GERIATRIA - ćwiczenia (prezentacje), fizjoterapia 2014
I .
STARZENIE - definicja
Seria zależnych od czasu automatycznych i fizjologicznych zmian, które zmniejszają rezerwę fizjologiczną i ograniczają zdolności funkcjonalne.
Stopniowe zmnijeszanie się rezerw niezbędnych do utrzymania homeostazy.
Początek trudny do określenia, na poziomie molekulernym, od chwili poczęcia.
Starzenie przebiega w wymiarze:
- biologicznym
- psychologicznym
- społecznym
→ Prognozy demograficzne zakładają wzrost populacji ludzikiej na świecie do 9,2 mld, po tym czasie następi stopniowy spadek, procesowi temu towarzyszyć będzie postępujące starzenie się społeczeństw (czyli wzrost odsetku ludzi starszych w ogólnej liczbie ludności z jednoczesnym zmniejszeniem się populacji osób młodych).
→ Proces ten ma związek z wydłużaniem się życia ludzkiego i spadkiem wskaźnika urodzeń
→ Obecnie żyje na świecie ok. 600 mln ludzi po 60 r.ż., w 2050r. Liczba ta przekroczy 1mld
→ Największą grupę będą stanowić osoby po 80 r.ż.
→ W Europie ludzie starsi stanowią 20,3% wszystkich mieszkańców
→ W Niemczech i we Włoszech 24,1%
→ W Europie proces wydłużania się życia ludzkiego zaczął się najwcześniej
Częstotliwość stanów chorobowych w populacji polskiej > 65r.ż.:
- układ sercowo - naczyniowy 75%
- układ ruchu 68%
- układ oddechowy 46%
- układ trawienny 34%
- zespoły otępienne 15%
Główne problemy w opiece geriatrycznej:
* Wielochorobowość (schorzenia przewlekłe) i polipragmacja:
→ 3 - 4 schodzenia, 6 - 7 leków
*Częste wizyty w poradniach:
→ Polska 8- 10 wizyt na osobę rocznie
*Częsta hospitalizacja:
→ Polska ok.23% osób starszych jest hospitalizowanych raz w roku
*Koszty:
→ 30 - 40 % wydatków na opiekę zdrowotną przeznacza się na osoby starsze
(12 - 15 % społeczeństwa)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia … Uznaje się następujące dziedziny za priorytetowe:
1. epidemiologia
2. geriatria
3. medycyna rodzinna
4. onkologia kliniczna
5. patomorfologia
6. rehabilitacja medyczna
KOG - Kompleksowa Ocena Geriatryczna
COG - Całościowa Ocena Geriatryczna
KOG/ COG jest wielowymiarowym i interdyscyplinarnym procesem diagnostycznym zmierzającym do określenia problemów medycznych, psychicznych, fizycznych oraz potencjału czynnościowego niedołężnych osób starszych w celu wdrażania całościowego planu terapii i opieki długoterminowej.
Podstawowe założenia KOG (jako standard postępowania diagnostycznego):
- wielokierunkowe badania diagnostyczne
- opracowanie ogólen planu leczenia i zaplanowanie dalszych, długoookresowych kontroli
- zorganizowanie leczenia i rehabiliracji
- ułatwienie opieki podstawowej i prowadzenie chorego
- określenie wieloletnich potrzeb w zakresie opieki
- umieszczenie osoby starszej w najbardziej odpowiedmin zakładzie leczniczym lub pielęgnacyjnym
KOG dotyczy osób mających złożone problemy zdrowotne
KOG określa stan czynnościowy i jakość życia
Jest najczęściej realizowany przez medyczne zespoły wielodyscyplinarne
Korzyści wynikające z KOG:
- zwiększa dokładność diagnozy
- zwiększa sprawność umysłową i parametry czynnościowe osób starszych
- zmniejsza umierlność osób starszych
- ogranicza ponowne hospitalizacje i skraca czas pobytu w domach opieki dla przewlekle chorych
Program powinien zawierać: konsultacje, leczenie, rehabilitację, długookresowe kontrole
Kogo należy poddać ocenie:
- pacjentów schorowanych, słabych, o ograniczonej sprawności fizycznej, zwłaszcza, gdy wystąpi u nich nowy problem zdrowotny lub pogorszenie funkcjonalnej.
Kto powinien dokonywać oceny (Kto przeprowadza KOG):
- zespół złożony ze specjalistów różnych dziedzin
→ geriatry,
→ pielęgniarki,
→ psychologa,
→ rehabilitanta,
→ pracownika socjalnego
Gdzie powinno odbywać się badanie:
- dom
- gabinet lekarski
- ambulatorium
- oddział specjalny
O miejscu decyduje stan chrego, rodzaj problemów i zdolność do poruszania się.
Jakie dziedziny obejmuje KOG:
- zdrowie fizyczne
- zdrowie psychiczne
- wydolność czynnościową
- czynniki socjalno - środowiskowe
KOG składa się z:
- klasyczny wywiad lekarski
- badanie przedmiotowe
- ocena stanu czynnościowego
- ocena funkcji opieki społecznej
Narzędzia KOG:
- wywiad
- badanie przedmiotowe
- badanie laboratoryjne
- badanie obrazowe
- badanie czynnościowe
- testy
- skale
Narzędzia i skale używane w KOG:
- ADL
- IADL
- MNA
- Skala Norton (odleżyny)
- Test Tinetti (równowaga)
- Test „wstań i idź”
- Test Barthleda
- GDS - skala samooceny
- Skrócony test sprawności umysłowej wg HODGKINSONA
- AMTS
Skala ADL - skala Katza (activities of daily living):
-jest to skala oceniająca podstawowe czynności życiowe
-niska puktacja świadczy o niezdolności odo samodzielnego funkcjonowania
Skala oceny podstawowych czynności w życiu codziennym:
1. Kąpanie się
2. Ubieranie się i rozbieranie
3. Korzystanie z toalety
4. Poruszanie się (wstawanie z łóżka i przemieszczanie się na fotel)
5. Kontrolowane wydalanie moczu i stolca
6. Jedzenie
*1 - wykonanie
*0 - brak czynności
Punktacja:
6 punktów - w pełni zachowana czynność
4 punkty - średni stopień upośledzenia
2 punkty - ciężkie upośledzenie czynnościowe
Skala IADL - skala Lawtona (instrumental activities of daily living):
- ocena złożonych czynności życia codziennego
- ocenia zdolność podstawowego funkcjonowania we współczesnym otoczeniu
- pozwala na przybliżone zobiektywizowanie potrzeb chorego w zakresie (…)
1. Korzystanie z telefonu
2. Pokonywanie większych odległości
3. Zakupy (art.spożywcze)
4. przygotowanie posiłku
5. Prace domowe
6. Drobne naprawy w domu
7. Pranie
8. Samodzielne przyjmowanie leków
9. Gospodarowanie pieniędzmi
* bez pomocy - 3 punkty
* z niewielką pomocą - 2 punkty
* nie jest w stanie - 1 punkt
max 24pkty
ogólna liczba punktów ma znaczenie w odniesieniu tylko do konkretnego pacjenta, spadek tej liczby w czasie świadczy o pogorszeniu się stanu ogólnego.
Skala Barthela - zdolność osoby przewlekle chorej i niepełnosprawnej do samoopieki
Skala MNA - ocena stanu odżywiania (mini nutrition assesment)
Skala Norton - ocena ryzyka powstania odleżyn
- ma na celu jak najszybsze podjęcie działań prewencyjnych
-ocenia się: stan fizyczny, stan psychiczny, aktywność fizyczna, zdolność poruszania się, nietrzymanie stolca/moczu (pkty od 1 do 4 , <14 zwiększone ryzyko odleżyn)
Test Tinetti:
- skala służąca do oceny ryzyka upadków
- zbiorcza ocena funkcji układu nerwowego i kostno - stawowego
- niska ocena wskazuje na potrzebę wyposażenia badanej osoby w nocne oświetlenie podłogi, poręczy przy łóżku, w łazience chodziki itp.
- 2 części:
1 Równowaga ( badany siedzi na twardym krześle bez poręczy, max16 pktów)
- Równowaga podczas siedzenia
- Wstawanie z miejsca
- Próby wstawania z miejsca
- Równowaga bezpośrednio po wstaniu z miejsca (pierwsze 5 s.)
- Równowaga podczas stania
- Próba trącania : (badany stoi ze stopami jak najbliżej siebie, badający lekko popycha go, trzykrotnie trącając dłonią w klatkę piersiową na wysokości mostka)
- Próba trącania przy zamkniętych oczach badanego
- Obracanie się o 360 º
- Siadanie
RÓWNOWAGA - Wynik końcowy…/ 16
2 Chód (Badany stoi obok badającego; idzie wzdłuż korytarza lub przez pokój -
najpierw zwykłym krokiem, a z powrotem krokiem szybkim, ale w sposób
bezpieczny, korzystając zlaski lub chodzika, jeśli posługuje się nimi zwykle)
- Zapoczątkowanie chodu
- Długość i wysokość kroku (zasięg prawej / lewej stopy przy wykroku)
- Symetria kroku
- Ciągłość chodu
- Ścieżka chodu (oceniać na odcinku ok.3 metrów, odnotować odchylenie rzędu 30cm)
- Tułów
- Pozycja podczas chodzenia
CHÓD - Wynik końcowy…/ 12
ŁĄCZNA LICZBA PUNKTÓW…/ 28
Wynik poniżej 26 pkt. wskazuje na problem, poniżej 19 pkt ryzyko upadku wzrasta 5 x
Proste metody oceny funkcjonalnej:
*Test Tinetti
*skala Berg
* Test „wstań i idź” polega na:
- zmianie pozycje z siedzącej na stojącą
- przejściu 3 metrów
- obrocie o 180°
- zmiana pozycji ze stojącej do siedzącej
osoby samodzielne <20s
wymagające pomocy >30s
Wymagające oprzyrządowania:
- platforma balansowa
- tor przeszkód
Badania dodatkowe:
Test Tinetti uproszczony polega na:
- przejścia siedzenia do stania
- 5 sekundowym unieruchomieniu w staniu
- przejście 3 metrów
- obrót o 180°
- przejście ze stania do siedzenia
W skali 0-2 ocenia się samodzielność i sprawność wykonania zadań oraz wystąpienie zaburzeń równowagi (2 - pkty samodzielny bez zaburzeń; 0 punktów - wymaga pomocy)
Skala Berg - 14 zadań:
1. siedzenie bez podparcia
2. przejście z siedzenia do stania
3. zmiana pozycji ze stojącej na siedzącą
4. transfer z krzesła na krzesło lub łóżko
5. utrzymanie pozycji stojącej bez pomocy
6. pozycja stojąca z oczami zamkniętymi (10 sekund)
7. pozycja stojąca ze stopami złączonymi (1 minuta)
8. pozycja stojąca ze stopami jedna za drugą (30 sekund)
9. stanie na jednej nodze (10 sekund)
10. oglądanie wstecz ze skręceniem tułowia w obie strony
11. podnoszenie przedmiotu z podłogi
12. obrót 360 º
13. wejście na stopień każdą stopą 4 razy (20 sekund)
14. maksymalne wychylenie do przodu z utrzymaniem równowagi (25cm)
* Punktacja 0 - 4 , max 56pkt.
* Punkt odcięcia - 45pkt.; dyskryminujący upadających, ryzyko upadku w najbliższym roku
*Lepsza zdolność dyskryminacyjna w porównaniu z Testem Tinetti i „wstań i idź” - podnszenie z podłogi
* Skala Berg 50pkt. + subiektywna ocena poczucia stabilności - wysoka czułość - 91% upada w ciągu roku
* Ocena równowagi (statokinezjogram)
* Test rysowania zegara (ang. Clock Drawing Test, CTD)
- Test służący do oceny funkcji wzrokowo - przestrzennych zależnych od płata czołowego i kory skroniowo - ciemieniowej. CTD jest stosowany do przesiewowej oceny otępienia.
Opracowany w 1986 r przez Schulmana i współpracowników, którzy wyodrębniki na jego podstawie pięć poziomów zaburzeń funkcji wzrokowo - przestrzennych.
Osoby wykonujące powyższe zadanie w czasie poniżej 20 sekund są w większości samodzielne, mimo że całkowicie sprawni wykonują test w czasie poniżej 12 sekund i ten czas zalicza się jako wartość graniczną oceny.
Geriatryczna Skala Oceny Depresji:
- ocenia stan emocjonalny
→ afekt
→ lęk
→ dopresja
Skala samooceny, dopuszczalna pomoc w czytaniu i wypełnianiu skali w przypadku osłabienia funkcji intelektualnych; wersja pełna (30 cech), wersja skrócona (15 cech), wersja 4-punktowa.
Wersja krótka - 4cechy:
- ocena samopoczucia z ostatnich 2 tygodni - czy pacjent jest zadowolony z życia/ czy obawia się że życie jest puste/czy boi się że stanie się coś złego/czy czuje się szczęśliwy
Punktacja
Tak 23 / Nie 14
MMSE (Minimental State Examination):
- skala ocen funkcji poznawczych
- bada najważniejsze aspekty sprawności umysłowej
→ orientację
→ zapamiętywanie
→ licznie
→ koncentrację uwagi
→ funkcje językowe
1. Orientacja (1pkt za każdą prawidłową odpowiedź)
* orientacja w czasie- który rok, pora roku, data, dzień tygodnia, miesiąc,
* orientacja w miejscu- województwo, powiat, miasto, nazwę miejsca, piętro
2. Zapamiętywanie
* zgoda badanego na badanie pamięci
* podajemy badanemu 3 słowa (JABŁKO, TELEFON, RZEKA) i prosimy o ich zapamiętanie
* pierwsze powtórzenie decyduje o punktacji 0-3
* można uczyć powtarzania większej ilości słów
* jeśli pacjent do końca nie nauczył się tych trzech słów badanie prypominania nie ma sensu
3. Uwaga
* należy poprosić pacjenta o przeliterowanie wstecz słowa KWIAT
* punktację stanowi liczba liter na właściwej pozycji
4. Przypominanie
* pytamy pacjenta czy pamięta te trzy słowa z punktu 2
* punktacja 1-3
5. Język
* nazywanie przedmiotów
* powtarzanie haseł
* wykonyanie poleceń
* pisanie
* rysowanie
* czytanie
Skrócony test sprawności umysłowej wg Hodgkinsona (AMTS) :
•ILE MA PAN/PANI LAT ?
•KTÓRA JEST GODZINA ? Z dokładnością do 1 godziny.
•ADRES, KTÓRY PANU/PANI PODAM, PROSZĘ POWTÓRZYĆ I POSTARAĆ SIĘ
ZAPAMIĘTAĆ - UL. GRUSZKOWA 42.
•KTÓRY MAMY ROK ?
•JAKI JEST PANA/PANI ADRES ?
•KIEDY SIĘ PAN/PANI URODZIŁA ?
•W KTÓRYM ROKU ROZPOCZĘŁA SIĘ II WOJNA ŚWIATOWA ?
•JAK SIĘ NAZYWA PREZYDENT ?
•PROSZĘ POLICZYĆ WSPAK OD 20 DO 1.
•PROSZĘ POWTÓRZYĆ ADRES, KTÓRY PANU/PANI PODAŁAM.
WYNIK KOŃCOWY : .../10
KAŻDA PRAWIDŁOWA ODPOWIEDŹ - 1 PUNKT., MAX. 10 PUNKTÓW.
>6 - STAN PRAWIDŁOWY
4-6 - UPOŚLEDZENIE UMIARKOWANE
0-3 - UPOŚLEDZENIE CIĘŻKIE
II. ZMIANY INWOLUCYJNE W UKŁADZIE RUCHU I ICH WPŁYW NA AKTYWNOŚĆ PSYCHOFIZYCZNĄ
(drugi dokument)
III. KONTAKT Z PACJENTEM W STASZYM WIEKU
Psychologiczne podejście osoby badanej / ćwiczącej
Fizjoterapeuta musi skupiać uwagę i świadomość wyłącznie na pacjencie.
Skupienie na dolegliwościach pacjenta, udzielanie wskazówek i wsparcia.
Poprawa własnych możliwości percepcyjnych:
Nauka jak percepcja kieruje postępowaniem człowieka.
Okazywanie szacunku pacjentowi:
„Leczenie choroby może być całkowicie bezosobowe, zaś ocena nad pacjentem musi być całkowicie osobista” - Francis Ward Peabody
„Wartość” danej osoby oceniamy obserwując w jaki sposób ludzie dotykają osoby, które uznają za wartościowe. (??)
Budowanie zdrowej atmosfery:
Podkreślenie celu postępowania (pomoc w złagodzeniu dolegliwości, a nie usunięcie przyczyny dolegliwości). Uświadomienie sobie celu chroni pacjenta przed frustracją i lękiem.
Poprawa komunikacji poprzez:
- zastosowaniu technik niewerbalnych
- zmniejszeniu odległości między rozmówcami
- zwiększenie natężenia głosu
- w miarę możliwośc pozycja siedząca pacjenta
- unikanie zniecierpliwienia i pośpiechu
Obraz choroby osoby starszej:
1. Rzadsze zgłaszanie dolegliwości
→ Istnieje przekonanie, że osoba starsza wykazuje tendencje do hipochondrii.
→ Osoby starsze częściej zgłaszają objawy mniej ważne.
→ Dyskryminacja z powodu wieku.
→ Depresja.
2. Zmieniona manifestacja lub obraz choroby
3. Kumulacja licznych chorób przewlekłych
4. Zmieniona odpowiedź na chorobę
Ocena ( … )
* Wygląd:
- wiek biologiczny, a wiek metrykalny,
- rozmiar ciała pacjenta (kształt, proporcje),
- kolor skóry,
- sprzęt pomocniczy,
- ruchy dodatkowe (niepokój ruchowy),
- makijaż, fryzura
* Ubiór:
- pozwala ocenić status społeczno - ekonomiczny, osobowość, zainteresowania, stan zdrowia
- rozmiar odzieży
- stan odzieży
- stopień dokładności higieny
- buty i ich dopasowanie do stroju
- biżuteria
* Język:
- szybkość i sposób wydawania dźwięków
- siła głosu
- pauzy i przerwy
- analiza lingwistyczna
- poczucie humoru
- dobór słów
- używanie wyobraźni
* Zachowanie:
- Oczy - oczy są wykładnikami serca
→ spuszczony wzrok,
→ przymknięte powieki,
→ brwi,
→ prawidłowy kontakt wzrokowy to ok.50% czasu rozmowy
→ wytrzeszcz
* Usta i uśmiech:
- napięte, zaciśnięte usta
- zaciśnięte zęby
- fałszywe uśmiechy
* Gesty i postawa
IV ODMIENNOŚĆ FIZJOTERAPII OSÓB STARSZYCH
- Celem rehabilitacji osób starszych jest umozliwienie uzyskania sprawnści psychofizycznej niezbędnej do prowadzenia samodzielnego trybu życia i powrotu do aktywności społecznej.
- leczenie ruchem u osób starszych jest szczególnie trudne, uwzgkędniać bowiem musi lezenie, problemy:
środowiskowe
rodzinne
warunki bytowania chorych
choroby współistniejace
wielkie zespoły geriatryczne
WCZESNE OKRESY STAROŚCI - ZALECANE ĆWICZENIA:
→ ludziom we wczesnym okresie starości zalecamy:
ogólne ćwiczenia usrawniające
koordynacyjne
lokomcyjne
( zwrócić należy uwagę, żeby w powyższych ćwiczeniach brały udział duże grupy mieśniowe, szczególnie kkd )
→ korzystne działanie ma codzienny spacer z okreslona szybkoscią i czasem trwani, a także niektóre rodzaje gier zabaw ruchowych trenowane rekreacyjnie.
PÓŹNY OKRESY STAROŚCI - ZALECANE ĆWICZENIA:
osoby w zaawanswanym wieku należy przekonać o konieczności opuszczenie wygodnego fotela przed telewizorem i podjęcia aktywności fizycznej
do zadania powinno włączyć się rodzinę, która ma bezpośredni wpływ na zachowanie seniora.
Zalecamy codzienny ruch przez 30 miunt, ewentualnie podzieony na 3 etapy, a więc 3 razy po 10 minut.
Używanie schodów lub windy gdy seniorzy mieszkają na 1 lub 2 pietrze, uprawianie ogrudka, zabawy z dziecmi oraz lekkie prace domowe.
Fizjoterapia osób starszych:
-fizjoterapia osób starszych jest działaniem kompleksowym, obejmuje tekie sposoby leczenia, jak: terapia zajeciowa, fizykoterapia, oraz leczenie uzdrowiskowe ( balneoterapia)
-często też należy zaopatrzyć chorego w przybory umozliwając lepsze, pewniejsze poruszanie się oraz samoobsługę. W kuchni, łazience i ubikacji należy zainstalować urzadzenia umorzliwiajace korzystanie z tych pomieszczeń
-starość i zwiazane z nia choroby rzutuja ujemnie na tan psychiczny starszej osoby
-pozytywną rolę odgrywa wówczas psychoterapia ułatwiająca akceptacje obniżajacej się sprawności, ozbywanie się lęku, nawiązywanie łączności ze środowikiem i współpracę z leczacym personelem
Fizjoterapia osób w starszym wieku:
-przed rozpoczęciem leczenia ruchem powinno się przeprowadzić badanie wstępne celem wykluczenia przeciwskazań do wykonywania ćwiczen fizycznych oraz określenia wielkości wysiłku podczas ćwiczeń
-powinno się przeprowdzić elektrokardiograficzną próbę wysiłku submaksymalnego na ergometrze rowerkowym lub bieżni ruchomej:
powyższą próbe przerywa się po uzyskaniu submaksymalnej częstości akcji serca lub wystąpiły objawy nakazujące jej przerwanie, tj: duszność, ból wieńcowy, ból lub zaroty głowy, osłabienie, wzrost lub spadek ciśnienia krwi.
Docelową częstość akcji serca oblicza się odejmując od liczby 220 wiek pacjenta i mnoząc go razy 0,7.
-w czasie wykonywania wysiłku fizycznego wzrost tętna u osób starszych nie powinien być większy 130/minutę.
-rodzaj i wielkość wysiłku wizycznego zależą od wieku ćwiczącego, stanu układu krzenia, oddechowego, narzadu ruchu oraz chorób współistniejacych.
Zasady usprawniania osób starszych wg KWOLKA (2003):
Zdobycie zaufania pacjeta poprzez stałą troskę o stn jego zdrowia i przebieg leczenia, zainteresowanie jego obecnynymi i przyszłymi mozliwościami.
Mobilizowanie pacjenta do pracy nad sobą.
Wypracowanie systematyczności w wykonywaniu ćwiczeń.
Przyzwyczajanie do utrwalania i doskonalenia ruchu poprzez jego powtarzanie.
Przestrzeganie zasad stopniowania obciazeń z zachowaniem niezbędnych przerw na odpoczynek.
Dbanie o atrakcyjność programu rehabilitacyjnego oraz jego urozmaicenie.
Współpraca z calym zespołem rehabilitacyjnym.
Realizowanie programu rehabilitacyjnego w sposob świadomy, spokojny, dostosowany do indywidualnych mozliwosci.
Podtrzymywanie wiary w skuteczność zabiegów usprawniających.
Zapewnienie stałego nadzoru lekarskiego.
Zapewnienie dostępności procedur fizjoterapeutycznych na etaie leczenia: szpitalnego, ambulatoryjnego, sanatoryjnego, rehabilitacji srodowiskowej i w kluach zainteresowań.
Podtrzymywanie kontaktów z rówieśnikami.
Podtrzymywanie aktywności społecznej i zawodowej.
Oferowanie wszelkiej pomocy psychologicnej i socjalnej.
Zasady usprawniania pacjenta wg Zembatego:
* nie powinny trwać dłużej niż 30 -40 minut
* bez wględu na kondycję ćwiczącego zaczynamy od odcinków dystalnych, w celu usprawniania przepływu krwi zalegającej na obwodzie:
- na odcinkach dystalnych znajdują się krótkie mięśnie, więc wykonanie jakiegokolwiek ruchu nie powinno sprawiać większego trudu,
- następnie stopniowo angażujemy mięśnie dłuższe, więcej stawów aż do osiągnięcia maksymalnego, indywidualnego obciążenia, zgodnie z możliwościami pacjenta
* ćwiczenia zespołowe należy prowadzić z muzyką, często zmieniając przybory gimnastyczne
* w ćwiczeniach mogą brać udział osoby, które uzyskały pozwolenie lekarza prowadzącego
* prowadzący musi wiedzieć, jakie leki otrzymuje chory i jaki wpływ może mieć na jego samopoczucie i zachowanie
* ćwiczenia można prowadzić 2h po posiłku
* obciążenie wysiłkowe nie powinno przekraczać 30% wartości tętna spoczynkowego
* natężenie ćwiczeń nie może powodować zmęczenia
* intensywniejsze ćwiczenia powinny być przeplatane ćwiczeniami oddechowymi, rozluźniającymi
* restytucja powysiłkowa u osób starszych przebiega znacznie wolniej, dlatego nie należy kumulować intensywnych ćwiczeń w krótkim czasie
* obserwować ćwiczących przed, w trakcie i po ćwiczeniach (szybkość oddechów, zmęczenie, spocenie, zaczerwienienie, kontrolować wartości ćwiczenia i częstości skurczów serca)
* unikać ćwiczeń statycznych i izometrycznych dużych grup mięśniowych
* nie stosować ćwiczeń skocznych
* zabezpieczyć ćwiczących przed urazami i ich skutkami
* ćwiczenia powinny być wykonywane w wolnym tempie, dostosowanym do możliwości wysiłkowych pacjentów
Pacjentów w podeszłym wieku traktujemy jak pacjentów kardiologicznych !
Wysiłek musi być stopniowany w całym programie rehabilitacji:
- zmiany pozaycji do ćwiczeń
- czas ćwiczeń
- ilość powtórzeń
- tempo ćwiczeń
- angażowanie coraz większych grup mięśniowych od odcinków dystalnych do proksymalnych
/nie stosować ćwiczeń izometrycznych/
Przeciwwskazania:
- ćwiczenia ze wstrzymywaniem oddechu
- ćwiczenia w skłonach
- podnoszenie ciężarów
- gwałtone skręty, skłony i obroty głową
- redresja
- ćwiczenia wymagające złożonej koordynacji i dużej liczby nowych zadań ruchowych w jednostce ćwiczebnej, ze względu na zmiany czynnościowe OUN, mniejszą aktywność ruchową oraz trudności w przyswajaniu nowych nawyków ruchów
Ćwiczenia rozciągające:
- 2x w tygodniu przez 10min. statyczne rozciągnie większych mięśni, ścięgien
- ćwiczenia służące utrzymaniu / zwiększeniu zakresu ruchu
(przed rozpoczęciem ocenić zakres ruchu)
- ćwiczenia bierne i wspomagane prowadzić bardzo ostrożnie (przykurczone mięśnie można ćwiczyć bardziej intensywnie niż stawy
Najważniejsze elementy programu rehabilitacji osób starzych:
a) trening wytrzymałościowy:
- umiarkowana intensywność 30 min/ 5x w tygodniu
- ćwiczenia o większej intensywności 20 min/ 3x w tygodniu
- początkowo ćwiczenia o małej intensywności, powolne zwiększanie intensywności ćwiczeń, monitorowanie intensywności: odczuwalne obciążenie wysiłkiem
- dodatkowo utrzymywanie lub zwiększenie aktywności związanej z codziennymi czynnościami
b) trening oporowy:
- ważniejszy od wytrzymałościowego (!)
- częstotliwość 2x w tygodniu
- zestaw 8-10 ćwiczeń obejmujący wszystkie większe grupy mięśniowe,
1-3 serie,10-15 powtórzeń, w mirę wrostu siły mięśniowej - zwiększć obciążenie
- przyrządy: elastyczne laski, rurki i taśmy, bloczki, ekspandery, sztangielki, urządzenia oporujące
- choroba zwyrodnieniowa NIE jest przeciwwskazaniem
Warto zwrócić uwagę na ćwiczenia górnej połowy ciała
c) ćwiczenia rozciągające:
- 2x w tygodniu przez 10min. statyczne rozciągnie większych mięśni, ścięgien
- ćwiczenia służące utrzymaniu / zwiększeniu zakresu ruchu
(przed rozpoczęciem ocenić zakres ruchu)
- ćwiczenia bierne i wspomagane prowadzić bardzo ostrożnie (przykurczone mięśnie można ćwiczyć bardziej intensywnie niż stawy
d) ćwiczenia równoważne:
- częstotliwość 3x w tygodniu
- równowaga statyczna i dynamiczna przy oczach otwartych i zamkniętych, zmniejszenie ryzyka upadków
- są to ćwiczenia dokonalące koordynację wielu mięśni, niezbędną dla optymalizacji przemieszczeń i stabilizacji różnych odcinków ciala, w celu utrzymania równowagi
- ćwiczenia te można prowadzić na nieruchomym lub ruchomym podłożu (przemieszczanie różnych partii ciała względem płaszczyzn podparcia, lub przemieszczenie płaszczyzn podparcia w przedstrzeni i względem reszty ciała)
Ćwiczenia równoważne przeprowadzane na nieruchomym podłożu można wykonać:
* bez użycia przyrządów (ćw. z grupy kształtujących)
→ obejmują ćwiczenia w pozycji równoważnej lub jednonożnej, w celu ich utrudnienia wykonujemy e z zamkniętymi oczami
* na przyrządach (ćw. stosowane)
→ stanowią dalsze utrudnienie, np. z trenerami równowagi
* na ruchomym podłożu (kolejny etap ćw. równoważnych)
→ ćwiczenia te wykonuje się na dużej piłce, wałku, specjalnej platformie itp.
→ w celu ich utrudnienia stosuje się zmiany przyspieszeń, zmianę kierunku przemieszczenia i zatrzymanie w określonym ułożeniu
Chód:
* seria rytmicznych, zmiennych ruchów kończyn i tułowia powodujących w rezultacie przesunięcie się do przodu środka ciężkości człowieka
* rytmiczne gubienie i odzyskiwanie równowagi w zmieniających się na przemian fazach (podporu i przenoszenia)
- w prawidłowych warunkach chód jest wysoce automatyczny i wymaga wielu kognitywnych zasobów
- w trudnych warunkach, np. nierówny teren do utrzymywania prawidłowego chodu wymagana jest większa kontrola korowa
- w warunkach patologicznych pacjent traci automatyzm chodu i staje się jeszcze bardziej zależny od kontroli korowej
- u osób starszych przy obciążeniu kongnitywnym (np. zadania podwójne) chód pogarsza się
(Pacjent zatrzymuje się w trakcie chodu, kiedy zostaje mu zadane pytanie)
- „Chodzenie jest po to, aby przemieszczać się z jednego miejsca do drugiego - by dojść do stolika i zjeść śniadanie.”
Ćwiczenia chodu powinny być funkcjonalne i zawsze nakierowane na zamierzony cel, który wyznaczamy razem z pacjentem.
Zaburzenia chodu:
Przywracanie sprawności lokomocyjnej powinno stanowić zawsze nadrzędny cel każdego postępowania rehabilitacyjengo, dlatego też w usprawnianiu pacjentów w wieku podeszłym należy poświęcić dużo uwagi reedukacji chodu.
→ dotyczy to zarówno wnikiliwego poznania przyczyny zaburzeń, jak i ćwiczeń praktycznych tej ważnej czynności motorycznej
→ chód i utrzymywanie stabilnej pozycji ciała są czynnościami wymagającymi sprawnej współpracy m.in.: układu nerwowego, narządu wzroku i ruchu
Do usprawniania chodu proponuje się następujące pomoce:
- bodźce dotykowe (ręczne rozciąganie i bezpośredni kontakt)
- bodźce dźwiękowe (do synchronizacji przebiegu chodu poprzez komendy, klaskanie, stukanie, zastosowanie metronomu, tamburyna)
- bodźce wzrokowe (celem optycznej strukturyzacji przestrzeni za pomocą pałek, lin, piłek, opon, kolorowych taśm klejących albo innych barwnych oznaczeń
Ćwiczenia poprawy chodu:
- prowadzić w dużych pomieszczeniach
- stworzyć sytuacje zbliżone do praktycznych warunków
- zarówno terapia indywidualna, jak i grupowa
Rehabilitacja chodu:
- rehabilitację chodu należy rozpocząć natychmiast po wystąpieniu zaburzeń chodzenia, a nie dopiero wtedy, gdy mają miejsce nasilone trudności
- godne polecenia są regularne spacery na określonym dystansie, które dają pacjentowi możliwość kontrolowania zakresu sprawności. Codzienne spacery nie powinny być krótsze niż 2km
Ogólne zasady podnoszenia i przemieszczania pacjentów:
- opieka nad chorym leżącym wiąże się z koniecznością przemieszczenia go w obrębie łóżka
- brak wiedzy może skutkować ogromnym przeciążeniem kręgosłupa u opiekunów, a osoby chore narazić na dyskomfort i ból
- przyzmianie pozycji z siedzącej na stojącą przesunięcie się na skrej siedzenia zapewnia lepszą pozycję, gdyż środek ciężkości, znajduje się bliżej ciała
- problemy z wykonywaniem tego ruchu będą miały osoby ze słabyi mięśniami brzucha, osoby starsze lub kobiety w ciąży
- klęczenie z utrzymywaniem wyprostowanego tułowia stanowi trudną pozycję do powstania, aby przejść z tej pozycji do stania musimy wykonać zamach poprzez skłon ciała ku tyłowi, a następnie energiczny zamach ku przodowi z uniesieniem jednej z nóg tak, aby miednica znalazła się pod stopą; z tej pozycji powstanie jest już znacznie łatwiejsze
- ciało człowieka leżącego w łóżku przedstawia pewne trudności, leżenie na płasko oznacza, że środek ciężkości znajduje się w miednicy, tak jak w przypadku stania, zatem, przemieszczenie miednicy powoduje obrócenie ciała
- poszerzenie płaszczyzny podparcia można osiągnąć poprzez zmianę pozycji na kucającą lub przez zastosowanie sztucznych środków pomocniczych: laski, kule, balkoniki
- pochylenie się ku przodowi jest jedną z najczęstszych postaw przyjmowanych przez ludzi, zarówno w pozycji stojącej, jak i siedzącej; środek ciężkości przesuwa się ku przodowi, a linia ciężkości pada poza obszar płaszczyzny podparcia
- w momencie, gdy ciało przestało być stabilne nie dochodzi jednak do upadku, dzieje się tak ponieważ, wewnętrzne struktury mięśni oraz więzadeł grzbietu zapewniają siłę równoważącą, przeciwstawiającą upadkowi - siły wywierane przez te mięśnie muszą być wystarczająco duże, aby być w zgodzie z zasadami ramienia siły
- związane są z tym dwa problemy:
→ gdy mięśnie kurczą się kręgosłup zostaje odciśnięty (?), a krążki międzykręgowe poddane zostają dodatkowemu ciśnieniu
- jeżeli pozycja utrzymywana jest przez dłuższy czas mięśnie ulegają zmniejszeniu i ciało musi zaangażować inne grupy mięśniowe
- jeżeli taka pozycja utrzymana zostaje przez dłuższy czas to coraz więcej mięśni pracuje w szaleńczym tempie aby zapobiec upakowi w przód
- jeżeli osoba znajdująca się w tej pozycji przóbuje przesunąć lub przenieść jakiś przedmiot, to tylko małe drupy mięśni ramienia są zdolne do zapewnienia niezbędnej siły
→ jednak przeznaczeniem tych mięśni nie jest przenoszenie, a zapewnienie ruchomości
→ powoduje to, że zamierzone zadanie będzie wykonane mało efektywnie
Przenoszenie pacjenta:
Faza I - przygotowanie:
Faza ta jest najistotniejsza, gwarantuje bowiem prawidłowe i bezpieczne wykonanie planowanej czynności.
Wybór zastosowanej techniki przenoszenia zależy od:
- czynności, którą mamy wykonać - przejście z wózka na łóżko, z wóżka do samochodu, z podłogi na wózek itp.
- miejsca, w którym się znajdujemy - sypialnia, toaleta, ulica itp.
- warunki zewnętrzne - mokre podłoże, osoba przenoszona jest wilgotna, po kąpieli lub grubo ubrana
- możliwość uzyskania dodatkowej pomocy, w tym dodatkowych przyorów i przyrządów pomocniczych
- umiejętności własne oraz umiejętności partnerów
- odległość do pokonania
- różnica wysokości - wiąże się to z prawidłowym ustawieniem wózka, możliwości opuszczania lub podwyższania łóżka, zdjęciem boczków, ograniczeniami wynikającymi z ewentualnych barier architektonicznych oraz barier wynikających z budowy wózka (wystające hamulce lub niezdejmowane boczki)
- stan w jakim znajduje się osoba przenoszona (ograniczenie ruchowe, możliwość porozumiewania, otyłość, wiek, rodzaj niepełnosprawności, nadmierna spastyka itp.)
Faza II - podnoszenie:
- po wyborze odpowiedniej, najbardziej wygodnej w danej sytuacji techniki, przyjmujemy odpowiednią pozycję, wykonujemy odpowiedni chwyt i unosimy osobę przenoszoną
- kończąc fazę podnoszenia można dość precyzyjne ocenić skuteczność zastosowanego chwytu i nawet w przypadku problemów, dość pewnie i bezpiecznie opuścić osobę przenoszoną na miejsce, z którego przenoszenie zostało rozpoczęte
Faza III - przenoszenie:
- rozróżnienie między II, a III ważne ze względów bezpieczeństwa
- doświadczenie pokazuje, że najwięcej niebezpieczeństwa pojawia się na styku dwóch faz, w momencie, gdy nie jest zaakcentowanie zakończenie jednej i rozpoczęcie następnej
- wyróżnić tu należy - zagrożenia dla osób pomagających, jak i osób przenoszonych
→ w pierwszej grupie jest to najczęściej nieprawidłowa rotacja tułowia, wynikająca ze zbyt wczesnego rozpoczęcia przenoszenia, gdy osoba pomagająca jeszcze się nie wyprostowała
→ w drugim przypadku, gdy jedna z osób pomagających wykonała niedokładny chwyt. Należy pamiętać, że w przypadku gdy, przenoszenie zostaje rozpoczęte w chwili podnoszenia osoby przenoszonej, może dojść do nieutrzymania osoby przenoszonej i w konsekwencji upadku na podłogę
Faza IV - opuszczanie (sadzanie):
- analogicznie do niebezpieczeństw, które mogą się przydarzyć przy przejściu z fazy II do III, również, w tym przypadku zatrzymując się po zakończeniu przenoszenia (po dojściu na miejsce) należy zaakcentować zakończenie jednej czynności i rozpoczęcie kolejnej, jest to istotne wówczas, gdy pomocy udziela dwie lub więcej osób
- dość niebezpiecznym momentem jest posadzenie osoby przenoszonej na wybranym wcześniej miejscu
- należy zawsze upewnić się, czy osoba przenoszona bezpiecznie i stabilnie siedzi. Podobnie jak w trakcie wykonywania poprzednich elementów pamiętamy o zachowaniu prostych, unieruchomionych pleców
Najważniejsze elementy, o których należy pamiętać, w trakcie przenoszenia:
- podnoszenie i opuszczenie, sadzanie należy wykonać przy ugiętych kolanach
- należy utrzymywac plecy proste i unikać ruch ów rotacyjnych kręgosłupa
- dla uzyskania większej stabilności należy stać na całych stopach (nogi powinny być rozstawione na szerokość bioder)
- należy ustawić się jak najbliżej osoby przenoszonej
- należy unikać skrętów tułowia w trakcie podnoszenia
- ruchy osób przenoszących powinny być zawsze zsynhronizowane (osoba, która ma większy ciężar do podniesienia odlicza i daje umownie wcześniej komendę do rozpoczęcia)
- pomiędzy osobą przenoszoną, a przenoszącymi powinien być utrzymywany kontakt wzrokowy
- zawsze należy stosowac najkrótszą drogę przenoszenia
- zawsze należy upewnić się, czy nie stoimy na drodze osoby asekurowanej
- należy zwracać uwagę na odczucia osoby przenoszonej
- nie należy się spieszyć w czasie przenoszenia
- nie należy poganiać osoby przesiadającej się
- po przeniesieniu należy sprawdzić czy osoba przenoszona stabilnie siedzi
- należy wyeliminować wszelkie ozdoby n rękach i dłoniach (takie jak biżuteria zegarki itp. - mogą spowodować skaleczenie osoby przenoszonej)
- ruch podnoszenia powinien być wykonywany z nóg, nigdy z kręgosłupa
Pamiętajmy !
→ pacjenta obracamy w swoim kierunku
→ po zabiegach operacyjnych pacjent obracany jest w stronę zdrową
→ pacjenci ze złamaniami kości udowej obracani są w stronę złamania