PODSTAWOWE REGUŁY, SCHEMATY RZĄDZĄCE NASZYM SPOSTRZEGANIEM (OCENIANIEM) INNYCH LUDZI ORAZ SIEBIE SAMYCH.
Oszczędność poznawcza - porządkowanie świata, ekonomia wysiłku
Mamy świadomość, że ludzie są bardzo różni i że relacje międzyludzkie są skomplikowane, że ilość czynników jaka na nas oddziałuje w życiu codziennym jest przeogromna. Ale pomimo tej całej złożoności, dokonujemy wielu ocen, podejmujemy masę decyzji w mgnieniu oka. Co więcej, dalibyśmy się zabić za ich prawdziwość.
Nie mamy jednak „boskiego” spojrzenia na świat - perspektywy nacechowanej wszechwiedzą i bezstronnością.
Nie jesteśmy w stanie kompletnie rozważyć każdej sytuacji. Żyjemy w środowisku aż gęstym od komunikatów, bogatym w decyzje. Nie jest możliwe dokładne przemyślenie każdej informacji jaką odbieramy, ani każdej decyzji. Nie jesteśmy w stanie uwzględnić wszystkich zmiennych oceniając kogoś lub podejmując różne decyzje w życiu wśród ludzi. SZUKAMY DROGI „NA SKRÓTY”. Stosujemy strategie, które upraszczają złożone problemy.
Maksimum efektu, minimum nakładu. Jesteśmy poznawczymi „skąpcami” - tak jak skąpiec albo damy temu komu trzeba i mało tracimy, albo temu, co nie trzeba i wiele tracimy. Albo wybierzemy właściwą informację, argument do pojęcia decyzji, oceny kogoś - albo nie.
Dorastając przyswajamy masę automatyzmów, stereotypów, schematów żeby swobodnie poruszać się w świecie. Schematy, reguły poznania - porządkują, kategoryzują świat. Oswajamy go i czynimy bezpiecznym, przewidywalnym.
W stosunkach z innymi ludźmi zwykliśmy stosować również wiele dróg na skróty, uproszczeń żeby sobie ułatwić funkcjonowanie wśród nich.
Reguły, stereotypy oceniania innych:
efekt pierwszeństwa (pierwsze wrażenie) →efekt anielski, efekt diabelski (informacja wcześniej otrzymana wywiera większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia, niż informacja otrzymana później. Najlepiej zapamiętujemy informacje na początku i na końcu).
efekt rozcieńczenia (wydaje się nam, że im więcej informacji tym lepiej. Działamy często w sposób paradoksalny. Trzymamy się pierwszych sądów uparcie, ale też zbieramy maniakalnie informacje o kimś, kogo chcemy dobrze poznać. Informacje obojętne i nieistotne zwykle osłabiają ocenę czy wrażenie.
samospełniające się proroctwa (selekcja informacji zgodna z przekonaniem, zachowanie wywołujące oczekiwany efekt. Upieramy się, że ktoś na pewno coś zrobi lub zwracamy szczególną uwagę na zachowania potwierdzające nasz sąd o kimś. Często początkiem jest nieświadome pierwsze wrażenie). Potem stwierdzamy „ja wiedziałem, że tak będzie”, „tego się można było po nim spodziewać” itd.
ukryte teorie osobowości (bazowanie na przekonaniu, że pewne cechy osobowości współwystępują ze sobą - wykrycie jednej cechy „pociąga” dookreślanie innych). Jeśli dostrzegamy u kogoś wrażliwość możemy też nieświadomie zakładać, że jest też delikatny, nieśmiały, subtelny itd.
reguła reprezentatywności (klasyfikacja na podstawie podobieństwa do obiektu typowego; mamy pogląd, ocenę i stosujemy ją zawsze w podobnych sytuacjach) „Polak to pijak”, „Arab to żebrak”.
podstawowy błąd atrybucji (zakładamy, że ludzie zachowują się w określony sposób bo tacy są, nie z powodu sytuacji - koncentrujemy się na ludziach, nie sytuacjach. Ludzie są wyraziści spostrzeżeniowo. Jesteśmy skłonni umiejscawiać problemy raczej w ludziach niż sytuacjach.
Jest to błąd, ponieważ ludzie z zasady prezentują szeroki zakres zachowań. Z powodu „oszczędności poznawczej” jesteśmy ignorantami jeśli chodzi o dostrzeganie subtelnego wpływu czynników sytuacyjnych na zachowanie.
Zwykle widzimy ludzi w określonych sytuacjach a mimo to uogólniamy oceny. Wyolbrzymiamy stałość zachowań. I przenosimy to od razu na język cech.
iluzoryczna korelacja (dostrzegamy związki między sytuacjami tam, gdzie ich nie ma. Dedukujemy często niesłusznie. Wyciągamy fałszywe wnioski przyczynowo - skutkowe)
efekt fałszywej jednomyślności (skłonność do przeceniania procentu ludzi, którzy zgadzają się z nami w jakiejś sprawie. Skoro ja jestem do czegoś przekonany, to prawie wszyscy też.
Reguły rządzące spostrzeganiem, oceną siebie:
reguła autoatrybucji (siebie znamy lepiej, oceniając własne zachowanie bierzemy raczej pod uwagę czynniki sytuacyjne niż nasze cechy)
atrybucje w służbie ego , tendencje samoobronne (sobie przypisujemy sukcesy a porażki czynnikom zewnętrznym). Lepiej prezentujemy siebie niż jest w rzeczywistości.
reguła podtrzymywania własnej samooceny (Ludzie starają się unikać sytuacji, które zagrażają ich samoocenie. Dokonują tak karkołomnych nieraz interpretacji zjawisk, tak się dziwnie zachowują, po to, by samoocena nie uległa naruszeniu.)
teorie przyczynowości (uzasadniamy swoje zachowania powodami dostępnymi, wiarygodnymi i łatwo przychodzącymi na myśl aczkolwiek nie zawsze słusznymi).
reguła stałości myśli i uczuć (Ludzie tworzą sobie teorie, co do tego czy określone myśli i uczucia mają charakter bardziej lub mniej stały. Jeśli uważamy coś za bardziej stałe, to nawet jeśli wiele się wydarzy co podważa nasze zdanie, to nie dostrzegamy tego wpływu, uważamy go za niewielki, minimalizujemy go lub wręcz nie zauważamy).
myślenie egocentryczne (Skłonność do postrzegania własnego ja jako odgrywającego w wydarzeniach rolę bardziej centralną niż jest w rzeczywistości. Uważamy, że wszystko, co sami wybraliśmy ma większą wartość, lepiej pamiętamy informacje opisujące nas samych, pracując w grupie koncentrujemy się na własnych dokonaniach kosztem zapamiętania informacji o dokonaniach innych, kiedy w coś jesteśmy zaangażowani, pamiętamy to lepiej niż kiedy informacje odbieramy biernie.
Zapamiętywanie inf. z psychologii - pomyśl jak to odnosi się do ciebie. To nie tylko zwiększa szanse na zapamiętanie czegoś, wręcz to gwarantuje.
reguła porównań społecznych (Bardzo często dokonujemy porównań z innymi ludźmi, ponieważ nie ma innego źródła zdobywania informacji o sobie. Kiedy chcemy się czegoś dowiedzieć o tym jacy naprawdę jesteśmy - dokonujemy porównań z ludźmi do nas podobnymi; kiedy dążymy do doskonałości - porównań w górę; kiedy chcemy się podbudować - dokonujemy porównań społecznych w dół (te dokonujemy zawsze w jakiejś dziedzinie !!!).