JURIJ ŁOTMAN

WYKŁADY Z POETYKI STRUKTURALNEJ

JURIJ ŁOTMAN

• Urodził się 28 II 1922 w Piotrogradzie

• Wstąpił do KPZR

• Był profesorem literatury rosyjskiej na uniwersytecie

• Ogłosił szereg rozpraw poświęconych historii rosyjskiej literatury i myśli społecznej na przełomie XVIII/ XIX w.

• Zwraca szczególną uwagę na semantyzację wszystkich poziomów utworu poetyckiego umożliwiającą modelowanie i przekaz szczególnie skomplikowanej informacji

WYKŁADY Z POETYKI STRUKTURALNEJ (1964)

• „wiersze pisze się po to, by powiedzieć więcej niż prozą” {Briusow) określenie teologii tekstu poetyckiego

• skomplikowanie tekstu poetyckiego to środek umożliwiający modelowanie najbardziej złożonych zjawisk życiowych oraz znak mający na celu przekazanie słuchaczom informacji o takim modelu

• utwór artystyczny wzięty jako całość można porównać ze słowem

• semantyczny, informacyjny ładunek tekstu jest wprost odwrotny do stopnia jego „skrępowania”

• im więcej dających się kombinować „swobodnych” elementów, tym więcej informacji zawiera każdy znak

• tekst poetycki odznacza się dużymi „skrępowaniami”

• nośność informacyjna języka poetyckiego jest wyższa niż w przypadku języka powszechnego

• rytm i rym uważa się za czynniki ograniczające różnorodność

• względnie większa swoboda zestawiania słów i wykorzystywania tych form gramatycznych, które są niemożliwe w tekście nieartystycznym

• nośność informacyjna tekstu obniża się za sprawą swoistych strukturalnych elementów poezji i wzrasta za sprawą elementów pozapoetyckich

• same elementy struktury poetyckiej, ograniczając różnorodność środków językowych, drogą wzrastającej progresji kształtują elementy różnorodności, jakiej nie znają realizacje ogólnojęzykowe

• zawartość informacyjna tekstu poetyckiego zależy od całkowicie innego stosunku planu wyrażania i planu treści, od przeobrażenia wszystkich elementów tekstu w elementy nasycone semantycznie, od ich wzajemnego ustosunkowania

• poezja nie zna elementów pojedynczych

• wszystkie samowystarczalne zjawiska językowe w tekście poetyckim stają się wzajemnie konfrontowanymi

• obok utraty pewnych informacji w kanale łączności, obserwuje się też proces jej wzrostu np. „Hamlet” zawiera więcej informacji dla nas, bo wzbogaca go przekaz kulturowy niż dla współczesnych Szekspirowi

• idea artystyczna tworząca podwaliny sztuki nie może istnieć poza materialną strukturą dzieła

• poezja stanowi szczególnego rodzaju język predysponowany do modelowania oraz przekazu informacji najbardziej złożonych, nie dających się poznać i przekazać w inny sposób

• poezja to jedna z organicznych, najbardziej fundamentalnych, skomplikowanych sfer świadomości człowieka

• z modelującym charakterem dzieł sztuki wiąże się szczególna funkcja wiedzy intuicyjnej, czyli danej bezpośrednio- różniąca twórczość artystyczną od innych aktów poznawczych

• tekst poetycki mowa ludzka, skonstruowana w szczególny sposób w związku z koniecznością stworzenia szczególnie skomplikowanych modeli- znaków dla superskomplikowanych zjawisk denotatów (zbiór przedmiotów do których odnosi się nazwa)

• mechanizm formułowania modeli- znaków można sprowadzić do 2 procesów:
  1. wiąże się z rozpatrzeniem jednostek dowolnego poziomu jako samoistnych nosicieli znaczeń, przy czym wzajemne utożsamienie, konfrontacja i przeciwstawienie tych jednostek pozwala ujawnić ładunek semantyczny każdej z nich jednostka zbliżona do pojedynczego słowa (znaku)
  2. jednostki wszystkich poziomów rozpatruje jako części integrowanej całości, a całość występuje jako jednolity znak- nosiciel znaczenia tekst jako jednolite słowo- znak

• oba poziomy można wyodrębnić na każdym poziomie tekstu poetyckiego

• tekst artystyczny posiada własne prawa przekazywania idei społecznych

• utwór poetycki stanowi mnogość stosunków między elementami i stosunków między stosunkami

• dowolny element tekstu artystycznego można ujmować w relacji do określonej alternatywy decyduje to o jego dużym ładunku informacyjnym
  1. stosunek fonemu do słowa, wzajemne stosunki fonemów jako jednostek, które zyskały pewną semantykę leksykalną
  2. stosunek elementów morfologicznych do słowa i wzajemny stosunek kategorii gramatycznych, które zyskały pewną semantykę leksykalną
  3. stosunek słów do wersu, traktowanego jako jednolita całość i wzajemne stosunki słów w obrębie wersu
  4. stosunek wersu do strofy, jako jednolitego znaku określonej treści, i wzajemne stosunki między wersami
  5. stosunek strofy do części kompozycyjnych i wzajemne stosunki między strofami
  6. stosunek części kompozycyjnych do całości tekstu i ich wzajemne stosunki
  7. stosunek tekstu do struktury pozatekstowej
  8. stosunek utworu do całości artystycznych wyższego rzędu oraz wzajemne stosunki jednostek składających się na daną klasę mnogości
  - każdy punkt mieści w sobie 2 stosunki i zawiera 4 typy alternatywnych możliwości
  - na każdym z poziomów mamy do czynienia ze stosunkami, które zawierają albo znaki, albo elementy znaku
  - zjawisko, które w obrębie jednego stosunku występuje jako znak, w obrębie drugiego realizuje się jako element bardziej złożonego znaku

• stosunek strukturalny: fonem- tekst na gruncie języka jest prawie niemożliwy, w poezji jest niemal stały

• możliwe jest ukształtowanie struktur bardziej skomplikowanych niż językowe

• orientacja na wielostrukturowość, nastawienie na fakt, że tekst utworu artystycznego przenikają stosunki strukturalne elementy, które na jednym poziomie okazują się redundantne, nie są takie na innym

• wzrost informacji w kanale przekazu podczas aktu komunikacji artystycznej to, co tłumi informację i stanowi szum w kanale przekazu, w sztuce- wkracza w sferę strukturowości i staje się źródłem informacji

• znak, tło, sygnał, szum na terenie sztuki tworzą korelatywne pary będące dodatkowym źródłem informacji

---