Katarzyna Rybicka

Motoryka lub motoryczność -ludzka to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka inaczej sferę ruchowe aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.

Motoryczność człowieka jest pojęciem wielostronnym na które składają się jej idea, treść i formy ruchu. Poszczególne czynności ruchowe ocenia się, biorąc przede wszystkim pod uwagę ich ideę, a więc cel: motywy działania.

Motywy świadomej działalności ruchowej mogą być następujące:

* bezpośrednia potrzeba życiowa, wykonanie koniecznych czynności związanych np. z samoobsługą

* osiąganie postawionego sobie celu

* czynienie pobudko- natury herbnistycznej ( zabawa rozrywka i tym podobne)

* poczucie konieczności i obowiązku

* potrzeby twórcze (muzyka, malarstwo sport itp.). mając na uwadze przede wszystkim ideę ruchu można mówić o motoryczności: produkcyjnej, wyrazowej i sportowej.

Pierwsza związana jest głównie z działaniem mających na celu wytwarzanie dóbr materialnych, druga służy oddziaływaniu ludzi i porozumiewaniu się a trzecia znajduje w największej mierze swój wyraz w ruchach sportowych i zabawowych. Treść aktu ruchowego oznacza zasadniczy najważniejszy element danej czynności który zwykle wskazuje na jej użytkowność. W tym sensie mówimy o chodzie biegu skoku chwycie itp. Forma ruchu stanowi zew przejaw ruchu który określają stosunki czasowo-przestrzennych będące wyrazem doskonałości procesów koordynacyjnych w ukł. Nerwowym. Zagadnienie formy ruchu wiąże się z opisem danej umiejętności w zakresie właściwości struktury czasowej, właściwości dynamiczne.

Głównym  zaś czynnikiem rozwoju fizycznego jest ruch, który to jest pojęciem zasadniczym dla teorii wychowania fizycznego.
Przedmiotem nauki o motoryczności jest zatem nieskończone bogactwo kombinacji ruchowych wykonywanych przez człowieka. Motoryczność można więc zatem podzielić na pewne kategorie:
•    motoryczność produkcyjną - tą która służy pracy.
•    motoryczność bojową - związaną z walką o byt, co odbywało się w najdalszych epokach i walką różnomotywacyjną, w cywilizowanym świecie
•    motoryczność sportową - która nie jest w zasadzie motorycznością utylitarną, gdyż tworzy system ruchów o charakterze umownym, konwencjonalnym.

Wytrzymałość - zdolność do

wykonywania wysiłku bez spadku

jego jakości (intensywności).

Jednostką miary wytrzymałości jest

czas [godz., min., s

Mięśnie wykonują dwa rodzaje pracy:

1. dynamiczną - następuje przemieszczanie kości i ruch ciała,

2. statyczną - zmienia się jedynie napięcie mięśni np. podczas siedzenia, stania.

W czasie długotrwałego wysiłku, przy niedoborze tlenu może dojść do gromadzenia się w mięśniach kwasu mlekowego tzw. zakwasy mięśni. Objawia się to bólem i zmęczeniem mięśni.

Pod wpływem różnych bodźców może dojść do mimowolnych skurczów mięśni szkieletowych tzw. kurcz.

Mięśnie, które nie pracują ulęgają zanikowi. Można to zaobserwować np. po zdjęciu gipsu - unieruchomiona kończyna jest wyraźnie cieńsza.

Wytrzymałość jest to, uwarunkowana stanem całego organizmu, zdolność do wykonywania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności bez objawów wyczerpania (120-160 skurczów serca na minutę). Wytrzymałość zależy od układu krążenia, oddychania, wydzielania i termoregulacji, oraz od takich czynników psychicznych jak silna wola i motywacja. Rozwijanie wytrzymałości, a więc jej kształtowanie w sposób systematyczny i przemyślany, powinno rozpoczynać się jeszcze w fazie przedpokwitaniowej. Największe przyrosty wytrzymałości u dziewcząt obserwuje się w wieku 12 lat.

Wg L. Denisiuka wytrzymałość to cecha motoryczna człowieka, która wyraża się najogólniej w braku przejawów zmęczenia przy wykonywaniu znacznych wysiłków ruchowych. Wytrzymałość zatem zależy od:
- sprawności narządów wegetatywnych (układu krążenia, oddychania, wydzielania, termoregulacji),
- ekonomiczności pracy,
- czynników psychicznych (woli, motywacji).
Metodyka kształtowania wytrzymałości polega na wielokrotnym doprowadzeniu organizmu do optymalnego poziomu zmęczenia, co przez mechanizmy adaptacyjne prowadzi do zjawiska „superkompensacji” (odbudowy z „nadmiarem”) i przyczynia się łącznie z efektami adaptacji psychicznej do podnoszenia poziomu wytrzymałości

WYTRZYMAŁOŚĆ:

Ogólna specjalna

Siłowa szybkościowa

Długiego,średniego, krótkiego czasu

Tlenowa

Beztlenowa: Glikolityczna i Fosfagenowa

Przyczyny obniżania się intensywności wysiłku fizycznego;

1. Wyczerpanie substratów energetycznych zgromadzonych w mięśniach (ATP, fosfokreatyna, glikogen, itp.

2. Nadmierne zakwaszenie komórek mięśniowych i krwi

3. Niewydolność układów poboru i transportu tlenu i substratów energetycznych do pracujących mięśni

4. Niewydolność centralnego systemu Nerwowego

5. Przyczyny natury psychicznej, np. brak woli kontynuowania pracy o zadanej intensywności

6. Lokalne zmęczenie, lub mechaniczne uszkodzenie aparatu ruchu

Ze względu na charakter przemian energetycznych oraz stopień wykorzystania różnych włókien mięśniowych podczas wysiłku rozróżniamy:

• wytrzymałość tlenową - charakterystyczna dla wysiłków o małej lub średniej intensy- wności (źródło energii to kwasy tłuszczowe oraz glikogen mięśniowy i wątrobowy, a najbardziej aktywne są wolno kurczliwe włókna mięśniowe typu ST)

• wytrzymałość tlenowo-beztlenowa - charakterystyczna dla wysiłków o średnim czasie trwania i dużej intensywności (źródło energii to glukoza i glikogen mięśniowy, aktywne przede wszystkim włókna szybko kurczliwe typu Fta)

• wytrzymałość beztlenowa - charakterystyczna dla wysiłków o krótkotrwałych i submaksymalnie intensywnych (źródło energii to fosfocreatyna i glikogen mięśniowy, najbardziej aktywne włókna mięśniowe to FTb)

Z punktu widzenia angażowanych w wysiłek ilości grup mięśniowych można podzielić wytrzymałość na:

• lokalną - w wysiłku angażowane jest nie więcej niż 20% całkowitej masy mięśniowej (np. wytrzymałość palców lub przedramienia

• globalną - zaangażowany w wysiłek cały organizm (np. bieg lub pływanie)

Wytrzymałość najlepiej kształtować metodą ciągłą, bez przerw wypoczynkowych, charakteryzującą się dużą objętością i małą intensywnością. W ten sposób następuje zwiększenie wydolności tlenowej organizmu poprzez kształtowanie wytrzymałości czasu długiego. Możemy stosować:

1. metodę jednostajną - długotrwała praca wykonywana ze stałą równomierną intensywnością (zależy od stanu wytrenowania i czasu trwania całego wysiłku)

2. metodę zmienną - zmiana intensywności w czasie ciągłego wysiłku

Trzy grupy metod w metodyce kształtowania wytrzymałości:

Metody nieprzerywane:

1. metody ciągłe o jednostajnej intensywności - metody ciągłe o jednostajnej intensywności charakteryzuja się stałą i małą lub umiarkowaną intensywnością wysiłku oraz stosunkowo długim czasem jego trwania. Stosowane głównie dla kształtowania wytrzymałości tlenowej w dyscyplinach o cyklicznym charakterze wysiłku. Długotrwały ciągły wysiłek zmusza do uruchomienia wszystkich rezerw ustroju oraz podnosi sprawność termoregulacji. Doskonali ekonomikę pracy mięśniowej, harmonizuje układ ruchu.

2. metody ciągłe o zmiennej intensywności polegają na wykonywaniu długotrwałego wysiłku, w trakcie którego intensywność ulega planowym, periodycznym zmianom. Intensywność wysiłku oscyluje wokół poziomu względnej równowagi funkcjonalnej, tzw. małe i duże zabawy biegowe.

Metody przerywane:

1. metoda powtórzeniowa charakteryzuje się stałą wysoką intensywnością pracy, zmienną liczba powtórzeń ćwiczenia oraz optymalnym czasem przerw wypoczynkowych. Metodą ta kształtuje się przede wszystkim tzw. wytrzymałość szybkościową,

2. metody interwałowe polegają na wykonywaniu w trakcie treningu ściśle określonego obciążenia. Intensywność powtórzeń, czas ich trwania, charakter i czas przerw odpoczynku - to parametry zaplanowane przed zajęciami. Cechą charakterystyczna tej grupy metod jest niepełna przerwa wypoczynkowa. Uważa się, że po osiągnięciu w trakcie przerwy tętna 120 ud. na minutę można podjąć kolejny wysiłek. Metodami interwałowymi kształtuje się zarówno wytrzymałość tlenową, beztlenową i beztlenowo-tlenową.

W praktyce wyróżnia się dwie podstawowe odmiany metody interwałowej: ekstensywną i intensywną. Ekstensywna charakteryzuje się umiarkowaną i średnią intensywnością wykonywanych ćwiczeń, stosunkowo krótkimi przerwami i dużą liczbą powtórzeń - tętno około 180. Wariant intensywny polega na wykonywaniu wysiłków o wyższej intensywności, które przedzielane są dłuższymi choć też niepełnymi odpoczynkami - tętno ponad 190.

Kształtowanie wytrzymałości powinno odbywać się w oparciu o zajęcia prowadzone na boisku szkolnym lub w warunkach terenowych. Miejscami szczególnie zalecanymi są: parki, łąki, las, plaża morska. Do ich walorów można zaliczyć:

• ciszę i spokój związane z oddaleniem od głównych skupisk ludzkich,

• czyste powietrze zawierające więcej tlenu, a w przypadku terenów nadmorskich również jodu,

• elastyczne podłoże, nie uszkadzające, lecz wzmacniające stopy i stawy skokowe,

• naturalne przeszkody zapobiegające monotonii,

• szatę roślinną korzystnie wpływającą na psychikę ćwiczących.

W pewnych okolicznościach  - niesprzyjająca aura, brak warunków terenowych w najbliższej okolicy, specyfika organizacyjna zajęć - dopuszczalne jest prowadzenie zajęć w pomieszczeniach zamkniętych.

Innymi czynnikami warunkującymi skuteczny rozwój wytrzymałości są odpowiednio dobrane metody kształtowania tej cechy (ciągła, powtórzeniowa, interwałowa, startowa - dotyczy to przede wszystkim treningu sportowego) oraz formy aktywności ruchowej.

 Na potrzeby szkolnego wychowania fizycznego, w pracy z młodzieżą w wieku gimnazjalnym, zalecane są:

•  gry terenowe

•  sportowe gry zespołowe

•  elementy sportów walki

•  pływanie

•  aerobik

•  wycieczki piesze na odcinkach 10 - 20 km

•  wycieczki górskie

•  wycieczki rowerowe

•  obwody ćwiczebne

•  tory przeszkód

•  różne formy biegów: marszobieg, trucht, bieg ciągły 5-12min, biegi przełajowe, zabawy biegowe, biegi powtarzane na różnych odcinkach.

W procesie kształtowania wytrzymałości niezbędna staje  się systematyczna kontrola rozwoju tej cechy. Stanowi ona nieodzowny element wymierzania efektów pracy, umożliwia racjonalny dobór metod i środków oraz gwarantuje skuteczność perspektywicznego oddziaływania.

W zakresie kontroli i oceny wytrzymałości dzieci i młodzieży istnieje wiele rozwiązań praktycznych. Najpowszechniejszą formą kontroli jest jednak próba biegu na różnych dystansach czy też o różnym czasie trwania. Na użytek praktyki zostały skonstruowane zestawy testów sprawności fizycznej, które uwzględniają również próbę wytrzymałości,     np. bateria testów Denisiuka, Indeks Sprawności Fizycznej Zuchory, test sprawności fizycznej Chromińskiego oraz Międzynarodowy Test Sprawności.

W wyniku treningu powiększa się pojemność komór i przedsionków serca. Wzmożeniu ulegają procesy hemopoezy (tworzenia krwi), w wyniku czego zwiększa się ilość krążącej krwi. Następuje wzrost zawartości mioglobiny w miocytach. Ponadto u osób wytrenowanych obserwuje się zwiększone ciśnienie w obiegu małym, czyli płucnym, co niewątpliwie poprawia ukrwienie płuc i uefektywnia wymianą gazową. Odpływ krwi z trzewi zwiększa ukrwienie mięśni i skóry. Wzmożone wydzielanie potu zwiększa utratę nadmiaru ciepła. Trening przyczynia się do zwiększonego odkładania fosfokreatyny i glikogenu w mięśniach. Usprawnieniu ulega koordynacja ruchowa mięśni, polepsza się również czucie głębokie mięśni, przez co możliwe jest wykonywanie precyzyjniejszych ruchów.
We krwi osób dobrze wytrenowanych istnieje większa zasób moderatorów krwi, dzięki czemu organizm nie jest narażony na zachwianie równowagi kwasowo- zasadowej podczas wysiłku fizycznego. Stabilizuje to homeostazę organizmu i uodparnia na stres. Wzrasta maksymalna wentylacja płuc, bowiem zwiększa się pojemność oddechowa płuc.
Trening pobudza osteogenezę i mineralizację kości. Kości stają się grubsze i odporniejsze na urazy mechaniczne. Wzmocnieniu i rozwojowi ulegają także przyczepy mięśniowe, torebki stawowe, dzięki rozbudowie włókien kolagenowych i sprężystych.

---