Warunkiem udzielenia przez bank kredytu jest przedstawienie przez klienta ubiegającego się o kredyt odpowiednich zabezpieczeń. Dobre lub też odpowiednie zabezpieczenie przesądzają o tym czy firma otrzyma kredyt czy nie. Banki żądają zabezpieczeń w wysokości co najmniej dwukrotność kapitału kredytu. Najważniejszą częścią umowy kredytowej jest zabezpieczenie kredytu. Prawo bankowe zezwala , aby bank żądał od kredytobiorcy zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Zgodnie z prawem bankowym zabezpieczenie kredytu może być ustanowione przed udzieleniem kredytu oraz w czasie korzystania z kredytu przez kredytobiorcę. Możliwość ta jest stosowana, jeżeli spłata kredytu jest zagrożona z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. W takiej sytuacji bank może żądać zabezpieczenia kredytu przewidzianego prawem cywilnym lub wekslowym, jeżeli umowa kredytowa nie przewidywała prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu, bank może także żądać dodatkowego zabezpieczenia kredytu nie ustanowionego w umowie.
Problem zabezpieczenia kredytu nabrał szczególnego znaczenia ze względu na to, że wśród klientów pojawiło się wiele nowych podmiotów nieznanych , podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą. ponadto są to osoby nie dysponujące dużym majątkiem. W stosunku do tego typu kredytobiorców banki żądają pełnego zabezpieczenia kredytu. Konieczność pełnego zabezpieczenia kredytowego wynika również z tego, ze banki przy ocenie zdolności kredytowej popełniają błędy, które mogą być wynikiem niesprawności aparatu urzędniczego banków lub nierzetelnych dokumentów złożonych przez potencjalnych kredytobiorców, a stanowiących podstawę oceny zdolności kredytowej.
Do zabezpieczenia kredytowego można zaliczyć to wszystko, co zapewnia bankowi uzyskanie z powrotem zaangażowanych w ramach określonej umowy kredytowej sumy kredytu wraz z jego „ceną” (odsetkami i prowizją ), zwrotem kosztów udzielenia kredytów i ewentualnie, jeśli kredytobiorca nie uregulował tych płatności w terminach ustalonych umową -kosztów przymusowego dochodzenia wszystkich tych roszczeń.
Banki mogą żądać zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi we współpracy z bankami zagranicznymi od wszystkich kredytobiorców, nie tylko przed przyznaniem kredytu, ale także w trakcie jego wykorzystania.
Prawne formy zabezpieczenia kredytu dzielą się na osobiste i rzeczowe. Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się odpowiedzialnością osobistą kredytobiorcy, a więc całym majątkiem. Zabezpieczenia rzeczowe ograniczają odpowiedzialność kredytobiorcy do poszczególnych składników jego majątku.
Wśród zabezpieczeń osobistych polskie prawo wylicza:
poręczenie
gwarancję
cesję wierzytelności
przystąpienie do długu
pełnomocnictwo
przejęcie długu
weksel
poręczenie wekslowe
Do zabezpieczeń prawnych rzeczowych zaliczamy:
hipotekę
zastaw
przewłaszczenia na zabezpieczenie
kaucję
blokadę środków na rachunku bankowym
klauzulę potrącenia
ubezpieczenie kredytu
Polskie banki stosują określone prawem formy zabezpieczeń. W każdym banku rodzaj stosowanych zabezpieczeń jest określony w wewnętrznych regulaminach i instrukcjach. Sposób zabezpieczenia kredytu bank ustala w porozumieniu z kredytobiorcą, który już we wniosku kredytowym proponuje formę zabezpieczenia kredytu. Bank podejmując decyzję o wyborze sposobu zabezpieczenia uwzględniania następujących czynników:
-rodzaj i wysokość kredytu oraz okres kredytowania
-status prawny kredytobiorcy
-standing finansowy kredytobiorcy
-typowe oraz indywidualne ryzyko związane z udzielaniem kredytu
-cechy danego zabezpieczenia wynikające z dotyczących go przepisów prawnych oraz umowy o ustanowieniu zabezpieczenia
-przewidywane nakłady pracy banku oraz koszt zabezpieczenia dla banku i kredytobiorcy
-skuteczność zabezpieczenia, wyrażającą się w realnej możliwości zaspokojenia roszczeń banku w możliwie najkrótszym czasie
Istotne znaczenie dla wyboru ma rodzaj i wielkość kredytu i jego czasokres. Pewne rodzaje kredytów, np. kredyty długoterminowe, wymagają specyficznych zabezpieczeń-hipoteki , a przy kredytach dewizowych -hipoteki kaucyjne, ze względu na zmianę kursów walutowych.
Status prawny kredytobiorcy decyduje w dużej mierze o wyborze danej formy zabezpieczenia kredytu. Gdy kredytobiorcą jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, wówczas jako formę zabezpieczenia kredytu stosowane jest zabezpieczenia kredytu stosowane jest przez banki poręczenie udzielane przez wspólników względnie przystąpienie do długu kredytowego. O wyborze formy zabezpieczenia kredytu decyduje tzw. standing finansowy. Przy tym obowiązuje zasada: im lepsza sytuacja finansowa kredytobiorcy, tym mniejsze jest wymagane zabezpieczenie zaciągniętego kredytu. W odniesieniu do podmiotów o dobrej kondycji finansowej jako zabezpieczenie przyjmuje się weksel, zastaw itp., a w odniesieniu do przedmiotów o słabszej kondycji finansowej stosowane jest poręczenie oraz aval udzielony przez inne podmioty o dobrej renomie gospodarczej.
Przy wyborze formy zabezpieczenia banki zwracają uwagę na koszt i sposób zabezpieczenia. Bardziej kosztowne sposoby zabezpieczenia to np. hipoteka, stosowane są przy kredytach długoterminowych. Decyzje w sprawie formy zabezpieczenia kredytu, odstąpienia od ustanowionego kredytu, żądania dodatkowego zabezpieczenia, zwolnienia z zabezpieczenia podejmuje dyrektor banku, a gdy bank ma więcej niż jeden oddział -dyrektor oddziału zawierającego umowę kredytową.
Banki preferują zabezpieczenia o dużej płynności , między innymi poręczenie i gwarancja innych banków lub podmiotów gospodarczych, blokady na rachunkach bankowych, cesję należności itp. Ze względu na to, iż wielu klientów nie jest w stanie sprostać tym wymaganiom, banki bardzo często stosują zabezpieczenia rzeczowe, w szczególności zastaw i hipotekę.
Poręczenie jest formą zabezpieczenia osobistego kredytu. Umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie dokonał. Poręczyciele za spłatę kredytu może być osoba fizyczna lub osoba prawna. Umowa poręczenia musi być zawarta pod rygorem nieważności na piśmie. Poręczenie za spłatę kredytu może być terminowe lub bezterminowe. Terminowe poręczenie polega na wskazaniu w umowie okresu, do jakiego poręczyciel będzie ponosił odpowiedzialność. Poręczenie bezterminowe, gdy w umowie nie wskazano okresu czasu, w ciągu którego poręczyciel będzie miał obowiązek spłacić kredyt. Poręczenie w zasadzie dobrze zabezpiecza kredyty konsumpcyjne, natomiast w odniesieniu do większych kredytów jest rzadko stosowane ze względu na to, że w warunkach gospodarki rynkowej trudno znaleźć przedsiębiorstwo gotowe poręczyć za zobowiązania innej, często konkurencyjnej firmy.
Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem gwaranta do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami w przypadku niewykonania zobowiązania w określonym w umowie kredytowej terminie przez kredytobiorcę. Gwarancje mogą oferować osoby fizyczne i prawne. Gwarancja pod względem ekonomicznym przypomina poręczenie. Różni się jednak od poręczenia tym, że zobowiązanie gwaranta jest niezależne od kredytobiorcy, natomiast zobowiązanie poręczyciela jest ściśle związane z zobowiązaniem kredytobiorcy. Gwarancja nie może być uzależniona od bezskuteczności dochodzenia roszczenia przeciwko kredytobiorcy, a w umowie poręczenia może być takie zastrzeżenie. Ze względu na to, że gwarancja ma charakter zobowiązania niezależnego od umowy kredytowej, powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu, którego zwrot zabezpiecza. Szczególne znaczenie mają gwarancje bankowe, które są szczególnym rodzajem operacji czynnych banków. Bank udzielający gwarancji pobiera od zleceniodawcy prowizję, której wysokość zależy od stopnia ponoszonego ryzyka. Często żąda od zleceniodawcy dodatkowego zabezpieczenia udzielonej gwarancji. Przy wysokich kwotach gwarancji w transakcjach powiązanych z bankami zagranicznymi beneficjent może domagać się regwarencji, która polega na potwierdzeniu gwarancji udzielonej przez bank zleceniodawcy.
Przelew wierzytelności (cesja) jest to zabezpieczenie kredytu polegające na tym, że kredytobiorca przenosi na bank posiadaną przez siebie wierzytelność wobec innej osoby prawnej lub fizycznej. Do cesji należności mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. Przedmiotem cesji może być każda należność pieniężna i nie pieniężna nadająca się do sprzedaży lub przydatna w działalności banku, chyba że niedopuszczalność przelewu wynika z ustawy, umowy lub własności wierzytelności. Stosuje się dwa rodzaje cesji:
cesję konkretnie oznaczonej wierzytelności lub kilku wierzytelności
cesję globalną, tj. dokonanie cesji wielu wierzytelności już istniejących lub przyszłych
bank powinien dokładnie stwierdzić tytuł prawny tej wierzytelności, także realne możliwości jej ściągnięcia. Przelew wierzytelności następuje na mocy umowy, która powinna być zawarta na piśmie. Dla skuteczności przelewu wobec dłużnika wierzytelności konieczne jest pisemne powiadomienie go o dokładnej cesji. Natomiast dłużnik powinien potwierdzić przyjęcie do wiadomości faktu przelewu wierzytelności oraz zobowiązać się do przekazania ich na rachunek banku po otrzymaniu wezwania. Cesja wierzytelności jest dość korzystną formą zabezpieczenia kredytu dla kredytobiorcy ze względu na to, że ponosi on względem banku jedynie odpowiedzialność za to, że cedowana wierzytelność mu przysługuje i ma wysokość określoną w umowie. Ponadto umowa cesji jest wolna od opłaty skarbowej, a więc jest tania.
Do stosunku kredytowego może przystąpić osoba trzecia o charakterze dłużnika solidarnego. Nie zwalnia to od spłaty dotychczasowego dłużnika, ale stanowi dla banku lepszą gwarancję spłaty. Jest to forma zabezpieczenia najczęściej dodatkowa. Zabezpieczenie to przypomina poręczenie, różni się tym, że poręczyciel zobowiązany jest spłaty długu osoby, za którą poręczył, natomiast przystępujący do spłaca kredyt, jakby to był jego własny. Zarówno kredytobiorca jak i przystępujący do kredytu odpowiadają wobec banku solidarnie. Na ogół pomiędzy kredytobiorcą a osobą przystępującą do długu istnieją więzi rodzinne lub gospodarcze. Zastosowanie zabezpieczenia w postaci przystąpienia do długu jest celowe, gdy do spółki cywilnej przystępuje w trakcie korzystania z kredytu nowy wspólnik, a także jako forma wyrażenia zgody przez współmałżonka na zaciągnięcie kredytu. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych wówczas gdy kredytobiorcą jest np. spółka z.o.o. lub akcyjna, a przystępującymi do długu są wspólnicy lub członkowie zarządu, którzy przystępując do długu odpowiadają za spłatę kredytu również swoim osobistym majątkiem.
Jako zabezpieczenie kredytu stosowane jest pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Jeżeli rachunek znajduje się w banku udzielającym kredytu, wystarczy tylko odpowiednia klauzula w umowie kredytowej. Jeżeli pełnomocnictwo jest udzielane do dysponowania rachunkiem znajdującym się w innym banku, niezbędne jest udzielenie tego pełnomocnictwa w odrębnym dokumencie. Pełnomocnictwo może być udzielone przez kredytobiorcę bądź osobę trzecią, jak również osobę, która już zabezpiecza udzielony kredyt, np. przez poręczyciela. Pełnomocnictwo może dotyczyć dysponowania:
rachunkami oszczędnościowo-rozliczeniowymi prowadzonymi w złotych lub walutach obcych
rachunkami otwartymi w związku z prowadzeniem przez posiadacza rachunków działalności gospodarczej
Treść i forma pełnomocnictwa muszą odpowiadać wymogom stawianym
przez bank prowadzący rachunek, na którym wystawiane jest pełnomocnictwo. Pełnomocnictwo nie może być odwołane, ale może być odwołane na określony czas-odpowiadający spłacie kredytu. Pełnomocnictwo uprawnia bank do potrącenia na rachunku bankowym środków w wysokości odpowiadającej kwocie nie spłaconego kredytu.
Dwa dalsze zabezpieczenia osobiste: weksel własny in blanco oraz poręczenie wekslowe są regulowane prawem wekslowym. Posiadacz weksla może dochodzić roszczenia przeciw wszystkim dłużnikom wekslowym. Jeżeli bowiem nie zapłacą oni swych zobowiązań dobrowolnie, posiadacz weksla może to wyegzekwować w trybie postępowania nakazowego poprzez wzniesienie pozwu do sądu, który nakaz zapłaty na podstawie złożonego weksla. Nakaz ten stanowi tytuł zabezpieczający i jeżeli dłużnicy w odpowiednim terminie nie wniosą zarzutów, staje się prawomocny i natychmiast wykonalny. Najczęściej w celu zabezpieczenia kredytu stosowany jest weksel in blanco.
Weksel własny in blanco nazywany często wekslem niezupełnym, jest dokumentem, dla którego ważności może wystarczyć jedynie podpis jego wystawcy, złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania weksla. Celem zabezpieczenia zwrotu kredytu bank powinien przyjmować jedynie weksle in blanco wystawiane na urzędowym blankiecie wekslowym lub wystawiane według sporządzonego przez siebie wzoru. Bank powinien ponadto przyjmować weksle jedynie od kredytobiorców dobrze mu znanych, o dobrej sytuacji finansowej i gospodarczej, których stan majątkowy daje gwarancję zwrotu kredytu. Weksel jest najczęściej przedstawiony do zapłaty w ciągu roku od dnia wystawienia, można go stosować jedynie przy zaciąganiu kredytów krótkoterminowych. Weksel własny in blanco powinien zawierać tylko podpis wystawcy i nie wypełniony formularz wekslowy. Podpis ten musi być własnoręczny, posiadać cechy trwałości, może go złożyć kredytobiorca bądź jego pełnomocnik. Weksel powinien być zaopatrzony w datę wystawienia, nie powinna być umieszczona suma wekslowa, gdyż za kwotę weksla nie można przyjąć kwoty udzielonego kredytu, lecz kwotę w momencie dochodzenia przez bank roszczeń weksla. Na wekslu nie powinno się umieszczać terminu płatności weksla , gdyż w momencie jego wystawienia nie wiadomo kiedy bank zdecyduje się na dochodzenie roszczeń. Termin płatności może być ujęty na wekslu jako płatny „za okazaniem” lub w pewien czas po okazaniu. Celowe jest umieszczenie na wekslu in blanco daty i miejsca jego wystawienia. Weksel in blanco ma również zawierać miejsce płatności oraz nazwisko remitenta tj. osoby wskazanej na wekslu, na której zlecenie ma być wypłacona suma wekslowa. W tym przypadku tą osobą powinien być bank udzielający kredytu. Na wekslu niezupełnym mogą być zamieszczone klauzule, np.:
-klauzula zakazująca indosowania weksla, czyli przenoszenia praw z weksla na inną osobę, w przypadku kiedy wystawca nie życzy sobie, aby bank indosował weksel
-oznaczenie domicyliatu, czyli osoby trzeciej, u której weksel ma być płatny, a którą powinien być bank, w którym wystawca weksla posiada rachunek bankowy
Banki najczęściej przyjmują weksle niezupełne wraz z deklaracją wekslową, która zawiera treść porozumienia między bankiem a kredytobiorcą na wypadek konieczności wypełnienia przez bank weksla. Deklaracja taka podpisana przez wystawcę weksla określa:
-kiedy bank ma prawo wypełnić weksel
-jaka kwota może zostać wpisana na wekslu
-jaki termin płatności może być określony na wekslu
-czy bank może umieszczać na wekslu klauzule wekslowe
Weksel in blanco bywa często stosowany przy tzw. kredytach transzowych. Wówczas bank przejmuje tyle weksli niezupełnych, ile jest transz kredytu (dopuszczalnych limitów zadłużeniowych) oraz jeden weksel uzupełniający dla celów rozliczeń między stronami umowy kredytowej. Do tych weksli powinna być dołączona deklaracja kredytobiorcy. W przypadku, gdy dłużnik spłaci poszczególne transze, bank zwraca mu sukcesywne weksle, a gdy spłaci całość kredytu wraz z odsetkami i prowizją, zwraca również weksel uzupełniający oraz deklarację wekslową. W przypadku niezapłacenia weksla i podjęcia przez bank decyzji o dochodzenie roszczeń z weksla wypełnia on weksel in blanco zgodnie z porozumieniem zawartym w deklaracji. O tym fakcie bank musi zawiadomić wystawcę weksla listem poleconym, informując jednocześnie o wysokości sumy wekslowej oraz o terminie płatności.
Poręczenie wekslowe, czyli awal udzielany jest za osobę zobowiązaną wekslowo. Może go udzielić każda osoba trzecia, inna niż wystawca. Poręczenie może być udzielone przez kilka osób. Poręczenie może być udzielone co do całości sumy wekslowej albo też do jej części, z tym że jeżeli poręczyciel nie określił kwoty, do wysokości której będzie ponosił odpowiedzialność, przyjmuje się, że poręcza się za zapłatę całej sumy wpisanej przez bank w momencie wypłacenia weksla in blanco. Poręczenie nie może być uzależnione od spełnienia jakiegokolwiek warunku. Banki najczęściej żądają awalu, gdy standing finansowy wystawcy weksla nie gwarantuje spłaty zaciągniętego kredytu. Przed przyjęciem poręczenia bank sprawdza czy:
-stan majątkowy poręczyciela daje gwarancje zwrotu kredytu
-istnieją powiązania rodzinne, organizacyjne lub gospodarcze poręczyciela z kredytobiorcą
poręczenie wekslowe umieszcza się na wekslu lub na przedłużniku, tj. na dodatkowej karcie białego papieru tej samej wielkości co weksel, doklejonej na odwrotnej stronie weksla. Może ono być udzielone poprzez:
umieszczenie na wekslu wyrazu „awal”, „poręczam”, gwarantuję” lub innego zwrotu wskazującego na poręczenie
umieszczenie samego podpisu poręczyciela na poprzedniej stronie weksla
Do zabezpieczeń rzeczowych należą:
-zastaw ogólny
-bankowy zastaw rejestrowy
-przewłaszczenie na zabezpieczenie
-kaucja
-blokada środków na rachunku bankowym
-hipoteka
Zastaw ogólny na rzeczach ruchomych regulowany jest na podstawie kodeksu cywilnego. W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić na rzecz banku zastaw na zbywalnych rzeczach ruchomych, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia z tych rzeczy bez względu na to, czyją stały się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi wierzyciela rzeczy. Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy lub innej osoby. W myśl przepisów kodeksu cywilnego, rzeczy będące przedmiotem zastawu powinny być oznaczone w sposób umożliwiający ich odróżnienie od innych rzeczy tego samego rodzaju. Gdy zastaw ustawiony jest na przedmiotach wartościowych kredytobiorca powinien przedłożyć w banku ich aktualną wycenę, sporządzoną przez uprawnioną do tego osobę lub urząd. Jeżeli rzecz obciążona zastawem zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie, bank może żądać:
złożenia rzeczy do depozytu sądowego
zwrotu rzeczy z jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia kredytu
sprzedaży rzeczy
W przypadku ustanowienia zastawu na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji zastaw zostaje odnotowany w dowodzie rejestracyjnym. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa pisemna pomiędzy bankiem a właścicielem rzeczy, na której ma być ustanowiony zastaw, oraz wydanie rzeczy bankowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.
Jeżeli przedmiot zastawu jest w posiadaniu banku, kredyt tak zabezpieczony nazywa się kredytem lombardowym. W przypadku niespłacenia kredytu bank uzyskuje zaspokojenie z rzeczy obciążonej zastawem. Zastaw wygasa w przypadku:
spłaty lub umorzenia kredytu
zrzeszenia się zastawu przez bank
nabycia przez bank własności rzeczy obciążonej zastawem
sprzedaży rzeczy obciążanej zastawem w toku postępowania egzekucyjnego.
Bankowy zastaw rejestrowy polega na ustanowieniu zastawu na rzeczach ruchomych, z pozostawieniem przedmiotu w użytkowaniu dłużnika bądź osoby trzeciej. Podczas trwania zastawu rzecz ta może ulec zastąpieniu przez inną.
Zastaw powstaje z chwilą wpisania umowy do rejestru. W czasie trwania zastawu rzeczy objęte tym zastawem mogą być za zgodą banku zastępowane innymi rzeczami ruchomymi, z tym że zostają one objęte zastawem na rzecz banku dopiero z chwilą wpisania ich do rejestru.
Zastaw na prawach - zastaw taki może być ustanowiony na:
wkładach na imiennych książeczkach oszczędnościowych:
płatnych na każde żądanie,
terminowych;
udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
prawach w zakresie wynalazczości (patenty, umowy licencyjne)
papierach wartościowych, takich jak:
akcje,
obligacje,
weksle,
zastawu nie można ustanawiać na prawie użytkowania, odkupu czy pierwokupu. Są to bowiem prawa niezbywalne.
Do ustanowienia zastawu na prawach dochodzi w drodze pisemnej umowy pomiędzy bankiem a właścicielem dokumentu stwierdzającego prawo, na którym ma być ustanowiony zastaw, oraz wydaniem tego dokumentu bankowi, o ile przepisy dotyczące obrotu papierami wartościowymi nie stanowią inaczej.
Umowa o ustanowieniu zastawu na prawach winna być zawsze zawarta na piśmie z datą pewną, tj. urzędowo poświadczoną. Poświadczenia daty dokonuje notariusz. Ten sam skutek powoduje pobranie opłaty skarbowej i jej skasowanie, czy też data stempla pocztowego itp.
Zastaw ustawowy dotyczy m.in. sprzedaży ratalnej towaru osobie fizycznej na podstawie kredytu bankowego, przedmiot znajduje się w użytkowaniu nabywcy, natomiast kredytodawcy przysługuje prawo zastawu na przedmiocie. Zastaw ustawowy powstaje z mocy ustawy, nie jest potrzebne zawarcie umowy pomiędzy zastawcą i zastawnikiem.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie. Inną metodą zabezpieczenia kredytów może być przewłaszczenie przedmiotów ruchomych - maszyn, pojazdów, dzieł sztuki itd.
Kredytobiorca zatrzymuje przewłaszczone przedmioty do bezpłatnego użytkowania, ale w razie niespłacenia kredytu bank może zażądać ich wydania. Zabezpieczenie kredytu w formie przewłaszczenia polega na posiadaniu na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych, takich jak maszyny, urządzenia, towary przeznaczone do sprzedaży. Przeniesienie własności następuje na mocy zawartej umowy przez bank z kredytobiorcą, z tym że w umowie powinien być zamieszczony warunek, że w przypadku spłacenia kredytu wraz z odsetkami i prowizją w określonym terminie przyniesienie własności traci moc i kredytobiorca stanie się z powrotem właścicielem rzeczy. Łącznie z umową powinna być przeprowadzona cesja praw.
Kaucja polega na złożeniu jako zabezpieczenia kredytu środków pieniężnych w postaci gotówki albo bonów oszczędnościowych na okaziciela. Do ustanowienia kaucji niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy oraz złożenie w banku przedmiotu kaucji. Przedmiot ten powinien być opisany w umowie, jest to istotne gdy przedmiotem kaucji są bony oszczędnościowe. Środki pieniężne złożone w banku jako kaucji są przechowywane na odrębnym , nie oprocentowanym koncie. Kiedy przedmiotem kaucji są bony oszczędnościowe ich wartość powinna być wyższa od wysokości ustalonego zabezpieczenia o kwotę wolną od zajęcia sądowego i administracyjnego. Wraz ze złożeniem bonów kredytobiorca składa w banku upoważnienie , gdzie upoważnia bank do nie spłaconego w terminie kredytu wraz z odsetkami i prowizją. Jeżeli kredytobiorca nie spłaci kredytu w terminie określonym w umowie, bank:
realizuje bony oszczędnościowe
dokonuje potrącenia wierzytelności banku z tytułu nie spłaconego w terminie kredytu ze złożonej kwoty
Zaś w przypadku spłacenia kredytu bank zwraca kredytobiorcy przedmiot kaucji oraz upoważnienie.
Jedną z form zabezpieczenia kredytu jest blokada środków pieniężnych zgromadzonych na bankowych rachunkach złotowych i walutowych:
oszczędnościowych
oszczędnościowo-rozliczeniowych
związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą
Blokada dokonywana jest na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osób posiadających nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem. Bank powinien wydać kredytobiorcy potwierdzenie dokonania blokady. Jeżeli kredytobiorca nie spłaci kredytu w terminie to bank:
realizuje oszczędności
dokonuje potrącenia wierzytelności banku z tytułu nie spłaconego w terminie kredytu z wierzytelnością kredytobiorcy z tytułu złożonej kwoty
W przypadku spłaty kredytu bank zwraca kredytobiorcy upoważnienie oraz wydaje pisemną zgodę na odblokowanie rachunku.
W celu zabezpieczenia kredytu bank może przyjąć od kredytobiorcy upoważnienie do potrącenia wymagalnych wierzytelności kredytowych z wpływów, jakie posiada na rachunku prowadzonym jedynie w banku kredytującym. Klauzula potrącenia może być dla banku dobrym zabezpieczeniem kredytu, przy dostatecznych wpływach na rachunek kredytobiorcy. Bank może potrącać kredytobiorcy wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu, których termin płatności jeszcze nie nadszedł.
Hipoteka uważana jest przez banki jako jedna z najpewniejszych form zabezpieczenia spłaty kredytów. W celu zabezpieczenia kredytu bank może nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swego roszczenia z nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością. Hipoteką można obciążyć:
-całą nieruchomość
-część ułamkową nieruchomości
-użytkowanie wieczyste
-własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego
-spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
-prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
-wierzytelność zabezpieczoną hipoteką
Hipoteka wraz z nieruchomością obciąża rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem np. inwentarz żywy i martwy w nieruchomości rolnej, urządzenie do prowadzenia danego przedsiębiorstwa, jej części składowe, czyli wszystko, co nie może być od nieruchomości odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączonego. Ustanowienie hipoteki na rzecz banku nie pozbawia właściciela nieruchomości możności jej obciążania lub rozporządzania nią. Przed przyjęciem zabezpieczenia w formie hipoteki bank powinien zażądać od kredytobiorcy:
odpisu z księgi wieczystej nieruchomości, na której ma być ustanowiona hipoteka
aktualnej wyceny nieruchomości dokonanej przez uprawnione do tego osoby lub urzędy
Wartość nieruchomości powinna być wyższa od kwoty udzielonego kredytu i odsetek, aby stwarzała realną możliwość pełnego zaspokojenia roszczenia banku w przypadku sprzedaży nieruchomości. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze nieruchomości. Wniosek o wpis może być złożony przez bank lub przez właściciela nieruchomości względnie użytkownika wieczystego oraz przez pełnomocnika. Hipoteka może być wyrażona jedynie w sumie pieniężnej. Zapisów hipotetycznych nie można ustanowić na:
-nieruchomościach stanowiących własność Skarbu Państwa, przedsiębiorstw państwowych względnie innych jednostek gospodarczych, w których udział Skarbu Państwa wynosi ponad 50%
-gruntach rolnych
-nieruchomościach nie mających złożonej księgi wieczystej
Hipoteka podlega wpisowi do księgi wieczystej, ale podstawa wpisu jest uzależniona od rodzaju hipoteki. Można bowiem ustanowić:
-hipotekę zwykłą, która zabezpiecza nie tylko kredyt, ale również roszczenia o odsetki nie przedstawione oraz przyznane koszty postępowania.
-hipoteka kaucyjna może być ustanowiona dla zabezpieczenia określonego kredytu o nie ustalonej wysokości i kredytu, który ma być udzielony w przyszłości; hipoteka ta może być zastąpiona hipoteką zwykłą.
-hipoteka przymusowa jest ustanowiona na nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy wówczas, gdy udzielony przez bank kredyt nie został przez kredytobiorcę spłacony w terminie; podstawą jej wpisu do księgi wieczystej jest wniosek banku o wpis hipoteki przymusowej i tytuł wykonawczy wystawiony przez bank
-hipoteka morska reguluje ją Kodeks morski, przedmiotem może być statek wpisany do rejestru okręgowego prowadzonego przez izbę morską właściwą dla portu macierzystego statku.
Hipoteka wygasa w przypadku:
spłaty kredytu lub jego umorzenia
zrzeszenia się hipoteki przez bank oraz jej wykreślenia z księgi wieczystej
przejścia na własność banku nieruchomości obciążonej hipoteką
nabycia nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego
W ostatnich latach w Polsce najważniejszą częścią umowy kredytowej stało się zabezpieczenie kredytu, którego celem jest zapewnienie bankowi zwrotu udzielonego kredytu wraz z jego oprocentowaniem i prowizją. Banki mogą stosować kilkanaście różnych form zabezpieczeń, zarówno osobiste, jak i rzeczowe. Najczęściej stosowanym zabezpieczeniami są poręczenia, gwarancje, cesje należności. Wciąż niedocenianymi jest weksel, będący najskuteczniejszym zabezpieczeniem osobistym. Zabezpieczenie za pomocą weksla znacznie przyspiesza i upraszcza dochodzenie roszczeń przez bank w razie niewypłacalności dłużnika bądź też pozostawia do jego dyspozycji papier wartościowy, którym może dalej obracać. Zabezpieczenia osobiste mają również pewne wady. W warunkach gospodarki rynkowej trudno znaleźć przedsiębiorstwo gotowe wziąć na siebie zobowiązania innej firmy. Wadą tych zabezpieczeń jest to, że w razie postępowania egzekucyjnego nie dają one bankowi pierwszeństwa przed innymi wierzycielami kredytobiorcy. Pierwszeństwo w dochodzeniu roszczeń dają bankowi zabezpieczenia rzeczowe, koncentrujące się na konkretnym składniku majątku kredytobiorcy. Niestety polska regulacja prawna hipoteki nie dopuszcza obciążenia hipoteką oznaczonych części fizycznych. W warunkach naszej gospodarki małe i średnie przedsiębiorstwa ze względu na brak kapitałów coraz częściej korzystają z różnych form dzierżawy gruntów i budynków. Małe i średnie przedsiębiorstwa nie mogą korzystać z hipoteki jako formy kredytu.