Pierre Corneille - Cyd
EPOKA „CYDA” - Francja pierwszej poł. XVII w. to mocarstwo pod rządami Ludwika XIII (1617 - 1643) i Ludwika XIV (164 - 1715), choć faktycznymi architektami polityki wewnętrznej i zagranicznej byli kardynałowie: Armand-Jean du Plessis de Richelieu i Giulio Mazarni. Ten pierwszy stłumił bunt hugenotów, umacniał władzę królewską, opierając politykę na drobnej szlachcie i mieszczaństwie. Jego polityka pobudzała rozwój handlu i przemysłu. Mazarini konsekwentnie osłabiał pozycję arystokracji i szlachty wprowadzając drakońskie dekrety podatkowe, które przycznyniły się do powstania wojny domowej, która zniszczyła kraj, zdegradowała Parlament i… ugruntowała pozycję Ludwika XIV., który co raz silniej kontrolował życie społeczno-polityczne i religijne państwa. Ustanowił policję, wprowadził ostrą cenzurę itp, zniósł wolność wyznania. Trwała aktywna polityka zagraniczna, zwrócona przeciwko Habsburgom. Wiosną 1635 r. Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanii, latem 1636 rusza ofensywa-Hiszpania stwarza niebezpieczne zagrożenie dla Paryża. Na czele wojsk stanął Ludwik XIII i odbił Hiszpanom Corbie, co triumfalnie swiętowano w całym państwie. Ta epoka gwałtownych przemian, wojen, spisków i awantur rodziła ludzi o wielkich ambicjach politycznych, szaleńczo odważnych, ludzio nieugiętej wolo, niezawisłych od autorytetów. I takich bohaterów dał teatrowi francuzkiemu Corneille. Cyd znajduje swoje początki w Hiszpanii.
W grudniu 1636 lub styczniu 1637 zostaje wystawiony Cyd
.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ DOKTRYNY KLASYCZNEJ - W 1634 r. powstała Akademia Francuska-oficjalna instytucja orzekająca w sprawach literatury i języka fr. Akademia powstała w okresie niechęci pisarzy, traktowana jako sposób ograniczenia swobody wypowiedzi. Za fundamentalną zasadę uznano nasladowanie starożytnych.
N a t u r a sama wskazuje to, co jest piękne, co pociąga umysł i serce, pomijając to, co niskie i prostackie. Tematem godnym lit. jest człowiek, jego charakter, obyczaje, namiętnosci, stann duszy. Swoboda tematyczna została ograniczona nakazem prawdopodobieństwa i dobrego tonu.
Zasada p r a w d o p o d o b i e ń s t w a głosi, że tematem lit. może być nie tylko to, co się wydarzyło, ale i to, co się wydarzyć może, to, co opinia publiczna może uznawać za prawdopodobne. O wartosci dzieła lit. rozstrzyga jego wew. Harmonia, obyczajnosć, stosownosć, zgodnosć z tradycją, zasadami dobrego wychowania.
Zasada r o z u m u, który jest niezawodnym kryterium w ocenie dzieła lit. To również kryterium uniwersalnego piękna. Literatura pobudza do refleksji, „ćwiczy” rozum, tworzy kulturę umysłowo, której sprostać musi tak twórca, jak i czytelnik.
Zasada t r z e c h j e d n o s c i - akcji, czasu i miejsca. Jednosć osiąga się przez jeden wątek, dotyczący jednego bohatera. W 1660 r. Corneille dodaje: *jednosć akcji w tragedii to jednosć niebezpieczeństwa, w komedii - jednosć przeszkody. *akcja może toczyć się w różnych miejscach, pod warunkiem, że dzielącą je odległosć można przebyć w ciągu 24 godzin. Wprowadzenie tych zasad dawało zwięzłosc, ograniczenie zdarzeń koncentrowało uwagę autora na postaci bohatera dramatu.
ŻYCIE I TWÓRCZOSĆ PIOTRA CORNEILLE`A - urodził się 06.06.1606, wykształcenie humanistyczne w kolegium jezuickim, adwokat królewski, otrzymał tytuł szlachecki od Ludwika XIII, wyróżniony nagrodą królewską za Cyda, żona-Maria de Lamperiere, potępiony przez opinię publiczną za bycie „poetą-politykiem”, przeżywa gorące uczucie do pięknej i okrutnej Marguisy du Parc, powraca do teatru wraz ze sztuką na czesć małżeństwa Ludwika XIV - Złote runo, umiera 01. 10. 1684.
W jego twórczosci wyróżnia się trzy okresy: prób, tj. pierwszy komedii aż do Cyda (1637), czas wielkich tragedii - od Cyda do Pertharile (1652) i okres schyłkowy, do 1674.
ZDARZENIA DRAMATYCZNE, CZAS I MIEJSCE AKCJI - z dziejów Cyda Corneille wybrał jego młodzieńcze lata, zabiegi o rękę Chimeny, córki hrabiego Gomesa. Gorącemu uczuciu młodych staje na przeszkodzie rywalizacja Gomesa i Diego o fawory królewskie. W drodze po zaszczyty i urzędy zwycięża ojciec Rodryga, a otrzymana przezeń godnosć marszałka i opiekuna syna królewskiego, wywołuje głęboką niechęć i zawisć ojca Chimeny. Ten trudny dialog kończy się „pogębkiem” i hańbiącym wytrąceniem szpady z ręki starego Diega. Zraniony na honorze starzec wymusza na synu „obronęojca i honoru”. Śmierć Gomesa w pojedynku z Rodrygiem jest naturalną konsekwencją biegu wydarzeń. Na akcję składa się ciąg gwałtownych konfliktów wew. i efektownych przełomów psychologicznych. Akcja ma charakter wew., toczy się w dercach bohaterów. Przedstawiono najważniejsze wartosci tatego swiata: honor rodu, obowiązki synowskie, powinnosć córki, godnosć, dbałos o dobre imię, obowiązek walki w obrnie zagrożonej ojczyzny.
Akcja rozgrywa się w obrębie jednego miasta - w sali tronowej i komnatach zamku królewskiego, w domu diega, na placach i ulicach Sewilli.
Żywy rytm, złożona intryga, nagromadzenie perypetii, gwałtownosć wydarzeń, szczęsliwe rozwiązanie akcji - te cechy wyjasniają, dlaczego Coreille nazwał Cyda tragikomedią, czyli tragedią, która się dobrze kończy. Połączenie elementów własciwych tragedii z pierwiastkami o charakterze komediowym. Uwidacznia się w Cydzie zmaganie klasycyzmu z barokiem, barokowej bujnosci i różnorodnosci okiełznanej ostatecznie przez klasyczną ideę ładu i jednosci.
SWIAT BOHATERÓW CORNEILLE`A - w Cydzie został zaprezentowany nowy typ człowieka i nowy system etyczny. Bohater nie może odznaczać się zupełnie złym, ani zupełnie dobrym charakterem.
Rodryg - narzeczony Chimeny, córki hrabiego Gomesa. Posłuszny syn, pełen szacunku i miłosci do starego ojca-Diego. Broni honoru swego rodu. Świadom utraty Chimeny, przeżywa bolesne rozterki. Ukrywając się przed gniewem króla (przekroczył zakaz pojedynkowania się), walcząc z poganami może w pełni zrehabilitować własne imię. Jest „wasalem” króla Ferdynanda. Nieustraszony rycerz, wierny sługa królewski, pyszałkowaty. Urzekający i nieobliczany kochanek Chimeny-jest doskonałym strategiem tak w boju, jak i w miłosci.
Chimena - cechuje się twardym uporem, z jakim zabiega o ukaranie zabójcy ojca, i bezradną delikatnoscią uczucia miłosci do Rodryga. Honor jest stałym motywem jej uporu, to honor zmaga się z namiętną miłoscią. Kocha mężczyzne silnego, walecznego, mężnego; kocha nie wbrew, ale z powodu brutalnosci czynów Cyda. Gniewna, okrutna wobec Sanktego
Królewna (Infantka) - „niestosownie” zakochana, nigdy nie będzie mogła poslubić „prostego bohatera”, robi wszystko, by doporwadzić do slubu Ch i R. Bezustannie analizuje swoje uczucia, wyjasnia i usprawiedliwia się przed sobą. Stanowi „ozdobę” dla wizerunku Cyda w oczach czytelnika.
Don Diego i Hrabia Gomes - bardzo ambitni i dumni. Gomes służył niegdys pod Diegiem. Wywyższenie Diega przez Króla spowodowało wybuch zazdrosci. Dla Gomesa Chimena wydaj się być tylko pionkiem w grze, jaką ojciec-dworak toczy u stóp tronu królewskiego. Scena z „pogębkiem” w pełni oddaje pieniactwo, zawisć, malostkowosc i okrucieństwo Gomesa. Diego zmusza Rodryga do działania, niewiele różni się od Gomesa. Los syna jest mu obojętny. Najważniejszy dla niego jest honor rodu.
Król - rozważny władca, dba o to, aby na dworze nie było awantur. Sprawiedliwy, skłonny do kompromisu.
Sankty - pyszałkowaty dworak, odtrącony adorator Chimeny
Elwira i Leonora - mądre, dyskretne, usłużne powiernice panien
Bohater Corneliański jest: emocjonalny, spontaniczny, działa odruchowo, choć po chwili zastanawia się nad swoimi czynami, energiczny, z silną wolą. Miłosc odgrywa ważną rolę w życiu bohaterów. Zakochani czują się godni siebie tylko wtedy, gdy nic nie plami ich honoru.
WIERSZ, STYL I JĘZYK DRAMATU - mysl spina wiersz, tzw. corneliański - 12-zgłoskowy aleksandryn, ze sredniówką po szóstej sylabieakcentowanej. Morsztyn zastąpił alkesandryn najpopularniejszym w poezji polskiej formatem sylabowca, tj. 13-zgłoskowcem (7+6) stychicznym, parzyscie rymowanym. Bogactwo srodków poetyckich = ekspresywnosc wypowiedzi. Morsztyn posługuje się oksymoronem (miłosć to „smaczna choroba”). Wprowadził on też przysłowia i zwroty przysłwowie, np. „przypiec na sucho”, królowi może „spasć korona z głowy” itp. Zarzucali Corneill`owi „dziwactwa konceptów” i używanie zapożyczeń hiszpańskich.
POLSKI PRZEKŁAD - Przekład Jana Andrzeja Morsztyna z 1659 roku charakteryzuje się rozmachem, swobodą, stosowaniem inwersji składniowej, przerzutni, jak i nasyceniem figurami i tropami poetyckimi, charakterystycznymi dla stylu barokowego. Wprowadzono rozbudowane porównania, metafory, antytezy, peryfrazy. Dzięki bogactwu użytych srodków poetyckich uzyskał Morsztyn ekspresywnosć wypowiedzi. Corneille`a cechowała abstrakcyjnosć obrazu, natomiast Morsztyna, który dobrze zna język i kulturę francuską - kokretnosć, materialnosć, wręcz cielesnosć obrazowania. Używał on też niejednokrotnie w swoim tłumaczeniu oksymoronów oraz związków frazeologicznych obejmujących dwie opozycje znaczenia.
SPÓR O CYDA
. Premiera ► 07.01. 1637 r. Cyd oczarował Paryż. Inni dramatopisarze złożyli skargę na ręce Richelieugo o plagat. Stwierdzono bezpodstawnosć stawianych poecie zarzutów. Wydał Corneille poemat triumfującego autora („Wyjasnienie dla Artysta”), w którym wypowiada się o sobie nieco nieskromnie. Stwierdza, że jest cenionym pisarzem i nie ma równego sobie rywala. Ów poemat wywołał burzę protestów zawistnych pisarzy. Atakowano Corneille`a. Pisano paszkwile, a jego zlosliwosci i niezręczne odpowiedzi pogarszały sytuację.
M. I.