Państwa, Grecja
Grecja

Informacje ogólne

Grecja, Republika Grecka, Ellenikí Dimokratía, państwo w południowej części kontynentu europejskiego.

Zajmuje znaczny obszar Półwyspu Bałkańskiego oraz ponad 100 wysp na Morzu Egejskim i Jońskim, z których największe to: Kreta, Eubea, Cyklady, Sporady Północne i Południowe, Wyspy Jońskie. Obszar 130 918 km², z czego na część lądową przypada 105 834 km², na wyspy zaś 25 084 km².

Graniczy na północy z Albanią, Macedonią, Bułgarią i Turcją. Granice morskie wyznaczają od wschodu Morze Egejskie, od południa Morze Śródziemne, od zachodu Morze Jońskie. Podzielona administracyjnie na 10 obwodów.

Stolica Ateny (Athine), 3,3 mln mieszkańców (łącznie z aglomeracją, 1991).

Większe miasta (dane z 1991): Saloniki (407 tys.), Pireus (197 tys.), Patras (142 tys.), Larisa (102 tys.), Iraklion (Kandia) (102 tys.). W 1991 w miastach zamieszkiwało 63% ludności.

W obrębie 9 prowincji dzieli się na 51 nomosów, 1 okręg autonomiczny (Ajon Oros) i 1 okręg miejski (Wielkie Ateny).

Językiem urzędowym jest grecki.

Waluta narodowa, drachma dzieli się na 100 lepta.

Ludność

10,3 mln mieszkańców (1991), co daje średnią gęstość zaludnienia 78 osób/km². Kraj jest niezróżnicowany etnicznie, przeważającą większość ludności stanowią Grecy (96%), pozostałą część tworzą: Macedończycy (2%), Turcy (1%) oraz Albańczycy i Bułgarzy.

Dominują chrześcijanie obrządku grecko-ortodoksyjnego (98% społeczeństwa), katolicy i protestanci są grupami bardzo nielicznymi (łącznie 0,5%). Spotyka się, chociaż sporadycznie, muzułmanów (1,5%). Analfabeci 7%. Przeciętna długość życia mężczyzn 74, kobiet 80 lat.

Warunki naturalne

Grecja jest krajem morskim, posiadającym niezwykle silnie rozwiniętą linię brzegową o łącznej długości 15 tys. km, z czego na wybrzeża wysp przypada 10,9 tys. km. Niemal 80% powierzchni kraju zajmują góry, często stykające się bezpośrednio z wybrzeżem morskim. W północnej i zachodniej części kraju rozciągają się pasma górskie Pindosu, na przedłużeniu których leżą łańcuchy górskie Peloponezu z kulminacją na Ajios Ilias (2407 m n.p.m.). Pasma wysp Kithira, Kreta i Rodos należą do tego samego systemu górskiego. Na wschodzie i północnym wschodzie rozciągają się stare masywy z najwyższym szczytem Grecji Olimpem (Olympos, 2917m n.p.m.) oraz południowe stoki Rodop. Niziny występują głównie wzdłuż wybrzeży morskich oraz w środkowo-wschodniej części kraju. Do największych obszarów o charakterze nizinnym zalicza się Nizinę Salonicką i Nizinę Tesalską.

Przeważająca część Grecji pozostaje pod wpływem oddziaływania klimatu śródziemnomorskiego, różniącego się nieznacznie w poszczególnych regionach. Na północy zimy są ostrzejsze, temperatury spadają tu w lutym nawet do minus 19°C. Na wschodzie klimat jest bardziej suchy. Okres bezdeszczowy w lecie trwa tutaj 5 miesięcy. Zachodnie wybrzeża nad Morzem Jońskim znajdują się w strefie oddziaływania klimatu o cechach atlantyckich.

Krainy geohistoryczne

Na północy Grecji, znajdują się Tracja i Macedonia, krainy posiadające nieco odmienny od reszty kraju, chłodniejszy klimat. Największe miasta tego regionu to: Saloniki, Serrai, Kawala. Na wybrzeżu trackim wyodrębnia się głęboko wcięty w morze Półwysep Chalcydycki, rozdzielający się na trzy półwyspy drugorzędne: Kasandra, Longos i Athos. Na południu Macedonia graniczy z Epirem i Tesalią rozdzielnymi łańcuchami górskimi Pindosu. Tesalia jest jedynym w Grecji regionem o charakterze zdecydowanie nizinnym. Klimatyczne i geograficzne różnice pomiędzy pozostającym pod wpływem Atlantyku Epirem a Tesalią są znaczne.

W Grecji Środkowej wyróżnia się szereg mniejszych krain wyodrębnianych głównie na podstawie przesłanek historycznych. Należą do nich: Akarnania, Attyka, Beocja, Doryda, Etolia, Fokida, Lokryda. Grecję Środkową oblewają wody zatok morskich: od południowego zachodu Zatoki Korynckiej, od południowego wschodu Zatoki Sarońskiej, od północy zaś Zatoki Ambrakijskiej. W południowo-wschodniej części regionu znajduje się stolica kraju, Ateny.

Na zachodzie Grecji Środkowej położony jest szczyt Parnasu (2457 m n.p.m.), wg starożytnej mitologii, miejsce zamieszkiwane przez Muzy. Naturalne połączenie Tesalii z Beocją tworzy położony w Górach Lokrydzkich wąwóz Termopile. Najdalej wysuniętą na południe, lądową część Grecji, stanowi Peloponez, połączony z Grecją Środkową i resztą kraju wąskim Przesmykiem Korynckim. W 1893 poprowadzono tędy Kanał Koryncki, łączący Morze Egejskie z Morzem Jońskim. Półwysep Peloponeski jest krainą górzystą. Na nadbrzeżnych nizinach rozwinęła się uprawa oliwek, owoców cytrusowych, winnej latorośli.

W zachodniej części regionu, znajduje się miasto Olimpia, miejsce starożytnych igrzysk, których kontynuację stanowią rozgrywane współcześnie olimpijskie igrzyska. Na Morzu Jońskim, u północno-zachodnich wybrzeży Grecji, położone są Wyspy Jońskie. Do największych należą: Kérkira, Levkada, Kefalinia, Zakinthos. U północnych wybrzeży kraju, na Morzu Egejskim, znajdują się: Thasos, Samotraka, bardziej na południe wysunięte są archipelagi Sporad Południowych, Cyklad. Na Morzu Śródziemnym położona jest Kreta. Na wschodzie, u wybrzeży Azji Mniejszej, znajdują się Lesbos i Chíos.

Historia

Do czasów rzymskich Grecja starożytna.

W średniowieczu Grecja stanowiła część cesarstwa bizantyjskiego. Od VII w. pustoszona przez najazdy plemion słowiańskich, z których część osiedliła się na Peloponezie. W połowie IX w. najazd Arabów, w końcu X w. - Bułgarów, w XI w. - Normanów (zajęcie Epiru, Korfu, spustoszenie Teb i Koryntu). Podczas IV krucjaty krzyżowcy zamiast Ziemi Świętej opanowali Konstantynopol i utworzyli cesarstwo łacińskie. Wtedy na terenie Grecji powstało kilka księstw feudalnych, rządzonych przez francuskich rycerzy (księstwo Bonifacego de Montferrat, księstwo Aten, księstwo Achai) oraz Wenecjan (Korfu, Kreta, wyspy na Morzu Egejskim itp). 1261 książę Achai, Wilhelm II Villehardouin, został zmuszony do wydzielenia despotatu Morei i oddania jej pod rządy Paleologów. Stolica Morei - Mistra stała się wtedy jednym z ośrodków kultury greckiej.

Po upadku Konstantynopola tereny Grecji dostały się w przeciągu 200 lat pod władanie tureckie (osmańskie imperium). Najdłużej utrzymali się Wenecjanie na Wyspach Jońskich (1797), a ludność tych wysp wywalczyła sobie prawo (tak jak i na Krecie) do swobodnego rozwoju kulturalnego i wyznawanej religii. Po podboju cały kraj ubożał, islamizacja objęła sfery urzędnicze, nadużycia rządzących odbijały się na kondycji kultury i gospodarki. Jedynie kościół grecki stał się ostoją języka i tradycji greckiej. W końcu XVIII w. rozwój gospodarczy i początki odradzania się tożsamości narodowej spowodowały powstanie ruchu fanariotów, rzeczników odrodzenia narodowego.

Walka o niepodległość

Dążenia wolnościowe, podtrzymywane przez górali peloponeskich i kleftów, związki między nimi a żołnierzami pochodzenia greckiego służącymi w wojskach tureckich, doprowadziły do wybuchu powstania i działań partyzanckich. Społeczeństwo Grecji wiązało swe nadzieje z Rosją, naturalnym wrogiem Turcji, ale dopiero rewolucja francuska i pokonanie Turcji przez Rosję wywołały prawdziwy wybuch walk o wolność (1821). Na wieść o walkach w Grecji pośpieszyli na pomoc ochotnicy z całej Europy. Nadzieja na pomoc Rosji zawiodła. Turcy stłumili powstanie w Mołdawii i rozpoczęli rzeź Greków (Chios, Konstantynopol). Grecy opanowawszy część kraju, ogłosili niepodległość (1822).

Turcja starała się zgnieść powstanie, pomocy jej udzielił wielkorządca Egiptu, Muhammad Ali, który ujarzmił Kretę, opanował Peloponez i zdobył Ateny. Wzięcie Missolunghi i rzeź jej mieszkańców poruszyła opinię publiczną Europy. Pod wpływem mocarstw zachodnich, szerokiej działalności przyjaciół Grecji oraz ochotników walczących w powstaniu (G.G. Byron), Turcja zmuszona była uznać niepodległość Grecji (1830). Królem Grecji został bawarski książę Otton I.

Początki niepodległości były niezmiernie trudne, Grecy nigdy właściwie nie mieli jednego państwa, różnice dzielnicowe i kulturowe, różne religie i związany z tym status społeczny, brak przemysłu i rozwiniętej gospodarki mogły przyczynić się do rozpadu państwa. Jednak świadomość jedności (panhellenizm) przyczyniła się do pokonania trudności. Grecja rozrastała się. W 2. połowie XIX w. wróciły do Grecji Wyspy Jońskie, pozostające od 1815 we władaniu Anglii, 1881 mocarstwa zachodnie wymogły na Turcji oddanie Grecji Tesalii i południowego Epiru. Wojna 1887 z Turcją wywołana powstaniem na Krecie o mało nie skończyła się klęską Grecji, ale Kreta otrzymała samorząd.

U schyłku XIX w. reformy przyczyniły się do wzrostu gospodarczego Grecji Od 1910 ważną rolę odgrywał przywódca grecki G. Wenizelos, domagający się zjednoczenia wszystkich ziem greckich pozostających pod obcą okupacją. Sojusz państw bałkańskich i wojna bałkańska (1912 - 1913) spowodował, że Grecja odzyskała część Macedonii, południowy Epir i Wyspy Egejskie.

W czasie I wojny światowej Grecja początkowo była po stronie państw centralnych, lecz po abdykacji króla Konstantyna na rzecz syna Aleksandra I, Grecja zmieniła sojuszników. Wojska greckie wzięły udział w ofensywie na Bałkanach. Po pokoju z Turcją w Sèvres, Grecja uzyskała Trację Wschodnią, Gelibolu i Dardanele, okręg Smyrny i wyspy. Opozycja Atatürka, który nie uznał tego traktatu, spowodowała wybuch nowej wojny, w trakcie której Grecja utraciła Trację Wschodnią i Smyrnę.

1924 Grecja zostaje proklamowana republiką. Kryzys gospodarczy i brak stabilnych rządów spowodował zdobycie władzy przez dyktatora (1935) generała Kondilisa, który restaurował monarchię. 1939 aneksja Albanii przez Włochy zwróciła uwagę na niepewną sytuację na Bałkanach. 1940 wojska włoskie wtargnęły do Grecji, lecz zostały odparte. 1941 Grecja została zajęta przez wojska niemieckie. Korpus brytyjski musiał opuścić Grecję, król Jerzy II ewakuował się do Kairu. W Grecji partyzantka (ELAS, EDES, EKKA) walczyła z hitlerowcami. 1944 wyzwolenie Grecji.

Grecja w 1952 przystąpiła do NATO, a w 1962 do EWG (członek stowarzyszony). 1967 junta wojskowa objęła władzę w Grecji i 1973 ogłosiła zniesienie monarchii. 1973 krwawo stłumiono powstanie demokratów. 1974 obalenie junty i powrót do rządów parlamentarnych. W 1975 uchwalono nową konstytucję. W maju 1980 parlament wybrał K. Karamanlisa na prezydenta, reelekcja w 1985. W styczniu 1981 Grecja została przyjęta w poczet członków EWG.

W 1990 prezydentem został K. Stefanopulos, reelekcja 8 II 2000.

W lipcu 1992 parlament grecki ratyfikował postanowienia traktatu z Maastricht.

Ustrój polityczny

Republika, funkcję głowy państwa sprawuje prezydent, władza ustawodawcza należy do trzystuosobowego Zgromadzenia Narodowego. Władza wykonawcza w rękach rządu.

Gospodarka

Bogactwa naturalne

Na terenie Grecji występują różnorodne, lecz na ogół mało zasobne złoża surowców mineralnych. Najobficiej reprezentowane są różnorakie kruszywa i skały wykorzystywane w budownictwie. Nierzadko spotyka się rudy metali. Rudy żelaza wydobywa się na Półwyspie Chalcydyckim i w Attyce. Rudy metali kolorowych, cynku, ołowiu, miedzi, boksyty i chromity eksploatowane są ze złóż w Tesalii, południowej Attyce, Tracji. Obok rud żelaza, na Półwyspie Chalcydyckim wydobywa się sól kamienną i piryty. Bogate złoża wapieni, podstawowego surowca przy produkcji cementu, dostępne są na nieomal całym obszarze kraju.

Przemysł

Na wyspie Naksos eksploatuje się korund wykorzystywany w produkcji materiałów ściernych. Lokalne znaczenie użytkowe mają złoża węgla brunatnego w Macedonii i na Eubei. Grecki przemysł przetwórczy cechuje bardzo duża dynamika. Dobrze rozwinął się przemysł stoczniowy. Tradycyjnie jedną z najważniejszych dziedzin ekonomiki kraju jest włókiennictwo. Doskonałych surowców dla rozwoju tej branży dostarcza miejscowe rolnictwo. Do głównych ośrodków przemysłu włókienniczego należą Ateny, Pireus, Megara, Saloniki.

Grecja posiada międzynarodową renomę jako dostawca doskonałych gatunków tytoniów. Bardzo dobrze rozwinął się przemysł przetwórstwa spożywczego, reprezentowany przez znaczną liczbę przetwórni owocowo-warzywnych, produkujących wino, oliwę jadalną, konserwy owocowe. Stosunkowo niezłą pozycję zajmuje przemysł chemiczny, farmaceutyczny. Znaczną rolę w gospodarce państwa odgrywa rybołówstwo i żegluga morska. Flota grecka pod względem tonażu zalicza się do ścisłej światowej czołówki.

Rolnictwo

Możliwości rozwoju greckiego rolnictwa są ograniczone przez górski charakter kraju i względny brak ziem nadających się do zagospodarowania. Wśród uprawianych roślin do najważniejszych należą zboża: pszenica, jęczmień, kukurydza, ryż, rośliny przemysłowe: tytoń, bawełna, sezam, rycynus oraz owoce cytrusowe, winna latorośl, oliwki, figi, warzywa. Poważne znaczenie ma produkcja zwierzęca. Najliczniejsze pogłowie posiada stado owiec, dla których dobrych warunków do wypasu dostarczają górskie łąki i pastwiska. Rolnictwo greckie cechuje się znacznym rozdrobnieniem ziemi.

Struktura zatrudnienia

Rolnictwo (25%), przemysł (25%), usługi (50%). Dochód narodowy w 1990 wynosił 5990 USD na 1 mieszkańca. Średnia stopa inflacji w latach 1980-1991: 17,75%. Do największych partnerów handlowych kraju należą: Niemcy, Włochy, Francja. Obroty z zagranicą w 1991 wynosiły: import - 17080 mln USD, eksport - 6881 mln USD.

---