MIEDZYNARODOWE STOSUNKI WALUTOWE I FINANSOWE

Część I. Rozliczanie obrotów z zagranicą przez podmioty gospodarcze.
Część II . Wymienialność walut
Część III. Współczesny międzynarodowy system walutowy

Część I. Rozliczanie obrotów z zagranicą przez podmioty gospodarcze

Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu, powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych (nieodpłatnych).

Rozliczenia mogą być dokonywane w dwojaki sposób:

• bez udziału pieniądza;

• z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego przekazywanego sprzedającemu przez kupującego.

Rozliczenia odbywające się bez udziału pieniądza przybierają formę rekompensat towarowych.

Ogólnie rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje dwustronnych kompensat towarowych:

1. kompensatę całościową,

2. kompensatę częściową.

Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gospodarcze dokonują u siebie wzajemnie zakupów na taką samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty może przybrać dwie formy:

• barteru (handlu wymiennego),

• transakcji równoległych.

W przypadku barteru jest zawierana transakcja kupna-sprzedaży bez udziału pieniądza we wzajemnych rozliczeniach.

Jest to więc prosta wymiana: towar za towar, usługa za usługę lub usługa za towar.

Jest ona dokonywana głównie między kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie dysponuje zasobami pieniądza na zapłacenie za import.

Kontrahent ten może jednak dostarczyć drugiemu kontrahentowi towarów bezpośrednio przez niego pożądanych lub też takich, które będzie on mógł bez trudu zbyć na rynku krajowym albo zagranicznym.

Przykładem może być wymiana handlowa Polski z Rosją, w której: na 1200 mln USD w 1993 r. ponad 300 mln USD stanowiły transakcje barterowe.

Przy zawieraniu transakcji równoległych chodzi o ustanowienie dwóch oddzielnych kontraktów: sprzedaży i kupna.

W każdym z nich osobno są ustalane ceny i pozostałe warunki realizacji dostawy. Rozliczenie również odbywa się oddzielnie. Wartość obydwu kontraktów jest jednak taka sama, a ich zawarcie jest wzajemnie uwarunkowane.

Na przykład: importer z Ukrainy uzależnia zawarcie kontraktu na zakup polskiego węgla od wyrażenia przez polskiego kontrahenta zgody na zawarcie kontraktu na import ukraińskiej rudy żelaza.

Bardziej skomplikowane są kompensaty częściowe, których istotą jest nierówno wartość transakcji kupna i sprzedaży.

Polegają one bądź na użyciu pieniądza (podobnie jak w transakcjach równoległych), bądź tylko na częściowym rozliczeniu się za jego pomocą.

Istnieje wiele rodzajów kompensat częściowych:

• counterpurchase agreements,

• buy-back agreements, ;

• offset agreements.

Counterpurchase agreements (transakcje wzajemne) są zwykle zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju cierpiącego na niedostatek środków płatniczych. Warunkuje on zawarcie kontraktu importowego wyrażeniem przez partnera zgody przynajmniej na częściowe rozliczenie go oferowanymi w zamian towarami.

Buy-back agreements (kontr dostawy) polegają na sprzedaży kompletnego obiektu lub nawet całej fabryki "pod klucz" w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie.

W offset agreements kupujący stawia jako warunek podpisania kontraktu wymaganie zakupu w jego kraju surowców, materiałów, wyrobów kooperacyjnych itp. produktów potrzebnych do realizacji zamówienia.

Oprócz kompensat dwustronnych od kilkudziesięciu lat istnieją wielostronne transakcje kompensacyjne (tzw. switch-trading): partner z kraju rozwiniętego dostarcza zwykle dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego, który ze swej strony wywozi technologicznie mniej zaawansowane wyroby o takiej samej wartości do kraju rozwijającego się.

Kontrahent z kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego dokonuje sprzedaży swoich należności uzyskanych w kraju rozwijającym się partnerowi z kraju rozwiniętego, uwalniając się od zobowiązań wynikających ze wzajemnych rozliczeń.

Metoda ta jest zwykle stosowana w sytuacji braku rozliczeń w walutach wymienialnych między krajem o państwowym monopolu handlu zagranicznego a krajem rozwijającym się.

Korzyść, jaką importerzy z krajów odczuwających trudności płatnicze i deficyt walut wymienialnych uzyskują z zawierania wszelkiego rodzaju transakcji kompensacyjnych, polega na tym, że w takich warunkach w ogóle jest możliwe zawarcie kontraktu importowego.

Ponadto kompensata umożliwia importerowi pierwotnemu (kupującemu w pierwszej części transakcji) przybranie w konsekwencji także roli eksportera, sprzedającego za granicę towary, które w innym razie nigdy nie zostałyby wyeksportowane.

Koszt tej metody jest jednak wyższy od efektów. Polega on głównie na tym, że eksporter pierwotny (sprzedający w pierwszej części transakcji), zmuszony do przyjęcia jako zapłaty towarów najczęściej jemu samemu niepotrzebnych, dolicza do żądanej przez siebie ceny na sprzedawane towary także koszty, jakie będzie musiał ponieść w celu ich odprzedaży.

Niekorzyści tych importer może uniknąć, dokonując rozliczeń za pomocą pieniądza. Zależnie od sposobu przekazania należności wspomniane niekorzyści mogą zostać w mniejszym lub większym stopniu (a nawet całkowicie) zredukowane.

W handlu zagranicznym należności są przekazywane w tzw. walutach transakcyjnych, którymi mogą być waluty kraju eksportera, kraju importera, kraju trzeciego lub tzw. pieniądz międzynarodowy - stosowany przez rniędzynarodowe instytucje finansowe (np. rubel transferowy w byłej RWPG).

Najprostszą metodą rozliczania z udziałem pieniądza jest przekazanie należności w formie pieniądza gotówkowego. Jest to jednocześnie najmniej korzystna forma rozliczeń pieniężnych, ponieważ pieniądz musi być fizycznie przewieziony z kraju do kraju, co jest związane z kosztami i ryzykiem.

Ponadto obecnie prawo wielu krajów zabrania przewożenia przez granicę większych sum gotówki.

Zgodnie z polskimi regulacjami dewizowymi bez pośrednictwa banków jest dozwolone przekazanie za granicę płatności do kwoty 5000 ECU w związku z jedną umową. Przyjęcie należności jest możliwe do sumy 20.000 ECU.

Współcześnie większość rozliczeń z tytułu wymiany gospodarczej z zagranicą jest dokonywana za pośrednictwem banków.

Mimo że pobierają one opłaty za świadczone usługi, ich pośrednictwo jest najbardziej korzystną formą przekazywania należności ze względu na wyeliminowanie potrzeby fizycznego przewożenia środków płatniczych. Ponadto różnica między kursem kupna i sprzedaży tzw. dewiz (czyli pieniądza przekazywanego za pośrednictwem banków) jest 2-3-krotnie mniejsza niż w przypadku kupna i sprzedaży przez banki waluty zagranicznej.

Banki dokonują tych rozliczeń za pośrednictwem korespondentów zagranicznych, tzn. banków za granicą, w których mają rachunki określane nazwą rachunków nostro. Korespondenci zagraniczni otwierają z kolei w bankach krajowych rachunki loro.

Rozliczenia między bankami polegają na wzajemnym obciążaniu i uznawaniu przez korespondentów rachunków nostro i loro na podstawie zleceń płatniczych klientów.

Nazwy rachunków - nostro i loro - odnoszą się oczywiście do ich określeń z punktu widzenia banku krajowego. Banki zagraniczne ze swojej strony nadają podobne nazwy własnym rachunkom u swoich korespondentów (nostro) i ich rachunkom u siebie (loro).

Technicznie rzecz biorąc, skorzystanie w zrealizowaniu płatności z pośrednictwa banku polega na zakupieniu od niego dewiz, a więc należności od zagranicy będących w posiadaniu banku dłużnika, które zostają następnie przesłane do wierzyciela, tzn. następuje uznanie jego rachunku w banku za granicą kwotą stanowiącą przedtem zobowiązanie tego banku wobec banku dłużnika.

W ten sposób od zobowiązania uwalnia się dłużnik w kraju i bank wierzyciela za granicą. Beneficjentami rozliczenia są: bank dłużnika w kraju i wierzyciel za granicą.

Rozliczenia zagraniczne realizowane za pośrednictwem banków przybiera różne formy w zależności od tego czy płatność podlega odroczeniu, czy jest w jakikolwiek sposób uwarunkowana i czy dotyczy obrotu towarowego, usługowego lub świadczeń jednostronnych.

W przypadku rozliczeń bez odroczenia płatności, najbardziej rozpowszechnioną formę regulowania należności stanowi polecenie wypłaty i czek - tzw. bezwarunkowe środki zapłaty.

Uwarunkowanymi środkami zapłaty są:

• inkaso (różne formy) i

• akredytywa (także różne formy).

W odniesieniu do płatności odroczonych (kredytów) do bezwarunkowych środków zapłaty zaliczamy: weksel (różne formy), a środków uwarunkowanych - niektóre rodzaje akredytyw.

Jeśli chodzi o transakcje kapitałowe, to mogą być one rozliczane zarówno za pomocą wymienionych wyżej środków zapłaty, jak i drogą zamiany jednych instrumentów finansowych na inne.

Dla wierzyciela najbardziej korzystne są nieuwarunkowane formy zapłaty, a dla dłużnika - uwarunkowane i to im bardziej, tym lepiej.

Instytucjonalne i ekonomiczne warunki rozliczania obrotów z zagranicą

Rozliczenia międzynarodowe w warunkach braku wymienialności walut

Trudności płatnicze oraz brak wymienialności waluty sprawiają, że mimo wspomnianych niedostatków wiele krajów jest zmuszonych znaczną część swych obrotów z zagranicą rozliczać w formie transakcji kompensacyjnych.

Ponieważ przeprowadzanie takich transakcji wiąże się, jak wiemy, z wieloma uciążliwościami, poszczególne kraje starają się stworzyć ramy instytucjonalne ułatwiające pojedynczym podmiotom gospodarczym rozliczenie z zagranicą w warunkach braku wymienialności.

Służą temu przede wszystkim dwu- i wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym.

Umowy te można podzielić na:

1. Umowy rozrachunkowe (clearingowe), nie dopuszczające transferu walut wymienialnych między krajami,

2. Umowy płatnicze, dopuszczające transfer walut wymienialnych między krajami.

Umowy rozrachunkowe opierają się na następujących zasadach:

1. Dwa kraje umawiają się, że wszystkie ich wzajemne należności finansowe będą wpłacane w każdym z tych krajów na specjalne rachunki przez importerów lub inne osoby fizyczne mające zobowiązania wobec osób fizycznych i prawnych drugiego kraju.

2. W momencie płatności wierzyciele (np. eksporterzy) zgłaszają się do . instytucji prowadzących rachunki specjalne w ich krajach; otrzymują oni należności ze środków pochodzących z wpłat dokonanych przez dłużników w tych samych krajach.

Sprawne funkcjonowanie rozliczeń clearingowych jest możliwe tylko wówczas, gdy kraje z góry precyzyjnie określą limit wzajemnych płatności w danym okresie.

Celowi temu służy jednoczesne zawarcie umowy handlowej szczegółowo regulującej warunki wymiany gospodarczej między uczestnikami rozliczeń.

Umowa taka może np. uzależniać zgodę jednego kraju na zwiększenie eksportu siarki od importu z drugiego kraju większej ilości węgla.

Jeżeli eksporter dokona wysyłki towaru nie objętego umową, to może on nie otrzymać należności, chyba że kraje uzgodnią przeniesienie zobowiązań powstałych w danym okresie na okres następny.

Nadwyżka handlowa w jednym okresie zmniejsza zatem możliwości eksportu w drugim. W konsekwencji kraje starają się nie przekraczać zobowiązań umownych, a nawet często nie wykonują ich po stronie eksportu.

Posiadanie salda dodatniego w clearingu jest bowiem niekorzystne, w odróżnieniu od salda ujemnego, gdyż to partner nadwyżkowy musi się starać o uzyskanie zapłaty, gwarancji której mu nie udzielono.

Formą umowy rozrachunkowej nie przewidującej transferu walut wymienialnych jest wielostronna kompensata dodatnich i ujemnych sald umów handlowych (tzw. switch-trading).

Jej istota sprowadza się do rozszerzenia obszaru obowiązywania umowy rozrachunkowej na większą liczbę krajów w nadziei, iż ułatwi to wzajemną kompensatę sald.

Dokonywanie wielostronnej kompensaty sald umów rozrachunkowych jest połączone z koniecznością zawierania dodatkowych umów między zainteresowanymi stronami - uczestnikami operacji. Umowy te określają wartość towarów podlegających kompensacie, ich ceny i rodzaje według szczegółowej specyfikacji.

W przeszłości były czynione próby wprowadzenia w życie wielostronnych umów rozrachunkowych. Kraje Europy Zachodniej w latach 1947-1948 dokonywały wielostronnej kompensaty sald bilansów płatniczych. Wobec niskiej efektywności tego mechanizmu w 1950 r. kraje członkowskie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej zawarły wielostronną umowę płatniczą o nazwie Europejska Unia Płatnicza (EUP).

Jej założeniem było stworzenie systemu rozliczeń wielostronnych w warunkach ograniczeń dewizowych stosowanych przez uczestników.

Mechanizm EUP okazał się na tyle efektywny, że - również dzięki osiągniętemu poziomowi rozwoju gospodarczego - do końca 1958 r. wszystkie kraje członkowskie zniosły ograniczenia w płatnościach bieżących.

Kraje RWPG w latach 1964-1990 dokonywały rozliczeń wzajemnych w formie clearingu wielostronnego za pośrednictwem Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG) w Moskwie.

Podobnie jak kraje Europy Zachodniej w 1949 r., również kraje Europy Środkowej i Wschodniej zrezygnowały w 1991 r. z clearingu wielostronnego. Rozliczały się one na podstawie dwustronnych umów płatniczych.

Treścią umów płatniczych jest uzgodnienie maksymalnej kwoty walut wymienialnych, jaką strony zobowiązują się przekazać sobie wzajemnie za import.

Ze względu na to, że umowa płatnicza nie daje pełnej gwarancji wyrównania dwustronnego bilansu płatniczego, jej częścią jest postanowienie o "kredycie technicznym", dopuszczające przejściowo nierównowagę płatniczą w okresie trwania umowy, wyrównywaną- w razie braku owrotu do zrównoważenia przed końcem okresu umowy płatniczej - dodatkowym transferem walut wymienialnych, dewiz i złota.

Rozliczanie się w walutach wymienialnych umożliwia wielostronną kompensatę sald płatniczych - zarówno danego kraju z uczestnikami poszczególnych zawartych przez niego umów płatniczych, jak i z krajami trzecimi o walutach wymienialnych.

Kompensata ta, podobnie jak w przypadku rozliczeń między krajami o walutach wymienialnych, jest automatyczna, co oznacza możliwość jej dokonywania bez konieczności zawierania dodatkowych umów międzynarodowych.

Rozliczenia międzynarodowe z udziałem pieniądza

Przedstawione niedogodności rozliczeń międzynarodowych na podstawie międzynarodowych umów rozrachunkowych i płatniczych sprawiają, że większość krajów świata stosuje je jedynie przejściowo, traktując jako zło konieczne.

W interesie pojedynczych przedsiębiorstw uczestniczących w wymianie międzynarodowej, rządów i organizacji tworzących instytucjonalne i ekonomiczne ramy rozliczeń leży bowiem jak najszybsze przejście do nie podlegających ograniczeniom rozliczeń międzynarodowych z udziałem pieniądza.

Do tego, aby mogło tak się stać, konieczne jest istnienie walut międzynarodowych i rynku walutowego. Okolicznością ułatwiającą funkcjonowanie rozliczeń międzynarodowych z udziałem pieniądza jest także wymienialność walut.

Kurs walutowy i rynek walutowy

Do rozliczania transakcji z zagranicą za pomocą pieniądza niezbędna jest możliwość przeliczania dowolnej kwoty wyrażonej w walucie zagranicznej na walutę krajową, i odwrotnie.

Umożliwia to kurs walutowy, czyli cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Większość krajów świata stosuje pierwszy sposób, polegający na podaniu liczby jednostek waluty krajowej płaconych za jednostkę waluty obcej, np. 2,5 PLN= 1 USD. ,

Jako cena pieniądza zagranicznego kurs walutowy spełnia funkcję informacyjną i funkcję cenotwórczą.

Funkcja informacyjna kursu waluty polega na tym, że stanowi on bezpłatną informację dla eksporterów, importerów, producentów, inwestorów, osób fizycznych oraz organów państwowych przy podejmowaniu decyzji gospodarczych zarówno w fazie planowania, jak i zarządzania.

Uczestnikom obrotu międzynarodowego kurs umożliwia ustalenie ich należności lub zobowiązań zagranicznych w pieniądzu krajowym.

Funkcja cenotwórcza kursu waluty polega na przenoszeniu zagranicznego układu cen (tzw. makrostruktury cen) na ich układ krajowy przez możliwość porównywania cen towarów krajowych z cenami towarów zagranicznych. Porównywalność ta może być ograniczona systemem ceł, opłat, podatków i innych środków wpływających na wysokość cen rzeczywiście płaconych przez nabywców.

Cenotwórczość polega także na tym, że część nabywców towarów importowanych wykorzystuje je w swojej działalności produkcyjnej i wówczas kurs waluty wpływa na koszty wytwarzania w kraju.

Poziom kursu walutowego jest określany przez wiele czynników, z których najważniejszą rolę odgrywa relacja popytu do podaży walut obcych na krajowym rynku walutowym, co znajduje wyraz głównie w sak bilansu płatniczego, oraz różnica w poziomie cen w kraju i za granicą. wysokość kursu wpływa polityka państwa przejawiająca się w określaniu zakresu wymienialności waluty i w rodzaju prowadzonej polityki kursowej

Oprócz czynników ekonomicznych na poziom kursu walutowego oddziałują czynniki polityczne i psychologiczne, np.:

• zaostrzenie sytuacji międzynarodowej,

• przewidywania co do rozwoju koniunktury oraz

• działania spekulacyjne podejmowane w oczekiwaniu zwyżki lub zniżki kursu.

Instytucją, za pośrednictwem której są dokonywane transakcje kupna i sprzedaży walut obcych, jest rynek walutowy.

Przez rynek walutowy rozumie się zespół wszystkich instytucji i wymieniających waluty obce oraz reguł rządzących zawieraniem transakcji (kupna i sprzedaży) walutowych.

Elementem rynku walutowego jest również ogół urządzeń i czynności technicznych prowadzących do zawarcia transakcji walutowych.

Uczestnikami rynku walutowego są głównie banki komercyjne zawierające transakcje w związku z obrotem kapitałowym oraz handlowym.

Na międzynarodowym rynku walutowym transakcje są zawierane przez uczestników z różnych krajów. Dopiero zatem dopuszczenie uczestników z innych krajów oznacza przekształcenie rynku krajowego w rynek międzynarodowy.

W tym sensie mówi się o międzynarodowym rynku walutowym w Londynie czy w Paryżu.

Przez międzynarodowy rynek walutowy rozumie się także często transakcje walutowe zawierane między uczestnikami różnych rynków narodowych lub ogół tego rodzaju transakcji zawieranych w skali międzynarodowej.

Giełdy przestają być organizacyjną formą rynków walutowych w Londynie, Nowym Jorku, Tokio i Hongkongu w ogóle nie ma tradycyjnych giełd walutowych.

Pozostały one jeszcze w Europie kontynentalnej: we Frankfurcie nad Menem, Paryżu i Amsterdamie.

Dominującą obecnie formą rynku walutowego jest połączona za pomocą środków łączności sieć banków i niebankowych instytucji finansowych (funduszy powierniczych, towarzystw budowlanych itp.).

Wymienialność walut

Wymienialność waluty najogólniej polega na prawie swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniądza - w tym złota - za walutę krajową oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach obcych bez jakichkolwiek ograniczeń.

Od 1914 r. żadna waluta nie spełnia całkowicie tak sformułowanej definicji wymienialności.

Z jednej strony powstało wiele rodzajów wymienialności, z drugiej zaś - kilka systemów rozliczeń międzynarodowych w warunkach braku wymienialności walut.

Jeżeli chodzi o rodzaje wymienialności, to można wyróżnić kilka kryteriów jej klasyfikacji:

• przedmiot wymiany,

• tytuł do wymiany,

• podmiot wymiany.

Ze względu na przedmiot wymiany wyróżniamy wymienialność na złoto, na wszystkie inne waluty i na określone waluty.

Wymienialność na złoto polega na posiadaniu prawa do zakupywania złota za walutę narodową według stałej ceny (tzw. parytetu) w banku centralnym.

Wymienialność na wszystkie inne waluty (tzw. całkowita) upoważnia do ich nabycia w banku centralnym za walutę narodową. Wyłączone z tej możliwości mogą być (ale niekoniecznie muszą) waluty niewymienialne lub podlegające ograniczeniom wymiany.

Wymienialność na określone waluty ma miejsce w obrębie tzw. stref walutowych (currency areas).

Ze względu na tytuł do wymiany wyróżnia się wymienialność zupełną oraz wymienialność częściową - ograniczoną do niektórych tytułów.

Najczęstszymi rodzajami wymienialności częściowej są:

• wymienialność handlowa (towarowa), gdy jest możliwa wymiana w celu zakupów towarów i usług za granicą, oraz

• wymienialność finansowa (monetarna), gdy dotyczy obrotów z innych tytułów.

Fakt ograniczenia wymienialności przez prawo dewizowe ze względu na tytuł do wymiany jest określany jako wprowadzenie ograniczeń dewizowych.

Ograniczenia te mogą być częściowe, gdy określenie maksymalnej kwoty wymiany dotyczy tylko niektórych tytułów, oraz zupełne - gdy dotyczy całej wymiany waluty krajowej na waluty obce.

O ograniczeniach dewizowych mówi się także w przypadku stosowania różnych kursów walut ze względu na różny tytuł do wymiany.

Podmiot wymiany stanowi kryterium rozróżniania między wymienialnością wewnętrzną i zewnętrzną.

Wymienialność wewnętrzna polega na posiadaniu prawa do wymieniania waluty krajowej jedynie przez tzw. rezydentów krajowych - obywateli danego kraju, jego podmiotów gospodarczych, instytucji i jednostek organizacyjnych uznanych przez prawo dewizowe za takie osoby.

Treścią wymienialności zewnętrznej jest upoważnienie przez prawo dewizowe rezydentów zagranicznych do dokonywania wymiany waluty krajowej.W Polsce złoty ma wewnętrzną wymienialność handlową od 1 stycznia 1990 r. Podmioty gospodarcze mają obowiązek odprzedaży bankom całości uzyskanych wpływów w walutach obcych.

Nie podlegają temu obowiązkowi banki i osoby fizyczne. Banki są zwolnione z obowiązku odprzedaży w zakresie własnych wpływów dewizowych. Wpływy dewizowe podmiotów gospodarczych posiadających rachunki w bankach podlegają odprzedaży bankowi centralnemu (NBP), który gwarantuje zasilanie dewizowe w imporcie.Z dniem 1 stycznia 1995 r. zakres wymienialności wewnętrznej złotego uległ znacznemu rozszerzeniu (wraz z denominacją), a od 1 czerwca1995r.złoty spełnia minimalne wymogi Międzynarodowego Funduszu Walutowego, tzn. jest wymienialny w odniesieniu do transakcji bieżących bilansu płatniczego (art. VIII Statutu MFW).

Następne etapy rozszerzenia wymienialności miały miejsce 1 lutego 1996r. i 4 lutego 1997 r. W szczególności został ułatwiony obrót papierami wartościowymi - dopuszczonymi do publicznego obrotu - między Polską i krajami OECD; oczywiście w związku z uzyskaniem przez nasz kraj pełnego członkostwa w tej organizacji w dniu 22 listopada 1996 r.

Posiadanie przez kraj waluty wymienialnej jest związane zarówno z korzyściami, jak i pewnymi kosztami.

Główną korzyścią jest możliwość swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych - zarówno we własnej walucie, jak i w walutach innych krajów. Z punktu widzenia podmiotów gospodarczych wymienialność waluty krajowej oznacza dla nich sytuację, w której mogą - nie ograniczając się do rynku, wewnętrznego - traktować rynki zagraniczne jako teren swojego działania w dwojakim sensie.

Po pierwsze, mogą używać waluty krajowej do zakupywania dóbr, usług i produktów (instrumentów) finansowych za granicą.

Po drugie, są upoważnione do wykorzystywania uzyskanych , walut obcych do nabywania - po wymianie - towarów, usług i produktów (instrumentów) finansowych w kraju. Mogą również w taki sam sposób płacić nimi podatki, wynagrodzenia pracowników itp.

Wymienialność waluty umożliwia zatem podmiotom gospodarczym i osiąganie optimum alokacji zasobów czynników produkcji oraz określanie i realizację optymalnych kierunków sprzedaży.

Ceny światowe w warunkach wymienialności walutowej oddziałują na podejmowane decyzje produkcyjne i inwestycyjne, które mogą być dzięki temu optymalne nie tylko z punktu widzenia kraju, lecz także całej gospodarki światowej.

Z makroekonomicznego punktu widzenia posiadanie waluty w pełni wymienialnej umożliwia utrzymywanie za granicą lokat we własnej walucie, używanie w niektórych przypadkach własnej waluty do płacenia za dokonany import oraz - niekiedy - finansowanie deficytu bilansu płatniczego za pomocą własnej waluty.

Ta ostatnia korzyść może być osiągana tylko przez niektóre kraje o walutach wymienialnych odgrywających rolę walut rezerwowych. Nosi ona nazwę seigniorage (brak odpowiednika w języku polskim).

Wynika z tego, że inne kraje poszukują danej waluty niezależnie od stanu bilansu płatniczego kraju remitenta.

Najbardziej znanym przykładem kraju odnoszącego korzyści seigniorage są Stany Zjednoczone, na których walutę - dolara - istnieje popyt niezależnie od potrzeb wynikających z międzynarodowych powiązań handlowych i kapitałowych tego kraju.

Dzięki temu Stany Zjednoczone mogą przez dłuższy zaś utrzymywać deficyt bilansu płatniczego bez konieczności zaciągania długów międzynarodowych lub zmniejszania własnych rezerw walutowych. Jednocześnie kurs dolara jest stosunkowo stabilny i wysoki, jeśli się weźmie pod uwagę stan salda bilansu płatniczego USA.

Kraje używające do wzajemnych rozliczeń walut wymienialnych mogą równoważyć salda swoich bilansów płatniczych w sposób wielostronny. Przy braku wielostronności rozliczeń wzajemny handel jest ograniczony od możliwości słabszego partnera w każdym układzie dwustronnym. Wymiana z każdym partnerem musi być zrównoważona.

Zastosowanie walut wymienialnych w rozliczeniach umożliwia wykorzystanie uzyskanych w nich wpływów z nadwyżki płatniczej (jaką ma npPolska z Węgrami) na pokrycie deficytu w bilansie płatniczym (jak wykazuje np. polski bilans płatniczy z Czechami).

Możliwe jest wówczas koncentrowanie uwagi na ogólnej równowadze płatniczej: nadwyżki i deficyty z poszczególnymi partnerami równoważą się, jeśli kraj utrzymują ogólną równowagę zewnętrzną. Sytuacja taka sprzyja rozwojowi międzynarodowej wymiany handloweji wzrostowi gospodarczemu przez umożliwienie specjalizacji nastawione,na wybrane rynki.

Wśród kosztów związanych z posiadaniem przez kraj waluty wymienialnej są konsekwencje dla jego równowagi zewnętrznej i wewnętrznej. W odniesieniu do równowagi zewnętrznej waluta wymienialna oznacza konieczność liczenia się z nie kontrolowanym spekulacyjnym ruchem kapitałów krótkoterminowych i zmianami kursu walutowego lub utrzymywaniem rezerw walutowych i dewizowych na wyższym poziomie. Wymienialność - przez obniżenie tzw. ryzyka inwestycyjnego - stanowi czynnik przyciągający zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Jednocześnie umożliwia jednak nie kontrolowany odpływ inwestycji bezpośrednich z kraju za granicę.

W zakresie równowagi wewnętrznej konsekwencją wymienialności jest

- zwiększona podatność rynku wewnętrznego na negatywne zjawiska w gospodarce światowej, jak inflacja i kryzys, a także

- konieczność prowadzenia przez rząd zdyscyplinowanej polityki budżetowej, przez władze monetarne zaś -

- skoordynowanej z nią polityki pieniężnej.

Wskutek tego w krótkim okresie mniejsze są możliwości zwiększania inwestycji i konsumpcji.W długim okresie korzyści wynikające z wyższej efektywności gospodarowania w warunkach wymienialności umożliwiają jednak osiąganie znacznie wyższego tempa wzrostu konsumpcji i dochodu narodowego niż w sytuacji jej braku.

Waluty międzynarodowe

Wymienialność waluty danego kraju jest podstawowym warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie systemu rozliczeń opartych na pieniądzu.

Następnym - nie mniej ważnym - jest istnienie walut międzynarodowych.

Za waluty międzynarodowe są uważane wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie (z których żaden nie jest emitentem) i pełniącego w nich funkcje: miernika wartości, środka płatniczego i środka gromadzenia rezerw.

Funkcję miernika wartości waluta pełni w rozliczeniach międzynarodowych wówczas, gdy są w niej wyrażane ceny wymienianych towarów.

Na przykład ceny ropy naftowej najczęściej są podawane (często się mówi "kwotowane") w dolarach USA. Ceny metali na LME (London Metal Exchange - Londyńska Giełda Metali) są notowane w funtach szterlingach. Stanowią one dla podmiotów gospodarczych parametr przy podejmowaniu decyzji eksportowych i importowych, a więc są to tzw. ceny aktywne.

Funkcję środka płatniczego waluta może pełnić w dwojakim sensie:

• uwalniania - po jej przekazaniu - podmiotów gospodarczych od zobowiązań zagranicznych,

• dokonywania przez państwa transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego.

W pierwszym przypadku, odnoszącym się do sfery mikroekonomii, dokonanie przez importera zapłaty w danej walucie jest traktowane przez eksportera jako rozliczenie należności.

Na przykład polski podmiot gospodarczy importujący z Włoch odzież dokonuje zapłaty dolarami USA i eksporter włoski przyjmuje tę zapłatę jako rozliczenie należności, czyli uwolnienie polskiego importera od zobowiązań związanych z wykonaniem kontraktu.

W drugim przypadku, odnoszącym się do sfery makroekonomii, waluta międzynarodowa jest używana przez państwa (a właściwie banki centralne)do wyrównywania i finansowania deficytów ich bilansów płatniczych, w drodze dokonywania transakcji zagranicznych nazywanych także transakcjami wyrównawczymi lub rezerwowymi.

Na przykład : w ciągu danego okresu - przypuśćmy miesiąca - popyt w Niemczech na franki francuskie przewyższył ich podaż o 500 mln FF.

W celu utrzymania ciągłości podaży franków bank centralny Niemiec dokonał ich zakupu, płacąc dolarami USA.

W przykładzie tym dolary USA posłużyły jako środek płatniczy do wyrównania ujemnego salda płatniczego Niemiec wobec Francji

Funkcję środka gromadzenia rezerw waluta pełni wówczas, gdy jej cechy związane z wykonywaniem funkcji środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksportowania w zamian za wpływy w tej walucie, państwa zaś dążą do posiadania nadwyżki płatniczej - przewagi wpływów nad dokonywanymi
w niej wydatkami.

Potrzebę eksportowania waluta międzynarodowa budzi wśród podmiotów gospodarczych wtedy, gdy może być przez nie wykorzystywana jako środek działania bardziej użyteczny niż inne waluty ze względu na pewność wymienialności, wzrastający kurs, możliwość zakupienia za nią szerokiego asortymentu towarów i usług itp.

Na przykład: Natomiast dolary USA zaakceptuje najprawdopodobniej każdy eksporter na całym świecie. Polski eksporter może oczywiście dokonać wymiany otrzymanych franków belgijskich na dolary USA, lecz taka operacja jest związana z kosztem (spread), a także z ryzykiem kursowym. Na szczeblu makroekonomicznym państwa dążą do utrzymywania rezerw walutowych według struktury wyznaczonej (ogólnie rzecz biorąc)

strukturą wykorzystania poszczególnych walut w rozliczeniach międzynarodowych danego kraju.

Nie jest ona oczywiście identyczna ze strukturą geograficzną obrotów handlowych i kapitałowych, ale w znacznym stopniu pokrywa się z zapotrzebowaniem na poszczególne waluty rozliczeniowe.

Większe użycie dolarów USA w rozliczeniach danego kraju z zagranicą powoduje zatem wzrost jego zapotrzebowania na tę walutę nie tylko z racji jej zwiększonego wykorzystania, lecz także konieczności utrzymywania w niej większych rezerw.

Różne waluty międzynarodowe pełnią zatem poszczególne funkcje w różnym zakresie.

Dokonując klasyfikacji walut międzynarodowych, należy uwzględnić nie tylko zasięg realizowania przez nie ich funkcji, lecz także kto dokonuje emisji danego pieniądza.

Z tego punktu widzenia walutą międzynarodową może być:

- złoto,

- pieniądz narodowy kreowany przez narodowe władze monetarne poszczególnych państw oraz

- pieniądz międzynarodowy kreowany przez międzynarodowe instytucje finansowe.

Ze względu na zasięg (skalę) realizowania funkcji waluty międzynarodowe dzieli się na waluty regionalne i waluty światowe.

Walutą światową jest pieniądz narodowy o zasięgu światowym.

W systemie waluty złotej walutą światową był funt szterling; w powojennym systemie walutowym (tzw. systemie z Bretton Woods) taką walutą był dolar USA, a w obecnym systemie wielowalutowym - oprócz dolara USA - walutami światowymi są: marka niemiecka i jen japoński.

Pieniądzem międzynarodowym o zasięgu światowym są tzw. specjalne prawa ciągnienia (SDR) w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Powszechnie stosowane jest również pojęcie pieniądza światowego, który jest pieniądzem mogącym służyć do regulowania (wyrównywania) sald bilansów płatniczych.

W systemie waluty złotej funkcję tę spełniało złoto. Obecnie do regulowania sald bilansów płatniczych są stosowane - oprócz złota - inne waluty rezerwowe: waluty światowe i specjalne prawa ciągnienia.

Struktura pieniądza światowego ulega zatem zmianie. Zmniejsza się rola złota, wzrasta zaś udział walut światowych i specjalnych praw ciągnienia (tych ostatnich na razie w stopniu minimalnym).

Zdecydowana większość transakcji wyrównawczych jest dokonywana w dolarach USA.

Rolę walut międzynarodowych o zasięgu regionalnym może odgrywać - tak jak w przypadku walut rezerwowych - zarówno pieniądz narodowy, jak i międzynarodowy.

Pieniądz narodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty regionalnej.

Walutami regionalnymi są m.in. frank francuski, funt szterling i frank szwajcarski.

Pieniądz międzynarodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem regionalnym.

Przykładem pieniądza regionalnego jest ECU - pieniądz międzynarodowy krajów członkowskich Europejskiego Systemu Walutowego (ESW).

Część II . Wymienialność walut

Wymienialność waluty najogólniej polega na prawie swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniądza - w tym złota - za walutę krajową oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach obcych bez jakichkolwiek ograniczeń.

Od 1914 r. żadna waluta nie spełnia całkowicie tak sformułowanej definicji wymienialności.

Z jednej strony powstało wiele rodzajów wymienialności, z drugiej zaś - kilka systemów rozliczeń międzynarodowych w warunkach braku wymienialności walut.

Jeżeli chodzi o rodzaje wymienialności, to można wyróżnić kilka kryteriów jej klasyfikacji:

• przedmiot wymiany,

• tytuł do wymiany,

• podmiot wymiany.

Ze względu na przedmiot wymiany wyróżniamy wymienialność na złoto, na wszystkie inne waluty i na określone waluty.

Wymienialność na złoto polega na posiadaniu prawa do zakupywania złota za walutę narodową według stałej ceny (tzw. parytetu) w banku centralnym.

Wymienialność na wszystkie inne waluty (tzw. całkowita) upoważnia do ich nabycia w banku centralnym za walutę narodową. Wyłączone z tej możliwości mogą być (ale niekoniecznie muszą) waluty niewymienialne lub podlegające ograniczeniom wymiany.

Wymienialność na określone waluty ma miejsce w obrębie tzw. stref walutowych (currency areas).

Ze względu na tytuł do wymiany wyróżnia się wymienialność zupełną oraz wymienialność częściową - ograniczoną do niektórych tytułów.

Najczęstszymi rodzajami wymienialności częściowej są: wymienialność handlowa (towarowa), gdy jest możliwa wymiana w celu zakupów towarów i usług za granicą, oraz wymienialność finansowa (monetarna), gdy dotyczy obrotów z innych tytułów.

Fakt ograniczenia wymienialności przez prawo dewizowe ze względu na tytuł do wymiany jest określany jako wprowadzenie ograniczeń dewizowych.

Ograniczenia te mogą być:

Częściowe, gdy określenie maksymalnej kwoty wymiany dotyczy tylko niektórych tytułów, oraz

Zupełne- gdy dotyczy całej wymiany waluty krajowej na waluty obce.

O ograniczeniach dewizowych mówi się także w przypadku stosowania różnych kursów walut ze względu na różny tytuł do wymiany.

Podmiot wymiany stanowi kryterium rozróżniania między:

• wymienialnością wewnętrzną

• wymienialnością zewnętrzną.

Wymienialność wewnętrzna polega na posiadaniu prawa do wymieniania waluty krajowej jedynie przez tzw. rezydentów krajowych - obywateli danego kraju, jego podmiotów gospodarczych, instytucji i jednostek organizacyjnych uznanych przez prawo dewizowe za takie osoby.

Treścią wymienialności zewnętrznej jest upoważnienie przez prawo dewizowe rezydentów zagranicznych do dokonywania wymiany waluty krajowej. W Polsce złoty ma wewnętrzną wymienialność handlową od 1 stycznia 1990 r. Podmioty gospodarcze mają obowiązek odprzedaży bankom całości uzyskanych wpływów w walutach obcych.

Nie podlegają temu obowiązkowi banki i osoby fizyczne.

Banki są zwolnione z obowiązku odprzedaży w zakresie własnych wpływów dewizowych.

Wpływy dewizowe podmiotów gospodarczych posiadających rachunki w bankach podlegają odprzedaży bankowi centralnemu (NBP), który gwarantuje zasilanie dewizowe w imporcie.

Z dniem 1 stycznia 1995 r. zakres wymienialności wewnętrznej złotego uległ znacznemu rozszerzeniu (wraz z denominacją), a od 1 czerwca 1995 r.złoty spełnia minimalne wymogi Międzynarodowego Funduszu Walutowego, tzn. jest wymienialny w odniesieniu do transakcji bieżących bilansu płatniczego (art. VIII Statutu MFW).

Następne etapy rozszerzenia wymienialności miały miejsce 1 lutego 996 r. i 4 lutego 1997 r.

W szczególności został ułatwiony obrót papierami wartościowymi - dopuszczonymi do publicznego obrotu - między Polską i krajami OECD; oczywiście w związku z uzyskaniem przez nasz kraj pełnego członkostwa w tej organizacji w dniu 22 listopada 1996 r. Posiadanie przez kraj waluty wymienialnej jest związane zarówno z korzyściami, jak i pewnymi kosztami.

Główną korzyścią jest możliwość swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych - zarówno we własnej walucie, jak i w walutach innych krajów.

Z punktu widzenia podmiotów gospodarczych wymienialność waluty krajowej oznacza dla nich sytuację, w której mogą - nie ograniczając się do rynku wewnętrznego - traktować rynki zagraniczne jako teren swojego działania w dwojakim sensie.

Po pierwsze, mogą używać waluty krajowej do zakupywania dóbr, usług i produktów (instrumentów) finansowych za granicą.

Po drugie, są upoważnione do wykorzystywania uzyskanych , walut obcych do nabywania - po wymianie - towarów, usług i produktów (instrumentów) finansowych w kraju. Mogą również w taki sam sposób płacić nimi podatki, wynagrodzenia pracowników itp.

Wymienialność waluty umożliwia zatem podmiotom gospodarczym osiąganie optimum alokacji zasobów czynników produkcji oraz określanie i realizację optymalnych kierunków sprzedaży.

Ceny światowe w warunkach wymienialności walutowej oddziałują na podejmowane decyzje produkcyjne i inwestycyjne, które mogą być dzięki temu optymalne nie tylko z punktu widzenia kraju, lecz także całej gospodarki światowej.

Z makroekonomicznego punktu widzenia posiadanie waluty w pełni wymienialnej umożliwia utrzymywanie za granicą lokat we własnej walucie, używanie w niektórych przypadkach własnej waluty do płacenia za dokonany import oraz - niekiedy - finansowanie deficytu bilansu płatniczego za pomocą własnej waluty.

Ta ostatnia korzyść może być osiągana tylko przez niektóre kraje o walutach wymienialnych odgrywających rolę walut rezerwowych. Nosi ona nazwę seigniorage (brak odpowiednika w języku polskim).

Wynika z tego, że inne kraje poszukują danej waluty niezależnie od stanu bilansu płatniczego kraju emitenta.

Najbardziej znanym przykładem kraju odnoszącego korzyści seigniorage są Stany Zjednoczone, na których walutę - dolara - istnieje popyt niezależnie od potrzeb wynikających z międzynarodowych powiązań handlowych i kapitałowych tego kraju.

Dzięki temu Stany Zjednoczone mogą przez dłuższy zaś utrzymywać deficyt bilansu płatniczego bez konieczności zaciągania długów międzynarodowych lub zmniejszania własnych rezerw walutowych. Jednocześnie kurs dolara jest stosunkowo stabilny i wysoki, jeśli się weźmie pod uwagę stan salda bilansu płatniczego USA.

Kraje używające do wzajemnych rozliczeń walut wymienialnych mogą równoważyć salda swoich bilansów płatniczych w sposób wielostronny. Przy braku wielostronności rozliczeń wzajemny handel jest ograniczony od możliwości słabszego partnera w każdym układzie dwustronnym. Wymiana z każdym partnerem musi być zrównoważona.

Zastosowanie walut wymienialnych w rozliczeniach umożliwia wykorzystanie uzyskanych w nich wpływów z nadwyżki płatniczej (jaką ma np Polska z Węgrami) na pokrycie deficytu w bilansie płatniczym (jak wykazuje np. polski bilans płatniczy z Czechami).

Możliwe jest wówczas koncentrowanie uwagi na ogólnej równowadze płatniczej: nadwyżki i deficyty z poszczególnymi partnerami równoważą się, jeśli kraj utrzymują ogólną równowagę zewnętrzną.

Sytuacja taka sprzyja rozwojowi międzynarodowej wymiany handlowej i wzrostowi gospodarczemu przez umożliwienie specjalizacji nastawione, na wybrane rynki.

Wśród kosztów związanych z posiadaniem przez kraj waluty wymienialnej są konsekwencje dla jego równowagi zewnętrznej i wewnętrznej.
W odniesieniu do równowagi zewnętrznej waluta wymienialna oznacza

• konieczność liczenia się z nie kontrolowanym spekulacyjnym ruchem kapitałów krótkoterminowych i zmianami kursu walutowego lub utrzymywaniem rezerw walutowych i dewizowych na wyższym poziomie.

Wymienialność - przez obniżenie tzw. ryzyka inwestycyjnego - stanowi czynnik przyciągający zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Jednocześnie umożliwia jednak nie kontrolowany odpływ inwestycji bezpośrednich z kraju za granicę.

W zakresie równowagi wewnętrznej konsekwencją wymienialności jest zwiększona podatność rynku wewnętrznego na negatywne zjawiska w gospodarce światowej, jak inflacja i kryzys, a także konieczność prowadzenia przez rząd zdyscyplinowanej polityki budżetowej, przez władze monetarne zaś - skoordynowanej z nią polityki pieniężnej.

Wskutek tego w krótkim okresie mniejsze są możliwości zwiększania inwestycji i konsumpcji.

W długim okresie korzyści wynikające z wyższej efektywności gospodarowania w warunkach wymienialności umożliwiają jednak osiąganie znacznie wyższego tempa wzrostu konsumpcji i dochodu narodowego w sytuacji jej braku.

Waluty międzynarodowe

Wymienialność waluty danego kraju jest podstawowym warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie systemu rozliczeń opartych na pieniądzu. Następnym - nie mniej ważnym - jest istnienie walut międzynarodowych.

Za waluty międzynarodowe są uważane wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie (z których żaden nie jest emitentem) i pełniącego w nich funkcje miernika wartości, środka płatniczego i środka gromadzenia rezerw.

Funkcję miernika wartości waluta pełni w rozliczeniach międzynarodowych wówczas, gdy są w niej wyrażane ceny wymienianych towarów.

Na przykład ceny

• ropy naftowej najczęściej są podawane (często się mówi "kwotowane") w dolarach USA.

• metali na LME (London Metal Exchange - Londyńska Giełda Metali) są notowane w funtach szterlingach.

Stanowią one dla podmiotów gospodarczych parametr przy podejmowaniu decyzji eksportowych i importowych, a więc są to tzw. ceny aktywne.

Funkcję środka płatniczego waluta może pełnić w dwojakim sensie:

• uwalniania - po jej przekazaniu - podmiotów gospodarczych od zobowiązań zagranicznych,

• dokonywania przez państwa transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego.

W pierwszym przypadku, odnoszącym się do sfery mikroekonomii, dokonanie przez importera zapłaty w danej walucie jest traktowane przez eksportera jako rozliczenie należności.

Na przykład polski podmiot gospodarczy importujący z Włoch odzież dokonuje zapłaty dolarami USA i eksporter włoski przyjmuje tę zapłatę jako rozliczenie należności, czyli uwolnienie polskiego importera od zobowiązań związanych z wykonaniem kontraktu.

W drugim przypadku, odnoszącym się do sfery makroekonomii, waluta międzynarodowa jest używana przez państwa (a właściwie banki centralne)do wyrównywania i finansowania deficytów ich bilansów płatniczych, w drodze dokonywania transakcji zagranicznych nazywanych także transakcjami wyrównawczymi lub rezerwowymi.

Na przykład w ciągu danego okresu - przypuśćmy miesiąca - popyt w Niemczech na franki francuskie przewyższył ich podaż o 500 mln FF.

W celu utrzymania ciągłości podaży franków bank centralny Niemiec dokonał ich zakupu, płacąc dolarami USA. W przykładzie tym dolary USA posłużyły jako środek płatniczy do wyrównania ujemnego salda płatniczego Niemiec wobec Francji.

Funkcję środka gromadzenia rezerw waluta pełni wówczas, gdy jej cechy związane z wykonywaniem funkcji środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksportowania w zamian za wpływy w tej walucie, państwa zaś dążą do posiadania nadwyżki płatniczej - przewagi wpływów nad dokonywanymi w niej wydatkami.

Potrzebę eksportowania waluta międzynarodowa budzi wśród podmiotów gospodarczych wtedy, gdy może być przez nie wykorzystywana jako środek działania bardziej użyteczny niż inne waluty ze względu na pewność wymienialności, wzrastający kurs, możliwość zakupienia za nią szerokiego asortymentu towarów i usług itp.

Na przykład polski eksporter do Belgii woli uzyskać swoją należność w dolarach USA niż we frankach belgijskich, które praktycznie może wykorzystać tylko na import z Belgii.

Natomiast dolary USA zaakceptuje najprawdopodobniej każdy eksporter na całym świecie. Polski eksporter może oczywiście dokonać wymiany otrzymanych franków belgijskich na dolary USA, lecz taka operacja jest związana z kosztem (spread), a także z ryzykiem kursowym.

Na szczeblu makroekonomicznym państwa dążą do utrzymywania rezerw walutowych według struktury wyznaczonej (ogólnie rzecz biorąc) strukturą wykorzystania poszczególnych walut w rozliczeniach międzynarodowych danego kraju.

Nie jest ona oczywiście identyczna ze strukturą geograficzną obrotów handlowych i kapitałowych, ale w znacznym stopniu pokrywa się z zapotrzebowaniem na poszczególne waluty rozliczeniowe.

Większe użycie dolarów USA w rozliczeniach danego kraju z zagranicą powoduje zatem wzrost jego zapotrzebowania na tę walutę nie tylko z racji jej zwiększonego wykorzystania, lecz także konieczności utrzymywania w niej większych rezerw.

Różne waluty międzynarodowe pełnią zatem poszczególne funkcje w różnym zakresie.

Dokonując klasyfikacji walut międzynarodowych, należy uwzględnić nie tylko zasięg realizowania przez nie ich funkcji, lecz także kto dokonuje emisji danego pieniądza.

Z tego punktu widzenia walutą międzynarodową może być

- złoto,

- pieniądz narodowy kreowany przez narodowe władze monetarne poszczególnych państw oraz

- pieniądz międzynarodowy kreowany przez międzynarodowe instytucje finansowe.

Ze względu na zasięg (skalę) realizowania funkcji waluty międzynarodowe dzieli się na waluty regionalne i waluty światowe.

Walutą światową jest pieniądz narodowy o zasięgu światowym.

W systemie waluty złotej walutą światową był funt szterling; w powojennym systemie walutowym (tzw. systemie z Bretton Woods) taką walutą był dolar USA, a w obecnym systemie wielowalutowym - oprócz dolara USA - walutami światowymi są: marka niemiecka i jen japoński.

Pieniądzem międzynarodowym o zasięgu światowym są tzw. specjalne prawa ciągnienia (SDR) w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Powszechnie stosowane jest również pojęcie pieniądza światowego, który jest pieniądzem mogącym służyć do regulowania (wyrównywania) sald bilansów płatniczych.

W systemie waluty złotej funkcję tę spełniało złoto.

Obecnie do regulowania sald bilansów płatniczych są stosowane - oprócz złota - inne waluty rezerwowe: waluty światowe i specjalne prawa ciągnienia.

Struktura pieniądza światowego ulega zatem zmianie. Zmniejsza się rola złota, wzrasta zaś udział walut światowych i specjalnych praw ciągnienia (tych ostatnich na razie w stopniu minimalnym).

Zdecydowana większość transakcji wyrównawczych jest dokonywana w dolarach USA.

Rolę walut międzynarodowych o zasięgu regionalnym może odgrywać - tak jak w przypadku walut rezerwowych - zarówno pieniądz narodowy, jak i międzynarodowy.

Pieniądz narodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym nosi nazwę waluty regionalnej.

Walutami regionalnymi są m.in. frank francuski, funt szterling i frank szwajcarski.

Pieniądz międzynarodowy będący walutą międzynarodową o zasięgu regionalnym jest nazywany pieniądzem regionalnym.

Przykładem pieniądza regionalnego jest ECU - pieniądz międzynarodowy krajów członkowskich Europejskiego Systemu Walutowego (ESW).

Międzynarodowe systemy walutowe

Nie wszystkie zasady rządzące międzynarodową współpracą gospodarczą są wynikiem regulacji międzynarodowych. Wiele z nich ukształtowało się z czasem w formie zwyczajów i naturalnych mechanizmów ekonomicznych. Mechanizmy te nie są już jednak wystarczające.

W sytuacji znacznej ingerencji państw we wszechstronnie powiązane ze sobą gospodarki poszczególnych krajów uzgodnienie podstawowych zasad postępowania zarówno państw, jak i podmiotów gospodarczych jest konieczne do maksymalnego zmniejszenia możliwości wzajemnego naruszania interesów m.in. przez prowadzenie niekorzystnej dla innych polityki kursowe i ograniczanie wymienialności własnej waluty.

Podstawowym kryterium klasyfikacji systemów walutowych jest rodzaj waluty grającej rolę pieniądza światowego.

Kryterium uzupełniającym jest rodzaj polityki kursowej obowiązującej w danym systemie.

Z tego punktu widzenia istnieją trzy główne rodzaje międzynarodowych systemów walutowych:

- system waluty złotej,

- system dewizowo-złoty

- system wielowalutowy.

Międzynarodowe systemy walutowe Systemy walutowe przed układem z Bretton Woods

Pierwszym w pełni ukształtowanym światowym systemem walutowym był system waluty złotej, który funkcjonował w latach 1880-1914.

Do podstawowych cech systemu waluty złotej należy zaliczyć:

1. W poszczególnych krajach uczestniczących w systemie:

• swobodę cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu (obok wymienialnych na złoto banknotów),

• obowiązek banku centralnego kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej (tzw. parytecie).

2. W stosunkach z zagranicą:

• odgrywanie przez złoto roli jedynej waluty rezerwowej (pieniądza światowego), chociaż walutą światową (kluczową) był funt szterling,

• swobodę wywozu i przywozu złota i banknotów,

• stałość kursów walutowych wynikających z porównania parytetów złota w walucie krajowej i zagranicznej (tzw. kursów parytetowych).

Eksporterzy uzyskują wpływy w walutach obcych (głównie w funtach szterlingach) i sprzedają je na krajowym rynku walutowym za walutę krajową. Importerzy sprzedają na tym rynku walutę krajową w celu zakupienia walut obcych.

Zważywszy, że eksport danego kraju jest źródłem podaży walut obcych i popytu na walutę krajową, import zaś - odwrotnie, nadwyżka handlowa prowadzi do wzrostu kursu rynkowego waluty krajowej.

Odchylenie się kursu rynkowego od kursu parytetowego nie może jednak być zbyt duże z dwóch względów.

Po pierwsze, niebawem następuje ograniczenie wzrostu popytu na walutę kraju o nadwyżce płatniczej, a

Po drugie - zaczyna wzrastać popyt na walutę obcą (kraju o deficycie płatniczym), i to niezależnie od wielkości salda bilansu handlowego.

Źródłem tego zjawiska jest możliwość swobodnej wymiany banknotów na złoto i jego przewożenia między krajami.

Jak długo obowiązuje dany parytet walut, po przekroczeniu pewnej granicy przez kurs rynkowy, importerom w kraju deficytowym o obniżającym się kursie walutowym, zaczyna się opłacać operacja wymiany banknotów na złoto, przewiezienie go do kraju nadwyżkowego, dokonanie wymiany na banknoty tego kraju i zapłacenie eksporterom.

Przewożenie złota - dokonywane przez banki (w tym centralne) i inne podmioty gospodarcze - wywołuje efekty zarówno w kraju nadwyżkowym, jak i w kraju deficytowym.

W kraju nadwyżkowym przywóz złota oznacza zmniejszenie popytu na jego walutę na krajowym rynku walutowym, gdyż jest ona przez bank centralny sprzedawana za złoto, a nie za walutę obcą. W taki sposób zmniejsza się również podaż waluty obcej na rynku walutowym (eksporterzy nie dokonują jej odprzedaży).

Ponadto wzrost rezerw złota w kraju nadwyżkowym prowadzi do dodatkowej emisji banknotów i - w konsekwencji - do zwiększenia ilości pieniądza w obiegu oraz cen.

Oznacza to

• zmniejszenie konkurencyjności międzynarodowej,

• wzrost importu i

• ograniczenie eksportu.

Następuje powrót do równowagi nie tylko na rynku walutowym, lecz także bilansu handlowego.

W kraju deficytowym o zmniejszającym się kursie walutowym wywóz złota oznacza zmniejszenie popytu na walutę kraju nadwyżkowego, gdyż nie jest ona już potrzebna do rozliczenia należności za import w części odpowiadającej wartości wywożonego złota.

Proporcjonalnie zmniejsza się podaż waluty krajowej na rynku walutowym, gdyż jest ona kierowana do banku centralnego na zakup złota.

Zmniejszenie się rezerw złota w kraju deficytowym prowadzi do zmniejszenia się emisji banknotów i - w konsekwencji - ilości pieniądza w obiegu oraz cen.

Oznacza to

• podniesienie konkurencyjności międzynarodowej,

• ograniczenie importu i wzrost eksportu.

Powrót do równowagi następuje nie tylko na rynku walutowym, lecz także w zakresie obrotów handlowych.

Granice maksymalnego odchylania się w systemie waluty złotej kursów rynkowych walut od ich kursów parytetowych nosiły nazwę punktów złota.

Wartość punktów złota była określana przez koszty transportu i ubezpieczenia złota w czasie przewozu między krajami.

W systemie waluty złotej waluty były zatem w pełni wymienialne według stałych kursów.

W czasie I wojny światowej większość krajów świata - z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych - zrezygnowała z wymienialności swoich walut na złoto. Po jej zakończeniu powstały dwa systemy stanowią modyfikację klasycznego złotego standardu:

1. System sztabowo-złoty, przyjęty przez Anglię, Belgię, Czechosłowację, Francję i Włochy; waluty tych krajów nosiły nazwę sztabowo-złotych.

2. System dewizowo-złoty, przyjęty przez pozostałe kraje; ich waluty nosiły nazwę dewizowo-złotych.

Różniły się one między sobą pieniądzem odgrywającym rolę waluty rezerwowej i sposobem wymienialności pieniądza na złoto.

W systemie sztabowo-złotym rolę waluty rezerwowej odgrywało złoto. Pieniądz krajowy był bezpośrednio wymienialny na złoto, ale dopiero powyżej określonej sumy stanowiącej równowartość sztaby złota.

W systemie dewizowo-złotym rolę walut rezerwowych grały waluty sztabowo-złote. Pieniądz krajowy nie był wymieniany przez banki centralne na złoto, lecz jedynie na waluty sztabowo-złote lub dolary USA.

Wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto miała zatem charakter pośredni.

W związku z tym przy ustalaniu kursów walut dewizowo-złotych parytety przestały odgrywać jakąkolwiek rolę.

Banki centralne krajów o walutach dewizowo-złotych wyznaczały ich tzw. kursy centralne do walut sztabowo-złotych (najczęściej funta szterlinga) lub dolara USA.

Rola kursu centralnego polegała na tym, że bank centralny zobowiązywał się do utrzymania stałego kursu swojej waluty do waluty, w stosunku do której był ustalany kurs centralny.

Stałość kursów polegała na odchylaniu się kursów rynkowych od kursu centralnego w wąskich granicach, nazywanych złotymi punktami dewiz, leżącymi poza punktami złota ze względu na konieczność dokonywania dodatkowych wymian walut w porównaniu z klasycznym systemem waluty złotej.

Powrót złota do roli pieniądza światowego nie trwał jednak długo (lata 1925-1931). W następstwie trudności płatniczych, jakie się pojawiły wraz z wielkim kryzysem, nastał trwający do końca II wojny światowej okres ograniczeń dewizowych.

Istota systemu walutowego z Bretton Woods

Jeszcze w czasie II wojny światowej zostały podjęte w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii prace nad stworzeniem nowego międzynarodowego systemu walutowego.

Chodziło o to, aby nowy system miał zalety systemu waluty złotej (wymienialność walut i stabilny kurs wymiany) jednocześnie był pozbawiony jego wady - niezależności podaży złota od popytu na ten pieniądz światowy, wynikającego z wielkości transakcji wyrównawczych w świecie.

Dyskusje toczyły się wokół dwóch najważniejszych koncepcji:

• J. M Keynesa, proponującego kreację pieniądza międzynarodowego o nazwie bankor , który zastąpiłby złoto w roli pieniądza światowego;

• Tzw. Planu White'a, opartego na idei systemu dewizowego - złotego, w którym rolę pieniądza światowego odgrywałby obok złota wymienialne na złoto waluty narodowe.

W dniach 1-22 lipca 1944 roku w Bretton Woods (USA) odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem 44 krajów, w tym Polski.

Zwyciężyła koncepcja White'a, w myśl której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała być osiągana nie za pomocą ograniczania wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych ( jak w systemie waluty złotej) lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązywały się kraje uczestniczące w systemie.

System z Bretton Woods był zatem pierwszym międzynarodowym systemem walutowym utworzonym umownie przez jego uczestników.

Objął on - oprócz ustanowienia zasad płatności międzynarodowych - utworzenie MFW i MBOIR.

MFW został powołany z myślą o ustanowieniu instytucji gwarantującej respektowanie uzgodnionych zasad płatności międzynarodowych.

Celem Banku Światowego było - i jest nadal - finansowanie inwestycji w infrastrukturze krajów zniszczonych przez wojnę oraz słabiej rozwiniętych.

Podstawę systemu z Bretton Woods stanowiły dwie zasady :

• Wymienialności walut;

• Stabilności walutowej..

Zasada wymienialności walut była rozumiana:

• jako wymienialność gwarantowana przez bank centralny emitujący daną walutę;

• jako wymienialność rynkowa, tzn. całkowita swoboda obrotu pieniężnego: w skali międzynarodowej.

W pierwszym przypadku wymienialność oznacza gwarancję odkupienia przez władze monetarne od innych banków centralnych własnej waluty za złoto, jeśli nie została ona zakupiona w celu dokonania płatności związanych z transakcjami bieżącymi.

W drugim zaś przypadku wymienialność oznacza zobowiązanie władz monetarnych do niestosowania ograniczeń dewizowych w zakresie płatności bieżących bilansu płatniczego.

Do końca lat pięćdziesiątych praktycznie tylko dolar USA spełniał te kryteria wymienialności.

Zasada stabilności walutowej obejmowała reguły kształtowania kursów bieżących walut w dhzgim i w krótkim okresie. Starano się tutaj pogodzić wady i zalety stałych oraz zmiennych kursów walut.

Kursy walut narodowych miały być wyrażane bądź w złocie (kursy parytetowe), bądź w dolarach USA (kursy centralne). Kształtowaniem kursów bieżących rządziły następujące zasady:

• w oficjalnych transakcjach złotem i walutami wymienialnymi dopuszczalne były odchylenia ±1 % od kursu parytetowego lub centralnego;

• wykluczone były dyskryminacyjne zarządzenia walutowe i praktyki różnicowania kursów walut.

Krótkookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być likwidowana w drodze wykorzystania rezerw walutowych (złota i dolarów USA) lub zaciągania kredytów zagranicznych.

Długookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być przezwyciężana przez kraje deficytowe przez odpowiednią politykę gospodarczą. Zmiana parytetu lub kursu centralnego waluty kraju deficytowego była traktowana jako rozwiązanie ostateczne.

Dewaluacja musiała być poprzedzona zgodą MFW i nie mogła - bez stwierdzenia przez MFW tzw. zasadniczego braku równowagi - przekraczać 10%.

W systemie z Bretton Woods dwa rodzaje pieniądza grały rolę walut rezerwowych (pieniądza światowego): złoto i dolary USA - dzięki wymienialności zewnętrznej na złoto według stałego parytetu.

Funkcję waluty kluczowej systemu pełnił dolar USA jako jedyna waluta wymienialna na złoto według parytetu.

Inne waluty były wymienialne na złoto tylko pośrednio - przez ich wymianę na dolary USA. W konsekwencji kursy centralne tych walut były ustalane tylko w stosunku do dolara.

Dawało to istotne korzyści Stanom Zjednoczonym. Mogły one dokonywać transakcji wyrównawczych za pomocą własnej waluty i odnosić korzyści seigniorage.

Inne kraje były skłonne tolerować tę uprzywilejowaną pozycję dolara USA, tylko jednak dopóty, dopóki ich rezerwy trzymane w dolarach miały stałą (lub wzrastającą) wartość.

Wskutek narastającego deficytu bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych na początku lat sześćdziesiątych pojawiło się zjawisko nadmiaru dolarów USA.

W takiej sytuacji, w celu utrzymania rynkowej ceny złota w dolarach, Stany Zjednoczone musiały się uciec do sprzedaży rezerw złota na rynku londyńskim.

Wspomagały je w tym inne kraje (Belgia, Francja, Holandia, RFN, Szwajcaria, Włochy, Wielka Brytania), tworząc wspólnie w 1961 r. tzw. pool złota.

Wyrazem pomocy innych krajów dla Stanów Zjednoczonych, a tym samym dla całego międzynarodowego systemu walutowego, było też zobowiązanie się w 1962 r. tzw. grupy dziesięciu (G-10: pool złota oraz Japonia i Kanada) do wstrzymania się od wymiany rezerw walutowych na złoto.

Wszystkie te środki okazały się jednak niewystarczające wobec stale wzrastającego deficytu płatniczego Stanów Zjednoczonych, jak również, malejącego zainteresowania państw europejskich, a zwłaszcza Francji podtrzymywaniem coraz mniej sprawnego systemu.

Wszystko to zmusiło prezydenta Nixona do zawieszenia zewnętrznej wymienialności dolara na złoto 15 sierpnia 1971 r.

Większość krajów, wprowadziła ograniczone płynne kursy swoich walut do dolara. Nie zmniejszyło to jednak spekulacji w związku ze spodziewaną dewaluacją waluty. Doszło do niej w końcu na mocy tzw. Umowy Waszyngtońskiej (Smithonian Agreement), uzgodnionej przez ministrów finansów krajów G-10 w dniu 18 grudnia 1971 r.

Dolar USA został zdewaluowany 0 8,57% (z 35 na 38 USD za uncję złota). Jednocześnie ustalono rozszerzenie wahań kursów rynkowych innych walut wokół ich kursu centralnego do dolara USA z ± 1% do ±2,25%.

Uzyskana w wyniku tego poprawa bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych w 1972 r. okazała się jednak niewystarczająca do powstrzymania ucieczki od dolara.

Ze względu na to, że kolejna dewaluacja dolara (z 38 do 42,22 USD za uncję) okazała się nieskuteczna, 19 marca 1973 r. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Japonia, Włochy, Kanada oraz Szwajcaria - każdy z tych krajów oddzielnie - zdecydowały się na zrezygnowanie z utrzymywania stałych kursów swoich walut, co oznaczało rozpad systemu z Bretton Woods.

Przyczyny rozpadu systemu z Bretton Woods

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton Woods były tkwiące w nim cechy prowadzące do zachwiania międzynarodowej równowagi płatniczej:

• monowalutowość,

• brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej,

• wysoki stopień międzynarodowej mobilności pieniądza i kapitałów krótkoterminowych.

Cecha monowalutowości była związana z rolą dolara USA jako waluty kluczowej systemu oraz waluty rezerwowej. W taki sposób dolar pozbawiał władze monetarne Stanów Zjednoczonych możliwości prowadzenia własnej polityki kursowej, gdyż to inne kraje ustalały kursy centralne swoich walut w stosunku do dolara.

W konsekwencji narastał deficyt bilansu płatniczego USA, którego - przy ekspansywnej polityce monetarnej - bez wprowadzenia ograniczeń dewizowych lub protekcjonistycznych nie można było zmniejszyć.

W latach sześćdziesiątych utrzymywała się ciągła tendencja wzrostowa udziału dolarów - kosztem złota - w światowych zasobach rezerw i walutowych. W 1959 r. dolary USA stanowiły 10,1 % rezerw światowych, w 1971 r. zaś - 45,7%.

Podaż pieniądza światowego zależała prawie wyłącznie od deficytu bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych i nie miała żadnego związku z popytem będącym w proporcji do rozwoju wymiany międzynarodowej rozliczanej w dolarach.

Brak równowagi bilansów płatniczych (deficyt płatniczy USA i nadwyżki wielu innych krajów) w połączeniu z sytuacją, gdy w rezerwach walutowych zaczęło być więcej dolarów niż złota, poderwał zaufanie do dolara.

Kontynuowanie w takich okolicznościach oparcia światowego systemu walutowego na jednej walucie okazało się niemożliwe.

Brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej był związany z systemem stałego kursu walutowego obowiązującego na mocy porozumienia z Bretton Woods.

Stałość kursów, oprócz niewątpliwych zalet, wykazywała wiele niedogodności na szczeblu makroekonomicznym.

Brały się one przede wszystkim stąd, że strony systemu z Bretton Woods były zobowiązane do obrony stałości kursu swojej waluty przez dokonywanie operacji interwencyjnych, natomiast miały ograniczone możliwości dostosowania poziomu kursu do sytuacji w bilansie płatniczym.

Prowadziło to często do tego, iż decyzje o dewaluacji danej waluty były podejmowane zbyt późno, co niekorzystnie wpływało na makroekonomiczną sytuację kraju.

W konsekwencji utrzymywanie stałego kursu walutowego w dłuższym czasie prowadziło do powstania bądź strukturalnych nadwyżek płatniczych, bądź strukturalnych deficytów płatniczych.

Wymienialność walut połączona z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami walutowymi i pieniężnymi spowodowała zwiększenie międzynarodowej mobilności pieniądza. Pod koniec lat sześćdziesiątych międzynarodowe przepływy głównie depozytów a vista wzrosły do znaczących rozmiarów. Do tego doszły operacje eurowalutowe.

W konsekwencji stan rezerw walutowych poszczególnych krajów w coraz większym stopniu był uzależniony od spekulacyjnych ruchów kapitałów krótkoterminowych.

Jeśli się zważy, że podstawę kreacji podaży pieniądza stanowią w części rezerwy walutowe, nastąpiła zmiana polityki pieniężnej w wielu krajach.

Polityka ta zaczęła być podporządkowywana równowadze zewnętrznej, podczas gdy celem polityki fiskalne nadal była stabilizacja wewnętrzna.

Brak koordynacji między polityką monetarną i budżetową w znaczącej części się przyczynił do zwiększania nierównowagi płatniczej niektórych krajów, w tym Stanów Zjednoczonych.

Część III. Współczesny międzynarodowy system walutowy

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było przede wszystkim odejście od kursów stałych i wprowadzenie przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych.

Początkowo odbywało się to w sposób żywiołowy. Jednocześnie trwały prace nad stworzeniem instytucjonalnych podstaw nowego międzynarodowego systemu walutowego.

Jeszcze w 1972 r. powstał w ramach MFW tzw. Komitet Dwudziestu (K-20), który się zajął przygotowaniem koncepcji reformy

W 1974 r. został on zastąpiony Tymczasowym Komitetem Rady Gubernatorów ds. Międzynarodowego Systemu Walutowego, na forum którego 7-8 stycznia 1976 r.w Kingston na Jamajce zostały przyjęte podstawowe uzgodnienia.

Ich formalizacji dokonała Rada Gubernatorów MFW 30 kwietnia tego samego roku - również w Kingston na Jamajce - przez wniesienie drugiej poprawki do umowy o MFW; weszła ona w życie 1 kwietnia 1978 r.

Na mocy obydwu porozumień jamajskich:

• została zniesiona zasada stałych kursów walut;

• kraje członkowskie MFW uzyskały swobodę wyboru reguł kursowych;

• konieczne stało się jedynie prowadzenie polityki kursowej zgodnie z celami MFW;

• Fundusz został upoważniony do nadzorowania zgodności reguł wybranych przez kraje z tymi celami;

• przyjęto zasadę, że raz wybrane reguły kursowe (noszące nazwę: systemu kursowego danego kraju) powinny być przestrzegane; ich zmiana wymaga notyfikacji MFW;

• została zniesiona zasada ustalania parytetów walut w złocie i urzędowej ceny złota; wprowadzono wręcz zakaz jakiegokolwiek odnoszenia walut narodowych do złota;

• głównym składnikiem rezerw walutowych powinny być specjalne prawa ciągnienia w MFW

W dniu 29 kwietnia 1977 r. MFW przyjął szczególne zasady udzielania członkom pomocy w wyborze, które zastąpiły kierunki administrowania kursami płynnymi.

Przyjęto w nich, że:

• każdy kraj członkowski powinien się powstrzymywać od manipulowania kursami walutowymi i systemem walutowym, jeżeli mogłoby to utrudniać procesy dostosowawcze w zakresie równowagi zewnętrznej lub zapewniać mu niesprawiedliwą przewagę konkurencyjną nad innymi krajami;

• każdy kraj członkowski powinien dokonywać interwencji na rynku walutowym w celu zapobieżenia chaosowi, polegającemu np. na krótkookresowych perturbacjach kursu walutowego;

• w swojej praktyce interwencyjnej kraje powinny brać pod uwagę interesy innych krajów członkowskich, a szczególnie tych, których waluty stanowią przedmiot interwencji.

W praktyce MFW odróżnia się uzasadnione i nie uzasadnione zmiany kursów walut.

Jeżeli przyczyny deficytu bilansu płatniczego mają źródło w polityce pieniężnej lub fiskalnej państwa, w przepisach ograniczających mechanizm rynkowy i tym podobnych działaniach państwa, to w celu przywrócenia równowagi płatniczej powinny być poczynione kroki z zakresu wewnętrznej polityki gospodarczej.

Polityka kursowa może być stosowana w przypadku niedostatecznie proeksportowej struktury gospodarki i inflacji o charakterze kosztowym.

Nie powinna jednak być nadużywana, gdyż jej oddziaływanie na gospodarkę jest obosieczne przez wpływanie na stopę inflacji.

Jednym z następstw przyjęcia przez MFW wymienionych wyżej zasad było wykształcenie się i stosowanie przez poszczególne kraje jednego z trzech podstawowych systemów kursowych:

• kursu (nieograniczenie) płynnego, tzw. independentfloating exchange rate (flexible exchange rate);

• kierowanego kursu (ograniczenie) płynnego, tzw. managed floating exchange rate (limited flexible exchange rate);

• kursu centralnego, tzw. pegged exchange ratexed exchange rate).

Kurs płynny kształtuje się na rynku walutowym bez interwencji władz monetarnych.

W związku z tym nie jest konieczne dokonywanie przez kraj stosujący zasady tego kursu transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego.

Kierowany kurs płynny wymaga od władz monetarnych danego kraju interwencji na rynku walutowym jedynie w razie długoterminowego utrzymywania się znacznej różnicy między kursem rynkowym a kursem uważanym przez bank centralny za właściwy w odniesieniu do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki takich walut.

W systemie kierowanego kursu płynnego konieczne zatem jest dokonywanie transakcji wyrównawczych bilansu płatniczego, chociaż nie są one częste.

Kurs centralny wymaga od władz monetarnych utrzymywania kursów rynkowych waluty krajowej w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub wiązki takich walut na stałym poziomie.

Dokonywanie interwencji na rynku walutowym i transakcji wyrównawczych jest w tym systemie bardzo częste, gdyż dopuszczalne wahania kursu są z reguły ustalane w bardzo wąskim przedziale.

Około 4/5 handlu światowego jest rozliczane na zasadzie kursów płynnych nieograniczenie lub kierowanych.

Kursy nieograniczenie płynne są stosowane m.in. przez Stany Zjednoczone, Kanadę, Japonię, Australię, RPA, Argentynę, Brazylię.

Kierowane kursy płynne zostały przyjęte przez kraje Unii Europejskiej, Meksyk, Turcję, Indonezję i wiele innych.

Najwięcej krajów wybrało jednak system kursów centralnych.

Polska również stosuje zasady kursu centralnego. Jest on ustalany przez Narodowy Bank Polski od 17 maja 1991 r. w stosunku do koszyka pięciu walut dominujących w strukturze płatności w polskim handlu zagranicznym.

W koszyku tym 45% stanowi dolar USA, 35% marka niemiecka, 10%funt szterling i po 5% frank francuski i frank szwajcarski.,

Od października 1991 r. obowiązuje zasada codziennej dewaluacji złotego w stosunku do koszyka (tzw. crawling peg - pełzający kurs centralny) najpierw o 9 zł, później o 12 zł, 15 zł, ale nie więcej niż 1,8% w skali miesiąca (24% rocznie).

Od sierpnia 1993 r. do października 1994 r. maksymalne tempo "pełzania" wynosiło 1,6% miesięcznie później - 1,2%, a od stycznia 1996 r. - 1% miesięcznie.

Przy utrzymaniu tej zasady 16 maja 1995 r. NBP zmienił sposób ustalania urzędowego kursu centralnego.

Za podstawę jego określania są brane już nie kursy zamknięcia z dnia poprzedniego pięciu walut koszykowych we Frankfurcie, ale kursy zamknięcia dolara i marki na powstałym w 1993 r. międzybankowym rynku krajowym FOREX.

Transakcje walutowe na rynku międzybankowym mogą odbywać się tylko między dealing roomami banków mających - na podstawie zezwolenia dewizowego NBP - uprawnienia do prowadzenia działalności dewizowej.

Kurs centralny (używane są również nazwy: referencyjny, odniesienia, parytetowy) jest ogłaszany codziennie rano za pośrednictwem systemu REUTERS i TELERATE.

Kurs rynku międzybankowego (tzw. kurs fixingu) nie może przekraczać ustalonego na ± 7% przedziału wahań wokół kursu centralnego.

NBP dokonuje na rynku międzybankowym FOREX interwencji: początkowo - maj-sierpień 1995 r. - przy 5-procentowym odchyleniu od kursu centralnego, a od 1 września 1995 r. - przy marginesie ± 6%.

W transakcjach z klientami banki mają pełną swobodę ustalania kursów. Z podobnej swobody korzysta rynek kantorowy. To częściowe uwolnienie kursu złotego od jego kursu centralnego nazwano "upłynnieniem" kursu złotego.

Innym następstwem porządku walutowego uzgodnionego w Kingston była zmiana roli poszczególnych walut. Praktycznie doprowadzono do wyeliminowania złota jako pieniądza światowego oraz podstawowego składnika rezerw walutowych.

W funkcji pieniądza światowego zastąpił je dolar USA, gdyż przeszło 90% transakcji wymiany walut w świecie odbywa się z udziałem tej waluty.

Dolar USA jest także najważniejszym elementem (60%) rezerw walutowych banków centralnych. Mocną pozycję w tej dziedzinie mają również marka niemiecka (19%) i jen japoński (8%).

Stabilność systemu walutowego przyjętego w Kingston jest następstwem zarówno odpowiedzialnej polityki walutowej Stanów Zjednoczonych, Japonii i państw europejskich, jak i wspierania tego systemu przez odpowiednie narzędzia i mechanizmy tworzone przez MFW z myślą o udzielaniu pomocy krajom odczuwającym trudności płatnicze oraz zwiększaniu zasobów pieniądza światowego.

Należy tu wymienić przede wszystkim różnego rodzaju Specjalne i Zwykłe Prawa Ciągnienia.

We wrześniu 1967 r. MFW przyjął poprawkę do umowy o MFW o uruchomieniu specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights SDR).

Specjalne Prawa Ciągnienia są pieniądzem międzynarodowym kreowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w celu udostępnienia go krajom członkowskim mającym deficyt bilansów płatniczych, aby mogły go użyć w charakterze waluty rezerwowej na dokonanie transakcji wyrównawczych.

Początkowo wartość specjalnych praw ciągnienia wynosiła 1/35 uncji złota (0,888671 g), czyli była równa jednemu dolarowi USA.

W latach 1974 -1980 wartość ta opierała się na koszyku 16 walut.

Od 1981 r. podstawę wartości specjalnych praw ciągnienia stanowi koszyk pięciu walut: dolara USA, marki niemieckiej, jena, franka francuskiego i funta szterlinga.

Ich udział w koszyku podlega weryfikacji w okresach pięcioletnich (1981, 1986, 1991, 1996).

O wielkości kreacji specjalnych praw ciągnienia decyduje Rada Gubernatorów MFW.

Pierwsza emisja została rozdysponowana w latach 1970-1972 na kwotę 9,3 mld SDR. Od 1981 r. specjalne prawa ciągnienia nie podlegają spłacie.

Specjalne prawa ciągnienia mają trzy cechy korzystne dla krajów odczuwających trudności płatnicze:

• bezzwrotność,

• nie uwarunkowany przydział,

• niskie oprocentowanie.

Stabilizującą rolę w międzynarodowych stosunkach walutowych odgrywa Międzynarodowy Fundusz Walutowy nie tylko jako ich regulator, lecz także przez udostępnianie środków finansowych krajom doznającym niedoborów płatniczych zagrażających wymienialności ich walut.

Oprócz przyznawania specjalnych praw ciągnienia - historycznie najmłodszej formy pomocy MFW - Fundusz udziela pomocy w postaci zwykłych praw ciągnienia. Podstawą do określenia wielkości pomocy, na jaką maksymalnie może liczyć kraj członkowski, jest tzw. kwota udziałowa, ustalana przez Radę Gubernatorów MFW w proporcji głównie do udziału tego kraju w handlu światowym.

Największym udziałowcem są Stany Zjednoczone (17,66 % kapitału założycielskiego), a drugie i trzecie miejsce zajmują Niemcy i Japonia-po 5,6%. Udział Francji i Wielkiej Brytanii wynosi po 4,95%.

Polska znajduje się na 31 miejscu z udziałem 0,67%, co stanowi 988,5 mln SDR.

Kwota udziałowa każdego kraju składa się z dwóch części:

• wpłacanej w walutach rezerwowych lub (do 1978 r.) w złocie - 25% kwoty,

• wpłacanej w walucie własnej kraju członkowskiego - 75% kwoty.

W odróżnieniu od specjalnych praw ciągnienia zwykłe prawa są przekazywane przez MFW beneficjantowi w żądanej przez niego walucie. Mogą one być przyznawane nie tylko na cele bezpośrednio związane z transakcjami wyrównawczymi bilansu płatniczego.

W okresie przed 1952 r. MFW udzielał wyłącznie pomocy nie uwarunkowanej, sięgającej maksymalnie części kwoty wpłaconej w złocie lub w walutach rezerwowych (25% kwoty udziałowej w momencie wstępowania do MFW).

Środki przyznawane w tym trybie mogą pochodzić wyłącznie z zasobów własnych Funduszu. Pomoc bezwarunkowa jest przyznawana w formie zgody MFW na sprzedaż walut obcych.

We wszystkich innych przypadkach pomoc MFW jest przyznawana w sposób uwarunkowany

Wyróżnia się tu cztery rodzaje zwykłych cztery rodzaje specjalnych udogodnień finansowych.

Do zwykłych udogodnień finansowych zalicza się:

• promesę kredytową (Stand-By Arrangement - SBA): od 1952 r.;

• wydłużone udogodnienie kredytowe (Extended Fund Facility - EFF):od 1974

• strukturalne udogodnienie dostosowawcze (Structural Adjustment Facility -SAF):od1986r.;

• podwyższone strukturalne udogodnienie dostosowawcze (Enhanced Structural Adjustment Facility - ESAF): od 1988 r.

Forma promesy kredytowej jest stosowana we wszystkich przypadkach przyznawania przez MFW pomocy uwarunkowanej. Wyłącznie jednak w odniesieniu do tzw. pomocy słabo uwarunkowanej SBA jest jedynym instrumentem jej udzielania.

Słabo uwarunkowane jest przyznanie przez MFW tzw. pierwszej transzy kredytowej zwykłych praw ciągnienia, zwiększającej zasoby waluty narodowej danego kraju w MFW ze 100 do 125% kwoty udziałowej, oraz udostępnienie udogodnień specjalnych.

Decyzja w tym trybie jest podejmowana na podstawie noty kraju członkowskiego zawierającej:
1. oświadczenie o potrzebie skorzystania z pomocy MFW ze względu na deficyt bilansu płatniczego lub zmniejszenie się rezerw walutowych

2. deklarację podjęcia działań w celu przezwyciężenia trudności płatniczych.

Zwrot kwoty pożyczonej w trybie "czystej “ promesy kredytowej (SBA następuje zwykle w ciągu 12-18 miesięcy.

Następne transze kredytowe: druga, trzecia i czwarta są silnie uwarunkowane.

Oznacza to konieczność

• sformułowania przez kraj występujący o pomoc w tym trybie "oświadczenia intencji" (letter of intent), które oprócz prośby o udostępnienia zasobów MFW powinno zawierać opis zamierzonego sposobu ich wykorzystania oraz działań, jakie będą podjęte w celu ustabilizowania gospodarki kraju.

• W opracowaniu wniosku udziela pomocy specjalna misja MFW która niezależnie sporządza raport zawierający jej własny projekt programu gospodarczego i pomocy kredytowej.

Terminy udostępniania kwot wynikają z potrzeb oraz rodzaju pomocy . Rocznie każdy kraj może wykorzystać najwyżej jedną transzę.

Wydłużone udogodnienie kredytowe różni się od SBA w zasadzie jedynie terminem zwrotu, który w przypadku EFF wynosi do 5 lat.

Powoduje to jednak, że program gospodarczy musi być opracowany znacznie bardziej kompleksowo i obejmować także planowane przedsięwzięcia z zakresu polityki fiskalnej.

Udogodnienia SAF i ESAF są przeznaczone wyłącznie dla krajów najmniej rozwiniętych. Ich oprocentowanie wynosi 0,05% rocznie, podczas gdy SBA i EFF są udzielane według rynkowej stopy procentowej.

Wśród specjalnych udogodnień finansowych wyróżnia się:

• udogodnienie w zakresie finansowania kompensacyjnego i wydatków nie przewidzianych (Compensatory and Contingency Financing Facility - CCFF): od 1988 r.;

• udogodnienie przeznaczone na finansowanie zapasów buforowych (Buffer Stock Financing Facility - BSFF);

• pomoc nadzwyczajną (Emergency Assistance - EA);

• udogodnienie dla krajów dokonujących transformacji ustrojowej (Systemic Transformation Facility - STF): od 1993 r.

Największą rolę odgrywa udogodnienie w zakresie finansowania kompensacyjnego i wydatków nie przewidzianych.

Decyzją Funduszu z 1988 r. zostało ono utworzone przez połączenie dotychczasowych dwóch odrębnych udogodnień. Mimo to praktycznie nadal każde z tych udogodnień funkcjonuje oddzielnie.

Udogodnienie w zakresie finansowania kompensacyjnego ma na celu udzielanie pomocy krajom w razie obniżenia się ich wpływów eksportowych w stosunku do tendencji w okresie 5-letnim.

W ciągu ostatnich 10 lat nie były wykorzystywane środki w ramach udogodnień przeznaczonych na finansowanie zapasów buforowych. Są one przeznaczane na pomoc dla krajów utrzymujących międzynarodowe zapasy buforowe i odczuwających trudności płatnicze. Spłata BSFF powinna być dokonana w ciągu 3 1/4 do 5 lat.

Finansowaniu niespodziewanego pogorszenia się salda bilansu płatniczego wskutek działania czynników nieprzewidywalnych służy pomoc nadzwyczajna.

Mimo braku w tym przypadku wymogu spełniania przez kraj kryteriów realizacji i określenia terminów spłaty, EA nie jest automatyczna. Najczęściej jest wymagane zawarcie odpowiedniego porozumienia z MFW w sprawie zamiany w okresie późniejszym EA na jedno ze zwykłych udogodnień.

Od 1993 r. kraje Europy Środkowej i Wschodniej, byłego ZSRR i dwa kraje azjatyckie (razem 13 krajów) korzystają z nowego rodzaju udogodnień specjalnych dla krajów dokonujących transformacji ustrojowej.

Największym beneficjantem STF jest dotychczas Rosja. Otrzymała ona 2,2 mld SDR z ogólnej kwoty 2,2 mld SDR rozdysponowanych w latach 1993-1994.

Warunkiem otrzymania środków w ramach STF jest korzystanie uprzednio z innych form pomocy MFW i stwierdzenie jej niewystarczalności, przeznaczenie na cele makroekonomiczne i niestosowanie środków pogarszających dostęp do rynku wewnętrznego dla dostawców zagranicznych np. ograniczenia wymienialności waluty, różnicowania jej kursu, restrykcyjnych środków polityki handlowej.

Środki STF są udostępniane w dwóch ratach - po 25% kwoty udziałowej. Druga rata może być wykorzystana w ciągu 6-18 miesięcy po otrzymaniu pierwszej. Warunki spłaty STF są takie same jak w przypadku EFF.

Limity dostępu do środków MFW zostały przedstawione w tablicy 6.2.

Od czasu powrotu do Funduszu w połowie 1986 r. Polska podpisała cztery porozumienia

Pierwsze z nich typu SBA - podpisane w 1989 r. - objęło okres od lutego 1990 r. do marca 1991 r. W związku z niewypełnieniem kryteriów wykonawczych Polska wykorzystała zaledwie kwotę 260 mln SDR z 545 mln przyznanych.

Drugie porozumienie - podpisane w kwietniu 1991 r. - przewidywało dostęp Polski do środków EFF oraz CCFF na łączną kwotę 1,8 mld USD w latach 1991-1993.

Wobec jednak przekroczeń poziomu deficytu budżetowego, nieosiągnięcia wymaganego pułapu rezerw walutowych i przekroczenia limitu zadłużenia budżetu w systemie bankowym, w czerwcu 1991 r. pomoc została zawieszona. Wykorzystano zaledwie 235 mln SDR.

Trzecie porozumienie zostało podpisane w marcu 1993 r. na rok. Przewidywało ono ponownie pomoc typu SBA. Polska otrzymała dostęp do kredytu na kwotę 476 mln SDR od września 1993 r. Wykorzystano 357 mln SDR.

Porozumienie czwarte obejmuje 18 miesięcy - od lipca 1994 r. do grudnia 1995 r. W siedmiu transzach typu SBA Polska otrzymuje pomoc wartości 545 mln SDR. Została też przewidziana dodatkowa pożyczka w kwocie 100-150 mln USD na pokrycie kosztów realizacji porozumienia z Klubem Londyńskim w sprawie redukcji długu w bankach komercyjnych

Dwudziestoletni okres funkcjonowania współczesnego międzynarodowego systemu walutowego dowodzi, że jest on powszechnie akceptowany.

Do elementów systemu decydujących o jego pozytywnej ocenie należą:

• elastyczność,

• wielość źródeł pieniądza światowego oraz

• rozłożenie korzyści z emisji pieniądza międzynarodowego na wiele krajów.

Funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego

Chociaż współczesny międzynarodowy system walutowy zapewnia stosunkowo dużą stabilność finansowej strony współpracy gospodarczej między państwami, to jednak niektóre jego elementy, zwłaszcza występujący poziom wahań kursów, są trudne do zaakceptowania dla krajów połączonych ze sobą wyjątkowo mocnymi powiązaniami gospodarczymi.

Stąd też bierze się inicjatywa krajów Unii Europejskiej dotycząca wspólnego systemu walutowego.

Koordynacja polityki kursowej krajów członkowskich Wspólnot Europejskich (WE) sięga początków lat siedemdziesiątych.

W związku z rozszerzeniem dopuszczalnych wahań kursów rynkowych wokół kursu centralnego na mocy Umowy Waszyngtońskiej, w kwietniu 1972 r. kraje utworzyły tzw. wąż walutowy, polegający na ograniczeniu wahań kursów rynkowych walut krajów uczestniczących do ± 1,125% w stosunku ustalonych dwustronnie kursów centralnych.

Formalnie wąż funkcjonował do 1979 r., ale niemal natychmiast opuściły go: Wielka Brytania, Da i Irlandia, a nieco później - Włochy i Francja.

Z inicjatywy kanclerza RFN H. Schmidta i prezydenta Francji V.G. d'Estaing w 1978 r. kraje EWG uzgodniły powołanie Europejskiego Systemu Walutowego.

Na system ten składają się trzy elementy:

• europejska jednostka walutowa,

• mechanizm kursów walutowych

• system kredytowy.

 

Europejska jednostka walutowa (European Currency Unit - ECU) stanowi najważniejszą część Europejskiego Systemu Walutowego.

Pełni ona w nim funkcje:

• wskaźnika kształtowania kursów,

• podstawy określania tzw. wskaźnika rozbieżności,

• środka płatniczego między bankami centralnymi i

• składnika rezerw walutowych krajów członkowskich.

Funkcja wskaźnika kształtowania kursów polega na tym, że kursy centralne poszczególnych walut narodowych krajów ESW są wyrażane w ECU. Dwustronne kursy podstawowe (taux pivots) wynikają z poznania kursów centralnych.

Każda z walut narodowych jest jednocześnie w "koszyku" ECU.

Zmiana kursu podstawowego jest zatem możliwa jedynie na podstawie decyzji wszystkich uczestników ESW, gdyż nie tylko oznacza zastąpienie starej relacji wartości walut nową, lecz także koryguje udział wszystkich walut w "koszyku" ECU.

W okresie od 13 marca 1979 r. do 1 sierpnia 1993 r. wahania kursów rynkowych wynosiły ±2,25%.

W wyniku jednak zniesienia 1 stycznia 1993 r. kontroli przepływów kapitałów między krajami EWG rozpoczęły się perturbacje walutowe. Po ich nasileniu latem 1993 r. została podjęta decyzja o rozszerzeniu przedziału wahań kursów rynkowych do ± 15%. Jedynie dla marki niemieckiej i guldena holenderskiego pozostawiono wahania ±2;25%.

Mechanizm kursów walutowych (Exchange Rate Mechanism - ERM) jest oparty na idei stałych kursów walut o dwóch progach interwencji:

• pierwszym fakultatywnym i

• drugim - obligatoryjnym.

System kredytowy ESW jest nastawiony na udzielanie pomocy krajom członkowskim w finansowaniu interwencji walutowych oraz deficytów bilansów płatniczych.

Udzielane są cztery rodzaje kredytów:

• ułatwienia bardzo krótkoterminowe (z terminem spłaty do 60 dni),

• kredyty krótkoterminowego wsparcia monetarnego (z terminem spłaty od 3 do 9 miesięcy),

• średnioterminowa pomoc finansowa (na 2 do 5 lat) i

• kredyty długoterminowe.

Ze względu na koordynację polityki pieniężnej i fiskalnej krajów członkowskich ESW bieżące kursy walut są utrzymywane w przewidzianych granicach, a dewaluacje lub rewaluacje kursów nie zdarzają się często.

W czerwcu 1989 r. Rada Europejska przyjęła tzw. Raport Delorsa, w którym nakreślony został plan utworzenia Unii gospodarczej i walutowej.

Szczyt w Maastricht w grudniu 1991 r. podjął decyzję o utworzeniu Unii Europejskiej na mocy Traktatu, który wszedł w życie 1 listopada 1993 r.

Zgodnie z tym Traktatem w trzech etapach ma być utworzona Unia ekonomiczna i monetarna - zakładająca utworzenie Europejskiego Banku Centralnego, który będzie emitował wspólną jednostkę pieniężną krajów Unii Europejskiej.

Rada Europejska w Madrycie (15-16 grudnia 1995 r.) ustaliła, że wspólna waluta będzie nosiła nazwę EURO.

Banknoty i monety nominowane EURO znajdą się w obiegu najpóźniej 1 stycznia 2002 r.

 

Pytania

1. Czy rozliczenia pieniężne stanowią jedyną formę rozliczeń międzynarodowych? W jaki inny sposób można dokonywać regulowania należności i zobowiązań między krajami?

2. Dlaczego w rozliczeniach międzynarodowych strony korzystają z pośrednictwa banków?

3. Czy jest możliwe dokonywanie pieniężnych rozliczeń międzynarodowych w warunkach braku wymienialności walut? Jakie to są możliwości?

4. Jakie są korzyści z posiadania przez kraj waluty wymienialnej?

5. Co to jest waluta międzynarodowa? Jakie są rodzaje walut międzynarodowych?

6. Co to jest międzynarodowy system walutowy? Proszę wymienić istniejące dotychczas systemy walutowe w gospodarce światowej?

7. Proszę przedstawić mechanizm automatycznego przywracania równowagi płatniczej w systemie waluty złotej?

8. Proszę przedstawić założenia systemu dolarowo-złotego z Bretton Woods.

9. Jakie były przyczyny rozpadu systemu z Bretton Woods?

10. Jaka była treść porozumień jamajskich?

11. Jakie reguły kursowe są stosowane we współczesnym systemie walutowym?

12. Co to są specjalne prawa ciągnienia? Jakie są ich cechy?

13. Proszę podać rodzaje udogodnień finansowych przyznawanych przez MFW?

14. Z jakich udogodnień finansowych MFW korzystała Polska?

15. Proszę przedstawić cele i mechanizm funkcjonowania ESW?

---