ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU 12-36 MIESIĘCY
1. Zmiany:
- ze względy na stałe zwalnianie tempa wzrastania, zmniejsza się zapotrzebowanie energetyczne na kg m.c.
- maleje zainteresowanie dziecka jedzeniem
- liczba posiłków w ciągu dnia powinna wynosić 3-4 (zależy od tego czy dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola - wtedy tamte posiłki powinny pokrywać 70% zapotrzebowania).
2. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze:
- energia - 93 kcal/kg m.c. (1000-1300 kcal)
- białko - 1,95-2,8 g/kg m.c. (ogółem 30-39g); stosunek białek zwierzęcych do roślinnych powinien wynosić 3:2 (ok. 60% białka z diety powinno stanowić białko zwierzęce)
- tłuszcz:
+ 3,3 g/kg m.c. (ogółem 33,5-46,2g)
+ NNKT ok. 4-6% energii
+ ograniczyć NKT maksymalnie do 10-15% energii
+ w tym wieku nie należy spożywać tłuszczów utwardzonych, jak margaryny twarde lub ceres (otrzymywany z orzechów palmy kokosowej), a także margaryn miękkich
- węglowodany - ok. 55% dziennej puli energetycznej; niezbędne do przyswajania oraz prawidłowej przemiany tłuszczów i białek.
3. Podział dziennej racji pokarmowej w zależności od liczby posiłków i odsetka dziennego pokrycia energii:
|
4 posiłki |
5 posiłków |
I śniadanie |
25% |
25% |
II śniadanie |
- |
10% |
Obiad |
35% |
30% |
Podwieczorek |
15% |
10% |
Kolacja |
25% |
25% |
(nie ma znaczenia czy podajemy II śniadanie, czy podwieczorek - wszystko zależy od planu dnia dziecka).
4. Zalecenia:
- stopniowa zmiana konsystencji pożywienia
- wprowadzanie szerszego asortymentu produktów spożywczych i potraw; nie wprowadzać produktów alergizujących i importowanych
- potrawy przyrządzać metodą gotowania
- stopniowo wprowadzać potrawy duszone z małym dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego bezerukowego (nie zaleca się podawania potraw smażonych)
- urozmaicenie jadłospisu
- nie ograniczać tłuszczu (rozwój ośrodkowego układu nerwowego) w postaci masła i olei roślinnych (oliwa z oliwek, olej słonecznikowy i sojowy)
- ograniczenie spożycia cukru, słodyczy i soli; słodycze zastąpić owocami i warzywami (źródło błonnika pokarmowego - 5g/dobę)
- nie stosować diet wegetariańskich i innych alternatywnych
- kształtowanie prawidłowych zachowań dziecka przy posiłkach
- estetyczne podawanie posiłków
- spokojna atmosfera - nie wolno pozwalać na zabawę podczas jedzenia.
ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
1. Zalecenia:
- podaż zalecanej ilości energii i składników odżywczych zgodnie z normami żywienia
- białko o wysokiej wartości biologicznej
- wapń, żelazo, witaminy
- ograniczenie potraw ciężkostrawnych, bardzo tłustych, smażonych, wzdymających
- regularne spożywanie posiłków (4-5 dziennie, przerwy między posiłkami 2-3 godziny)
- urozmaicenie jadłospisu
- łagodne przyprawianie potraw (nie dodawać musztardy itp.).
2. Należna masa ciała i prawidłowy wzrost w stosunku do wieku są najlepszymi wskaźnikami prawidłowego żywienia (porównywanie do siatek centylowych):
- siatka centylowa:
+ jedna z metod obiektywnej oceny rozwoju fizycznego dzieci
+ centyle są wartościami statystycznymi, które pokazują, jak (biorąc pod uwagę wzrost i wagę, a w przypadku niemowląt dodatkowo obwód główki) na tle równolatków tej samej płci wypada dziecko, czyli ile procent dzieci ma tę samą wagę i wzrost, ile z nich jest cięższych, wyższych, lżejszych czy niższych; aktualizując siatki centylowe uzyskuje się krzywą rozwoju, z której można odczytać, jak z biegiem czasu zmieniają się parametry badanego dziecka
+ dane nanoszone są na dwie osie:
- oś pozioma - wiek dziecka
- oś pionowa - oceniany parametr
+ przez siatkę biegnie kilka krzywych:
- najwyżej biegnie linia 97. centyla (oznacza ona, że u 97% dzieci oceniany parametr ma niższą wartość)
- następne linie oznaczają 90., 75., 50. (mediana), 25., 10. i 3. centyl.
- np. centyl 25., oznacza to, że dziecko jest lżejsze/niższe od 75% równolatków jego płci, a cięższe/wyższe od 25%
+ po naniesieniu danych na osie, z punktów na odpowiadających wartościom danych parametrów prowadzi się proste prostopadłe do danej osi, zaznacza miejsce ich przecięcia i określa jego położenie względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych
+ za normę uważa się obszar między 3. a 97. centylem, przy czym ważne jest, aby krzywa rozwoju dziecka utrzymywała się mniej więcej w tym samym centylu, a także proporcje wartości centyli dla różnych parametrów
- niedobór masy ciała dotyka ok. 7% dziewczynek i 14% chłopców
- nadwaga i otyłość dotyka ok. 20,5% dziewczynek o 20,1% chłopców
- prawidłowe żywienie zapewnia:
+ najlepszy rozwój fizyczny i umysłowy
+ zdrowie w życiu dorosłym.
3. Zapotrzebowanie na energię:
- zależy od:
+ wieku (formy i tempa rozwoju)
+ płci
+ aktywności fizycznej
- 1500-1900 kcal/dobę.
4. Zasady racjonalnego odżywiania wg Bergera:
- urozmaicenie - spożywanie różnorodnych produktów do każdego posiłku
- umiarkowanie - jedzenie według potrzeb i utrzymanie optymalnej masy ciała
- uregulowanie - stała ilość i częstotliwość posiłków w ciągu dnia
- unikanie - nadmiaru tłuszczu, cukru, soli, alkoholu
- uprawianie - sportu, systematyczne ćwiczenia, codzienne spacery.
5. Grupy produktów spożywczych:
- zbożowe - źródło minerałów i błonnika
- mleczne - źródło wapnia
- produkty dostarczające białka zwierzęcego - źródło pełnowartościowego białka i witamin z grupy B
- warzywa i owoce - źródło witamin i błonnika
- tłuszcze roślinne - źródło NNKT i witaminy E
- tłuszcze zwierzęce
- cukier i słodycze
- produkty dostarczające energii, ale pozbawione wartości odżywczej - batony, frytki, chipsy; maksymalnie 100-150 kcal/dobę (pół batona czekoladowego, mała paczka chipsów).
6. Zasady układania jadłospisów:
- planować jadłospisy na dłuższy okres czasu (7-10 dni)
- uwzględniać produkty z każdej grupy oraz wykorzystywać produkty sezonowe
- stosować różne techniki sporządzania potraw
- odpowiednio dobierać barwy, smaki, zapachy
- dostosowywać jadłospis do możliwości finansowych i sprzętowych.
7. Posiłki:
- I śniadanie:
+ pełnowartościowy posiłek (ze względu na przerwę nocną)
+ produkt mleczny:
- musli z dodatkiem mlecznym (kefir, jogurt, maślanka)
- zupa mleczna z kaszą/makaronem/płatkami/ryżem
- kawa zbożowa z mlekiem/kakao
+ jeśli produkt mleczny będzie niewystarczający:
- kanapka z masłem/margaryną i:
+ produktem wysokobiałkowym pochodzenia zwierzęcego (wędlina, ser, pasta, jajo)
+ produktem warzywnym (pomidor, ogórek, szczypior, rzeżucha, rzodkiewka)
+ owoc (jabłko, banan, mandarynka)
- II śniadanie (różne od pierwszego, mniej obfite):
+ pieczywo mieszane - graham, pszenno-żytnie
+ dodatek białkowy
+ dodatek owocowo-warzywny
+ napój
- obiad:
+ główny posiłek
+ optymalnie 3-daniowy (może być jednodaniowy, ale z dodatkiem białkowym i surówką):
- zupa
- II danie
- deser - kompot.
8. Co i ile pić:
- 1,3-1,7 litra płynów dziennie
- najlepiej pić wodę mineralną, niesłodzone soki warzywne i owocowe (tych ostatnich nie więcej niż 180 ml/dobę)
- unikać słodzonych napojów owocowych i gazowanych - dzieci je pijące mogą dostarczać dodatkowo nawet 200-1000 kcal dziennie.
9. Zagrożenia wynikające ze spożywania żywności „fast-food” i przekąsek solonych:
- fast-food:
+ kalorie
+ tłuszcz, w tym NKT; zawartość tłuszczu:
- pizza - 33-39%
- hamburger - 37-47%
- frytki - 48%
+ cholesterol
+ sód
- mało witamin (zwłaszcza A, B1, C, kwasu foliowego), wapnia, błonnika pokarmowego
- dorastające dziś pokolenie fast-food będzie żyć krócej niż ich rodzice niezdrowa żywność wywołuje liczne choroby (cukrzycę, nadciśnienie, choroby serca, nowotwory piersi, odbytnicy i jelita grubego)
- kwasy tłuszczowe typu trans:
+ występują w przetwarzanych produktach cukierniczych oraz żywności fast-food
+ zaburzają produkcję długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (z rodziny omega-3), które są bardzo ważne dla prawidłowej funkcji mózgu
+ mogą przyczyniać się do występowania chorób układu krążenia i cukrzycy typu 2 w wieku dorosłych
+ powodują stan zapalny w ścianie naczynia tętniczego, co w konsekwencji może prowadzić do zawału serca
+ są jedną z przyczyn przemian nowotworowych
- akryloamid:
+ służy do produkcji plastiku, papieru, kosmetyków, poliakryloamid stosowany do oczyszczania ścieków
+ tworzy się w reakcji pomiędzy asparaginą i cukrami redukującymi w wyniku reakcji Maillarda (seria reakcji chemicznych, które zachodzą najczęściej pod wpływem ciepła pomiędzy aminokwasami a cukrami redukującymi); może powstawać już w temperaturze 120 °C, optimum to 140-180 °C; duże ilości akrylamidu powstają podczas obróbki termicznej (smażenia w głębokim tłuszczu, pieczenia) produktów spożywczych zawierających skrobię (węglowodany)
+ przyczynia się do występowania m.in. nowotworów przewodu pokarmowego oraz uszkadza układ nerwowy (jest neurotoksyną)
+ zawartość w chipsach 270-3000μg
+ maksymalne dawki zawartości akryloamidu w produktach spożywczych nie zostały jak dotąd ustalone
+ zawartość akrylamidu w pożywieniu przygotowywanym w domu jest minimalna w porównaniu do produkcji przemysłowej lub prowadzonej w restauracjach.
10. Dieta a zachowanie dzieci:
- wykazano występowanie problemów wychowawczych (zmiany osobowościowe, nerwowość, agresywne zachowanie) u młodzieży, której dieta składała się głównie z wysokokalorycznej żywności typu fast-food
- uważa się, że spożycie cukru, produktów zawierających konserwanty oraz żywności zawierającej izomery trans może przyczyniać się do powstawania zespołu nadpobudliwości (ADHD)
- próchnica zębów - spożywanie fast-foodów i picia słodzonych napojów zmniejsza konsumpcję produktów prozdrowotnych (np. mleka); dodatkowo, napoje orzeźwiające mają bardzo niskie pH, co sprzyja rozwojowi próchnicy.
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA MŁODZIEŻY
1. Prawidłowe żywienie - zapewnia prawidłowy rozwój fizyczny, umysłowy i zachowanie dobrego do późnego wieku.
Dieta zbilansowana - dieta dostarczająca wszystkich składników według zapotrzebowania
Nieprawidłowe żywienie + mała aktywność fizyczna = nadwaga/otyłość nieprawidłowy rozwój psychofizyczny, choroby w wieku dorosłym.
2. Powikłania otyłości u dzieci:
- psychospołeczne - złe samopoczucie, lęk, depresja, zaburzenia jedzenia, izolacja socjalna, gorsze wyniki w nauce
- neurologiczne - guz rzekomy mózgu
- endokrynologiczne - insulinooporność, cukrzyca typu 2. przedwczesne dojrzewanie, zespół policyklicznych jajników (dziewczęta), hipogonadyzm (chłopcy)
- sercowo-naczyniowe - zaburzenia lipidowe, nadciśnienie, koagulopatia, przewlekłe zapalenia, dysfunkcja śródbłonka (endotelium)
- płucne - zespół bezdechu nocnego, astma, nietolerancja ćwiczeń fizycznych
- żołądkowo-jelitowe - choroba refluksowa przełyku, stłuszczenie wątroby, kamica żółciowa, zaparcia
- nerkowe - stwardnienie kłębuszków nerkowych (glomerulosclerosis)
- mięśniowo-szkieletowe - bóle pleców, złamania, płaskostopie, zwichnięcie nasady głowy kości udowej.
3. Najczęstsze wady w żywieniu młodzieży:
- niedobór lub nadmiar energii i składników pokarmowych:
+ zachwianie homeostazy procesów metabolicznych zachodzących w organizmie; homeostaza - zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych (zwykle odnosi się do samoregulacji procesów biologicznych i sprowadza się do utrzymania stanu stacjonarnego płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych)
+ choroby dietozależne
- kształtowanie nieprawidłowych zwyczajów i nawyków żywieniowych w młodym wieku.
4. Żywienie młodzieży w Polsce:
- diety nieprawidłowo zbilansowane - nadmierne spożycie żywności kaloryczność diety przekracza wydatek energetyczny (zwłaszcza u chłopców powyżej 10 r.ż.)
- duże zróżnicowanie w spożyciu energii - niedobór energii i innych składników = niedożywienie energetyczno-białkowe (dziewczęta ze starszych grup wiekowych, dzieci żyjące w złych warunkach społeczno-ekonomicznych)
- zbyt duże spożycie tłuszczu (wzrasta wraz z wiekiem, wyraźne u nastolatków), szczególnie tłuszczów zwierzęcych
- CRP (całodzienna racja pokarmowa) charakteryzuje się za małym udziałem n-3
- zbyt duży udział energii z sacharozy; dużej zawartości cukrów prostych w diecie zwykle towarzyszy mniejsze spożycie węglowodanów złożonych
- dieta nie zawsze dostarcza odpowiednich ilości błonnika
- CRP o małej zawartości niektórych składników mineralnych (niskie spożycie mleka i jego przetworów - niedobory wapnia) i witamin (zwłaszcza D, C i kwasu foliowego); zbyt duże ilości fosforu i soli
- spożycie Fe, Mg, Zn i Cu w większości przypadków jest zgodne z zaleceniami
- diety niektórych osób (zwłaszcza dziewcząt) mogą zawierać zbyt małe ilości potasu (zgodnie z AI)
- nieregularne spożywanie posiłków.
5. Zmiany:
- konieczność zwiększenia spożycia warzyw i owoców, produktów z pełnego przemiału, mleka i produktów mlecznych oraz ryb przy równoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych), cukru i słodyczy oraz soli kuchennej i słonych przekąsek
- ważna jest poprawa regularności spożycia pełnowartościowych posiłków oraz większe ich urozmaicenie
- zalecane przekąski - owoce, desery owocowe, owoce suszone (rodzynki, śliwki, jabłka), surowe warzywa, orzechy (nie solone), pestki (dynia, słonecznik), płatki śniadaniowe lub musli (bez cukru), pieczywo typu pumpernikiel lub inne pieczywo pełnoziarniste.