podjęto ustawę De Laet w sprawie języka niderlandzkiego w administracji. W 1883 roku Ustawa De Vigne-Coremans wprowadza początki nauczania we własnym języku w szkolnictwie we Flandrii. Wreszcie Ustawa o Równości z 1898 roku uznaje prawo do istnienia języka niderlandzkiego jako języka narodowego obok języka francuskiego. Zgodnie z jej postanowieniami, wszy­stkie ustawy są głosowane, sankcjonowane, promulgowane i publikowane zarówno w języku francuskim, jak i w języku niderlandzkim.

Pod koniec pierwszej wojny światowej podjęto drugą serię ustaw wprowa­dzających zasadę terytorialności, zasadę jednego języka w regionie. Po drugiej wojnie światowej zasada ta została wzmocniona przez trzecią serię ustaw.

Granica lingwistyczna ustalona ostatecznie w 1963 roku stała się zarazem granicą, polityczną i administracyjną dzielącą Belgię na cztery regiony języko­we: region języka niderlandzkiego (Flandria wraz z 5,7 min mieszkańców), region języka francuskiego (Walonia wraz z ok. 3, l min mieszkańców), region języka niemieckiego (dziewięć gmin na wschodzie Walonii zamieszkanych przez ok. 66 tyś. ludzi, oraz region dwujęzyczny Brukseli - stolicy zamieszka­nej przez ponad l min mieszkańców.

W kontekście politycznym przez Flandrię (Vlanderen po niderlandzku, Flandre po francusku) rozumie się część Belgii usytuowaną na północ od granicy językowej, która rozdzieliła francuski od niderlandzkiego w ustawach lingwistycznych z 1963 roku. Granica ta przecięła na pół jedną z prowincji, Brabancję, zostawiając po stronie północnej Brabancję Flamandzką, zaś po południowej Brabancję Walońską.

Walonia oznacza ten obszar państwa, który znalazł się po południowej stronie granicy językowej i objął cztery całe prowincje oraz połowę Brabancji zwanej Brabancją Walońską.

Bruksela, stolica Belgii i centrum licznych wielonarodowych organizacji, tworzy dwujęzyczną enklawę w środku Brabancji Flamandzkiej, niderlandz­kiej i jednojęzycznej.

Nowe przemiany strukturalne państwa belgijskiego rozpoczęte przed po­nad dwudziestu laty w 1970 roku i odbywające się w trzech etapach obejmu­jących kolejno 1980 i 1989 oraz 1993 rok, decydujący o ostatecznym kształcie federalnym państwa, miały złożone przyczyny społeczne, gospodarcze i poli­tyczne. Swoista rywalizacja Flamandów i Walonów objęła prawie wszystkie dziedziny życia publicznego, doprowadzając w rezultacie do oficjalnej dwo­istości języka i strukturalnej dwoistości organizacji państwa i społeczeństwa. Walonowie, konstatując zwłaszcza po drugiej wojnie światowej demograficz­ny i gospodarczy wzrost Flandrii, widzieli w autonomii szansę na odrobienie strat wynikających głównie ze stagnacji w gospodarce. Flamandowie utrwalili ideę autonomii przede wszystkim w sferze kulturowej, rozważając kwestię, dlaczego frankofoni z państwowych władz centralnych mają podejmować

102

decyzję w sprawach flamandzkiej polityki społecznej i kulturalnej¹⁶. W re­zultacie wszystkich przemian jest dziś Belgia dosyć swoistym przykładem federalnego państwa europejskiego, ogromnie skomplikowanego w układzie i funkcjonowaniu. Odzwierciedla, według określenia Andre Alena, federalizm dwubiegunowy i odśrodkowy¹⁷.

Zmiana konstytucji i federalizacja państwa w 1993 roku przyniosły dalsze wzmocnienie ochrony mniejszości językowych.

Jednocześnie jest interesujące, że Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał zasadę terytorialności, na której opiera się belgijska lingwistyczna legis­lacja, za obiektywny wynik interesu ogólnego, jeśli wynikające z niej zacho­wanie nie jest równoznaczne z zakazaną dyskryminacją.

Kontynuująca się od podziału języka (a pewnie też kultury i gospodarki) rozdzielność doprowadza w połowie 2003 roku nawet do dwóch różnych zasad ruchu drogowego w jednym państwie.

d) Skutki rewolucji październikowej

Rewolucja z 1917 roku w Rosji przyniosła gwałtowne zmiany całościowe i cząstkowe. W krwawym trybie przyniosła zmianę ustroju w Rosji. Potem po drugiej wojnie światowej zmiany ustroju w wielu krajach środkowej Europy wyzwolonych i zajętych przez armię radziecką. Ponieważ tak dużo napisano o tej rewolucji, a teraz wszystko to okazało się wątpliwe, a wyniki ustroju socjalistycznego historycznie odrzucone, można się w tym miejscu ograniczyć do wymienienia jej skutków w sferze administracji publicznej i jej związków z obywatelami.

1. Po pierwsze, doktryna rewolucji zlikwidowała pojęcie administracji publicznej, wprowadzając w zamian wyłącznie pojęcie administracji państwo­wej; wszystkie poza państwem podmioty nie podlegały bowiem aprobacie, a z biegiem czasu - istnieniu.

2. Rewolucja mając na celu wprowadzenie dyktatury proletariatu nie tylko uformowała całkowicie nową administrację, złożoną z nowych ludzi, ale według leninowskiej koncepcji równorzędnym jej celem było zdruzgotanie administra­cji carskiej. Chodziło więc o zmiany bezwzględne i całościowe, eliminujące przedrewolucyjne: idee, systemy wartości, prawo, ludzi w administracji.

3. Rewolucja, odrzuciwszy zachodnioeuropejski dorobek trójpodziału władz, przyjęła scentralizowany system rad, który szybko stracił na swoim znaczeniu na rzecz bezwzględnego i nakazanego w prawie podporządkowania

¹⁶ J. Boć, Gmina w Belgii, s. 13 i n.

¹⁷ A. Alen, R. Ergec, La Belgique federale apres la quatrieme reformę de l'etat de 1993, Bruxelles 1998, s. 8 i n.

103

---