła oraz pojawianie się w kącikach oczu zmarszczek ("kurze łapki").
Mięśnie otoczenia nozdrzy, których działanie objawia się zwężeniem lub rozszerzeniem skrzydełek nosa.
Mięśnie małżowiny usznej. Są one dobrze rozwinięte u zwierząt, ale bardzo słabo u człowieka i nie mają większego wpływu na wyraz mimiczny.
Te dwie ostatnie grupy mięśni mimicznych mają stosunkowo niewielki udział w nadawaniu twarzy odpowiedniego wyrazu.
Poza mięśniami wyrazowymi na wygląd twarzy wpływa grupa mięśnie żucia, odpowiadających za ruchy żuchwą. Od mięśni wyrazowych różni je to, że zarówno ich przyczep początkowy, jak i końcowy znajdują się na kościach. Ponadto posiadają odmienne unerwienie. Pochodzi ono z nerwu żuchwowego (V3), czyli dolnej gałęzi nerwu trójdzielnego (V nerw czaszkowy). Działanie tych mięśni również może nadawać twarzy odpowiedni wyraz poprzez np. wysunięcie szczęki, zaciśnięcie jej (np. w złości), opuszczenie (np. wtedy, gdy się dziwimy).
Twarz przybiera odpowiedni wyraz nie tylko wraz ze skurczami odpowiednich mięśni, ale także wraz z ich napięciem (tonusem). Zmęczenie i przygnębienie powoduje rozluźnienie lub zwiotczenie mięśni, przez co twarz wydłuża się. Pogodny nastrój wpływa na silniejsze napięcie mięśni twarzy, w wyniku czego np. wargi i policzki podnoszą się ku górze.