Jednostki administracyjne, Krainy historyczne, Izrael, Jordania
Palestyna
Informacje ogólne
Palestyna, historyczna kraina na Bliskim Wschodzie, nad Morzem Śródziemnym. W starożytności Palestyną nazywano obszary pomiędzy Morzem Śródziemnym na zachodzie, Pustynią Syryjską i pustyniami Półwyspu Arabskiego na wschodzie, górami Liban na północy i krańcami Morza Martwego oraz pustynią Negew na południu.
Współcześnie Palestyna to obszar w Izraelu, Autonomii Palestyńskiej i Jordanii, zamieszkany przez Żydów i Arabów, leżący między wybrzeżem Morza Śródziemnego na zachodzie, doliną rzeki Jordan i Morzem Martwym na wschodzie, granicą izraelsko-libańską na północy i Okręgiem Gazy na Południu.
Warunki naturalne: powierzchnia 27,1 tys. km2, głównie wyżynna, wąski pas nizin znajduje się nad Morzem Śródziemnym. We wschodniej części głęboki rów tektoniczny - Rów Jordan i Jezioro Tyberiadzkie, dolina rzeki Jordan i Morze Martwe. Klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy na południu i podzwrotnikowy morski.
Historia
Zasiedlona w okresie dolnego paleolitu. W późnym mezolicie obszar kultury natufskiej. We wczesnym neolicie na ziemiach palestyńskich istniały duże osiedla o charakterze miejskim (m.in. Jerycho).
W epoce brązu zamieszkana przez ludność semicką zwaną Kananejczykami. Utrzymywali oni ścisłe związki z Mezopotamią i Egiptem, o czym świadczy wysoki stopień osiągniętego przez nich rozwoju cywilizacyjnego. Pod koniec III tysiąclecia pojawiły się na terenie Palestyny ludy różnego pochodzenia, nazywane w Biblii Amorytami. Około XV w. p.n.e. tereny Palestyny opanowali Egipcjanie.
Od XIII w. p.n.e. wzrastało znaczenie napływających na teren Palestyny Izraelitów, koczowniczych plemion semickich, które stopniowo podporządkowały sobie ludność tubylczą, przejmując w dużej mierze jej kulturę i osiągnięcia. W XII w. p.n.e. na tereny obecnej Palestyny napłynęli Filistyni, niesemicki lud pochodzący prawdopodobnie z Krety, od którego biblijnej nazwy - pělištim - wywodzi się nazwa Palestyny.
W XI w. p.n.e. Filistyni zostali pobici przez Izraelitów. Plemionami izraelskimi, tworzącymi zawiązki państwa, rządzili początkowo tzw. sędziowie (epoka sędziów). W XI w. p.n.e. zostały one zjednoczone przez Saula - twórcę i pierwszego władcę (przed 1000 p.n.e., istnieje też datowanie ok. 1040-1010) królestwa, które okres największej świetności przeżyło za jego nastepców: Dawida (ok. 1010-970 lub 1000-961) i Salomona (ok. 970-931 lub 961-922).
Wkrótce po śmierci Salomona rozpadło się ono na dwa państwa: Izrael ze stolicą w Sychem, a od 880 p.n.e. w Samarii, i Judeę ze stolicą w Jerozolimie. W 721 p.n.e. Izrael upadł pod najazdem Asyryjczyków, a jego ludność trafiła do niewoli. Na przełomie 587 i 586 p.n.e. podobny los spotkał Judę, którą podbiła Babilonia (niewola babilońska).
Po upadku Babilonii Palestyna dostała się pod panowanie perskie (satrapia perska od 538 p.n.e.), a Cyrus pozwolił na powrót części ludności do ojczyzny. Po podboju przez Aleksandra Wielkiego (ok. 332 p.n.e.) od 323 p.n.e. tereny palestyńskie włączyli do swych posiadłości egipscy Ptolemeusze.
Od 198 p.n.e. była pod panowaniem Seleucydów syryjskich. Polityka Seleucydów i uparta hellenizacja ludności żydowskiej wywołała sprzeciw ortodoksyjnie nastawionej ludności (powstanie Machabeuszów). Sukces militarny powstańców i słabość monarchii Seleucydów zaowocowały narodzinami na terenie Palestyny niepodległego państwa (do 63 p.n.e.), rządzonego przez narodową dynastię Machabeuszów (Hasmodeuszów).
W 1. połowie I w. p.n.e. Palestyna dostała się w sferę wpływów imperium rzymskiego. 6 n.e. zajęta przez Rzymian i przekształcona w prowincję rzymską Judeę. W początkach n.e. powstawały tu pierwsze gminy chrześcijańskie. W latach 66-70 wybuchło powstanie żydowskie przeciw Rzymowi. Klęska spowodowała zburzenie Świątyni Jerozolimskiej i miasta (71) przez wojska Wespazjana i Tytusa. Po klęsce powstania Bar Kochby (132-135) i zburzeniu Jerozolimy przez wojska Hadriana Izraelici ulegli rozproszeniu po całym terytorium cesarstwa, dając początek żydowskiej diasporze.
634-638 ziemie palestyńskie podbili Arabowie. XI-XIII w. odzyskana przez krzyżowców, którzy utworzyli tu Królestwo Jerozolimskie. W 1291 zajęta przez sułtanów egipskich, 1516-1918 pozostawała w granicach imperium osmańskiego. 1878 założono Petach Tikwę, pierwsze w czasach współczesnych osiedle żydowskie na ziemiach palestyńskich.
Podczas I wojny światowej, po bitwie pod Megiddo, utracona przez Turków na rzecz Brytyjczyków. 1922 tereny położone na zachód od Jordanu Liga Narodów oficjalnie przekazała Brytyjczykom w zarząd mandatowy. W tym samym czasie rozpoczął się szybki napływ imigrantów żydowskich.
Liczebny wzrost ludności żydowskiej prowadził do nieuchronnego konfliktu z miejscową ludnością arabską. 1936 wybuchło powstanie antyżydowskie. Powołana do rozwiązania zaostrzającego się sporu tzw. Komisja Peela zaleciła podział kraju na część arabską i żydowską. Pomysłu tego nie zaakceptowała żadna ze stron konfliktu.
Po II wojnie światowej imigracja Żydów przybrała masowy charakter, co stało się przyczyną zaostrzenia arabsko-żydowskiego konfliktu. Wielka Brytania nie mogąc opanować sytuacji w Palestynie przekazała problem Narodom Zjednoczonym. 1947 na forum ONZ uchwalono projekt podziału obszarów palestyńskich i utworzenia 2 niezależnych państw: żydowskiego i arabskiego.
1948 po utworzeniu Państwa Izrael i arabskiej Palestyny ostatecznie wygasł brytyjski mandat. W kilka dni później wybuchła wojna izraelsko-arabska, w której po stronie arabskiej walczyły oddziały wojskowe z kilku sąsiednich państw. W latach 1948-1949 Izrael zajął 2/3 Palestyny, reszta weszła w skład Jordanii i od 1967 znalazła się pod okupacją izraelską.
Obszary anektowane przez Izrael opuściło i przeniosło się do sąsiednich krajów arabskich ok. 800 tys. Palestyńczyków, których los stał się odtąd największym problemem społecznym tego regionu świata. Części z nich udało się zasymilować w swych nowych krajach, znaczna grupa zasiedliła obozy dla uchodźców.
Palestyńczycy nasilili ruch wyzwoleńczy na okupowanych terenach, w 1964 utworzyli Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP). 1967 ONZ wezwała w rezolucji Izrael do wycofania wojsk z zajętych terenów i uregulowania problemu uchodźców palestyńskich, a w 1974 potwierdziła prawo Palestyńczyków do suwerenności.
1988 Jordania zrzekła się praw do terenów okupowanych przez Izrael, a OWP proklamowała powstanie na nich państwa palestyńskiego. W 1987 wybuchło powstanie antyizraelskie (intifada), zakończone podpisaniem w 1993 palestyńsko-izraelskiego porozumienia w sprawie przyznania autonomii Okręgowi Gazy i miastu Jerycho, które dało podstawę do utworzenia w 1995 namiastki państwa palestyńskiego - Autonomii Palestyńskiej.
W 1997 w wyniku prowadzenia przez Izrael akcji osiedleńczej w Jerozolimie doszło do ponownego wzrostu napięcia pomiędzy Autonomią Palestyńską a Izraelem.
Na przełomie września i października 2000 na zachodnim brzegu Jordanu, Strefie Gazy i wschodniej Jerozolimie wybuchły gwałtowne starcia Palestyńczyków z żołnierzami izraelskimi. W ich wyniku do końca sierpnia 2001 śmierć poniosły 754 osoby, w tym 577 Palestyńczyków.