Wykład III
Epidemiologia
02.12.08r.
Naturalna historia choroby:
Opis złożonej zależności pomiędzy środowiskiem a występowaniem i rozprzestrzenianiem się różnych stanów chorobowych wśród ludzi.
1. Każda choroba ma swoją naturalną historię, tj. sobie właściwe stadia oraz charakterystyczny przebieg.
2. Znajomość naturalnej historii choroby, wybór i zakres działań, przy zapobieganiu chorobie i zwalczaniu poszczególnych stadiów.
Naturalna historia choroby - stadia:
Klasyfikacja stadiów chorobowych: istotne znaczenie”
- dla kliniki - dostosowanie diagnostyki i leczenia do przebiegu choroby,
- dla epidemiologii - zmniejsza zmienność wyników badań i poprawia jednorodność grup (ocena wyników badań: profilaktycznych, leczniczych, a także analizy porównawcze - np. częstość choroby w różnych grupach ludności).
I. Stadium podatności (wrażliwości) - brak rozwoju choroby, ale obecne są warunki, które mogą sprzyjać jej wystąpieniu - np.:
- długotrwałe zmęczenie - sprzyja podatności na choroby zakaźne,
- alkoholizm - sprzyja podatności na stłuczenie/marskość wątroby,
- podwyższony poziom cholesterolu - sprzyja rozwojowi choroby niedokrwiennej serca.
Czynniki ryzyka - zespół różnych składowych, które różnie w długim czasie zwiększają szanse na zachorowanie:
- kontrolowane (modyfikowane) - nawyki żywieniowe, nałogi, ryzykowne zachowania,
- niezmieniane (stałe) - ich znajomość jest bardzo ważna, nakazuje wprowadzenie stałego nadzoru lekarskiego nad osobami narażonymi.
II. Stadium przykliniczne choroby - badaniem klinicznym nie stwierdza się jeszcze objawów, ale są już zainicjowane początkowe stany patologiczne - są one poniżej tzw. poziomu klinicznego, np.:
- okres wylęgania choroby zakaźnej,
- gromadzenie substancji tłuszczowych w hepatocytach,
- zmiany miażdżycowe w naczyniach.
III. Stadium kliniczne choroby - zmiany czynnościowe i anatomopatologiczne są już rozwinięte i zaawansowane - doprowadza to do pojawienia się określonych objawów chorobowych.
Klasyfikacja kliniczno - epidemiologiczna - wg objawów, wg wydolności narządowej (choroba niedokrwienna serca - NYHA), wg umiejscowienia zmian chorobowych, wg wyników badań dodatkowych, wg obrazu histologicznego (nowotwory), itp.
Inwalidztwo - pozostanie trwałych następstw (ubytki czynnościowe, strukturalne) w postaci ograniczenia sprawności ustroju w wyniku choroby.
Inwalidztwo może być:
- krótkotrwałe lub długotrwałe,
- różnego stopnia zaawansowania.
Niektóre choroby na początku pozostawiają niewielkie ubytki czynnościowe, lecz z biegiem czasu może dojść do ciężkiego inwalidztwa.
Koncepcja naturalnej historii choroby - główne założenia:
Przebieg choroby zmienia się w miarę upływu czasu, zmiany patologiczne pojawiają się i utrwalają się stopniowo, a w konsekwencji stają się nieodwracalne.
zatem:
- należy wykrywać chorobę w jak najwcześniejszych stadiach,
- należy podejmować działania interwencyjne już w stosunku do czynników ryzyka.
Polityka zdrowotna - nacisk na zapobieganie, a nie na leczenie choroby.
Promocja zdrowia - wdrażanie zachowań prozdrowotnych, przy współudziale różnych instytucji i organizacji, czyli systemowe działanie instytucjonalne zmierzające poprzez wychowanie zdrowotne do polepszenia stanu zdrowia członków populacji w wyniku zmiany codziennych nawyków i stylu życia.
Każda osoba, niezależnie od aktualnej kondycji zdrowotnej, jest zdolna do osiągnięcia znacznej poprawy jakości swojego życia poprzez odpowiednie zachowanie prozdrowotne.
Epidemiologia - rola w polityce prozdrowotnej:
1. Określenie znaczenia czynników ryzyka w różnych chorobach,
2. Wyniki badań epidemiologicznych - jedyne kryterium - weryfikują skuteczność programów promocji zdrowia ludności.
„Znacznie lepiej jest zapobiegać chorobie niż ją leczyć, podobnie jak lepiej jest zawczasu przewidzieć burzę i ratować się przed nią, niż być przez nią porwanym.” Bernard Ramzzini (1653- 1714) „Naukowa rozprawa o chorobach przemysłowych”
Obecnie:
Im więcej wiemy o naturalnej historii choroby, tym większe są możliwości i szanse skutecznego oddziaływania zapobiegawczego niepomyślnej ewolucji procesu chorobowego.
ZAPOBIEGANIE - przeciwdziałanie rozwojowi choroby oraz przerwanie lub zahamowanie dalszego jej rozwoju.
Może występować na różnych poziomach:
A. Zapobieganie pierwszej fazy: polega na przeciwdziałaniu powstaniu choroby poprzez zwiększenie odporności osobniczej na zachorowania lub zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe oraz ma na celu działania wzmacniające stan zdrowia.
Ukierunkowane jest na osoby zdrowe i polega przede wszystkim na:
- wzmocnieniu ogólnego stanu zdrowia (odporności nieswoistej): korzystne warunki mieszkaniowe, prawidłowo funkcjonująca rodzina, dobre warunki w pracy i w szkole, stosowne odżywianie, właściwe ubranie, odpowiedni odpoczynek i rekreacja oraz tzw. wychowanie zdrowotne: stosowanie zasad higieny ogólnej, wprowadzenie stosownych zachowań - np. wychowanie socjalne (problemy z nadużywaniem alkoholu, paleniem tytoniu, lekomania/narkomania), wprowadzenie zasad ochrony środowiska, wychowanie seksualne, samokontrola stanu zdrowia itp.
- odporności swoistej - programy masowych szczepień ochronnych ludności, zapobieganie wypadkom i szkodliwością w miejscu pracy, uzdatnianie wody do picia, itp.
B. Zapobieganie drugiej fazy - polega na możliwie wczesnym wykryciu choroby i jej skutecznym leczeniu -> jeśli choroba została wykryta we wczesnym stadium to większe są szanse szybkiego jej wyleczenia lub zahamowania jej niekorzystnego rozwoju w postaci powikłań lub innych niekorzystnych następstw.
Podobnie jak profilaktyka pierwszej fazy, zależy od lekarza praktyka i od instytucji służby zdrowia (badania okresowe, badania przesiewowe/przeglądowe), np. nadciśnienie tętnicze krwi, cukrzyca, rak piersi, rak szyjki macicy, rak prostaty; wczesne leczenie chorób zakaźnych (wzw - zwłaszcza t. B i t. C, choroby weneryczne, AIDS) chroni przed zachorowaniem także inne osoby - jest to jednocześnie zapobieganie pierwszej fazy do tych osób, które mogą być zagrożone, ale jeszcze nie zachorowały.
C. Zapobieganie trzeciej fazy - dążenie do przywrócenia choremu pełnego zdrowia lub całkowitej sprawności czynnościowej -> polega na zmniejszeniu zagrożenia inwalidztwem poprzez odpowiednie postępowania rehabilitacyjne.
Rehabilitacja - zespół działań ukierunkowanych na przywróceniu osobie poszkodowanej możliwie pełnej sprawności, potrzebnej do pełnienia ról osobniczych, zasobów sił i sprawności w celu kompensacyjnego wyrównania ewentualnych ubytków zdrowotnych.
Wymaga ścisłej współpracy zespołowej specjalistów z różnych dziedzin, bo obejmuje:
- składniki psychospołeczne (w tym zawodowe),
- składniki medyczne.