Teorie feministyczne oraz Postmodernizm
Teorie feministyczne
1. Feminizm ogólnie to ruch społeczno-polityczny, którego celem jest walka o pełne równouprawnienie kobiet. Feminizm rozwijał się w postaci dwóch fal: pierwsza z nich to przełom XIX i XX wieku i obejmuje okres aktywności ruchu amerykańskich i angielskich sufrażystek; druga fala natomiast rozpoczęła się z końcem lat 60 XX wieku i objęła ruch wyzwolenia kobiet w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech. Feminizm ostro krytykuje twierdzenia o podstawach podziału pracy ze względu na płeć. Według zwolenników feminizmu żadne cechy biologiczne nie stoją na przeszkodzie wykonywania przez kobiety jakiegokolwiek zawodu. Przeszkodą są natomiast wynikające z socjalizacji i wychowania oczekiwania, że kobiety powinny pełnić takie a nie inne role. Ruch feministyczny dał początek nowym teoriom tzw. teoriom feministycznym. Celem teorii feministycznych jest wyjaśnianie przyczyn nierówności związanych z płcią kulturową i wskazanie dróg jej przezwyciężania. Teorie feministyczne znacznie różnią się miedzy sobą, gdyż źródeł nierówności związanych z płcią doszukują się w różnych zjawiskach i procesach społecznych.
Rodzaje feminizmu: a) feminizm liberalny - postuluje równe możliwości uczestnictwa kobiet i mężczyzn we wszystkich obszarach życia społecznego; a źródeł nierówności upatruje w istnieniu barier prawnych, barier instytucjonalnych i procesów socjalizacji, które przekazywały sztywny podział ról na kobiece i męskie oraz związane z tym odmienne predyspozycje i wzory zachowań; b) feminizm socjalistyczny - wg. Tej teorii źródłem nierówności jest nierówny podział władzy oraz wyzysk siły roboczej kobiet zarówno na rynku pracy jak i w gospodarstwie domowym; c) feminizm radykalny - źródłem nierówności w myśl tej teorii jest patriarchalna struktura społeczna, która oznacza męską dominację - ten typ struktury wytwarza segregację i odmienność doświadczeń i predyspozycji kobiet.
2. Podstawowym pojęciem jest tu pojęcie płci kulturowej (gender), która odzwierciedla się w podstawowych formach podziałów społecznych. Stąd główne założenie teorii feministycznych sprowadza się do stwierdzeń, że a) płeć kulturowa jest podstawowym czynnikiem warunkującym społeczne stosunki i zachowania oraz b) podział płci kulturowej w społeczeństwie kształtuje doświadczenia i perspektywy każdej płci, stąd doświadczenia kobiet różnią się od doświadczeń mężczyzn. Teorie feministyczne propagują postulat, że istnienie kulturalnych tożsamości płciowych, zakodowanych jako rodzaj męski i rodzaj żeński, nie musi oznaczać, że płeć kulturowa jest najważniejszą zmienną determinującą zachowanie społeczne. Rozwój teorii feministycznych przyczynił się do powstania tzw. gender studies. Przedmiotem zainteresowania studiów gender jest sposób, w jaki fenomen płci funkcjonuje w nauce, sztuce, praktyce społecznej itd. W ramach tych studiów w latach 90 XX wieku pojawiła się tzw. teoria queer czyli teoria odmienności, której głównym zadaniem jest krytyka binarnie pojmowanego świata, który oparty jest na restrykcyjnych normach i wynikających z nich zwalczających się opozycjach. W tym świecie np. męskość jest zawsze przeciwieństwem kobiecości. Queer bada/opisuje sposób istnienia normy, jej historyczną zmienność, wpływ jaki wywiera na jednostkę.
3. Wśród przedstawicielek teorii feminizmu znajdują się min.: Ann Oakley, Nancy Chodorow, Jessie Bernard, Dorothy E. Smith. Oakley jako jedna z pierwszych postulowała by socjolodzy uznali znaczenie płci kulturowej jako kryterium zróżnicowania i stratyfikacji społecznej. Natomiast Smith zaproponowała zmodyfikowanie dotychczasowych - standardowych metod badawczych: feministyczna metodologia zakłada wykorzystanie: technik wizualnych, triangulacji, analizy tekstów, badań o charakterze jakościowym.
Postmodernizm
1. Teorie postmodernistyczne zaczęły rozwijać się w drugiej połowie wieku XX. Samo słowo postmodernizm jest dość trudne do zdefiniowania; przez niektórych określany jest on jako „klimat opinii”, zaś inni definiują go jako zespół faktów i pewien stan świadomości. Ogólnie postmodernizm ( inaczej ponowoczesność) to prąd myślowy zaprzeczający istnieniu prawidłowości historycznych i społecznych, które dałyby się ująć w określone prawa oraz akcentujący opozycję nowoczesności do ponowoczesności. W świecie postmodernizmu nic nie jest do niczego przypisane w sposób ostateczny i nic i nikt nie ma nigdy swojego stałego miejsca. Obraz czasów współczesnych dotyczy to obraz „przestrzeni chaosu i chronicznej nieokreśloności”. Postmodernistyczna diagnoza dotyczy stanu świadomości, stanu społeczeństwa oraz stanu kultury. Diagnozy takiej dokonali miedzy innymi: Jean Baudrillard oraz Zygmunt Bauman.
2. Jean Baudillard jest przedstawicielem tzw. postmodernizmu kulturowego i w swej koncepcji kładzie on nacisk przede wszystkim na ogromną rolę środków masowego przekazu i reklamy we współczesnym świecie. Baudillard dokonał podziału historii na trzy epoki: epokę przednowoczesną, w której dominowały treści symboliczne; epokę nowoczesną; w której dominowała produkcja materialna oraz epokę ponowoczesną, w której dominuje znak, symulacja i złudzenie. Istotą życia w epoce postmodernizmu jest zatem iluzoryczność. Dzieje się tak głównie za sprawą nowoczesnych mediów i reklamy, które tworzą tzw. hiperrzeczywistość, gdzie obraz, spektakl, wizja czy gra znaków wypierają realne doznania i doświadczenia. Oznacza to, że medialne symulacje stają się dla ludzi bardziej realne niż rzeczywistość. W świecie tym ludzkie potrzeby nie są rzeczywiste, lecz są potrzebami wykreowanymi; życie społeczne zorganizowane jest zaś wokół konsumpcji i demonstrowania towarów, co przynosi konsumentom status społeczny, prestiż i pozwala budować własną tożsamość. Przedstawicielem postmodernizmu kulturowego jest także Zygmunt Bauman, propagator idei postnowoczesnośći; który twierdzi miedzy innymi, że współczesne społeczeństwo to przede wszystkim społeczeństwo konsumpcyjne. Na jego integrację i utrzymanie w nim porządku mają wpływ dwa mechanizmy: represji, opartej na czasem skrajnych regulacjach normatywnych i penetracji sfery „prywatnej” oraz na uwodzeniu „konsumentów” min. poprzez stwarzanie potrzeb. W społeczeństwie tym ludzie to konsumenci, którzy nie potrafią żyć bez dostrajania się do rynku.
3. Postmoderniści krytykują ideę dziejów jako logicznej całości, która dokądś zmierza i niesie postęp i tym samym opisują zupełnie nową jakość społeczną, czyli społeczeństwo ponowoczesne. Społeczeństwo to zdominowane jest przez nowoczesne środki masowego przekazu, poprzez które następuje nabywanie nowych idei i wartości. Pojawia się tu implozja tradycyjnych hierarchii społecznych - klasowych, ekonomicznych, rasowych, seksualnych; a dominujące hasła to: elastyczność, różnorodność, zróżnicowanie, mobilność, komunikacja, decentralizacja, internacjonalizacja. Społeczeństwo ponowoczesne cechuje zatem: konsumpcjonizm; obieg informacji i dostęp do nich; mobilność i elastyczność zawodowa; mobilność przestrzenna; pluralizm kulturowy; kryzys tożsamości; wzrost roli środków masowego przekazu.